Informatie over stressreacties bij kinderen en andere relevante informatie naar aanleiding van de aardbeving in Haïti.
|
|
- Regina Simons
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Informatie over stressreacties bij kinderen en andere relevante informatie naar aanleiding van de aardbeving in Haïti. Ten behoeve van ouders en andere zorgverleners van kinderen die de aardbeving op Haïti hebben meegemaakt
2 REACTIES NA DE AARDBEVING BIJ KINDEREN In deze brochure vind u informatie over: 1. Reacties en gezondheidsklachten bij kinderen als gevolg van een ingrijpende gebeurtenis. 2. Wanneer, en bij wie professionele hulp zoeken voor mijn kind? 1. Reacties en gezondheidsklachten bij kinderen als gevolg van een ingrijpende gebeurtenis Normale reacties na een ingrijpende gebeurtenis en veerkracht De meeste volwassenen en kinderen die de aardbeving op Haïti hebben meegemaakt ervaren gedurende enkele dagen of weken stressreacties. Stressreacties zijn normale reacties op een abnormale situatie en kunnen verschillende vormen aannemen bijvoorbeeld als angst, verdriet en rouw, woede, verontwaardiging, wrok, schuld, schaamte, hulpeloosheid en hopeloosheid. Men kan zich afgestompt voelen, interesse en plezier in alledaagse gebeurtenissen kwijtraken, moeite hebben zich te concentreren of dingen te onthouden en slaapproblemen hebben. De persoon kan zich veel zorgen maken, last hebben van nachtmerries, terugkerende gedachten of indringende herinneringen aan de aardbeving en de dagen erna. Ook kan men lichamelijke klachten hebben zoals een gespannen gevoel, ernstige vermoeidheid of pijn. Mensen zijn echter enorm veerkrachtig, ook na het meemaken van zulke ingrijpende ervaringen als nu in Haïti. De stressreacties zullen, zo weten we uit ervaring en onderzoek, doorgaans verminderen met de tijd en men gaat weer goed functioneren in het dagelijkse leven. Een klein deel van de getroffenen kan echter wel op de langere termijn klachten blijven houden. Kinderen Ook voor kinderen geldt dat een grotere blootstelling aan de gevolgen van de aardbeving gerelateerd is aan het (sterker) ontwikkelen van posttraumatisch stress klachten. De doodsangst, het getuige zijn van het overlijden of gewond zijn van anderen, hun vernietigde omgeving (huis, woonwijk, school) kunnen grote impact hebben. Andere gevolgen van de ramp die het herstel onder meer kunnen hinderen zijn het opbreken van de familie, het ontheemd zijn van de familie, gebrek aan goed onderdak. Kinderen kunnen sterke schuldgevoelens ontwikkelen omdat zij geen goede hulp kunnen bieden, zelf overleven terwijl anderen zijn overleden, of het gevoel hebben anderen in gevaar te hebben gebracht. Ook kinderen en jongeren zijn geconfronteerd met de gebeurtenissen in Haïti. Sommige kinderen zullen met de steun van vertrouwde volwassenen hun emoties en reacties in goede banen kunnen leiden, anderen niet. Net als bij volwassenen moet de heftigheid van de reacties binnen 4 to 8 weken na de aardbeving geleidelijk afnemen. Als dat niet zo is of uw kind blijft veel van het hieronder beschreven gedrag vertonen, is het belangrijk om gespecialiseerde hulp te vragen. Er is goede hulp voorhanden! NB. Onderstaande informatie is algemeen van aard en niet specifiek gebaseerd op onderzoek en ervaringen met buitenlandse kinderen met een adoptieachtergrond. Hoe reageren kinderen op een ingrijpende gebeurtenis zoals nu bij de aardbeving in Haiti? Dat hangt af van het karakter en de leeftijd van een kind. Veel kinderen zullen na het meemaken van een ingrijpende gebeurtenis op de één of andere manier reageren. Sommige kinderen vinden het bijvoorbeeld moeilijker om alleen te zijn, schrikken sneller, zijn snel bezorgd en hebben moeite met (in)slapen. Het kan zijn dat zij plotseling weer terug moeten denken aan wat zij hebben gezien of meegemaakt. Ook s nachts kunnen zij in de vorm van nare dromen bezig zijn met de verwerking. Andere kinderen voelen zich er beter bij wanneer zij net kunnen doen alsof er niks gebeurd is. Misschien merkt u dat een kind drukker is dan anders, sneller boos is en op school minder goed werkt. Er zijn kinderen die veel spelen, vragen of praten over wat er gebeurd is. Andere kinderen worden juist stiller en trekken zich terug.
3 Dit zijn normale reacties op een abnormale gebeurtenis. Bij veel kinderen trekken deze reacties na een of twee maanden bij. De reacties worden minder heftig en verdwijnen geleidelijk. Er zijn ook kinderen die veel langer last blijven houden van wat zij hebben meegemaakt. Dit kan te maken hebben met het feit dat zij hele erge dingen hebben meegemaakt, zoals het overlijden van één van hun ouders, broer of zus, of dat zij zelf in doodsnood zijn geweest. Kinderen die al eerder iets heel ergs hebben meegemaakt kunnen meer last hebben van deze reacties. Ook zijn er kinderen die zich eerst een tijdje goed houden en pas later signalen afgeven dat zij het moeilijk hebben met wat er gebeurd is. Het komt vaker voor dat kinderen hun moeilijkheden voor zich houden totdat zij het gevoel krijgen dat hun ouders over het ergste heen zijn. Wanneer het dan weer veilig voor hen voelt beginnen zij te reageren. Hoe kunnen volwassenen hierover praten met kinderen? Het is goed wanneer vertrouwde volwassenen contact kunnen blijven houden met het kind. Probeer voordat u van alles gaat uitleggen er achter te komen waar het kind mee bezig is. Wat zijn de zorgen van het kind, waarover is het verdrietig, boos of in de war? Wat denkt het kind? Kinderen weten altijd meer dan volwassenen denken, maar zij kunnen het niet altijd in woorden uitdrukken die volwassenen begrijpen. Kinderen denken ook veel na, ook als zij weinig of niets vertellen. Zij hebben dan toch een volwassene nodig om de dingen in perspectief te zien. Luister daarom goed naar wat het kind zegt en probeer de gevoelens van het kind te begrijpen. Let op gezichtsuitdrukkingen en de lichaamshouding van een kind. Praat de gevoelens niet weg. Leg uit dat dit soort gevoelens normaal zijn en zeg dat u het begrijpt. Ga in op vragen. Als een kind er niet over wil praten, wacht dan tot het er klaar voor is. Probeer wel af en toe een opening te geven; sommige kinderen zullen er niet uit zichzelf over praten U kunt ook een schriftje geven en het kind vragen daarin op te schrijven of te tekenen waar het allemaal aan denkt of welke herinneringen het aan de aardbeving heeft. Op het moment dat het kind dat wil kan het dit schriftje gebruiken om er met u over te praten. Verzeker uw kinderen ervan dat ze nu veilig zijn. Stel hen gerust over de toekomst. In de ogen van volwassenen kan het om kleine dingen gaan, maar kinderen maken zich soms zorgen over van alles, zeker als er iets ingrijpends in hun leven veranderd is. Praten over dit soort dingen kan niet in één keer. Met de tijd zullen er misschien weer andere vragen of onderwerpen opkomen. Blijf daarom beschikbaar voor het kind. Belangrijk is ook dat er nog steeds leuke dingen kunnen gebeuren. Als u dat zelf niet kunt, kan misschien een vriend(in), oom, tante of oma met uw kind iets leuks doen. Wat kunnen volwassenen nog meer voor getroffen kinderen doen? Ga zoveel mogelijk door met de normale dagelijkse dingen. Houd vast aan de normale slaap- en eettijden. Omring hen zoveel mogelijk met bekende mensen. Houd in de gaten hoeveel uw kind ziet en hoort via de media. Hieronder vallen TV, radio, krant, internet en SMS. U hoeft dit niet allemaal te blokkeren, maar zorg dat het kind er niet teveel aan bloot staat. Kinderen zijn erg gevoelig voor de emoties van de ouders; ook hele jonge kinderen pikken de gevoelens van ouders vaak al op en kunnen daardoor van slag raken. Kijk daarom ook naar uw eigen gevoelens. Ontken uw gevoelens van verdriet, angst, rouw of welke gevoelens dan ook niet. Praat met vrienden, familie, mensen van school of de kerk en zorgverleners als dat nodig is. Reserveer extra tijd voor knuffelen of doe samen een spelletje met uw kind. Houd het gedrag van het kind in de gaten. Om de opvang en diagnostiek van acuut getraumatiseerde kinderen te structureren is een protocol ontwikkeld dat van toepassing is op verschillende leeftijdsgroepen tussen 4-18 jaar. Hieronder vindt u enkele raadgevingen per leeftijdsgroep.
4 Jonge kinderen (0-4 jaar) Zij hebben in moeilijke tijden baat bij een zo rustig mogelijke omgeving en regelmatig verloop van de dagen en de nabijheid van hun ouders of andere vertrouwde personen. Praat met jonge kinderen kort over de gebeurtenis. Als uw kind er keer op keer weer over begint, wijs dat dan niet af. Misschien kunt u benoemen dat hij of zij er erg van geschrokken is. Als uw kind laat zien dat hij/zij veel last van het gebeurde heeft, begin dan niet met nieuwe of uitdagende ervaringen. Zijn er moeilijkheden met slapen, geef het kind dan bijvoorbeeld een nachtlampje. Bij nachtmerries: geef uitleg over nachtmerries: ze komen omdat je van binnen bang bent of je naar voelt. Praat met anderen over uw kind en overleg met de leidster van de peuterspeelzaal of kinderdagverblijf. Basisschoolkinderen (4-12 jaar) Help het kind om zelf uit te zoeken hoe hij /zij het beste om kan gaan met het verdriet of het bang-zijn. U laat dan aan het kind zien dat nare gevoelens aangepakt kunnen worden door naar een oplossing te zoeken. Bij angst bij het naar bed gaan dragen kinderen vaak zelf oplossingen aan: deur op een kier, licht op de gang aan, extra lang lezen, de radio aan laten en naar muziek luisteren. Na een nachtmerrie zoekt een kind geruststelling bij u, ouders of verzorgers. Iets oudere kinderen schamen zich misschien voor hun angstige gevoelens en kinderachtige gedrag, zoals bang zijn bij het naar bed gaan of huilen. Verzeker hen dan dat dit normaal is en dat hij/zij zich straks weer beter gaat voelen. Pubers (12-18 jaar) Ook pubers weten zich niet altijd raad met hun gevoelens. Aan de ene kant willen ze het allemaal zelf doen en aan de andere kant hebben ze ook steun nodig bij de verwerking. Laat als ouder merken dat het niet meer dan normaal is dat zij er last van hebben en misschien heftig reageren. Geef aan dat het belangrijk is er met anderen over te praten. Als zij dat niet thuis willen, dan misschien met vrienden, een vertrouwde volwassene of docent. Stimuleer lichamelijke inspanning, zoals sporten. Het helpt om fysiek bezig te zijn, voert de stresshormonen af en geeft wat rust. 2. Wanneer, en bij wie professionele hulp zoeken voor mijn kind? Een deel van de kinderen blijft na verloop van tijd ernstige klachten houden. Zij blijven dan heel erg schrikkerig en bang, hebben last van nachtmerries, of trekken zich terug en blijven verdrietig of somber. Het werken op school kan slechter gaan. Wanneer deze reacties lang duren, of erg heftig zijn, kunt u hulp zoeken. Het is belangrijk dat u een hulpverlener vindt die ervaring heeft in het helpen van volwassenen of kinderen die ingrijpende gebeurtenissen hebben meegemaakt en/of iemand daarbij verloren hebben. U kunt voor een verwijzing altijd bij uw (huis)arts terecht. Als u denkt dat de klachten van uw kind met de gebeurtenissen in Haïti te maken hebben, zeg dit dan. Soms zijn er al vele maanden verstreken voordat het duidelijk wordt dat een kind problemen krijgt en extra hulp nodig heeft. Dan wordt het verband met het meemaken van de aardbeving in Haïti niet altijd meer gelegd. Overleg ook met het kinderdagverblijf, de peuterspeelzaal of de school van uw kind. Begeleiding en hulp Voor advies of overleg over een kind of jongere die de aardbeving op Haïti heeft meegemaakt en/of een dierbare daarbij verloren heeft, kunt u ook terecht bij de GGZ in uw regio. Op de site van GGZ Nederland vindt u een overzicht van alle GGZ instellingen in Nederland. Of bij één van de drie centra voor psychotrauma, gespecialiseerd in opvang en behandeling van g getraumatiseerde kinderen en jongeren.
5 Welke rol vervult een Psychotraumacentrum voor kinderen en jongeren en hoe meld ik een kind aan? Als het goed is nemen de reacties in ernst af na een periode van een week of zes na de aardbeving. Als dat niet het geval is kan het zijn dat er een stagnatie is in het verwerkingsproces. Daar kunnen allerlei redenen voor zijn, maar een feit is dat het voor uw kind en zeer waarschijnlijk ook voor u, heel belastend kan zijn. Het is dan aan te raden contact op te nemen met een psychotraumacentrum dat uw kind kan helpen weer greep te krijgen op de gebeurtenis en de reacties daarop. Aanmelding van buiten de regio is bij alle centra mogelijk. Advies en eventuele behandeling zijn gratis. Een Psychotraumacentrum biedt eerste opvang, begeleiding en behandeling aan kinderen en hun ouders en andere verzorgers, die een zeer ingrijpende gebeurtenis zoals de aardbeving in Haïti hebben meegemaakt. Bij deze centra werken teams van deskundige hulpverleners, variërend van psychotherapeuten, GZ-psychologen, psychiaters en ouderbegeleiders. Zij zijn allen getraind in verschillende soorten trauma-behandelingen. Hoe gaat een aanmelding voor het Psychotraumacentrum in zijn werk? Iedereen die betrokken is bij de zorg voor kinderen kan een beroep doen op een Psychotraumacentrum (zie onderaan de pagina)..voor het Psychotraumacentrum in het Wilhelmina Kinderziekenhuis Utrecht kunnen ouders rechtstreeks contact opnemen; er is geen verwijzing van de huisarts nodig. Voor de overige Psychotraumacentra is dit wel nodig Tijdens een telefonische aanmelding wordt kort geïnventariseerd wat de problemen zijn die het gevolg zijn van het meemaken van de aard beving. De ouders en het kind/jongere worden vervolgens uitgenodigd voor een eerste gesprek. Dit eerste gesprek kan spoedig na de telefonische aanmelding plaatsvinden en duurt ongeveer 1 uur. Tijdens dit eerste bezoek aan het Psychotraumacentrum zal een diagnose worden gesteld: wat is er aan de hand? Er wordt daarbij zorgvuldig gekeken naar wat de klachten zijn en hoe ze zich ontwikkeld hebben. Daarbij kan naast het gesprek gebruik gemaakt worden van vragenlijsten of hulpmiddelen zoals een tekening. Ook wordt de ontwikkeling van het kind of de jongere, en hoe hij of zij verder in het dagelijks leven functioneert in kaart gebracht. Dat is van belang omdat deze kenmerken van invloed kunnen zijn op de wijze waarop de ervaringen worden verwerkt. De behandelaar gaat in op vragen en adviseert hoe het kind of de jongere, en ouders het beste met de reacties kunnen omgaan, zodat verwerking optimaal kan plaatsvinden. Na dit eerste gesprek volgt de behandeling van het kind, gericht op het verminderen van de stressreacties. De behandelingsduur zal variëren, afhankelijk van de aard van de reacties. Behandelingen die met name toegepast worden zijn Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) of Cognitieve Gedragstherapie. Meer informatie hierover krijgt U via uw behandelaar of via de websites: en Voor een aanmelding bij één van de Psychotraumacentra voor Kinderen en Jongeren kunt u terecht op onderstaande adressen: Landelijk Psychotraumacentrum voor Kinderen en Jongeren Wilhelmina Kinderziekenhuis, UMC Utrecht, Lundlaan 6, 3584 EA Utrecht; contactpersoon: mevrouw Annemieke van der Perk, officemanager (T: ; F: ; (kinderen en Jongeren kunnen dagelijks tijdens kantooruren worden aangemeld) Psychotraumacentrum GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen* Albinusdreef 7, postbus 2211, 2301 CE Leiden; vestigingen in vier regio s: Leiden, Midden-Holland (Gouda), Duin en Bollenstreek (Katwijk en Sassenheim en Rijnstreek (Alphen aan den Rijn); contactpersoon: mevrouw drs. Carlijn de Roos (T: ; Superegionaal team Het Psychotraumacentrum GGZ Kinderen en Jeugd Rivierduinen is per 1 oktober 2009 een supraregionaal team gestart, met als standplaats Leiden. Aanleiding voor dit supraregionaal team is de toenemende vraag naar traumahulpverlening, second opinions, consultatie en advies van buiten
6 ons directe verzorgingsgebied. Voor aanmelding of meer informatie kunt u contact opnemen met de aanmeldingscoördinatoren Iris Ramaekers, tel of Annemariek Sepers, tel Kinder- en Jeugd Traumacentrum* Zuiderhoutlaan 12, 2012 PJ Haarlem; contactpersonen: mevrouw F.Lamers-Winkelman, coördinator (T: ; vrijdag tussen uur) en mevrouw J. van Bavel (T: ; maandag t/m vrijdag) ( * Voor aanmelding heeft u een verwijzing nodig van uw huisarts of van Bureau Jeugdzorg ======================
Terrorisme en dan verder
Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.
Nadere informatieTerrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag?
Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag? Publieksversie Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie. Dit is ook
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor
Nadere informatie...de draad weer oppakken
...de draad weer oppakken Na de schok... Volwassenen Informatie voor volwassenen die betrokken zijn geweest bij een schokkende gebeurtenis Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis, dat laat niemand
Nadere informatieEEN DIERBARE VERLIEZEN
EEN DIERBARE VERLIEZEN 994 Inleiding Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt zorgen. U heeft kort
Nadere informatieNa de schok... Informatie voor ouders
Na de schok... Informatie voor ouders Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen ingrijpende gevolgen. Als kinderen samen met hun ouders een aangrijpende
Nadere informatieEen kind helpen. na een misdrijf of verkeersongeluk. Slachtofferhulp 0900-0101. (lokaal tarief) na een misdrijf of een verkeersongeluk
Een kind helpen na een misdrijf of verkeersongeluk Slachtofferhulp H E L P T na een misdrijf of een verkeersongeluk 0900-0101 (lokaal tarief) Een misdrijf of een verkeersongeluk kan een diepe indruk bij
Nadere informatieeen dierbare verliezen
een dierbare verliezen een dierbare verliezen U heeft kort geleden iemand verloren. Dat kan heel verwarrend zijn. Vaak is het moeilijk te accepteren dat iemand er niet meer is. Soms is het verdriet of
Nadere informatieGeweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben
Nadere informatieNummer 1 December 2011. Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien
Nummer 1 December 2011 Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien LANDELIJK HEEFT 16% VAN DE JONGEREN PSYCHOSOCIALE PROBLEMEN. Scoop richt zich bij coaching, counseling en training
Nadere informatieHoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor ouders
Hoe verwerk je een schokkende gebeurtenis? Informatie voor ouders Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen ingrijpende gevolgen. Als kinderen
Nadere informatieNa de opname Intensive Care/High Care voor Kinderen
Na de opname Intensive Care/High Care voor Kinderen Beste ouders en/of verzorgers, Inmiddels ligt de opname van uw kind op de Intensive Care achter u en bent u weer thuis, op de verpleegafdeling of in
Nadere informatieGezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft
Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische
Nadere informatieNa de schok... Niemand is echt voorbereid op een schokkende. gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen
Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen Na de schok... ingrijpende gevolgen. Als kinderen samen met hun ouders een aangrijpende gebeurtenis meemaken,
Nadere informatieNa de schok... Informatie voor leerkrachten
Na de schok... Informatie voor leerkrachten Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen met kinderen een aangrijpende
Nadere informatieHoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten
Hoe verwerk je een schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen
Nadere informatieHaïti. Anneke Vinke, 19 januari 2010
Haïti Anneke Vinke, 19 januari 2010 Opzet Korte introductie Feiten en verder Morgen... PAUZE --> daarna vragen/discussie 2 Situatie: RAMP in Haïti TV beelden & leed: zien van pijn van kinderen niet te
Nadere informatieNA DE SCHOK... INFORMATIE VOOR LERAREN
NA DE SCHOK... INFORMATIE VOOR LERAREN www.ggdbzo.nl Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen met kinderen een
Nadere informatiejongeren vanaf 12 jaar
Na de schok... de draad weer oppakken Informatie voor jongeren vanaf 12 jaar die betrokken zijn geweest bij een schokkende of ingrijpende gebeurtenis. Na de schok de draad weer oppakken Informatie voor
Nadere informatieDelier. Informatie voor familie en betrokkenen
Delier Informatie voor familie en betrokkenen Inleiding Op onze verpleegafdeling is een familielid, vriend(in) of kennis van u opgenomen. Tijdens uw bezoek aan de patiënt heeft u waarschijnlijk gemerkt
Nadere informatieKinderen op bezoek op de intensive care
Kinderen op bezoek op de intensive care Handreiking voor ouders mca.nl Inhoudsopgave Hoe vertel ik mijn kind(eren) dat zijn/hun vader, moeder of ander familielid ernstig ziek op de IC ligt? 1 Hoe bereid
Nadere informatieKinderneurologie.eu. Nachtmerrie. www.kinderneurologie.eu
Nachtmerrie Wat is een nachtmerrie? Een nachtmerrie is een slaapprobleem waarbij kinderen of volwassenen plotseling wakker worden nadat ze heel eng gedroomd hebben en deze droom nog heel goed kunnen herinneren.
Nadere informatieEen dierbare verliezen. Informatie voor nabestaanden
00 Een dierbare verliezen Informatie voor nabestaanden Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren, en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt
Nadere informatieInknippen van je tongriempje
Wilhelmina Kinderziekenhuis Inknippen van je tongriempje Wat staat er in deze folder Inleiding voor ouders 2 Informatie voor jongeren vanaf 12 jaar 4 Inknippen van het tongriempje 6 Tips 9 Wil je meer
Nadere informatieWAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen
WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen Tekst: Aziza Sbiti & Cha-Hsuan Liu Colofon: Deze brochure is totstandgekomen met hulp van het Inspraak Orgaan Chinezen. De inhoud
Nadere informatieNazorg na een ingrijpende gebeurtenis Informatie voor ouders
Nazorg na een ingrijpende gebeurtenis Informatie voor ouders Uw kind heeft een ongeluk gehad en is behandeld op de Spoedeisende Hulp (SEH) van het Radboudumc. Naast lichamelijke gevolgen kan het ongeluk
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN Op een schokkende gebeurtenis bent u meestal niet voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben. Als leerkrachten samen met kinderen een ingrijpende
Nadere informatieOud worden en sterven met de oorlog
Oud worden en sterven met de oorlog Mede mogelijk gemaakt door de Stichting 1940-1945 1 Oud worden en sterven met de oorlog Over wie gaat het Schokkende gebeurtenissen Kenmerken en stressreacties Verwerking
Nadere informatieMEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave
Nadere informatieVragenlijst Eerstelijns Psychologische Zorg
Vragenlijst Eerstelijns Psychologische Zorg UW EIGEN GEGEVENS Uw achternaam Uw voornaam Voorvoegsel Voorletter(s) Bent u: Man Vrouw Roepnaam Adres (straat + huisnummer) Postcode Woonplaats Geboortedatum
Nadere informatieScheiden doe je samen. Ieder kind reageert anders
Scheiden doe je samen Ieder kind reageert anders Scheiden. Ook al is het misschien beter voor iedereen, het blijft een ingrijpende gebeurtenis. Vooral voor kinderen. Het gezin dat al die tijd zo vanzelfsprekend
Nadere informatieInformatie en advies voor ouders
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders 1 2 Wist u dat de gevolgen van het zien of horen van geweld in het gezin net zo groot zijn als zelf geslagen worden? Ook als het geweld gestopt
Nadere informatieMet therapie werken aan je problemen Sterker in de samenleving.
Met therapie werken aan je problemen Sterker in de samenleving. Powered by Pluryn Ik kreeg één keer per week therapie om beter in mijn vel te zitten. Ik leerde om te gaan met vervelende gebeurtenissen
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Psychosociale zorg. voor mensen met kanker
PATIËNTEN INFORMATIE Psychosociale zorg voor mensen met kanker 2 PATIËNTENINFORMATIE Door middel van deze informatiefolder wil het Maasstad Ziekenhuis u informeren over psychosociale zorg voor mensen met
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN Op een schokkende gebeurtenis ben je meestal niet voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben. Als leerkrachten samen met kinderen een ingrijpende
Nadere informatieVerlies, verdriet en rouw
Verlies, verdriet en rouw Albert Schweitzer ziekenhuis november 2013 pavo 0233 Inleiding Iemand die u dierbaar was, waar uw zorg naar uitging, is overleden. Het wegvallen van de overledene brengt wellicht
Nadere informatieEen dierbare verliezen
Algemeen Een dierbare verliezen www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG042 / Een dierbare verliezen / 14-07-2015 2 Een dierbare verliezen U heeft
Nadere informatiePsychosociale hulp voor patiënten met kanker
Psychosociale hulp voor patiënten met kanker Beter voor elkaar Psychosociale hulp voor patiënten met kanker Inhoud Inleiding 2 Oncologieverpleegkundigen 3 Stomaverpleegkundigen 4 Geestelijke verzorging
Nadere informatie...de draad weer oppakken
Na de schok... leerkrachten in basis- en voortgezet onderwijs Informatie voor leerkrachten in het basis- en voortgezet onderwijs wanneer een schokkende gebeurtenis heeft plaatsgevonden....de draad weer
Nadere informatieAls opvoeden even lastig is
Als opvoeden even lastig is Hoe pak je dat dan aan? Soms weet ik niet meer wat ik moet doen om hem stil te krijgen. Schattig? Je moest eens weten. Hoezo roze wolk? Mijn dochter kan af en toe het bloed
Nadere informatieKinderen op bezoek op de Intensive Care
Kinderen op bezoek op de Intensive Care Informatie voor ouders/verzorgers Als een ouder of een familielid op de Intensive Care is opgenomen, kan dit voor kinderen veel vragen oproepen. Kinderen hebben
Nadere informatieHet verlies van een dierbare
Het verlies van een dierbare Het Zorgpad Stervensfase is gebaseerd op de Liverpool Care Pathway for the dying patient (LCP). De LCP is door het Erasmus MC Rotterdam en het IKNL locatie Rotterdam integraal
Nadere informatieVoorwoord 7 Leeswijzer 9
Inhoudsopgave Voorwoord 7 Leeswijzer 9 Deel I Traumatische ervaringen 1 Wat kinderen kunnen meemaken 15 2 De reacties van kinderen op trauma 21 3 De impact op het gezin en de school 33 Deel II Kinderen
Nadere informatieHet medicijn Gammaglobuline onder je huid Subcutaan
Het medicijn Gammaglobuline onder je huid Subcutaan Wilhelmina Kinderziekenhuis Wat staat er in deze folder Informatie voor ouders 2 Het medicijn Gammaglobuline onder je huid (subcutaan) 4 Wil je meer
Nadere informatieHoofdpijn Duizeligheid Vermoeidheid Concentratieproblemen Vergeetachtigheid
Hersenschudding In deze folder vertellen we wat de gevolgen van een hersenschudding kunnen zijn en wat u kunt verwachten tijdens het herstel. Ook geven we adviezen over wat u het beste wel en niet kunt
Nadere informatieVragenlijst bij rugpijn
Vragenlijst bij rugpijn Naam: Geb.datum: - - Pijn en coping en cognitie lijst Instructie: Bij een persoon, die pijn heeft zullen er andere gedachten door het hoofd gaan dan wanneer die persoon geen pijn
Nadere informatieZorgprogramma. Emergis, kinder- en jeugdpsychiatrie. Amares
Zorgprogramma Amares Emergis, kinder- en jeugdpsychiatrie Deze folder is bedoeld voor kinderen en jongeren die behandeling krijgen bij Amares. De folder is ook bedoeld voor ouder(s)/verzorger(s) die binnenkort
Nadere informatiePsychosociale problemen bij kanker
Psychosociale problemen bij kanker mogelijkheden voor begeleiding in het azm Psychosociale problemen bij kanker Inleiding 3 Reacties 3 Begeleiding 3 Wanneer hulp inschakelen 4 Vroegtijdige herkenning 4
Nadere informatieTOOLKIT ROUW EN VERDRIET
TOOLKIT ROUW EN VERDRIET ALS JE IEMAND DICHTBIJ VERLIEST. Rouwen: een werkwoord waarvan je de betekenis pas leert kennen als je voor het eerst iemand verliest die veel voor jou betekende. Misschien wil
Nadere informatieEchtscheiding en kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl
regio Gooi en Vechtstreek Echtscheiding en kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl n Echtscheiding en kinderen Kinderen zien het gezin waarin zij zijn grootgebracht vaak als een eenheid die er altijd was
Nadere informatieTrauma en verslaving. Mondriaan. Verslavingszorg. Informatie voor patiënten
Verslavingszorg Trauma en verslaving Als u naast uw verslaving ook last heeft van een nare of ingrijpende gebeurtenis uit uw verleden Informatie voor patiënten Mondriaan voor geestelijke gezondheid Trauma
Nadere informatieKOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen
KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?
Nadere informatieINFORMATIE KINDEREN IN ROUW 0-3 JAAR STICHTING STERRENKRACHT
INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 0-3 JAAR STICHTING STERRENKRACHT Voorwoord Beste ouders/verzorgers, Deze informatie is bedoeld om antwoord te geven op vragen als: Hoe ga ik om met het verdriet, angst of boosheid
Nadere informatieBehandeling. Leven zoals jij dat wilt. Rian leerde voor zichzelf opkomen. Ondersteund door SDW
Behandeling Leven zoals jij dat wilt Rian leerde voor zichzelf opkomen Ondersteund door SDW Welke informatie vind je in deze brochure? SDW helpt je verder pagina 3 Therapie pagina 9 Onderzoek en behandelplan
Nadere informatieEen dierbare verliezen
Patiënteninformatie Een dierbare verliezen Informatie over het verlies van een dierbare en de gevoelens die u daarover kunt hebben Een dierbare verliezen Informatie over het verlies van een dierbare en
Nadere informatieOpGroeieN. OpGroeieN. DaT doen We in Best SaMen! Beste Betsy geeft antwoord op al je vragen over opvoeden en opgroeien
OpGroeieN OpGroeieN DaT doen We in Best SaMen! DaT doen We in Best SaMen! Beste Betsy geeft antwoord op al je vragen over opvoeden en opgroeien Beste Betsy is het Centrum voor Jeugd en Gezin in Best. Niet
Nadere informatieKinderen op bezoek op de intensive care (IC) Informatie voor ouders/verzorgers
Kinderen op bezoek op de intensive care (IC) Informatie voor ouders/verzorgers Als een ouder of een familielid op de intensive care (IC) is opgenomen, kan dit voor kinderen veel vragen oproepen. Kinderen
Nadere informatieDe draad weer oppakken
De draad weer oppakken na een ingrijpende gebeurtenis 0900-0101 (lokaal tarief) Slachtofferhulp N e d e r l a n d Een ingrijpende gebeurtenis, zoals een misdrijf of verkeersongeluk, zet uw leven in meer
Nadere informatieVERWERKING NA EEN INGRIJPENDE GEBEURTENIS 1
SOCIAAL WERK VERWERKING NA EEN INGRIJPENDE GEBEURTENIS 1 U bent recent betrokken geweest bij een gebeurtenis waarbij u geconfronteerd werd met een aantal ingrijpende ervaringen. Met deze korte informatie
Nadere informatiePsychologische zorg bij kanker
Psychologische zorg bij kanker Ik wilde weer de persoon worden voordat ik borstkanker kreeg. Het HDI heeft me hier bij geholpen Greta Gerritsen, diagnose borstkanker Psychologische zorg bij kanker Het
Nadere informatieSoms gebeurt het toch...
Soms gebeurt het toch... Informatie over stressreacties na schokkende gebeurtenissen K E N N I S E R VA R I N G K U N D E 25 jaar kennis, ervaring, kunde Verbijsterd, machteloos, angstig, verdrietig en
Nadere informatieSlaapproblemen. Print. deze. Heel wat kinderen hebben een periode waarin ze niet. folder. goed slapen. In de meeste gevallen gaat dat vanzelf weer
Slaapproblemen Print Heel wat kinderen hebben een periode waarin ze niet deze goed slapen. In de meeste gevallen gaat dat vanzelf weer folder over. Slaapproblemen kunnen voor veel problemen zorgen. Het
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Rouwverwerking
PATIËNTEN INFORMATIE Rouwverwerking 2 PATIËNTENINFORMATIE Een dierbare is overleden. Dit is een aangrijpende gebeurtenis. In de eerste plaats gaat onze deelneming uit naar u en de overige nabestaanden.
Nadere informatieEMDR Therapie voor mensen met een traumatische ervaring
EMDR Therapie voor mensen met een traumatische ervaring Wat is EMDR Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen
Nadere informatieKinderen op bezoek intensive care Handreiking voor ouders.
Kinderen op bezoek intensive care Handreiking voor ouders www.nwz.nl Hoe vertel ik mijn kind(eren) dat zijn/hun vader, moeder of ander familielid ernstig ziek op de IC ligt? 3 Hoe bereid ik mijn kind voor
Nadere informatieSecundaire traumatisering
SECTORFONDSEN ZORG EN WELZIJN Secundaire traumatisering In de welzijnssector Informatie voor werknemers Weer een verhaal over incest: ik kan er niet meer tegen Als ik zo n lieve vader op de crèche zie,
Nadere informatieEen dierbare verliezen
Een dierbare verliezen Over de gevoelens die u kan ervaren en tips om goed voor uzelf te zorgen INFORMATIEBROCHURE VOOR DE NABESTAANDEN Een dierbare verliezen U hebt kort geleden iemand verloren. Dat
Nadere informatieWat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt. Verslavingspreventie Mondriaan
Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt Verslavingspreventie Mondriaan Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Alle ouders hebben het beste voor met hun kinderen. Ouders vragen
Nadere informatieEen bezoek van kinderen op de Intensive Care
Een bezoek van kinderen op de Intensive Care Intensive Care Locatie Hoorn/Enkhuizen Een bezoek van kinderen op de Intensive Care Informatie voor ouders Het is altijd confronterend als een ouder of familielid
Nadere informatieJEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +
> vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,
Nadere informatieOngeneeslijk ziek. Samen uw zorg tijdig plannen
Ongeneeslijk ziek Samen uw zorg tijdig plannen Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 1.1 Een naaste die met u meedenkt...3 1.2 Gespreksonderwerpen...3 2. Belangrijke vragen...3 2.1 Lichamelijke veranderingen...3
Nadere informatiePsychosociale problemen bij kanker. Mogelijkheden voor begeleiding
Psychosociale problemen bij kanker Mogelijkheden voor begeleiding Inleiding Deze folder is bedoeld voor mensen waarbij de diagnose kanker is gesteld en voor hun partner, familie en/of vrienden. Het krijgen
Nadere informatie...de draad weer oppakken
...de draad weer oppakken Na de schok... Ouders Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis, dat laat niemand onberoerd. Niemand is er echt op voorbereid en als het gebeurt, heeft dat voor iedereen
Nadere informatieSchokbrekers in de communicatie met patiënten en hun naasten
Schokbrekers in de communicatie met patiënten en hun naasten Christien de Jong, psychotherapeut / trainer Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie christiendejong@hetnet.nl Koos van der Knaap,
Nadere informatieTraumabehandeling Emergis kinder- en jeugdpsychiatrie
Traumabehandeling Emergis kinder- en jeugdpsychiatrie Krijg je (binnenkort) traumabehandeling vanuit zorgprogramma Angst & stemming van Emergis kinder- en jeugdpsychiatrie? Ben je 6 tot 18 jaar? Dan is
Nadere informatieHet medicijn Gammaglobuline in je bloed
Het medicijn Gammaglobuline in je bloed Onder ouders verstaan wij ook verzorger(s), pleeg- of adoptieouder(s) U kunt wijzigingen of aanvullingen op deze informatie door geven per e-mail: patienteninformatiewkz@umcutrecht.nl
Nadere informatieNa een ICD-schok Adviezen voor goede verwerking.
Na een ICD-schok Adviezen voor goede verwerking www.nwz.nl Inhoud Wat merkt u van een ICD-schok? 3 Mogelijke reacties op een ICD-schok 3 Adviezen voor goede verwerking van een ICD-schok 4 Praktische gevolgen
Nadere informatieKind & echtscheiding. Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen!
Kind & echtscheiding Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen! Kind in een echtscheidingssituatie Per jaar belanden ongeveer 70.000 kinderen in een echtscheiding. De gevolgen van een echtscheiding
Nadere informatieAchtergrondinformatie. Hoe is het beloop van vermoeidheid na kanker? Internationale literatuur Prevalentie: uitgezet tegen tijd sinds behandeling
Achtergrondinformatie Ongeveer 99% van alle patiënten ervaart tijdens de behandeling van Drie maanden na de behandeling van heeft 2-4% van de ziektevrije patiënten last van ernstige Hoe is het beloop van
Nadere informatieHoe ontstaat hyperventilatie?
Hyperventilatie Wat is hyperventilatie? Ademhalen is een handeling die ieder mens verricht zonder er bij na te denken. Het gaat vanzelf en volkomen onbewust. Ademhaling is de basis van onze gezondheid.
Nadere informatieeen ademtest om een speciale bacterie in je maag op te sporen 13C-ureumtest
een ademtest om een speciale bacterie in je maag op te sporen 13C-ureumtest Onder ouders verstaan wij ook verzorger(s), pleeg- of adoptieouder(s) U kunt wijzigingen of aanvullingen op deze informatie door
Nadere informatie..en. rouwend. VOOK 6 oktober 2011 ( )Carine. Kappeyne van de Coppello
Jong, eigen-wijs..en rouwend VOOK 6 oktober 2011 ( )Carine Kappeyne van de Coppello Krijgen kinderen met de dood te maken? Internationaal onderzoek wijst uit dat van ongeveer 5% van de kinderen tot 16
Nadere informatieBehandeling chronische pijn en vermoeidheid bij tieners
Behandeling chronische pijn en vermoeidheid bij tieners Afdeling revalidatie mca.nl Inhoudsopgave Wat is chronische pijn en vermoeidheid? 3 Chronische pijn en vermoeidheid bij tieners 4 Rustig aan of toch
Nadere informatiebegeleiding van uw kind Wat kunt u als ouder doen?
begeleiding van uw kind Wat kunt u als ouder doen? uw kind naar het ziekenhuis Binnenkort komt u met uw kind naar het Medisch Centrum Alkmaar, omdat uw kind: een onderzoek en/of behandeling krijgt wordt
Nadere informatieWeer thuis na een operatie Nazorg na een dagopname
Weer thuis na een operatie Nazorg na een dagopname Wilhelmina Kinderziekenhuis Wat staat er in deze folder Weer thuis na een operatie 2 Wat mag je wel, wat mag je niet 3 Contact 6 Weer terug naar het ziekenhuis
Nadere informatieSamen rouwen. Hoe u uw kind kunt helpen verlies draaglijk te maken
Samen rouwen Hoe u uw kind kunt helpen verlies draaglijk te maken Rouw De prijs die we betalen voor hechting Overlijden van een dierbare Gezondheidsproblemen (CVS, MS, afnemen zicht / gehoor etc.) Rouwen
Nadere informatieIedereen heeft een verhaal
informatie voor jongeren Iedereen heeft een verhaal > Goed om te weten als je tijdelijk naar JJC gaat Iedereen heeft een eigen verhaal. Veel verhalen gaan over waarom het niet allemaal gelopen is zoals
Nadere informatieDe behandeling van complexe rouw. Jantien Piekstra GZ psycholoog / cognitief gedragstherapeut
De behandeling van complexe rouw Jantien Piekstra GZ psycholoog / cognitief gedragstherapeut Disclosure of interest Mogelijke belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven
Nadere informatieWerkboek Het is mijn leven
Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er
Nadere informatiehttp://toelatingsexamen.110mb.com
Arts-patiëntgesprek Dit onderdeel bestaat uit meerkeuzevragen met 4 antwoordmogelijkheden, waarvan je er meestal al meteen 2 kan elimineren omdat ze te extreem zijn. Je moet eigenlijk op je gevoel afgaan
Nadere informatievooruitkomen OUDERS & OPVOEDERS
> vooruitkomen + OUDERS & OPVOEDERS ! Via Bureau Jeugdzorg of uw huisarts bent u bij Rubicon jeugdzorg terecht gekomen. Soms zijn er problemen in het gezin die u niet zelf kunt oplossen. Uw kind is bijvoorbeeld
Nadere informatieHulp bij het herstel. Als slachtoffer kunt u bij. Slachtofferhulp Nederland terecht. voor kosteloze ondersteuning op
Hulp bij het herstel Als slachtoffer kunt u bij Slachtofferhulp Nederland terecht voor kosteloze ondersteuning op emotioneel, praktisch en juridisch gebied. Bent u slachtoffer van een misdrijf, zoals een
Nadere informatiePsychosociale problemen bij kanker
Psychosociale problemen bij kanker Deze brochure is bedoeld voor mensen waarbij de diagnose kanker is gesteld en voor hun partner, familie en/of vrienden. Het krijgen van de diagnose kanker is een schokkende
Nadere informatiePsychosociale problemen bij kanker
INTERNE GENEESKUNDE Psychosociale problemen bij kanker Mogelijkheden voor begeleiding in het Laurentius ziekenhuis Deze brochure is bedoeld voor mensen waarbij de diagnose kanker is gesteld en voor hun
Nadere informatieSchizofrenie. Leven in een andere wereld. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie
ggz voor doven & slechthorenden Schizofrenie Leven in een andere wereld Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie Herkent u dit? Denkt u wel eens dingen te zien
Nadere informatieHulp bij het herstel. Als slachtoffer kunt u bij. Slachtofferhulp Nederland terecht. voor kosteloze ondersteuning op
Hulp bij het herstel Als slachtoffer kunt u bij Slachtofferhulp Nederland terecht 0900-0101 (lokaal tarief) voor kosteloze ondersteuning op emotioneel, praktisch en juridisch gebied. Bent u slachtoffer
Nadere informatieHoe vertel ik het mijn kinderen?
Hoe vertel ik het mijn kinderen? Máxima Oncologisch Centrum Inhoud pagina Voor wie is deze folder? 2 Moet ik het de kinderen wel vertellen? 2 Hoe vertel ik het de kinderen? 3 Hoe reageren kinderen? 3 o
Nadere informatieHoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:
hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk
Nadere informatie