Ieder zijn thuis. Agenda Limburgse Woningmarkt

Transcriptie

1 Ieder zijn thuis Agenda se Woningmarkt Voortgangsrapportage najaar 2017

2 Colofon Uitgave Provincie bezoekadres: laan 10 te Maastricht postadres: Postbus 5700, 6202 MA Maastricht tel.: +31 (0)

3 Of je nou koper bent of huurder, rijk of arm, híer geboren bent of ergens ver weg: ik vind het belangrijk dat je als er zo zorgeloos mogelijk kunt wonen. In een woning die bij je past, die klaar is voor de toekomst en die staat op een plek waar je je écht thuis voelt. Daan Prevoo Gedeputeerde Energie, Duurzaamheid en Wonen Leeswijzer Voor u ligt de voortgangsrapportage van de Agenda se Woningmarkt, najaar Bij de vaststelling van deze Agenda door Provinciale Staten op 8 juli 2016 is een jaarlijkse voortgangsrapportage toegezegd. Deze rapportage beschrijft de voortgang van de actielijnen die in de Agenda zijn uitgezet. In de bijlagen vindt u: I. Progneff 2017 II. Woonmonitor 2016 III. Voortgang Startersregeling IV. Voortgang Transitiefonds se Woningmarkt V. Rapportage afhandeling subsidieregelingen vorige coalitieperiodes Agenda se Woningmarkt [3]

4 Vaststelling Agenda se Woningmarkt Ontzorgingsarrangement s Maatwerk Aanpassing woningwet / lobbysucces Regeling Duurzaam Thuis September Festival van de toekomst Vaststelling regionale structuurvisies JULI 2016 najaar 2017 Transitiefonds Startersre [4] Voortgangsrapportage

5 De se woningmarkt: najaar 2017 Regiodeal Uitvoering structuurvisies Compartiment 3 Open Optimalisatie woonmonitor Reductie overtollige plancapaciteit 2019 geling Duurzaam Thuis Agenda se Woningmarkt [5]

6 KOOP HUUR 61% 39% woningen inwoners WOZ-waarde woningen provincies appartementen 25% 73% grondgebonden woningen Utrecht Noord-Holland Noord-Brabant Gelderland Nederland ZUid-Holland Overijssel Zeeland Drenthe (per ) Flevoland Friesland Groningen Ontwikkeling bruto binnenlandsproduct (bbp) en bruto regionaal product (brp) % 5 0 Nederland Gemiddelde netto woonquote 37,5% 36,0% 27,0% 27,2% LIMBURG NL LIMBURG NL huursector koopsector [6] Voortgangsrapportage

7 1. De se woningmarkt: najaar 2017 Een woningmarkt is geen geïsoleerd, op zichzelf staand verschijnsel. Wonen raakt je van dichtbij, het gaat niet alleen om een dak boven je hoofd, het heeft te maken met je thuis voelen. Wonen heeft ook te maken met onderwerpen als lage energiekosten, een baan in de buurt en een leefbare omgeving. Een woningmarkt die goed functioneert, draagt bij aan een goed vestigingsklimaat. Als de woonomgeving goed is, komt het werk ook. pp Rogier Leenaers, makelaar en vastgoedondernemer in Heerlen Rogier Leenaers is makelaar en vastgoedondernemer in Heerlen. Hij koopt woningen die vaak lang leeg hebben gestaan en in slechte staat verkeren. Hij knapt ze op, verduurzaamt ze en verkoopt ze aan woningcorporaties die ze ter beschikking stellen van de sociale woningmarkt. Als je in de Quote 500 wil komen, moet je dit soort werk niet doen, zegt Leenaers. Op de vraag waarom hij dit werk dan wél doet, antwoordt hij: Ik heb drie dochters, en ik wil graag dat die in deze regio blijven wonen. Maar dan moet het wel fijn zijn om hier te wonen. Als de woonomgeving goed is, komt het werk ook. Er bestaat een duidelijke relatie tussen woonbeleid en andere provinciale programma s. Zo maakt Open, een initiatief waarin huisvesting en arbeidsmarktperspectief op wijkniveau integraal worden aangepakt, deel uit van het aanvalsplan Naar een ontwikkelingsgerichte arbeidsmarkt waarmee de Provincie het dreigende tekort aan arbeidskrachten op de se arbeidsmarkt tegemoet wil treden. Op dezelfde manier is er samenhang tussen woonbeleid en talrijke andere provinciale beleidsterreinen zoals mobiliteit, duurzaamheid, economie en leefbaarheid. Het in samenhang bekijken van die onderwerpen leidt tot betere resultaten. Wat is er veranderd sinds 8 juli 2016? Op 8 juli 2016 stelden Provinciale Staten de Agenda se Woningmarkt vast. In die agenda werd een analyse van de se woningmarkt gemaakt en werden actielijnen uitgezet om de problemen aan te pakken. Sinds dat moment zijn de omstandigheden veranderd: de economische crisis is overwonnen en de koopwoningmarkt in trekt aan. Hier is de markt weliswaar niet oververhit, maar wie om zich heen kijkt kan zien dat huizen weer sneller verkocht worden. Ook in zijn de woningprijzen weer op het niveau van Er is sprake van een inhaalslag na de sterke terugval van de dynamiek op de koopmarkt in de periode We moeten er rekening mee houden dat deze inhaalslag op termijn zal afvlakken. Er zijn problemen op de woningmarkt die om een oplossing vragen. Niets doen is geen optie. pp Peter Boelhouwer, hoogleraar Housing systems TU Delft Betekent dit dat de zorgen voor de se woningmarkt voorbij zijn? Nee, want de specifieke se omstandigheden blijven vragen om een gerichte aanpak. Demografisch wordt gekenmerkt door een toenemende vergrijzing in combinatie met ontgroening. De groei van het aantal huishoudens neemt af, maar het aantal eenpersoonshuishoudens groeit door. Het gemiddeld besteedbaar inkomen in ligt onder het landelijk gemiddelde. Wordt landelijk ongeveer een derde van het inkomen aan woonlasten besteed, in ligt dat nog iets hoger. Tegenover deze specifiek se omstandigheden staat het woonbeleid van de Rijksoverheid dat nationaal is en niet aansluit bij de groei- en krimpregio s. Agenda se Woningmarkt [7]

8 Een opgave voor de se woningmarkt samengebracht in 3 beelden gezinswoning doorzonwoning stadsappartement bouwperiode vooroorlogs jaren 70 recent koop koop huur aantal kamers grootte 145 m² 110 m² 62 m² bedoeld voor bouwtechnisch + +/- ++ energielabel G C A+ levensloopbestendigheid geschikt te maken ongeschikt + + huur/kooppprijs huur 830 omvang voorraad + / vraagontwikkeling waardeontwikkeling zonder verbeteringen +/ kwalitatieve opgave duurzaamheid/energie NU slechts 5% van de woningvoorraad label B of beter (van de bekende woningen) AMBITIE 2030: alle gebouwen ten minste label A 2030 NU [8] Voortgangsrapportage

9 Een one-size-fits-all-oplossing bestaat niet. pp Hans Mommaas, directeur Planbureau voor de Leefomgeving De huidige stand van zaken Hoe is de huidige situatie op de se woningmarkt? Binnen zijn er verschillen tussen de regio s, maar het algemene beeld is het volgende. In de huursector is het aanbod onvoldoende afgestemd op de vraag. In de koopsector is er een toenemend overschot van deels verouderde woningen die niet meer aansluiten bij de vraag. Het gaat daarbij om grootte en locatie, maar ook om bouwtechnische kwaliteit, energiezuinigheid en woonkwaliteit. Bovendien sluiten de koop- en huursector niet op elkaar aan. Daardoor vallen middeninkomens zeker degenen met flexibele contracten tussen wal en schip. Agenda se Woningmarkt [9]

10 Relevante punten uit Progneff 2017 (bijlage I): In 2016 is het aantal inwoners van onverwacht licht toegenomen met inwoners. Het sterfteoverschot (-2.660) werd gecompenseerd door een positief migratiesaldo (+3.950). Structurele huishoudensdaling. De komende jaren daalt in alle regio s de bevolking met uitzondering van de regio Venray. De daling is het grootst in de Zuid-se regio s Parkstad en Westelijke Mijnstreek. Het aantal particuliere huishoudens zal in deze regio s eerder en sterker afnemen dan in het noordelijke deel van de provincie. Op de korte termijn worden vooral regio s in Zuid- geconfronteerd met een huishoudensdaling en een afnemende woningvoorraadbehoefte. Tot ongeveer 2035 is er binnen de huishoudensontwikkeling een toename van het aantal eenpersoonshuishoudens (daarna stabilisatie). De vergrijzing bereikt rond 2040 haar hoogtepunt (het aandeel ouderen/65-plussers is dan gestegen van 22% naar 33%. Dat zijn er bijna meer dan nu). Ontgroening: het aantal jongeren daalt ook fors (in de periode met bijna , een daling van 11,5%). [10] Voortgangsrapportage

11 Ontwikkeling aantal huishoudens per regio in indexcijfers ( ) Regio Maasduinen Regio Miden- Maastricht-Mergelland Regio Venlo Westelijke Mijnstreek Regio Venray Parkstad Samenstelling huishoudens Eenpersoons Meerpersoons Vergrijzing Ontgroening Aantal jongeren < 20 jaar plussers plussers Agenda se Woningmarkt [11]

12 Koopwoningen (2016 t.o.v. 2015) 21,5% 3,8% KOOP KOOP koopwoningtransacties stijgen gemiddelde koopsom stijgt 15 mnd aanbod daalt 9 mnd TE KOOP (theoretische) verkooptijd daalt -26,7% Huurwoningen maandhuur < 618 maandhuur < maandhuur > 710 Voorraad Restvraag 2015* Ontwikkeling ** *Restvraag is het aantal huishoudens op zoek naar de woning van hun voorkeur terwijl deze niet beschikbaar is **Ontwikkeling onder invloed van bouw, sloop, verkoop en prijsaanpassingen [12] Voortgangsrapportage

13 Koop en huur Terwijl er grote vraag is naar huurwoningen in het lagere segment, zien we het aantal sociale huurwoningen voor de laagste inkomens tot circa 600 euro huur juist afnemen. Dat komt enerzijds doordat dergelijke woningen niet meer bijgebouwd worden: de kostprijs is te hoog. Anderzijds is het een gevolg van het Rijksbeleid dat de huurprijzen de afgelopen jaren heeft doen stijgen. Ook aan huurwoningen in de middensector is een tekort. Het gaat hierbij om woningen van ruwweg tussen de 710 en 900 euro. Dit tekort wordt veroorzaakt doordat corporaties dergelijke woningen in beginsel niet mogen bouwen en de particuliere sector ze niet bouwt. Bij de afweging waar te bouwen bijvoorbeeld in of in de Randstad kiezen grote institutionele beleggers voor de Randstad. Dit dus ondanks de vraag in naar woningen in deze sector en de daaruit voortvloeiende goede kasstroom voor investeerders. Maar beleggers willen woningen na een bepaalde periode weer kunnen verkopen. De vooruitzichten voor dit rendement op langere termijn de zogenoemde exitwaarde - zijn in de Randstad (groeiregio) beter dan in (krimpregio). Niet alleen voor starters, ook voor de middenklasse zit de woningmarkt dikwijls op slot. Een gezin met een modaal inkomen van en twee kinderen komt niet in aanmerking voor een sociale huurwoning: die is bedoeld voor de laagste inkomens. De particuliere huurmarkt is voor een dergelijk gezin nauwelijks toegankelijk: een woning van 900 euro per maand bijvoorbeeld vraagt bijna de helft van het maandsalaris. Bovendien hanteren bijna alle particuliere aanbieders als inkomenstoets een bruto maandsalaris van 4,5 maal het gevraagde huurbedrag. Dat redt zo n gezin niet. En de koopmarkt is door de strenge hypotheeknormen moeilijk toegankelijk. Ten slotte zijn er de oudere woningeigenaren met een goed (pensioen)inkomen die af willen van een te grote woning en op zoek zijn naar een geschikte huurwoning in de middensector. Daarnaast speelt in ook een landelijk probleem: de frictie tussen de koop- en huurmarkt. Voor starters bijvoorbeeld is het lastig een betaalbare woning te vinden. Ze verdienen net te veel voor een corporatiewoning en huurwoningen in de vrije sector zijn schaars en duur. Kopen is vaak ook geen optie. De hypotheeknormen zijn aangescherpt en er moet meer eigen geld worden meegebracht. Ook de flexibilisering van de arbeidsmarkt speelt een rol: steeds vaker hebben starters geen vast contract. Of ze aarzelen over te gaan tot koop om vrij te kunnen bewegen en flexibel te kunnen zijn op de arbeidsmarkt. Agenda se Woningmarkt [13]

14 Relevante punten jaarrapportage Thuis in 2016: Thuis in is een initiatief van twaalf se woningcorporaties dat tweederde van de woningcorporatie-woningen in omvat. Woningzoekenden in kunnen zich via de website inschrijven als woningzoekende en meteen reageren op huuren koopwoningen. Thuis in wordt mede mogelijk gemaakt door de Provincie. De meest relevante resultaten van de jaarrapportage 2016 zijn: Er is een toename van het aantal woningtoewijzingen als gevolg van bijzondere situaties. Het gaat daarbij om toewijzingen aan statushouders of woningzoekenden met een rugzakje. Dat zijn bijvoorbeeld ex-cliënten van een instelling en personen die volgens de huidige regelgeving niet meer mogen toetreden tot een instelling. Deze bijzondere verhuringen concentreren zich vaak binnen het goedkope deel van de voorraad. Daardoor neemt het aantal vrij verhuurbare woningen binnen dit segment af en loopt de druk op. Passend toewijzen heeft een duidelijke impact en corporaties moeten daardoor veel preciezer sturen: minimaal 95% van de toe te wijzen woningen moet toegewezen worden aan huishoudens met een inkomen onder de huurtoeslaggrens. Tussen de woonregio s onderling treden geen verdringingseffecten op. Rijk en regio De woningmarkt in een krimpgebied functioneert anders dan de woningmarkt in een gebied waar veel vraag naar woningen is. Het huidige Rijksbeleid houdt daar niet of nauwelijks rekening mee. Zo stimuleert het Rijk via de herziene Woningwet de verkoop van corporatiewoningen aan bewoners en commerciële beleggers. Daardoor neemt het aantal huurwoningen af in prijsklassen waaraan juist behoefte is. Zeker voor pakt dat negatief uit. Het Rijksbeleid onttrekt via de verhuurderheffing nog steeds gelden aan de sociale huursector. Gelden die hard nodig zijn voor de noodzakelijke renovatie, sloop, aanpassing en verduurzaming van de sociale woningvoorraad. Deze onttrekking gaat dus ten koste van de kwaliteit van de woningvoorraad. Dit klemt temeer omdat in krimpgebieden anders dan in groeigebieden de mogelijkheden ontbreken om via ontwikkeling van nieuwe uitleggebieden geld te verdienen ten behoeve van de herstructurering van de woningvoorraad. Het Rijksbeleid inzake passend toewijzen - goedkope huurwoningen vrijwel uitsluitend toewijzen aan lage inkomens - staat vaak op gespannen voet met een andere vorm van passend wonen : het streven om mensen met een zorgbehoefte in een aangepaste woning te huisvesten. Bovendien leidt dit principe tot ongewenste segregatie, dat wil zeggen: ongewenste concentratie van mensen met lage inkomens in goedkope wijken. [14] Voortgangsrapportage

15 Bouwen en plannen Uit de Woonmonitor 2016 blijkt dat de woningvoorraad met 0,5% is gegroeid en het onttrekken van woningen aan de markt achterloopt. Ook blijkt dat een groot aantal plannen voor woningbouw maar niet tot uitvoering komt. De gemeenten spelen bij het verkleinen van de planvoorraad een belangrijke rol, maar zien zich ook geconfronteerd met een opgave die voor hen risicovol en stroperig is. Waar de markt faalt, ligt een rol voor de overheid pp Ruud Guyt, wethouder Wonen gemeente Sittard-Geleen Overschot aan woningen Reductie plancapaciteit stagneert Ontwikkeling plancapaciteiten vanaf 2008 (saldo van geplande toevoegingen en onttrekkingen) Kwalitatieve opgave wonen-zorg Toekomstige behoefte extramurale woningen voor ouderenzorg stijgt sterk Er zijn in principe voldoende potentieel geschikte woningen (bijna ) Agenda se Woningmarkt [15]

16 [16] Voortgangsrapportage

17 Wat heeft de Provincie sinds juli 2016 gedaan? Agenda se Woningmarkt [17]

18 [18] Voortgangsrapportage

19 2. Wat heeft de Provincie sinds juli 2016 gedaan? Hieronder worden op hoofdlijnen de resultaten beschreven die de inzet van de belangrijkste instrumenten heeft opgeleverd. Regionale samenwerking kent een unieke vorm van regionale samenwerking: de Regionale structuurvisies wonen. In deze structuurvisies werken gemeenten in de regio s Noord-, Midden- en Zuid- samen met de Provincie aan een gemeenschappelijk woonbeleid. Geen onderlinge concurrentie, maar afstemming en samenwerking. In de regionale structuurvisies hebben de gemeenten de regionale aanpak tot hun eigen beleid gemaakt en zijn harde afspraken tot stand gekomen over de reductie van overtollige plancapaciteit, bindende regionale woningbouwprogramma s en aanpak van overtollige particuliere woningen door sloop of omzetting in huurwoningen. Ik zie dat overheden in de vraagstukken van de woningmarkt vanuit een gemeenschappelijke aanpak benaderen. Dat is niet alleen heel effectief, het kan ook een voorbeeld zijn voor andere regio s. p p Peter Boelhouwer, hoogleraar Housing systems TU Delft De provinciale Startersregeling De provinciale Startersregeling is een succesvol instrument om de positie van starters op de se woningmarkt te verbeteren en de doorstroming op de woningmarkt te bevorderen. Met een lening wordt het verschil tussen het bedrag dat een starter kan lenen op basis van zijn inkomen en de aankoopkosten van een woning overbrugd. In de afgelopen periode is deze regeling voortgezet en effectief gebleken: sinds de invoering van de regeling zijn startersleningen verstrekt (peildatum 30 juni 2017; zie bijlage III). In september 2017 hebben Gedeputeerde Staten, met steun van Provinciale Staten, besloten 5 miljoen extra beschikbaar te stellen voor de uitvoering van de Startersregeling. Het Transitiefonds se Woningmarkt Om de dynamiek op de se woningmarkt te stimuleren en vraag en aanbod meer in balans te brengen, heeft de Provincie het Transitiefonds se Woningmarkt ontwikkeld. Het Transitiefonds ondersteunt financieel allerlei vernieuwende projecten die een aantoonbare bijdrage leveren aan de verbetering van de woningmarkt (zie bijlage IV). Daarnaast bestaat de stimuleringslening Duurzaam Thuis. Eigenaar-bewoners of huurders van een bestaande koop- of huurwoning kunnen via deze stimuleringsregeling onder aantrekkelijke voorwaarden leningen afsluiten om de duurzaamheid, kwaliteit en levensloopbestendigheid van hun woning te verbeteren. Sinds de invoering van regelingen waarmee particulieren leningen kunnen krijgen om de duurzaamheid en levensloopbestendigheid van hun woning te verbeteren, zijn er leningen verstrekt (peildatum 26 juni 2017). Overigens vindt ook nog de afhandeling plaats van subsidieregelingen uit de vorige coalitieperiodes (zie bijlage V). Agenda se Woningmarkt [19]

20 s Maatwerk s Maatwerk is een combinatie van meerdere creatieve oplossingen die bijdragen aan de verruiming van de sociale huurvoorraad. Oorspronkelijk gedacht als specifiek op statushouders gericht woonbeleid, richt s Maatwerk zich nu op alle urgente woningzoekenden. Aantallen urgente woningzoekers kunnen sterk verschillen per gemeente; meer regionale samenwerking is dan ook wenselijk. Open, een initiatief in ontwikkeling waarin huisvesting én arbeidsmarktperspectief integraal worden aangepakt, wil op wijkniveau een verbinding tot stand brengen tussen wonen, werken en participeren. Doel is het in samenhang bekijken van de beschikbaarheid van kwalitatief goede en duurzame woningen voor (nieuwe) ers en het aantrekken en opleiden van noodzakelijke arbeidskrachten voor se bedrijven en sectoren als de zorg, de logistiek en de bouw. Gedifferentieerd woonbeleid Een one-size-fits-all-oplossing bestaat niet, zei Hans Mommaas, directeur Planbureau voor de Leefomgeving in september 2017 op het Festival van de Toekomst. Een eenvormig nationaal woonbeleid kan niet voorzien in de uiteenlopende behoeftes van verschillende regio s. Het streven van de Provincie is gericht op de totstandkoming van een gedifferentieerd nationaal woonbeleid. Een voorbeeld daarvan is de succesvolle se lobby bij de Tweede Kamer voor de versoepeling van de verhuurderheffing bij sloop en samenvoeging van woningen en bij het omzetten van particuliere naar sociale huurwoningen. Monitoring De Woonmonitor is een instrument om voor woonbeleid relevante informatie, gebaseerd op feiten en harde gegevens, inzichtelijk te maken. De informatie die met de Woonmonitor gebundeld wordt, heeft betrekking op: demografie (ontwikkeling en prognoses van bevolking en huishoudens) de woningvoorraad (ontwikkeling van de woningvoorraad met informatie over onder andere woningtypen, leegstand, koop- en huursector en wonen met zorg) plancapaciteiten (dit geeft inzicht in de geplande woningvoorraad). De meest recente Woonmonitor beschrijft de woningmarkt tot en met 31 december 2016 (zie bijlage II). Het is de bewuste keuze van Provincie en gemeenten om gezamenlijk te zorgen voor eenduidige monitoring van de woningmarkt via één gemeenschappelijke dataset. Die gemeenschappelijke dataset voorkomt onderlinge concurrentie met verschillende onderzoeksuitkomsten, draagt bij aan de gezamenlijke aanpak, vergroot het draagvlak en zorgt ervoor dat het gesprek gevoerd wordt op basis van dezelfde gegevens. Met de Woonmonitor faciliteert de Provincie gemeenten, die op hun beurt cruciale gegevens voor de Woonmonitor aanleveren. Internationaal In is de grens nooit ver weg. Op internationaal vlak onderhoudt de Provincie samen met Belgische overheden een gezamenlijk monitoringtraject van de woningmarkt. Onderzocht wordt of ook met de aangrenzende Duitse regio s een soortgelijk onderzoek kan worden opgezet. [20] Voortgangsrapportage

21 Relevante punten uit de Woonmonitor 2016 (bijlage II): De woningvoorraad in is in 2016 toegenomen met woningen (+0,5%). Het saldo tussen woningtoevoegingen en onttrekkingen is geleidelijk afgenomen tussen 2008 en Het is daarom opmerkelijk dat dit saldo in 2016 weer is toegenomen. De toename van de woningtoevoegingen kan verklaard worden door de herstellende woningmarkt, maar dat de onttrekkingen achterblijven, is opvallend. De planvoorraad: het positieve saldo tussen geplande toevoegingen en geplande onttrekkingen in bedraagt bijna woningen: 5,2% van de huidige woningvoorraad. Bij dit gegeven is belangrijk dat van de geplande woningtoevoegingen er onherroepelijk zijn vastgesteld (61%). Vanaf 2010 is het saldo tussen geplande toevoegingen en geplande onttrekkingen gedaald. In de afgelopen drie jaar is het saldo ongeveer gelijk gebleven. Er is dus sprake van stagnatie van de gemaakte afspraken in het POL. Er zijn in bijna leegstaande woningen. De leegstand is in 2016 met ongeveer 200 woningen iets afgenomen. Het leegstandspercentage is echter met 3,5% nagenoeg gelijk gebleven. In zowel Noord- als Midden- vindt een afname van de leegstand plaats, alleen in Zuid- neemt de leegstand licht toe. Hier is met 4,1% sprake van een relatief hoge leegstand. In Noord- en Midden- ligt het leegstandspercentage bij respectievelijk 2,4% en 3,0%. De meeste leegstaande woningen hebben een WOZ-waarde van of lager. De beoogde transformatieopgave is onverminderd groot en concentreert zich in de woonregio Zuid-. Voor als totaal bedraagt die de komende vijf jaar per saldo woningen als rekening gehouden wordt met de verstrekte omgevingsvergunningen. Op de langere termijn (in de komende 25 jaar) loopt de negatieve opgave sterk op; in totaal zal een overschot van bijna woningen ontstaan die grotendeels leeg zullen staan. Op basis van demografische ontwikkelingen en rekening houdend met actueel beleid, wordt de toekomstige behoefte voor extramurale woningen voor ouderenzorg in 2030 geprognosticeerd op bijna woningen. De vraag stijgt daarmee met ruim 50%. Dit kan opgevangen worden door de grote voorraad woningen in die door relatief geringe ingrepen geschikt te maken zijn voor ouderen met een zorgbehoefte, ook daadwerkelijk geschikt te maken. Per heeft slechts 5% van de woningvoorraad een energielabel B of hoger. Hierbij dient opgemerkt te worden dat het energielabel maar voor 31% van de woningvoorraad bekend is, maar duidelijk is dat er een grote energie-transitieopgave ligt als uitgegaan wordt van de Rijksambitie dat alle gebouwen in 2030 tenminste label A hebben. Noord Midden Zuid Leegstandsoverschot* Harde planvoorraad Huishoudensprognose * Leegstand na aftrek 2% frictieleegstand Agenda se Woningmarkt [21]

22 [22] Voortgangsrapportage

23 Accenten Agenda se Woningmarkt [23]

24 3. Accenten De Agenda se Woningmarkt benoemt vijf actielijnen waarmee de Provincie de ambities voor de se woningmarkt wil waarmaken. Moeten deze in 2016 vastgelegde richtingwijzers volledig worden omgegooid, gezien de veranderende omstandigheden? Sommige activiteiten kunnen onverminderd voortgezet worden, bij andere zullen accentverschuivingen nodig zijn. Belangrijk blijven de samenwerking met de gemeenten en een integrale benadering van het woonbeleid waarin de samenhang met andere provinciale beleidsterreinen scherp in het oog gehouden wordt. Abrupte ingrepen zouden ontwrichtende effecten kunnen opleveren. Daarom is een solide woningmarktbeleid een kwestie van lange adem. Actielijn 1: De basis op orde Continuering van de structurele samenwerking met de drie regio s Noord-, Midden- en Zuid- is van wezenlijk belang. Samenwerking op het gebied van de lokale en regionale opgaves en samenwerking waar het gaat om ideeën en projecten die bijdragen aan de transitie van de woningmarkt. Actielijn 2: Verschuiving van de vraag van koop- naar huurwoningen Het vergroten van de huurmarkt met behulp van instrumenten als s Maatwerk en het Transitiefonds se Woningmarkt blijft een prioriteit. Via Compartiment 3 van het Transitiefonds komen er naast leningen en garanties ook meer subsidies beschikbaar die specifiek gericht zijn op het vergroten van de huurmarkt, inclusief het omzetten van koop naar huur. Actielijn 3: Betere regionale kwantitatieve afstemming van woningvoorraad en woningbehoefte De Provincie zal de regionale structuurvisies en programmeringen actief blijven bewaken. Via het initiatief Open wordt verbinding gemaakt met het aanvalsplan Naar een ontwikkelingsgerichte arbeidsmarkt, waarmee de Provincie het dreigende tekort aan arbeidskrachten op de se arbeidsmarkt tegemoet wil treden. Met als uitgangspunt dat een one-size-fits-all-oplossing niet bestaat, zal de Provincie mede op basis van het nieuwe Rijksbeleid - streven naar betere samenwerking met het Rijk. se oplossingsrichtingen en projecten zouden navolging kunnen krijgen in het land en het pleidooi voor regionalisering van het Rijksbeleid kunnen ondersteunen. De Provincie wil de ontwikkelingen op de woningmarkt blijven monitoren en haar mogelijkheden op dat gebied vergroten. Daarbij wil ze verbinding zoeken met het CBS om te komen tot de oprichting van een Provinciaal Data Center. De grensoverschrijdende samenwerking met België en Duitsland zal uitgebreid en geïntensiveerd worden. Actielijn 4: Meer kwaliteit en diversiteit van het (bestaande) woningaanbod De Provincie wil goede initiatieven van gemeenten als het gaat om woonbeleid voor specifieke doelgroepen meer aandacht geven en desgewenst een coördinerende en ondersteunende rol spelen. Ouderen bijvoorbeeld blijven steeds langer thuis wonen en dat heeft gevolgen voor hun woonbehoeften, al dan niet in combinatie met zorgvoorzieningen. Daarnaast zal aangehaakt worden op het nieuwe Rijksbeleid inzake duurzaamheid en energie. [24] Voortgangsrapportage

25 Actielijn 5: Betere doorstroming en balans op de woningmarkt De verschillende instrumenten waarover de Provincie beschikt om de doorstroming en balans op de woningmarkt te verbeteren, zullen onverminderd ingezet blijven worden. De Startersregeling loopt goed, innovatieve concepten van het Transitiefonds se Woningmarkt zoals Duurzaam Thuis leveren een aantoonbare bijdrage aan de verbetering van de woningmarkt. Maatregelen in het kader van s Maatwerk - bijvoorbeeld het ontzorgingsarrangement dat corporaties aanbieden om de verhuur en het beheer van particuliere woningeigenaren over te nemen en het opkopen van leegstaand en vrijkomend vastgoed om het geschikt maken voor verhuur bewijzen hun nut. Agenda se Woningmarkt [25]

26 [26]

27 Bijlagen: I. Progneff 2017 II. Woonmonitor 2016 III. IV. Voortgang Startersregeling Voortgang Transitiefonds se Woningmarkt V. Rapportage afhandeling subsidieregelingen vorige coalitieperiodes [27]

28 [28]

29 Bijlage I: Bevolkings- en huishoudensprognose Progneff 2017 De uitkomsten van Progneff 2017 zijn digitaal te raadplegen op [29]

30 [30]

31 Progneff 2017 Begeleidende notitie bij de resultaten van Progneff 1

32 Progneff 2017 Begeleidende notitie bij de resultaten van Progneff Etil research group Jeroen Meuwissen Bob Severijns Janneke Gardeniers Maastricht, 25 september 2017 Progneff 2017 Etil

33 Inhoudsopgave Management samenvatting 4 1 Inleiding 5 2 De nationale bevolkings- en huishoudensprognose van het CBS Nieuwe veronderstellingen kernprognose Nederland Uitgangspunten nieuwe huishoudensprognose De se bevolkingsontwikkeling se bevolking in Bevolkingsprognose Ontwikkeling demografische componenten Ontwikkeling se bevolking naar geslacht en leeftijd Bevolkingsontwikkelingen per regio 15 4 De se huishoudensontwikkeling Huishoudensontwikkeling naar type Huishoudensontwikkelingen per regio 18 5 De se woningsvoorraadbehoefte 19 Progneff 2017 Etil

34 Management samenvatting se bevolkingsstijging in 2017 sterker dan voorzien De bevolking in is het afgelopen jaar met ongeveer personen gestegen. Dit is een sterkere stijging dan in de vorige prognose was voorzien. De reden voor de afwijking van de bevolkingsomvang ligt in een onderschat binnenlands migratiesaldo. Waar het binnenlands migratiesaldo in de prognose van 2016 werd geschat op ongeveer , bleek het werkelijke saldo met -750 een stuk minder negatief. Al met al verlieten er dus meer mensen de provincie om ergens anders in Nederland te gaan wonen, maar de groep bleek kleiner dan verwacht. Net als vorig jaar is het buitenlands migratiesaldo, als gevolg van de instroom vanwege buitenlandse oorlogsconflicten, hoog ( mensen). Er kwamen dus meer mensen uit het buitenland in wonen, dan dat er ers emigreerden naar het buitenland. De natuurlijke aanwas, het verschil tussen geboorte en sterfte, heeft zich ontwikkeld zoals voorspeld. Uiteindelijk zorgt vooral het positieve buitenlandse migratiesaldo voor een toename van de se bevolking. Geen grote verschuivingen in trend prognoses In de nieuwe demografische prognose zijn de lange termijn trends veelal hetzelfde gebleven. Voor de korte termijn zijn kleine verschillen zichtbaar ten opzichte van de vorige prognose, met name door een hoger geprognotiseerd buitenlands migratiesaldo is de verwachting dat de bevolkingsontwikkeling in 2017 positiever uitvalt dan voorspeld in Progneff De huishoudensprognoses laten ten opzichte van de prognoses in 2016 geen grote verschillen zien. De bevolkingsdaling in verloopt wederom iets minder snel dan verwacht In Progneff 2016 nam de bevolkingsomvang in provincie af van bijna 1,12 miljoen inwoners in 2015 tot ruim inwoners in In Progneff 2017 is er sprake van een hoger uitvallende bevolkingsomvang in 2040, namelijk inwoners. De bevolkingsafname wordt hiermee dus iets afgezwakt ten opzichte van Progneff De toename van het inwonertal ten opzichte van de vorige prognose wordt voornamelijk verklaard door het positiever uitvallen van het binnenlands migratiesaldo. Vergrijzing en ontgroening Kijken we naar de ontwikkeling van de demografische druk dan zien we tussen Progneff 2016 en Progneff 2017 bijna geen verschillen. De groene druk, verhouding 0-19-jarigen ten opzichte van jarigen, neemt van 37,2% in 2017 toe tot 42,9% in De toename van de grijze druk, verhouding 65 jaar en ouder ten opzichte van jarigen, is gedurende deze periode veel groter: van 34,8% in 2017 naar 65% in De verwachte grijze druk ligt in ten opzichte van landelijk (51,3%) hoog. Structurele huishoudensdaling in en stabiel aantal institutionele huishoudens Volgens Progneff 2017 neemt het aantal particuliere huishoudens in de provincie af van ongeveer in 2016 tot ruim in Dit betekent dat het aantal huishoudens in in de prognoseperiode met zal afnemen. De se huishoudensprognose voorziet tot ongeveer 2035 een toename van het aantal eenpersoonshuishoudens. Deze groei hangt samen met een voortgaande vergrijzing en individualisering. Er zullen meer ouderen zijn die hun partner hebben verloren, terwijl zij wel langer extramurale zorg krijgen. Ook personen van middelbare leeftijd blijven door verschillende omstandigheden vaker voor korte of langere tijd alleen wonen. Dat het totaal aantal se huishoudens vanaf 2022 gaat dalen, komt daarom volledig door een daling in het aantal meerpersoonshuishoudens. Het aantal institutionele huishoudens blijft tot 2040 ongeveer stabiel. Demografische ontwikkelingen per regio De komende jaren daalt in alle regio s de bevolking met uitzondering van de regio Venray. De bevolkingsdaling is het grootst in de Zuid-se regio s Parkstad en Westelijke Mijnstreek. Het aantal particuliere huishoudens zal in deze regio s eerder en sterker afnemen dan in het noordelijke deel van de provincie. Op de korte termijn worden vooral regio s in Zuid- geconfronteerd met een huishoudensdaling en een afnemende woningvoorraadbehoefte. Progneff 2017 Etil

35 1 Inleiding Ook in 2017 heeft Etil in opdracht van Provincie een nieuwe prognose opgesteld voor de ontwikkeling van de bevolking, de particuliere huishoudens en de woningvoorraadbehoefte in. Voor het opstellen van de prognoses is gebruik gemaakt van het prognosemodel Progneff 1. De prognose is op provinciaal, regionaal en gemeenteniveau uitgevoerd en loopt tot Binnenkort zijn de nieuwste cijfers van Progneff ook online te raadplegen via In deze notitie komen de belangrijkste resultaten en ontwikkelingen uit Progneff aan bod. Hoofdstuk 2 geeft een korte beschrijving van de belangrijkste uitkomsten van de nieuwe nationale bevolkings- en huishoudensprognose van het CBS. Vervolgens gaan hoofdstukken 3 tot en met 5 in op de demografische ontwikkelingen in. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de uitkomsten van de se bevolkingsprognose. Hoofdstuk 4 beschrijft de toekomstige ontwikkeling van de institutionele en particuliere huishoudens en hoofdstuk 5 bespreekt de gevolgen van de huishoudensontwikkeling op de toekomstige woningvoorraadbehoefte in de en de onderliggende regio s. 1 Progneff is de overkoepelende term voor de bevolkingsprognoses en effectenramingen van Etil. Progneff 2017 Etil

36 2 De nationale bevolkings- en huishoudensprognose van het CBS Uitgangspunt voor de bevolkingsprognoses van Progneff zijn de nationale bevolkings- en huishoudensprognoses van het CBS. De uitkomsten van de kernprognose van het CBS van december 2016 en de nationale huishoudensprognose van het CBS van april 2016 gelden als randtotaal voor heel Nederland. In dit hoofdstuk gaan we in op de belangrijkste veranderingen en resultaten uit de landelijke bevolkings- en huishoudensprognoses. 2.1 Nieuwe veronderstellingen kernprognose Nederland CBS werkt sinds 2015 voor de demografische prognoses met een driejaarlijkse publicatie-cyclus. Eind 2014 werd een nieuwe prognose voor de bevolking naar leeftijd, geslacht en herkomstgroepering gepubliceerd (de bevolkingsprognose 2 ). Eind 2015 en 2016 zijn er updates van deze (kern)prognose gepubliceerd. In deze paragraaf besteden we aandacht aan de uitkomsten van de eind 2016 gepubliceerde kernprognose 3. In de kernprognose zijn de veronderstellingen voor geboorte, sterfte en migratie ten opzichte van de bevolkingsprognose geactualiseerd. Waar de kernprognose 2015 een aanzienlijke bijstelling doorvoerde in immigratie, geboorten en sterfte, wijkt de kernprognose 2016 minder af van de kernprognose Geboorte De bevolkingsprognose uit 2014 veronderstelde dat het gemiddeld kindertal per vrouw (het vruchtbaarheidscijfer) verder zou stijgen tot een structureel niveau van 1,75 vanaf In 2015 was er echter sprake van een daling van het kindertal, naar 1,65 kinderen per vrouw. In de kernprognose 2015 werd aangenomen dat de gemiddelde leeftijd bij geboorte van het eerste kind iets zou stijgen, van 29,0 jaar in 2014 naar 29,2 jaar vanaf Deze stijging werd verklaard doordat het langer duurt voordat jongeren zich settelen. Echter steeg de gemiddelde leeftijd bij geboorte in 2015 al tot 29,6 jaar. Voor de huidige kernprognose wordt daarom uitgegaan van een van gemiddelde leeftijd van 29,7 jaar op de lange termijn. Doordat de nieuwe prognose, een half jaar extra uitstel veronderstelt ten opzichte van de Bevolkingsprognose, blijft het totale vruchtbaarheidscijfer langer beneden de verwachte structurele waarde van 1,75 kinderen per vrouw. Dit niveau wordt volgens de bijgestelde veronderstellingen pas vanaf midden jaren twintig weer gehaald. Voor de eerstkomende jaren geeft de kernprognose hierdoor een lager aantal geboorten dan de eerdere bevolkingsprognose. In de loop van de jaren twintig worden juist meer geboorten verwacht, hoewel de veronderstelling voor het gemiddeld kindertal daar ongewijzigd is ten opzichte van de vorige prognose. Dit komt door de naar boven bijgestelde verwachtingen voor de immigratie; meer immigranten betekent meer vrouwen van rond de dertig in de bevolking, van wie een deel in Nederland kinderen zal krijgen. 2 CBS (2014), Bevolkingsprognose : groei door migratie, december CBS (2016), Kernprognose : 18 miljoen inwoners in 2034 voorzien, december Progneff 2017 Etil

37 Levensverwachting De levensduur van Nederlanders is de afgelopen anderhalve eeuw bijna doorlopend gestegen. Betere hygiëne en leefomstandigheden, gezondere voeding en medische vooruitgang zorgden ervoor dat een steeds groter deel van de bevolking hoge leeftijden bereikt. In 2016 steeg de levensverwachting weer met 0,1 jaar terwijl deze een jaar eerder nog afnam met 0,2 jaar. De kernprognose verwacht een verdere stijging van de levensverwachting tot 87 jaar voor mannen en 90 jaar voor vrouwen in Het verschil tussen de kernprognose uit 2015 en 2016 is minimaal. Migratie De veronderstellingen voor de immigratie worden opgesteld aan de hand van migratiemotieven. Daarbij wordt een indeling van migranten naar vijf motieven gebruikt: arbeid, asiel, gezin, studie, en een kleine groep met overige motieven (waaronder au pairs en adoptiekinderen). Arbeidsmigratie: in de kernprognose 2015 werd verondersteld dat de huidige stijgende trend in het aantal arbeidsmigranten nog een aantal jaren door zou zetten en op termijn de immigratie vanuit de nieuwe lidstaten naar Nederland zou afnemen. In deze aannames is in de kernprognose 2016 niets veranderd. Asielmigratie: In de kernprognose 2015 was verondersteld dat de asielinstroom in 2016 zou stabiliseren op gemiddeld eerste verzoeken per maand en vanaf 2017 verder zou afnemen. Echter trad al vanaf eind 2016 een sterke daling op. De sterke daling bewoog het CPB om CBS te vragen een nieuwe prognose door te rekenen ten behoeve van de Algemene Beschouwingen in september De aannames van deze prognose ten aanzien van asielmigratie worden gebruikt in de kernprognose In de kernprognose 2016 wordt voor 2017 uitgegaan van eerste asielverzoeken per maand. Op de lange termijn zijn de prognoses ten opzichte van de bevolkingsprognose 2014 ongewijzigd gebleven. Gezinsmigratie: Door het verminderde toekenningspercentage van het aantal asielzoekers in 2016 zijn in de kernprognose 2016 het aantal nareizigers ten opzichte van de kernprognose 2015 naar beneden bijgesteld. Het verminderde toekenningspercentage wordt veroorzaakt door een toename van het aandeel kansloze asielzoekers en een vermindering van het aandeel verzoeken door Syriërs die gemiddeld veel nareizende familieleden kennen. Overige motieven: bij de overige motieven zijn de veronderstellingen niet of nauwelijks aangepast ten opzichte van de vorige prognose. Naar schatting zal van de extra immigranten met een ander motief dan asiel ruim drie kwart uiteindelijk weer uit Nederland vertrekken. Ten opzichte van de bevolkingsprognose verwacht de kernprognose 2016 in de jaren 20 meer emigratie. De bijgestelde veronderstellingen leiden tot een nieuwe bevolkingsprognose voor Nederland (figuur 2.1). Het verschil tussen de huidige kernprognose en de kernprognose 2015 is klein. Begin 2020 heeft Nederland een bevolkingsomvang van 17,3 miljoen, dat zijn personen meer dan volgens de bevolkingsprognose In 2060 loopt het verschil tussen de kernprognose 2016 en de bevolkingsprognose op tot ruim inwoners. De kernprognose 2016 voorziet 18,2 miljoen inwoners in dat jaar. Progneff 2017 Etil

38 Figuur 2.1 Ontwikkeling bevolking Nederland, : : : Bron: CBS. 2.2 Uitgangspunten nieuwe huishoudensprognose Aangezien er sinds de vorige notitie geen nieuwe huishoudensprognose door het CBS is uitgevoerd is dit onderdeel van de notitie onveranderd gebleven. De enige aanpassing die is doorgevoerd betreft figuur 2.2 waar de realisatiedata voor 2016 zijn opgenomen. Het CBS publiceert eens in de drie jaar de nationale Huishoudensprognose. Deze prognose beschrijft de verwachte toekomstige ontwikkeling van de bevolking naar huishoudenspositie en van huishoudens naar type en grootte. Het startpunt voor de nieuwe prognose is de situatie op 1 januari 2015, bij de vorige Huishoudensprognose was dat 1 januari Deze paragraaf biedt een overzicht van de belangrijkste uitkomsten uit de nieuwe CBS Huishoudensprognose Daarnaast worden de gehanteerde veronderstellingen beschreven en vindt een vergelijking met de voorgaande prognose uit 2013 plaats. Al lange tijd groeit in Nederland het aantal huishoudens naar verhouding sterker dan het aantal inwoners. Sinds 1971 is het inwonertal met 29 procent toegenomen. De groei van het aantal huishoudens was in dezelfde periode met 93 procent ruim drie keer zo sterk. Dit komt vooral door de opkomst van het eenpersoonshuishouden. Figuur 2.2 Ontwikkeling particuliere huishoudens Nederland, Bron: CBS. 2016: : : CBS (2016), Huishoudensprognose : jongeren en ouderen langer thuis, april 2016 Progneff 2017 Etil

39 Begin 2015 telde Nederland 7,7 miljoen huishoudens. Daarvan zijn er 2,9 miljoen eenpersoonshuishoudens. Het aantal paren zonder kinderen is met 2,2 miljoen iets groter dan het aantal paren met kinderen (2,0 miljoen). Ongeveer 550 duizend huishoudens bestaan uit één ouder met één of meer kinderen. De huishoudensprognose voorziet een verdere toename van het aantal huishoudens, al zal de toename vanaf 2030 geleidelijk afvlakken (figuur 2.2). In 2060, het laatste jaar van de huidige prognose, telt Nederland naar verwachting 8,6 miljoen huishoudens. De toename komt grotendeels voor rekening van het aantal eenpersoonshuishoudens, dat een groei zal doormaken van de huidige 2,9 miljoen naar 3,7 miljoen in Hieronder volgen de belangrijkste veronderstellingen die in de nieuwe CBS-prognose zijn gebruikt. Tevens wordt besproken hoe ze afwijken van die van de voorgaande prognose (2012). Jongere generaties trouwen minder en later: de laatste jaren is het aantal huwelijken met name op jongere leeftijden gedaald, terwijl het aantal echtscheidingen is toegenomen. Dit heeft tot bijstellingen in de veronderstellingen geleid. De veronderstelling voor de gemiddelde leeftijd bij het eerste huwelijk voor generaties vanaf 1990 is met een half jaar verhoogd. De verwachting voor het uiteindelijke percentage eerste huwelijken is ongewijzigd. Het aandeel huwelijken dat naar verwachting uitloopt op een echtscheiding ligt een procentpunt hoger en het aandeel personen dat hertrouwt na een scheiding is 2 tot 3 procentpunt lager. De verwachtingen voor het aandeel weduwen en weduwnaars dat weer trouwt zijn ongewijzigd. Verschillen tussen ongehuwden en ooit-gehuwden nemen af: ongehuwd samenwonen is de afgelopen decennia steeds meer een gangbaar alternatief voor gehuwd samenwonen geworden. Tegelijkertijd is het demografisch gedrag van mensen die ongehuwd samenwonen steeds meer gaan lijken op dat van gehuwden. Jongeren blijven langer thuis wonen: in de vorige prognose werd verondersteld dat de stijging van de leeftijd bij uit huis gaan vanaf 2009 een tijdelijk gevolg was van de slechte economische situatie. De voorziene daling van deze leeftijd is echter niet opgetreden. De nieuwe prognose gaat uit van de hypothese dat de stijging structureel is. Het duurt voor nieuwe generaties jongeren langer om gesetteld te raken. De veronderstelde leeftijd bij uit huis gaan staat vanaf 2019 op 24,9 jaar, ruim een jaar hoger dan volgens de huishoudensprognose Jongeren gaan later samenwonen dan eerder verondersteld: Voor de 15- tot 30-jarigen ligt de paarvormingsfrequentie volgens de nieuwe prognose aanmerkelijk lager dan volgens de vorige prognose. Voor de 30-plussers ligt dit juist hoger. Volgens de nieuwe prognose gaan jongeren dan ook later samenwonen dan eerder verondersteld. Voor 2016 ligt de gemiddelde leeftijd waarop men voor het eerst gaat samenwonen volgens de nieuwe prognose op 26,6 jaar; volgens de prognose uit 2013 was dat 25,9 jaar. Meer scheidingen, maar minder verweduwing: vergeleken met de vorige prognose komt de frequentie van paarontbinding voor jonge en middelbare leeftijden hoger uit, met name door de recente toename van het scheidingscijfer. De frequentie van paarontbinding voor ouderen ligt volgens de nieuwe prognose in de toekomst juist iets lager dan eerder voorzien, met name voor mannen. Dit komt door lagere verwachtingen voor de instroom van ouderen naar instellingen (zie volgende punt) en bijstellingen in de prognose voor de levensverwachting. Ouderen blijven langer zelfstandig wonen: het beleid om intramurale zorg te beperken tot ouderen met de ernstigste gezondheidsklachten is doorgezet door het huidige kabinet. Sinds 2013 is de zwaarte van de zorgindicatie die patiënten moeten hebben om voor AWBZgefinancierde intramurale zorg in aanmerking te komen stapsgewijs verhoogd. Hierdoor is het instroomcijfer naar instellingen sterk gedaald. Vergeleken met de vorige prognose wordt voor de lange termijn een sterkere verdere daling verondersteld. Progneff 2017 Etil

40 3 De se bevolkingsontwikkeling 3.1 De se bevolking in 2017 Op 1 januari 2017 is de bevolking in gestegen met personen (zie figuur 3.1), een sterkere stijging dan in de vorige prognose was voorzien. Het sterfteoverschot bedroeg in 2016 ruim Het grote sterfteoverschot werd gecompenseerd door een positief migratiesaldo. Het binnenlands migratiesaldo werd in de vorige raming geprognotiseerd op , maar de realisatiedata laat een positiever getal zien. Hiermee is het migratiesaldo hoger dan verwacht. Hoewel het binnenlands migratiesaldo negatief was (-740), werd dit volledig gecompenseerd door het positieve buitenlands migratiesaldo (+4.690). Het buitenlands migratiesaldo is zelf zo positief, als gevolg van de instroom vanwege buitenlandse oorlogsconflicten, dat het ook het sterfteoverschot compenseert en zorgt voor een bevolkingsstijging van personen. Figuur 3.1 Kerngegevens se bevolkingsontwikkeling Geboorte Sterfte Buitenlandse migratie Binnenlandse migratie Toename se bevolking 3.2 Bevolkingsprognose De aanpassingen van de nationale prognoses van het CBS zijn doorgerekend met Progneff De landelijke ontwikkelingen betreffende vruchtbaarheid, levensverwachting en buitenlandse migratie zijn ook van toepassing voor de se bevolkingsprognose. Daarnaast spelen regiospecifieke factoren een rol zoals de leeftijdsopbouw van de se bevolking, de regiospecifieke vruchtbaarheid en levensverwachting evenals het binnenlands en buitenlands migratiesaldo. Deze factoren tezamen bepalen hoe de se bevolking zich in de toekomst ontwikkelt. Figuur 3.2 laat de se bevolkingsontwikkeling zien volgens Progneff 2016 en Progneff Progneff 2017 Etil

41 Figuur 3.2 Feitelijke bevolkingsontwikkeling en bevolkingsprognoses 2016 en : : : : : Feitelijk Prognose 2016 Prognose 2017 Bron: CBS Statline en Etil. In Progneff 2017 neemt de bevolkingsomvang van de Provincie af van 1,12 miljoen inwoners in 2016 tot ruim 1,02 miljoen inwoners in Dit betekent dat de se bevolking in de prognoseperiode met ongeveer personen zal afnemen. In Progneff 2016 werd uitgegaan van een iets sterkere daling, personen, van het inwonertal. In vergelijking met deze prognose ligt het inwonertal in de huidige prognose in 2040 dus ongeveer personen hoger. De toename van het inwonertal ten opzichte van de vorige prognose wordt voornamelijk verklaard door de sterkere toename van het aantal geboorten en de positieve ontwikkeling in de migratie (tabel 3.1). De sterften hebben per saldo een klein negatief effect. Tabel 3.1 Verschillen tussen de bevolkingsprognoses van Progneff 2016 en Progneff 2017 Progneff 2016 Progneff 2017 Verschil Bevolkingsomvang Bevolkingsomvang Demografische componenten : Natuurlijke aanwas totaal aantal geboorten totaal aantal sterften Migratie Bevolkingsontwikkeling Bron: Etil. 5 Als gevolg van afrondingsverschillen komt het verschil in tabel 3.1 op uit. Progneff 2017 Etil

42 3.3 Ontwikkeling demografische componenten De toekomstige bevolkingsontwikkeling van wordt bepaald door de ontwikkeling van de natuurlijke aanwas en het migratiesaldo. De natuurlijke aanwas is gelijk aan het aantal geboorten minus het aantal sterfgevallen. Is de natuurlijke aanwas positief, dan spreekt men van een geboorteoverschot. Is de natuurlijke aanwas negatief, dan spreekt men van een sterfteoverschot. Het migratiesaldo is de som van het binnenlands migratiesaldo en buitenlands migratiesaldo. Figuur 3.3 toont de toekomstige ontwikkeling van deze demografische componenten. Uit de figuur blijkt dat vanaf 2004 te maken heeft met een structureel sterfteoverschot. Het sterfteoverschot neemt in de prognoseperiode jaar op jaar toe om vanaf 2046 langzaam af te zwakken. In 2060 bedraagt het sterfteoverschot naar verwachting ongeveer personen. In de prognose uit 2016 werd het sterfteoverschot nog geschat op personen en zwakte dit pas af vanaf Uit figuur 3.3 blijkt verder dat het binnenlands migratiesaldo negatief is voor. Dit wil zeggen dat er jaarlijks meer mensen uit de provincie naar de rest van het land vertrekken dan er uit andere provincies naar toekomen. In de periode bedroeg het binnenlands migratiesaldo gemiddeld ongeveer personen per jaar. In 2016 is een binnenlands migratiesaldo gerealiseerd dat aanzienlijk hoger lag dan voorheen voorspeld. Voor de prognoseperiode wordt in Progneff 2017 verondersteld dat het binnenlands migratiesaldo op de lange termijn iets minder negatief wordt. Deze aanname hangt onder meer samen met ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en de woningmarkt die voor naar verwachting een positief effect zullen hebben op het binnenlands migratiesaldo. Daarnaast zal ook de veranderende leeftijdssamenstelling van de se bevolking een remmend effect hebben op het binnenlands migratiesaldo omdat de leeftijdscohorten met een grote verhuisgeneigdheid de komende decennia als gevolg van de ontgroening in omvang afnemen. Figuur 3.3 Ontwikkeling demografische componenten (in aantallen) Natuurlijke aanwas Buitenlands migratiesaldo Binnenlands migratiesaldo Bevolkingsontwikkeling Bron: CBS/Etil. Tegenover een negatief binnenlands migratiesaldo staat een positief buitenlands migratiesaldo. Opvallend is vooral de ontwikkeling in de laatste jaren. Sinds 2010 ligt het buitenlands migratiesaldo gemiddeld rond de personen per jaar. Het buitenlands migratiesaldo nam in 2016 toe met bijna personen. Dit positieve migratiesaldo wordt grotendeels veroorzaakt door de arbeidsmigratie. Sinds 2015 is daar de grote instroom van asielmigranten bijgekomen. De toegenomen asielmigratie maakt dat ook in 2016 en 2017 een sterk positief buitenlands migratiesaldo wordt verwacht. Na 2017 is de verwachting dat het buitenlands migratiesaldo weer zal gaan dalen, om vervolgens na 2022 te stabiliseren rond 750 personen per jaar. Progneff 2017 Etil

43 Ondanks het stijgen van de bevolkingsomvang in 2016 voorspelt Progneff 2017 een afnemende bevolkingsomvang na De daling valt net zoals in de vorige prognose te verklaren door het stijgende sterfteoverschot op de lange termijn en de afname in het migratiesaldo. 3.4 Ontwikkeling se bevolking naar geslacht en leeftijd Grafiek 3.4 op de volgende pagina toont de bevolkingspiramide voor op 1 januari 2017 en de prognoses voor 2040 en Binnen de bevolkingspiramide wordt onderscheid gemaakt tussen mannen en vrouwen. Op dit moment telt bijna mannen (linkerkant van de piramide) en ruim vrouwen (rechterkant). Begin 2017 telt bijna 1,12 miljoen inwoners, waaronder uitzonderlijk veel veertigers, vijftigers en zestigers. Dit hangt samen met de ontwikkeling van het aantal geboorten in het verleden. Na het einde van de tweede wereldoorlog kende Nederland een geboortegolf: de babyboom. Het geboortecijfer daalde daarna tijdelijk, maar in de jaren vijftig en zestig werden weer meer kinderen geboren. Begin jaren zeventig daalde het geboortecijfer scherp. Vrouwen kregen minder kinderen en ze kregen ze bovendien op steeds latere leeftijd. De bevolkingspiramide van 2017 telt daardoor veel minder twintigers en dertigers dan veertigers en vijftigers. Het aantal ouderen zal de komende decennia sterk toenemen doordat de talrijke veertigers en vijftigers de hogere leeftijdsgroepen instromen. De vergrijzing bereikt haar hoogtepunt rond Dan telt naar verwachting ruim plussers. Dat zijn er bijna meer dan nu. Het aandeel ouderen is tegen die tijd gestegen van 22 naar 33 procent. In 2060 is de vergrijzing naar verwachting weer iets afgenomen, doordat een groot deel van de huidige vijftigers tegen die tijd zal zijn overleden. Naast vergrijzing laten de bevolkingspiramides ook zien dat sterk ontgroent. Het aantal jongeren tot 20 jaar daalt in de prognoseperiode van bijna in 2017 naar in 2040 (een daling van 11,5%). In de periode daalt het aantal inwoners van 20 tot 65 jaar van ruim in 2017 naar circa in 2060 (een daling van 22,7%). Progneff 2017 Etil

44 Figuur 3.4 Bevolkingspiramide 2017, 2040 en jaar eo 90 jaar 85 jaar 80 jaar 75 jaar 70 jaar 65 jaar 60 jaar 55 jaar 50 jaar 45 jaar 40 jaar 35 jaar 30 jaar 25 jaar 20 jaar 15 jaar 10 jaar 5 jaar 0 jaar mannen vrouwen jaar eo 90 jaar 85 jaar 80 jaar 75 jaar 70 jaar 65 jaar 60 jaar 55 jaar 50 jaar 45 jaar 40 jaar 35 jaar 30 jaar 25 jaar 20 jaar 15 jaar 10 jaar 5 jaar 0 jaar mannen vrouwen jaar eo 90 jaar 85 jaar 80 jaar 75 jaar 70 jaar 65 jaar 60 jaar 55 jaar 50 jaar 45 jaar 40 jaar 35 jaar 30 jaar 25 jaar 20 jaar 15 jaar 10 jaar 5 jaar 0 jaar mannen vrouwen Bron: CBS/Etil. Progneff 2017 Etil

45 3.5 Bevolkingsontwikkelingen per regio Binnen lopen de bevolkingsontwikkelingen uiteen. Dit geldt voor zowel de COROP-gebieden als de onderliggende regio s in een COROP-gebied. Ook tussen gemeenten in een regio bestaan er soms grote verschillen. Verklaringen voor de diversiteit in ontwikkelingen moeten gezocht worden in de leeftijdsopbouw van de regionale bevolking en de regio-specifieke binnenlandse en buitenlandse migratie. In figuur 3.5 is de verwachte bevolkingsontwikkeling per regio in indexcijfers weergegeven. Figuur 3.5 se bevolkingsprognose per regio in indexcijfers, (2017=100) Regio Maasduinen Regio Venlo Regio Venray Regio Midden- Westelijke Mijnstreek Parkstad Maastricht & Mergelland Bron: Etil. Het is de verwachting dat tot 2018 de bevolking in alle regio s vrijwel stabiel blijft. Vanaf 2019 versnelt de bevolkingsdaling binnen en in 2027 neemt in alle se regio s met uitzondering van de regio Venray de bevolking af. In de regio Venray blijft de bevolking tot 2033 groeien waarna de bevolkingsdaling wordt ingezet. In 2042 is bevolkingsomvang even groot als in De regio s met de grootste (relatieve) daling zijn respectievelijk Parkstad, Westelijke Mijnstreek en Regio Maasduinen. Progneff 2017 Etil

46 4 De se huishoudensontwikkeling Op basis van de nationale huishoudensprognose van het CBS uit 2016 is met Progneff 2017 de se huishoudensprognose doorgerekend. Figuur 4.1 laat de feitelijke huishoudensontwikkeling zien tot en met 2016, de nieuwe se huishoudensprognose en de huishoudensprognose volgens Progneff Figuur 4.1 Feitelijke huishoudensontwikkeling en prognoses 2016 en : : : : Bron: CBS Statline en Etil. 2060: Feitelijk Prognose 2016 Prognose 2017 Volgens Progneff 2017 neemt het aantal particuliere huishoudens in de Provincie af van ongeveer in 2016 tot ruim in Dit betekent dat het aantal huishoudens in in de prognoseperiode met zal afnemen. Deze afname start vanaf In Progneff 2016 werd uitgegaan van huishoudens in In vergelijking met de vorige prognose ligt het aantal huishoudens in 2040 dus ongeveer hoger. Een deel van de se bevolking zit momenteel in een institutioneel huishouden 6. Figuur 4.2 geeft de ontwikkeling weer van het aantal institutionele huishoudens tussen 2000 en 2060 volgens de nieuwe Etil-prognose. Opvallend is de groei van het aantal institutionele huishoudens in 2009, 2010 en Deze wordt verklaard door een methodiekwijziging en een betere waarneming van het aantal institutionele huishoudens door het CBS. Ondanks de extramuralisering in de zorg daalt het aantal institutionele huishoudens niet. Dit komt doordat wel het aandeel ouderen dat intramurale zorg ontvangt kleiner wordt, maar het totaal aantal ouderen stijgt. In Progneff 2017 is in tot 2060 min of meer sprake van een stabilisatie van het aantal institutionele huishoudens. Het aantal institutionele huishoudens schommelt rond de Eén of meer personen die samen een woonruimte bewonen en daar bedrijfsmatig worden voorzien in dagelijkse levensbehoeften. Ook de huisvesting vindt bedrijfsmatig plaats. Het gaat om instellingen zoals verpleeg-, verzorgings- en kindertehuizen, gezinsvervangende tehuizen, revalidatiecentra en penitentiaire inrichtingen, waar de personen in principe voor langere tijd (zullen) verblijven. Progneff 2017 Etil

47 Figuur 4.2 Ontwikkeling aantal institutionele huishoudens in, : : : Bron: CBS Statline en Etil. 4.1 Huishoudensontwikkeling naar type De se huishoudensprognose voorziet tot ongeveer 2035 een toename van het aantal eenpersoonshuishoudens. Deze groei hangt samen met een voortgaande vergrijzing en individualisering. Er zullen meer ouderen zijn die hun partner hebben verloren, terwijl mensen van middelbare leeftijd door verschillende omstandigheden ook vaker voor korte of langere tijd alleen wonen. Dat het totaal aantal se huishoudens vanaf 2022 gaat dalen, komt daarom volledig door de daling in het aantal meerpersoonshuishoudens. In figuur 4.3 is deze ontwikkeling grafisch weergegeven. Figuur 4.3 Ontwikkeling van het aantal een- en meerpersoonshuishoudens in, eenpersoonshuishoudens meerpersoonshuishoudens Totaal Bron: CBS Statline en Etil. Uit grafiek 4.4 blijkt eveneens duidelijk dat de verwachte toename van het aantal huishoudens grotendeels wordt veroorzaakt door eenpersoonshuishoudens. In 2000 bestond 29 procent van alle huishoudens in uit één persoon. Inmiddels is dit aandeel gestegen tot 37 procent. In het laatste jaar van de prognose (2060) is 43 procent van alle huishoudens een eenpersoonshuishouden. Het aandeel paren met kinderen is sinds 2000 behoorlijk gedaald; van 33% naar 24%. Dit blijft in de Progneff 2017 Etil

48 prognoseperiode echter vrijwel constant (rond 22%). Het aandeel paren zonder kinderen is sinds 2000 juist vrijwel constant gebleven (32%), maar zal in de prognoseperiode gaan dalen tot 28%. Figuur 4.4 Verdeling van het aantal huishoudens in naar type, % 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% eenpersoonshuishoudens paar zonder kinderen paar met kind(eren) eenoudergezin overige huishoudens Bron: CBS Statline en Etil. 4.2 Huishoudensontwikkelingen per regio In de provincie bestaan er substantiële verschillen in de huishoudensontwikkeling. In figuur 4.5 is de huishoudensontwikkeling per regio in de provincie tussen 2016 en 2060 weergegeven in indexcijfers. Uit de figuur blijkt dat de daling van het aantal particuliere huishoudens in het zuidelijke deel van de provincie eerder zal plaatsvinden en sterker zal afnemen dan in het noordelijke deel van de provincie. Deze regionale verschillen komen vooral tot stand door de verschillende bevolkingsontwikkelingen. In de periode vindt er omslagpunt plaats in de huishoudensontwikkeling in. Waar er voorheen altijd sprake was van een toename van het aantal particuliere huishoudens, is dat niet meer het geval na In de Zuid-se regio s zal het aantal huishoudens structureel gaan afnemen. De huishoudensdaling in het zuidelijke deel van de provincie is dan dusdanig groot dat ook op het niveau van er al sprake zal zijn van een afname van het aantal particuliere huishoudens. Figuur 4.5 Ontwikkeling aantal huishoudens per regio in indexcijfers; (2016=100) Regio Maasduinen Regio Venlo Regio Venray Regio Midden- Westelijke Mijnstreek Parkstad Maastricht & Mergelland Bron: CBS Statline en Etil. Progneff 2017 Etil

49 5 De se woningvoorraadbehoefte De woningvoorraadbehoefte wordt bepaald door de actuele woningvoorraad en de toekomstige ontwikkeling van het aantal particuliere huishoudens. Normaliter ligt de woningvoorraad (en de woningvoorraadbehoefte) iets hoger dan het aantal particuliere huishoudens. Om verhuizingen mogelijk te maken, moeten er namelijk genoeg woningen leegstaan, de zogenaamde frictieleegstand. In een aantal gemeenten in ligt de woningvoorraad lager dan het aantal particuliere huishoudens als gevolg van verschillen tussen de registratiebestanden. Deze verschillen worden veroorzaakt doordat een deel van de woningvoorraad anders geregistreerd wordt. Dit geldt bijvoorbeeld voor studentenwoningen, recreatiewoningen, woonwagenkampen en woonboten. Voor het bepalen van de woningbehoefte in de toekomst speelt de actuele woningvoorraad een belangrijke rol. Binnen Progneff wordt de actuele woningvoorraad in beeld gebracht met behulp van de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG) en de Basisregistratie Waardering Onroerende Zaken (WOZ). De WOZ-registratie dient vooral om foutieve registraties in de BAG te corrigeren en onbekende objecten te classificeren. Figuur 5.1 laat de ontwikkeling in de woningvoorraadbehoefte voor zien tussen 2017 en De woningvoorraadbehoefte daalt van bijna woningen naar in 2040 en in Figuur 5.1 Ontwikkeling woningvoorraadbehoefte in, : 2040: : Bron: Etil. Figuur 5.2 drukt de ontwikkeling van de woningvoorraadbehoefte in de se regio s uit in indexcijfers. Deze figuur laat zien dat de woningvoorraadbehoefte in de regio Venray tot 2034 met ongeveer 8% stijgt, daarna slinkt de woningvoorraadbehoefte. In de regio s Maasduinen, Venlo en Midden- neemt de woningvoorraadbehoefte tot 2030 toe met ongeveer 3 procent, waarna een daling inzet. In de regio s in Zuid- groeit de woningvoorraadbehoefte niet of nauwelijks. In de periode neemt de woningvoorraadbehoefte in Parkstad af met 20%. In dezelfde periode daalt de woningvoorraadbehoefte in Westelijke Mijnstreek met ongeveer 17% en in Maastricht en Mergelland met 14%. Progneff 2017 Etil

50 Figuur 5.2 Ontwikkeling woningvoorraadbehoefte in de se regio s (in indexcijfers; 2017=100) Regio Maasduinen Regio Venlo Regio Venray Regio Midden- Westelijke Mijnstreek Parkstad Maastricht & Mergelland Bron: Etil. Progneff 2017 Etil

51 Bijlage II: Woonmonitor 2016 De factsheetboeken van de Woonmonitor 2016 voor als geheel en voor de afzonderlijke regio s Noord-, Midden- en Zuid-, metadataboek en geografisch kaartenboek zijn digitaal te vinden op wonen onder Onderzoek en Monitoring. Ook de onderliggende databank van de Woonmonitor 2016 zijn daar digitaal te raadplegen [51]

52 [52]

53 Woonmonitor 2016 Factsheetboek oktober 2017