Duurzaam aanbieden en inkopen in de bouw

Transcriptie

1 INSPIRATIEDOCUMENT Duurzaam aanbieden en inkopen in de bouw 21 voorbeeldprojecten uit de praktijk Bouwend Nederland Zoetermeer, 5 januari 2011

2 Inhoudsopgave Voorwoord PPS Light bij uitbreiding Groningen Airport Eelde Duurzaam wonen en werken in Buiksloterham Belastingkantoor Doetinchem: summum van integratie Aanbesteding 61 energieneutrale woningen Bomenbuurt Ulft Vierhonderd duurzame woningen in de Boxtelse wijk In Goede Aarde Bergbezinkbassin Den Bosch: het beste aanbod uitgefilterd Verwarmen, koelen en warm water voor 1241 woningen in Veenendaal Assen op het duurzame (fiets)pad duurzame woningen aan de Waal bij Nijmegen Het Mooie Plan: duurzame herstructurering in Rotterdam Lombardije Diemense wijk De Sniep duurzaam verwarmd en gekoeld vanuit de bodem Nieuwbouw multifunctioneel Opleidingencentrum Hardenberg Wie maakt de Rotterdamse zwembaden duurzaam en comfortabel? Solids: flexibiliteit ten top De duurzaamste wijk van Uden: Velmolenbuiten Vaste ketens zijn het sterkst: groot onderhoud in Alkmaar Alle ruimte voor de natuur op de Zuiderklip (Biesbosch) Maastricht rolt Groene Loper uit (N2 wordt A2) Duurzaamheid leidend op De Weg van de Toekomst Waterberging Weijerswold. Innovatief door eenvoud TNT-Green Office in Hoofddorp 44 Colofon 46 Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 2

3 Voorwoord Steeds duidelijker tekent zich een nieuwe moderne markt af: de klant vraagt, daagt uit, de markt biedt aan. Klanten schrijven niet meer voor wat en hoe er gebouwd moet worden, maar komen met een uitvraag, prestatie-eisen en randvoorwaarden. Versneld door de kredietcrisis en de daarmee samenhangende bezuinigingsronden is er een ruimte ontstaan voor nieuwe vormen van aanbesteden. Het inzicht groeit bij klanten dat de traditionele aanbesteding op basis van een bestek een tijdrovende, dure en weinig efficiënte manier is om een bouwproject te realiseren. Bovendien krijgt de klant zelden wat hij van tevoren had verwacht. EMVI, de Economisch Meest Voordelige Inschrijving, wint terrein in de infrasector en geïntegreerde contracten, Design & Construct en allerlei andere nieuwe contract- en samenwerkingsvormen veroveren de woning- en utiliteitsmarkt. Het rijksoverheidsprogramma Duurzaam Inkopen draagt ook bij aan deze ontwikkeling, evenals de door Prorail ontwikkelde CO2-ladder en duurzaamheidsmaatlatten als BREAAM en GPR-gebouwen. Moderne klanten willen ook niet langer tot in detail gaan vertellen aan bouw- en infrabedrijven hoe te bouwen. De inhoudelijke kennis is er ook vaak niet meer. Moderne klanten weten wel wat ze willen en dagen de markt uit op prestatie. Bouwers van de 21ste eeuw laten zien wat ze kunnen en staan garant voor de duurzame kwaliteit van het geleverde werk. Steeds meer bouw- en infrabedrijven spelen in op de uitdagingen van de koplopers onder de klanten en gaan ook actief hun diensten aanbieden. Kort samengevat gaan we van voorschrijven (klant) en afwachten (bouwer) naar uitvragen (klant) en aanbieden (bouwer) Bezuinigen is niet nodig, ga slim aanbesteden! Slimme opdrachtgevers gaan in dialoog met de markt. Er is veel meer mogelijk als de klant in gesprek gaat met de ondernemers die het project kunnen maken. Een advies aanvragen en een bestek laten maken kost tijd en geld (niet zelden 10% van het budget) en schakelt de inventiviteit en creativiteit van de markt uit. Door niet elk snippertje afzonderlijk aan te besteden, maar meer integraal aan te besteden, op gebiedsniveau of een combinatie van aanleg of bouwen én beheren is meer mogelijk dan de opdrachtgever ooit voor mogelijk houdt. Samen komen we verder In dit inspiratiedocument kunt u lezen over de ervaringen opgedaan in 21 duurzame bouw- en infraprojecten. Werkt u bij de gemeente, bij het waterschap, een woningcorporatie of bij het rijk, bent u bouwer, installatiebedrijf, toeleverancier of ingenieur, laat u inspireren door de koplopers. Het kan anders, het kan beter! Peter Fraanje, senior beleidsmedewerker Bouwend Nederland Zoetermeer, 5 januari 2011 Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 3

4 Geen kopzorgen voor de klant 01 PPS Light bij uitbreiding Groningen Airport Eelde Opdrachtgever Groningen Airport Eelde Bouwer Combinatie Dura Vermeer Imtech Bouwkosten 20 miljoen excl. btw totaal, waarvan 20 % voor onderhoudsfase Aanbesteding PPS-constructie Contract Design, Build, Finance & Maintain Light Groningen Airport Eelde wil groeien. Door de verlenging van een bestaande start- en landingsbaan van 1800 naar 2500 meter verwacht de luchthaven aantrekkelijker te worden voor reisorganisaties en passagiers- en cargovervoer. Een langere landingsbaan maakt de luchthaven geschikt voor volledig beladen toestellen naar de meeste Europese bestemmingen. Naast de baanverlening is ook onderhoud en verbetering van de bestaande baan nodig, en er moeten een nieuw platform, een parallelle taxibaan en nieuwe taxiroutes worden aangelegd. Pilot PPS-light De aanbesteding van dit project is uitgevoerd in samenwerking met de PPS Kennispool van Rijkswaterstaat in Den Haag. Het is een pilot, die ook bedoeld is om ervaring op te doen met een light-versie van PPS, die geschikt is voor minder omvangrijke projecten. Na de Europese aankondiging in februari 2010 meldden zich acht partijen, waarvan er drie geselecteerd werden. De opdrachtgever presenteerde een programma van eisen en gaf ruimte voor een korte dialoog. De marktpartijen konden voor 70 % punten verdienen met hun prijs; de resterende 30 % werd bepaald door kwaliteit, waarbij duurzaamheid een prominente plek innam. De winnende combinatie scoorde niet alleen met een prijs die ruim beneden het plafondbedrag van de opdrachtgever lag, maar toonde zich ook sterk op het gebied van duurzaamheid, management en projectorganisatie. Ze maakte bovendien indruk met een slimme bouwfasering, waardoor er met vakantiecharters gevlogen kan blijven worden tijdens de werkzaamheden. Minder kopzorg Jos Hillen, directeur van Groningen Airport Eelde: Toen ik hier kwam, had ik al positieve ervaringen met DBFM-contracten bij de aanbesteding van de A59. Ik voelde er dan ook niet veel voor om de traditionele weg van aanbesteden te bewandelen, zoals het plan was. Bij de PPS-aanpak doen alle partijen waar ze goed in zijn. We hebben ons als opdrachtgever beperkt tot het stellen van eisen, want als je je niet te veel bemoeit met het ontwerp, geef je de bouwer de kans om zijn eigen ideeën en oplossingen in te brengen. Het scheelt een hoop kopzorg, waardoor we ons kunnen blijven concentreren op onze kerntaak: de exploitatie van een groeiende luchthaven. Overzichtelijk en toegankelijk PPS-projecten zijn vaak zeer gecompliceerd, overgedocumenteerd en ondoordringbaar. Bij deze light-aanpak is het streven juist om het voor alle partijen zo overzichtelijk en toegankelijk mogelijk te houden. Bij een PPS is de standaardvariant eerst bouwen, dan betalen. Bij dit project betalen we 80 procent, gefaseerd, tijdens de bouw. De resterende 20 procent wordt betaald gedurende de tienjarige onderhoudsfase. Deze regeling zorgt er voor dat er veel minder ingewikkelde financiële constructies opgezet hoeven te worden en dat ook kleinere marktpartijen in aanmerking kunnen komen. Die 10 jaar onderhoud is voor een PPS-project relatief kort, maar voor ons is het juist prima. We hebben nu nog onvoldoende inzicht hoe de luchthaven er na die periode uit zal gaan zien. Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 4

5 Geen moment spijt We hebben geen moment spijt gehad van keuzes die we hebben gemaakt. We hebben laten zien dat PPS en DBFM-contracten van deze omvang voor kleine organisaties goed behapbaar en hanteerbaar kunnen zijn, dat ze snel tot stand kunnen komen en dat ze kunnen leiden tot een goed en duurzaam plan. Het gaat nu om een project van 20 miljoen, maar het is de moeite waard om te onderzoeken of je een schaalsprong zou kunnen maken naar grotere projecten. Meer informatie: Publicaties PPS-light geschikt voor elk project, Cobouw 11 december 2009 Contact opdrachtgever Jos Hillen, directeur Groningen Airport Eelde tel Contact bouwer Ronald Dirksen, directeur Ronald Dirksen, directeur Concessies en Gebiedsontwikkeling bij Dura Vermeer Divisie Infra B.V tel Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 5

6 Duurzame prestatie tegen scherpe prijs 02 Duurzaam wonen en werken in Buiksloterham Opdrachtgever Stadsdeel Amsterdam-Noord Ontwikkelaars GTP Vastgoed, Heddes, Vink Bouw en Lemniskade Aanbesteding Duurzame tender met vaste grondprijs Contractvorm Tender Buiksloterham is een verouderd industriegebied in het Amsterdamse stadsdeel Noord. De laatste jaren hebben veel zware industrieën het gebied verlaten, waardoor lege kraters zijn ontstaan die geschikt zijn voor nieuwe bebouwing. Nog altijd zijn er zo n driehonderd bedrijven gevestigd, die samen werk bieden aan zo n drieduizend werknemers. Doordat juist de lichtere bedrijvigheid over is gebleven, leent het gebied zich goed voor de combinatie van wonen en werken. Stadsdeel Noord had de ontwikkelrechten op vier grote kavels te vergeven. Op elk daarvan moest een verhouding van twee op één gerealiseerd worden tussen wonen enerzijds en bedrijvigheid en voorzieningen anderzijds. Projectbureau Noordwaarts ontwikkelt dit project namens de gemeente Amsterdam en stadsdeel Noord. Niet teveel vastleggen De gemeente Amsterdam werkt gewoonlijk met een openbare aanbesteding met bouwenveloppenmethode, waarbij de grond gegund wordt aan de hoogste bieder. De gemeente heeft echter besloten dat 40 % van Amsterdamse nieuwbouwprojecten tot 2015 klimaatneutraal moet worden. Daarna geldt dat voor alle nieuwbouw. Stadsdeel Noord besloot daarom duurzaamheid centraal te stellen in de ontwikkeling van Buiksloterham. Iedere kavel werd in de markt gezet voor een vaste prijs, waarover niet onderhandeld kon worden. In een eerste ronde werd aan de deelnemers gevraagd om hun visie op duurzame ontwikkeling in het gebied Buiksloterham te formuleren. Een onafhankelijke jury, met Jan Terlouw als voorzitter, selecteerde op basis daarvan maximaal vier kandidaten per kavel. Zij werden uitgenodigd hun visie uit te werken tot een schets van het gebouw. Om de duurzaamheid van de ontwerpen meetbaar te maken, koos Stadsdeel Noord voor een combinatie van het GPR-systeem, EPL en een gemeentelijk rekenmodel voor energiebesparing. Duurzaamheidprestaties zijn doorslaggevend geweest bij de keuze voor de vier plannen: alle geselecteerde ontwerpen zijn klimaatneutraal én flexibel, ook een belangrijke voorwaarde voor duurzaamheid. Ruimte laten voor innovaties Frodo Bosman, projectmanager Buiksloterham bij Projectbureau Noordwaarts: We hebben hier in Buiksloterham laten zien dat het mogelijk is klimaatneutrale gebouwen te ontwerpen tegen een normale grondprijs. In deze tender hebben we de ontwikkelaars alle vrijheid gelaten om hun eigen keuzes te maken. We hebben helder geformuleerd welke prestatie we verwachten, maar de manier waarop ze dat realiseren is aan hen. Daarmee laten we ruimte voor nieuwe inzichten en nieuwe technieken. De bouwwereld weet echt veel meer dan wij, en ze zijn ook veel verder dan we denken. Het zou dus niet slim zijn als we zelf alles van te voren zouden bepalen. Het is beter om te vertrouwen op de kennis van zaken van de ontwikkelaars en daar gebruik van te maken. We hebben ook heel bewust niet om te veel details gevraagd bij de uitwerking van de ontwerpen: wanneer je nu te veel vastlegt, kun je nieuwe ontwikkelingen in de komende jaren blokkeren. Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 6

7 Zoeken naar juiste rekenmethode Het was lastig om een goede rekenmethode te vinden. In eerste instantie kozen we voor GPR Gebouw, maar we werden erop gewezen dat je daarmee het risico loopt innovaties uit te sluiten. GPR werkt met afvinklijsten, en vinkjes kun je alleen maar zetten achter bestaande technieken. EPL laat meer ruimte voor innovaties, omdat het daar meer om de ambitie dan om de technieken gaat. Ik denk dat de combinatie van GPR en EPL goed heeft gewerkt, maar het is in ieder geval van belang om je te realiseren dat de keuze voor een methode dit soort consequenties kan hebben. Meer informatie Contact opdrachtgever Frodo Bosman, projectmanager Buiksloterham Projectbureau Noordwaarts tel Contact ontwikkelaars GTP Vastgoed tel Heddes tel Vink Bouw tel Lemniskade tel Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 7

8 Doe mij een fijn multifunctioneel gebouw 03 Belastingkantoor Doetinchem: summum van integratie Opdrachtgever Rijksgebouwendienst en Belastingdienst Bouwer Breijer Bouw en Installatie, onderdeel van Facilicom Services Group, Schiedam Investerings- en exploitatiekosten 26 miljoen (netto contante waarde over de looptijd van het contract) Aanbesteding PPS Contractvorm Geïntegreerd contract, Design, Build, Finance, Maintain & Operate, met een looptijd van vijftien jaar De Belastingdienst wil een aantal kleinere regionale vestigingen in de Graafschap samenvoegen in één nieuw gebouw in Doetinchem. Dat nieuwe gebouw, met een bruto vloeroppervlak van m2, moet plaats bieden aan 350 flexibele, nietpersoonsgebonden werkplekken voor 460 medewerkers. Om functieverandering in de toekomst mogelijk te maken, is het gebouw zo ontworpen dat het in drie of vier losse delen verkocht of verhuurd kan worden. De bouw is gestart in maart 2009 en de oplevering is eind 2010 gepland. Facilicom, het bedrijf waar bouwer Breijer deel van uitmaakt, blijft de komende vijftien jaar eigenaar. Facilicom is niet alleen verantwoordelijk voor het onderhoud van het gebouw, maar ook voor de dienstverlening aan de medewerkers van de Belastingdienst. Na de contractperiode heeft de Rijksgebouwendienst als eerste de mogelijkheid om het gebouw over te nemen. PPS-pilot voor duurzaam inkopen Opdrachtgever Rijksgebouwendienst stimuleert PPS vanuit het idee dat die aanpak bevorderlijk is voor de transparantie van bouwprocessen en bovendien leidt tot een beter resultaat. De Rijksgebouwendienst heeft dan ook al de nodige ervaring met PPS bij grote bouwprojecten. De PPS van het Doetinchemse kantoor is gebruikt als een pilot voor duurzaam inkopen: er werden niet alleen eisen gesteld aan de duurzaamheid van het gebouw zelf, maar ook aan het gebruik ervan. Dat betekende dat de drie partijen die deelnamen aan deze tender zich niet alleen moesten bewijzen op het gebied van hoge energieprestaties en verantwoord materiaalgebruik: ze dienden ook te laten zien hoe zij de milieueffecten van onderhoud en schoonmaak tot een minimum konden beperken. Behalve op duurzaamheid en kosten werden de plannen beoordeeld op aspecten als architectonische kwaliteit, flexibiliteit, procesorganisatie en onzichtbare dienstverlening. Totale integratie Harold Hinfelaar, businessunit-manager geïntegreerde contracten van Facilicom: De dialoog met onze opdrachtgevers was perfect. Wij geloven, net als zij, heilig in de integratie van ontwikkeling en exploitatie. Daarom hebben we zoveel mogelijk disciplines in eigen huis. Het gaat niet alleen om stenen, maar om een goede beschikbaarheid van werkruimte en om de levering van diensten. Hoe vaak hoor je mensen niet klagen over een gebouw: hoe heeft die architect het verzonnen?. Dat kun je voorkomen door de onderhoudmensen over de installatie mee te laten praten en de cateraar over de keuken. Bij dit project is de integratie totaal: van de eerste pennenstreek van de architect tot het allerlaatste rolletje toiletpapier dat een schoonmaker er over vijftien jaar ophangt. Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 8

9 Ondubbelzinnige criteria Het is voor alle betrokken partijen spannend om een proces als dit in te gaan, maar iedereen heeft erbij te winnen. No guts, no glory. Opdrachtgevers wil ik op het hart drukken vooral te zorgen voor heldere, ondubbelzinnige beoordelingscriteria, omdat de belangen van marktpartijen groot zijn: je investeert al met al wel een jaar in zo n tender. Nu is dat niet echt verloren tijd, want je leert veel tijdens zo n proces. Die kennis kun je een volgende keer goed gebruiken. Dat inzicht moet nog groeien, maar je kunt het meedoen aan een tender als deze zien als een training: als je niet traint, win je nooit een wedstrijd. Meer informatie op Contact bouwer Harold Hinfelaar, businessunit-manager geïntegreerde contracten van Facilicom hhinfelaar@facilicom.nl tel Contact opdrachtgever Sander Ruitenbeek, projectleider PPS Doetinchem Belastingdienst s.j.ruitenbeek@belastingdienst.nl Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 9

10 Razendsnel, transparant & energieneutraal 04 Aanbesteding 61 energieneutrale woningen Bomenbuurt Ulft Opdrachtgever Woningcorporatie Wonion, Varsseveld Bouwer Consortium onder aanvoering van Bouwbedrijf Klomps, Dinxperlo Investeringssom 13,5 miljoen inclusief btw Aanbesteding Soft Selection Methodology Contractvorm UAV Geïntegreerd contract In de zomer van 2009 presenteerden acht gemeenten in de Achterhoek het Aanvalsplan Achterhoek Authentiek Anders, dat de regio moet helpen de economische crisis het hoofd te bieden. Onderdeel van het aanvalsplan is een versnelde uitvoering van bouwprojecten, om de Achterhoek een economische impuls te geven en tegelijkertijd een flinke slag te maken op het gebied van duurzaamheid. In de Bomenbuurt in Ulft, een onderdeel van gebiedsontwikkeling Biezenakker, realiseert Bouwbedrijf Klomps in opdracht van Wonion 61 energieneutrale woningen, waaronder 39 sociale huurwoningen. Het project stond gepland voor 2011, maar Klomps is al in april 2010 begonnen met de bouw. Naar verwachting worden de woningen eind 2010 of begin 2011 opgeleverd. Soft Selection Methodology Wonion ontwikkelde voor de aanbesteding van dit project een eigen methode: de Soft Selection Methodology. Na een eerste selectie nodigde de corporatie vijf consortia uit om in een maand tijd een plan te maken op basis van vijf uitgangspunten: investering, onderhoud, energieneutraliteit, gezondheid&comfort en duurzaamheid. Ieder consortium kreeg een procescoach toegewezen, die zich vooral bezighield met het stimuleren van de samenwerking tussen bouwer, architect en installateur. In twee plenaire bijeenkomsten werd uitgebreid gesproken over de te volgen aanbestedingsprocedure en de selectiecriteria. De consortia presenteerden hun plannen aan Wonion, aan de gemeente Oude IJsselstreek en aan elkaar. Ook de selectiecommissie besprak de plannen in alle openheid, in aanwezigheid van de consortia en andere belangstellenden. De winnaar werd het consortium dat het meest integrale plan presenteerde, dat hoog scoorde op stedenbouwkundig gebied en op gezondheid&comfort. Energieneutraliteit in sociale woningbouw Jan Willem van de Groep, indertijd manager vastgoedontwikkeling bij Wonion en tegenwoordig programmaregisseur van EnergieSprong bij SEV, innovatie in wonen: De Soft Selection Methodology is een onorthodoxe, transparante aanpak, waarin ruimte is voor subjectieve, minder goed meetbare elementen. Er is geen uitgebreid boekwerk waarin het hele traject beschreven wordt. Het heeft slechts enkele fundamentele pijlers, zoals transparantie en ketensamenwerking en de rest krijgt vorm gedurende het proces. In feite worden de procedure en de criteria door alle betrokken partijen samen vastgesteld; zo minimaliseer je de kans op misverstanden. Wanneer je streeft naar duurzame innovatie is het belangrijk dat je de marktpartijen de ruimte geeft om eigen ideeën in te brengen. Zo hebben wij gevraagd om energieneutraliteit, maar bewust geen eisen gesteld aan de manier waarop die gerealiseerd werd. Alle consortia kwamen met verschillende oplossingen, maar ze hebben allemaal laten zien dat energieneutraal bouwen voor sociale woningbouw gewoon kan binnen de uitgangspunten. Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 10

11 Minder snel, minder partijen We hebben de complete aanbesteding in een week of acht afgerond, terwijl zo n proces normaal wel anderhalf jaar in beslag neemt. Terugkijkend denk ik dat dat misschien wel een beetje erg snel was. Door de snelheid loop je het risico dat consortia beslissingen nemen waar ze nemen later moeilijk op terug kunnen komen. Hoewel ik best trots ben dat we hebben laten zien hoe snel het kan, zou een iets rustiger tempo misschien toch te prefereren zijn. Daarnaast vind ik dat we te veel consortia bij de aanbesteding hebben betrokken. Het is voor hen een zeer intensief traject en een forse investering waar alleen een rekenvergoeding tegenover staat. Wanneer je drie partijen uitnodigt, kun je de twee verliezers nog een fatsoenlijk bedrag bieden. Meer informatie Contact opdrachtgever Henk Veerman, directeur-bestuurder Wonion h.veerman@wonion.nl tel Contact bouwer Bram Klomps, directeur Bouwbedrijf Klomps bram.klomps@klomps.nl tel Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 11

12 Duurzaam resultaat bij oplevering duurzame woningen in de Boxtelse wijk In Goede Aarde Opdrachtgever Gemeente Boxtel Bouwers/ontwikkelaar Aannemersbedrijf Van Bergen, Heijmans Vastgoedontwikkeling, BAM Vastgoed en BAM Pennings Aanbestedingsvorm Bouwclaimmodel met toetsbare prestatieafspraken bij oplevering, voor woningen en openbare ruimte (PPS-achtig) Contractvorm Projectontwikkelingsovereenkomst De Boxtelse wijk In goede Aarde is een duurzame wijk met vierhonderd woningen van uiteenlopende types: grondgebonden en gestapeld, vrijstaand en in een rij, starterswoningen en levensloopbestendige woningen. In goede Aarde bestaat uit vijf deelprojecten: stuk voor stuk duurzaam en energiezuinig, maar allemaal met eigen accenten. Zo ligt in de ene buurt de nadruk op het gebruik van zonne-energie, terwijl in een andere buurt extra aandacht is besteed aan het gebruik van duurzame materialen of aan een natuurlijke benadering, bijvoorbeeld door de aanleg van vegetatiedaken. De openbare ruimte in de wijk is met zorg en aandacht voor duurzaamheid ingericht: zo is er gekozen voor inheemse, duurzaam gekweekte plantensoorten. Voortvarende opdrachtgever De plannen voor In Goede Aarde stammen uit de jaren negentig van de vorige eeuw. In 1996 werd de eerste fase van de buurt De Zonnegolven gerealiseerd. Daarna stagneerde het project, onder meer doordat de grond versnipperd in bezit was van de gemeente, van ontwikkelaars en van boeren. Toen de gemeenteraad in 1998 een nieuw plan van aanpak voor duurzaamheid in de gemeente aannam, kregen de plannen een nieuwe impuls. Toen in 2000 het bestemmingsplan voor de wijk was vastgesteld, ging de gemeente Boxtel voortvarend te werk: ze kocht grond aan, zette haar duurzaamheidsambities voor de wijk op papier in een Plan van Aanpak, ging opnieuw in gesprek met ontwikkelaars, en al snel kwam het tot concrete afspraken. Openheid en vertrouwen Vincent Snels van Minos & Twisk, projectleider namens de gemeente Boxtel: De gemeente heeft hoge eisen gesteld aan de duurzaamheid en aan de architectonische kwaliteit van de woningen. Hoewel de ontwikkelaars daar best voor open stonden, waren ze ook wel een beetje huiverig: ze maakten zich zorgen over de financiën en de prestatiemeting bij oplevering. Daar hebben we in alle openheid over gesproken en de gemeente is hen tegemoetgekomen, bijvoorbeeld door een groter bouwvolume aan te bieden. Dat zette de toon voor het verdere project: alle partijen hadden daarna het gevoel dat we in openheid en vertrouwen naar hetzelfde doel streefden. Duurzame woningbouw en duurzame openbare ruimte In alle fasen, van tekentafel tot oplevering, heeft de gemeente erop toegezien dat de afgesproken duurzaamheids- en kwaliteitsdoelen ook werkelijk gerealiseerd werden. Het is natuurlijk wel wat, dat je als gemeente zo veel noten op je zang hebt bij een project dat een ander financiert, maar aan de andere kant nam de gemeente zelf de verantwoordelijkheid op zich voor een duurzame en kwalitatief hoogstaande inrichting van de openbare ruimte. De ontwikkelaars mochten daarover op hun beurt hun mening en advies geven. De gemeente heeft bovendien ook haar eigen prestaties op het gebied van duurzaamheid extern laten toetsen. Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 12

13 Meer focus op prestaties bij oplevering Bij dit project hebben we nog behoorlijk gestuurd op specifieke duurzaamheidsmaatregelen. Een opdrachtgever kan er ook voor kiezen meer te focussen op de prestatie, en ontwikkelaars en bouwers de vrijheid te geven om zelf te bepalen hoe ze duurzaamheid en kwaliteit realiseren. Ik denk dat je daarmee beter gebruik maakt van de creativiteit van de marktpartijen. GPR Gebouw is een instrument dat daar ruimte voor laat. Kennisdelen en communiceren Als opdrachtgever moet je zorgen dat je de juiste partijen aan tafel krijgt, je moet mensen bij elkaar krijgen die bereid zijn kennis met elkaar te delen en elkaar op die manier stimuleren. Samen kun je een bijzonder plan op een hoger niveau tillen mits iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt, marktpartijen maar ook de opdrachtgever. De opdrachtgever moet bovendien zorgen voor goede communicatie met en tussen alle betrokken partijen. Goede communicatie zorgt voor wederzijds begrip, vertrouwen en betrokkenheid. En dat werkt beter dan welk contract dan ook. Meer informatie Publicaties Resultaat bij oplevering, Aeneas Uitgeverij, 2009 Contact opdrachtgever Vincent Snels, Minos en Twisk tel Contact bouwers Hugo van Boxmeer, directeur Aannemersbedrijf Van Bergen tel Stefan Swinkels, ontwikkelingsmanager Heijmans Vastgoed tel Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 13

14 Bouwer biedt meerwaarde 06 Bergbezinkbassin Den Bosch: het beste aanbod uitgefilterd Opdrachtgever Gemeente s-hertogenbosch Bouwer Remmits, Wijchen Investeringssom geraamd, inschrijfsom exclusief btw Aanbesteding Niet-openbare aanbestedingsprocedure op basis van Best Value Procurement (BVP) Contractvorm Traditionele aannemingsovereenkomst-plus In maart 2009 presenteerde de gemeente s-hertogenbosch het plan Waterstad s- Hertogenbosch. Het plan moet leiden tot een kwalitatief beter en veiliger watersysteem in de waterrijke Brabantse hoofdstad. De aanleg van het bergbezinkbassin in de Coornhertstraat draagt bij aan dat streven. Het bassin, dat een inhoud heeft van 1500 m3, voorkomt dat er bij overvloedige regenval afvalwater in het oppervlaktewater terechtkomt en ook dat te veel schoon water het riool inloopt. Het water dat het riool niet aankan, wordt opgeslagen in het bassin, waar het vuil naar de bodem zakt. Het onderste, vervuilde water wordt via het riool afgevoerd naar de waterzuiveringsinstallatie, het schone water wordt opgenomen in het oppervlaktewater. Prestaties in het verleden De gemeente maakte gebruik van Best Value Procurement (BVP), een Amerikaanse aanbestedingsmethode waarbij de aanbieder in feite solliciteert bij de klant met de beste oplossing. Ingenieursbureau Breijn ondersteunde de gemeente bij het proces. Bij BVP loopt de aanbestedingsprocedure door verschillende filters. In ieder filter blijven de minst geschikte kandidaten hangen, de beste partijen gaan door. Anders dan in Amerika, waar alle gegadigden het filterproces ingaan, is een voorselectie van zes partijen gemaakt. Zij werden getoetst op prestaties in het verleden, waarbij gevraagd werd naar de ervaringen van voormalige opdrachtgevers. In een volgende stap deden ze hun aanbod, waarbij ze inzicht gaven in de risico s en de toegevoegde waarde van hun plan. Een volgend filter mat de kwaliteit van het beoogde projectteam, de organisatie van het werk en de planning, en op deze manier kwam stap voor stap de kandidaat met de beste papieren en het beste plan boven water. De prijs telde bij dit project voor 30 % mee, kwaliteit bepaalde de rest. Winnaar Remmits bood de beste prijs, maar maakte vooral indruk met een alternatief systeem voor het schoonspoelen van de bak. Inkoopparadox Albert Oostra, aanbestedingscoördinator sector Stadsbedrijven van de gemeente s- Hertogenbosch: We hebben met BVP kennisgemaakt tijdens een bijeenkomst van Breijn en Heijmans. We wilden er graag mee aan de slag. Dit project was heel geschikt: niet al te groot en overzichtelijk, zodat we ons goed konden focussen op het proces. Het was een bijzonder positieve ervaring. In de prijsvechtersaanbestedingen waar we zo aan gewend zijn, zit altijd een inkoopparadox: de opdrachtgever vraagt een minimumkwaliteit en hoopt op meer, terwijl de aannemer het bestek beschouwt als de maximale kwaliteit en dus nooit meer zal bieden. Bij BVP doen aannemers echt hun best om meerwaarde te bieden. Een ander sterk punt is dat de risico s al tijdens het proces blootgelegd worden en er dus van meerwerk geen sprake meer kan zijn. Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 14

15 Geen keurslijf Dit project was eigenlijk klaar om traditioneel in de markt gezet te worden; er lag al een bestek. Omdat het zonde zou zijn om daar niets mee te doen, hebben we het in de procedure ingebracht als referentie. Dat hadden we niet moeten doen: sommige bouwers hielden zich daar toch te veel aan en het bleef een keurslijf. Een volgende keer zou ik niet meer dan een voorlopig ontwerp mee willen geven. Kwaliteit zwaar mee laten wegen Andere opdrachtgevers die met BVP of een andere EMVI-aanpak willen werken, zou ik mee willen geven dat je ervoor moet zorgen dat kwaliteit echt zwaar mee weegt. Als je onder de 50 % blijft zitten, geeft de prijs toch de doorslag en wordt het een schijnoefening. Meer informatie (Best Value Procurement) Publicaties Best Value Procurement within the framework of ARW2005, Ramona Apostol, tijdschrift aanbestedingsrecht, augustus Prestatie-inkoop, Jeroen van de Rijt/ Sicco Santema, Scenter Institute Driebergen, ISBN Contact opdrachtgever Albert Oostra, aanbestedingscoördinator sector SB gemeente 's-hertogenbosch a.oostra@s-hertogenbosch.nl tel Contact bouwer Frans Pesch, bedrijfsleider f.pesch@remmitsgww.nl tel Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 15

16 Duurzaam bouwen én beheren 07 Verwarmen, koelen en warm water voor 1241 woningen in Veenendaal Opdrachtgever Duurzame Energie Veenendaal-Oost (DEVO) Bouwer Heijmans Infra Techniek Investeringssom 21 miljoen exclusief btw Aanbesteding Europese aanbesteding voor geïntegreerde contracten Contractvorm Design, Construct & Maintain Aan de oostkant van Veenendaal verrijst een nieuwe wijk met de toepasselijke naam Veenendaal-Oost. In deze groene, levensloopbestendige en duurzame wijk zijn 3200 woningen gepland. De wijk bestaat uit drie delen, waarvan Buurtstede het eerste gerealiseerd wordt. De eerste woningen in dit deel worden naar verwachting in september 2010 opgeleverd. Alle 1241 woningen in deze buurt en de gebouwen voor de voorzieningen krijgen een aansluiting op een collectief warmte/koudeopslag-systeem dat voorziet in verwarming, koeling en warm tapwater. Energieleverancier is DEVO, een publiek private samenwerking tussen de gemeente Veenendaal en Quattro Energie, een combinatie van LATEI projectontwikkeling, Patrimonium woonstichting en De Smalle Akker BV. Heijmans Infra Techniek maakte het ontwerp en realiseert de aanleg van het WKO-systeem. Heijmans blijft ook verantwoordelijk voor het onderhoud gedurende de eerste dertig jaar. Ruimte voor dialoog De aanbesteding bestond uit drie fases: voorontwerp, definitief ontwerp en definitieve aanbieding. Tijdens iedere fase was er een moment voor dialoog tussen opdrachtgever en de aanbiedende bouwers. Dit gaf alle partijen de gelegenheid om vragen te stellen, informatie te verstrekken en de plannen bij te stellen wanneer daar aanleiding toe was. De prijs was voor vijftig procent bepalend; daarnaast konden de aanbieders scoren op onder meer innovatie, energieprestatie, kwaliteit van de stukken en houding tijdens de aanbieding. Eigen ideeën en oplossingen van de aanbiedende partijen waren zeer welkom. De opdrachtgever had voor alle criteria, ook voor de minder grijpbare, helder geformuleerd hoe zij beoordeeld zouden worden. De aanbieding van Heijmans was prijstechnisch het gunstigst, maar scoorde ook op de andere onderdelen hoog. Elkaar leren kennen Giedie Heijmans en Paul Pieter Smeets, respectievelijk directeur en projectleider van Heijmans Infra Techniek: De opdrachtgever heeft gezorgd voor een heldere vraagspecificatie en ook het traject was goed omschreven. Hij had een zeer deskundige adviseur ingeschakeld: een belangrijke voorwaarde voor een succesvolle aanbesteding. De overlegmomenten met de opdrachtgever gaven ons de gelegenheid om te toetsen of we in de juiste richting zaten. Bovendien leerden alle partijen elkaar vast wat beter kennen. Dat was heel waardevol: je blijft voor dertig jaar aan elkaar verbonden, dus het is echt van belang dat je goed met elkaar door een deur kan. Nadenken over onderhoud Voor de klant is het een groot voordeel om ontwerp, realisatie en onderhoud bij één partij te leggen: als bouwer word je gedwongen al bij het ontwerp over die onderhoudsfase na te denken, want die bepaalt een groot deel van je total cost of ownership. Daardoor zorg je toch voor een nog betere oplossing, voor nog meer duurzaamheid. Een punt van aandacht: drie van de geselecteerde vijf partijen trokken zich gedurende het aanbestedingstraject terug. Het is niet onvoorstelbaar dat de Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 16

17 hoeveelheid werk die een aanpak als deze met zich meebrengt daaraan mede debet was. Een opdrachtgever die bij een aanbesteding vraagt om een definitief ontwerp, compleet met prijsspecificatie, legt een groot beslag op de tijd en capaciteit van de aanbiedende partijen. Het is daarom misschien verstandig om met minder partijen dat traject in te gaan. Meer informatie Contact bouwer Giedie Heijmans, directeur Heijmans Infratechniek of Mannes Kippers, commercieel manager Heijmans Infratechniek tel Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 17

18 Mens, durf duurzaam te vragen! 08 Gemeente Assen op het duurzame (fiets)pad Project Fietspad Pitteloseweg, fase 1 Opdrachtgever Gemeente Assen Bouwer De Jong en Breunis, Rouveen Aanneemsom exclusief btw Aanbesteding Openbare aanbesteding volgens EMVI-principe Contractvorm Traditionele aanneemovereenkomst De gemeente Assen streeft naar duurzaamheid en focust daarbij op duurzaam inkopen. De dienst Stadsontwikkeling besloot in de zomer van 2009 een pilot op te zetten. Gekozen werd voor een relatief klein project: fietspad Pitteloseweg, een twee kilometerlang recreatief betonfietspad, ten noorden van de Assense nieuwbouwwijk Kloosterveen. De gemeente hield de engineering in eigen hand. Duurzaamheid was ook daarbij een belangrijke leidraad: zo wordt gebruikgemaakt van gerecyclede materialen, zoals betongranulaat in plaats van grind. Bouwer De Jong en Breunis kreeg de opdracht te zorgen voor een duurzame uitvoering van dit duurzame ontwerp. De oplevering is in het najaar van Inschrijfsom - duurzame meerwaarde = beste aanbieding Zeven bouwbedrijven schreven zich in, één van hen viel af tijdens de eerste selectie. De aanbiedingen moesten voldoen aan twee minimumcriteria op het gebied van duurzaamheid. Daarnaast konden de inschrijvers zich onderscheiden door hun prestaties op het gebied van vier extra gunningscriteria: de toepassing van biologisch afbreekbare hydraulische olie in graafmachines, het gebruik van transportmiddelen met een lage CO2-uitstoot, een duurzaam transportplan en de inzet van werkzoekenden. De gemeente heeft van te voren helder vastgelegd hoe deze criteria beoordeeld en gewaardeerd zouden worden. Het totaal van de meerwaarde die de inschrijvers scoorden op duurzaamheid, werd afgetrokken van hun inschrijfprijs. Op die manier werd de beste inschrijving bepaald. Het werk werd, dat moge duidelijk zijn, wel uitgevoerd voor de oorspronkelijke inschrijfprijs. Ontwerp nog in eigen beheer Paul de Weerd, projectleider Dienst Stadsontwikkeling gemeente Assen: Het was interessant om dit project op deze manier te doen. Het heeft ons veel nieuwe inzichten opgeleverd. Dit was voor ons echt onontgonnen terrein en we kwamen er al snel achter dat het aantal voorbeeldprojecten op het gebied van civiele techniek beperkt is. We hebben alle informatie die we konden vinden bij elkaar gesprokkeld en daarnaast hebben we een aantal dingen zelf bedacht. Veiligheidshalve hebben we gekozen voor een niet al te groot, niet al te complex project. Ook hebben we er bewust voor gekozen het ontwerp in eigen beheer uit te werken: het fietspad was immers bedoeld als een pilot voor duurzaam inkopen, niet voor duurzaam ontwerpen. Het leek ons verstandig om niet twee kunstjes tegelijk uit te proberen. Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 18

19 Bouwers hebben slimmere oplossingen Ik denk dat bouwers gelijk hebben als ze zeggen dat ze veel slimmere oplossingen kunnen bedenken dan opdrachtgevers. Een volgende keer zullen we dan ook zeker overwegen om meer bij de bouwer neer te leggen. Daarnaast zou ik het goed vinden om bouwers te stimuleren duurzaam te werken door bonussen in te stellen. Zoals wij het in deze pilot hebben ingestoken maakt het niet uit of iemand tijdens de uitvoering extra inspanningen levert; hij krijgt alleen maar boetes als hij niet aan de verwachtingen voldoet. Maar als hij die overtreft, zou daar ook best iets tegenover mogen staan. Toon lef! Collega s wil ik het volgende meegeven: toon lef en ga het gewoon doen. Als we allemaal gaan zitten wachten op de buurman gebeurt er helemaal niks. Meer informatie Contact opdrachtgever Paul de Weerd, projectleider Dienst Stadsontwikkeling gemeente Assen p.de.weerd@assen.nl tel Contact bouwer Bertus de Jong, directeur van aannemingsmaatschappij De Jong & Breunis BV info@dejongbreunis.nl tel Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 19

20 Duurzame kwaliteit bij gegeven budget duurzame woningen aan de Waal bij Nijmegen Opdrachtgever Woningcorporatie Talis, Nijmegen Bouwer Giesbers-Wijchen Bouw BV Budget 5,75 miljoen exclusief btw Aanbesteding EMVI, op uitnodiging Contractvorm UAV Geïntegreerd contract, Design & Construct Laauwik is een onderdeel van de Waalsprong, de grote uitbreidingswijk van Nijmegen die, vanuit de stad gezien, ligt aan de overkant van de rivier de Waal. In Laauwik zullen in totaal z n 1300 woningen gebouwd worden, onder meer in opdracht van de Nijmeegse woningcorporatie Talis. De corporatie realiseert in deze buurt zowel eengezinswoningen en appartementen als groepswoningen voor mensen met een zorgbehoefte. Maximale kwaliteit Voor de ontwikkeling en realisatie van 51 woningen in één straat, die nu nog de opmerkelijke naam Vlek 23 draagt, ging Talis in mei 2010 op zoek naar een geschikte partner. De corporatie kent een traditie van aanbesteden op prijs, maar besloot het dit keer anders aan te pakken. Ze zocht contact met vier bouwers, met wie zij bij eerdere projecten goede ervaringen had en nodigde hen uit een ontwerp te maken voor de woningen. Slechts twee zaken stonden vast: het stedenbouwkundig plan en het budget. Lager aanbieden had geen zin, want Talis vroeg om maximale kwaliteit voor het gegeven budget. Zeven criteria De aanbiedende partijen konden punten verdienen met hun prestaties op zeven criteria: beeldkwaliteit, energiezuinigheid, onderhoudsvriendelijkheid, afwerkingsniveau, verkoopwaarde, geluidsisolatie en woonkeur. Giesbers-Wijchen Bouw scoorde het hoogst. De winnaar maakte bovendien indruk met een slimme combinatie van de verschillende criteria. Door bijvoorbeeld zonnepanelen zuidwaarts gericht te plaatsen op de platte daken van bergingen, zorgden zij voor een optimaal rendement, zonder afbreuk te doen aan de beeldkwaliteit in de straat. In oktober 2010 tekenden de partijen de overeenkomst en de bouw begint in Meer voldoening Paul van Doorn, procesmanager in het voortraject en Martijn van den Bogaard, projectontwikkelaar van Giesbers-Wijchen: Wij hebben deze aanbesteding met heel veel plezier gedaan. Het geeft veel meer voldoening wanneer je je kunt focussen op kwaliteit in plaats van op de laagste prijs. We hebben hier echt de kans gekregen om te laten zien wat we kunnen. Dat is natuurlijk niet alleen prettig voor ons, maar zeker ook voor de opdrachtgever: iedereen komt er beter uit. Vaste, projectspecifieke partners Wij zijn een groot voorstander van ketenintegratie en we werken graag met vaste onderaannemers, partijen van wie je op aan kunt. Bij dit project hebben we bewust gezocht naar projectspecifieke partners. We merken wel dat ook de onderaannemers nog moeten wennen aan de nieuwe verhoudingen. Opdrachtgevers willen beter gebruik maken van onze kennis, en op onze beurt maken wij graag gebruik van het vakmanschap van onze comakers. En dat betekent dat ook zij moeten leren om vanuit een vraag naar een product te redeneren, en niet vanuit een product naar een prijs. Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 20

21 Moment om te sparren Het was prettig geweest als er een moment was ingebouwd om te sparren met de opdrachtgever, zodat je kunt toetsen of je op het goede pad zit. Dat brengt wel het risico met zich mee dat de ideeën van de ene partij bij een ander terechtkomen. Opdrachtgevers die kiezen voor interactie, moeten daarom wel zorgen dat de vertrouwelijkheid gewaarborgd is. Daarnaast is het interessant voor opdrachtgevers om te kijken of, naast ontwerp en bouw, ook het meerjarig onderhoud in het contract ondergebracht kan worden. Daardoor zal de opdrachtnemer extra uitgedaagd worden om ook op het gebied van onderhoud optimaal in te zetten op duurzaamheid. Contact bouwer Paul van Doorn, procesmanager in het voortraject Giesbers-Wijchen tel Contact opdrachtgever Michel Pott, projectmanager Talis tel Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 21

22 Ketenintegratie: samenwerken met duurzaam rendement 10 Het Mooie Plan: duurzame herstructurering in Rotterdam Lombardije Opdrachtgever Com wonen Bouwer Dura Vermeer Bouw Rotterdam BV Bouwkosten 17 miljoen exclusief btw Aanbesteding Bouwteam (op basis van de principes van ketenintegratie) Contractvorm Ketenintegratie-bevorderende aannemingsovereenkomst Groene herstructurering Het Mooie Plan is een herstructureringsproject in de Rotterdamse tuinstad Lombardijen, waarin galerijflats worden vervangen door grondgebonden woningen. In de eerste fase zijn 125 huur- en koopwoningen gebouwd, die in juli 2010 opgeleverd zijn. De ontwikkeling van de tweede fase, met daarin nog eens 87 woningen, start in augustus Het Mooie Plan wordt een groene buurt waar aandacht is voor duurzaamheid. Zo worden er waterpartijen aangelegd voor afvoer en opslag van regenwater. Voor de verwarming en de warmwatervoorziening in de woningen wordt de wijk aangesloten op een stadsverwarmingssysteem dat gebruikmaakt van industriële restwarmte. Verder is het hout dat in de woningen van Het Mooie Plan gebruikt wordt voorzien van het FSCkeurmerk. Ideaalproces ketenintegratie Het begon allemaal tijdens een dinersessie die was georganiseerd door Deloitte, over de moeizame verhoudingen tussen corporaties en bouwers. Hans de Jonge, hoogleraar Vastgoedbeheer en ontwikkeling in Delft, daagde de aanwezigen uit om de impasse te doorbreken. De Rotterdamse corporatie Com wonen pakte de handschoen op en ontwikkelende bouwer Dura Vermeer, ook uit Rotterdam, sloot zich aan. Samen met deskundigen van de TU Delft ontwierpen beide partijen een ideaalproces voor ketenintegratie in de bouw. Dat moest uitgeprobeerd worden, en Het Mooie Plan was een perfecte proeftuin. Het enige punt was dat het project al klaar was voor aanbesteding. Dat betekende dat het moment voor ketenintegratie in de ontwikkelingfase voorbij was, maar het uitvoeringsproces is wel geheel volgens de principes van Ketenintegratie verlopen. Bij de tweede fase van Het Mooie Plan wordt zowel in de ontwikkeling- als in de uitvoeringsfase volgens ketenintegratieprincipes gewerkt. Risico s op tafel André Klouwen, hoofd Klant en Markt van Dura Vermeer: We bouwen al wel dertig jaar in opdracht van Com wonen, maar iedere keer gaan we weer de strijd aan. Soms win je, soms verlies je. En als we eens twee projecten achter elkaar uitvoeren, dan leidt Jan het ene en Piet het andere: er zit hoe dan ook geen enkele continuïteit in, dus je leert er weinig van. We willen toe naar meer continuïteit en meer samenwerking. Het grote verschil tussen werken in ketenintegratie en de traditionele manier is dat je echt samenwerkt: eigenlijk moeten we ons kapot schamen dat dit niet de normale gang van zaken is. In plaats van risico s zo goed mogelijk te verstoppen, leg je ze midden op tafel en ga je samen op zoek naar een oplossing. Als je op basis van vertrouwen en openheid met elkaar werkt, kun je alleen al enorm besparen op adviseurs, juristen en controleurs. Je bent samen verantwoordelijk voor de inkoop: dat betekent dat je de risico's daarvan ook niet bij één partij legt. We hebben een apart fonds opgezet voor onvoorziene kosten. Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 22

23 Dat kun je aanspreken als het nodig is, en als dat niet nodig is, kun je het bijvoorbeeld bestemmen voor innovaties voor een volgend project. Leuke mensen In de tweede fase van Het Mooie Plan werken we echt vanaf het allereerste begin, de initiatieffase, samen. Ik kijk ernaar uit en heb er alle vertrouwen in dat het goed gaat. Als je zo intensief samenwerkt, moet je er wel altijd voor zorgen dat je met leuke mensen werkt. Er moet een klik zijn, want op chagrijn is nog nooit iets moois gebouwd. Meer informatie Publicaties Ketenintegratie wordt ter hand genomen, Building Business, februari 2009 Contact bouwer André Klouwen, hoofd Klant en Markt Dura Vermeer Bouw Rotterdam. tel Contact opdrachtgever Babette van den Ancker, projectmanager Stichting Com wonen e.mail tel Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 23

24 Eerst investeren, dan incasseren 11 Diemense wijk De Sniep duurzaam verwarmd en gekoeld vanuit de bodem Bouwer Gaia Energy (een combinatie van Dura Vermeer, Unica en Eneco) Opdrachtgever Bouwfonds en Dura Vermeer Vastgoed Investeringssom Circa 12 miljoen exclusief btw Contractvorm Tailor-made concessiecontract Design, Construct, Finance, Maintain & Operate Aan de oostkant van Diemen, op de plek van een oud industrieterrein en een overbodig geworden meubelboulevard, wordt een nieuwe woonwijk gebouwd. Op Plantage De Sniep zullende de komende jaren in totaal woningen verrijzen. Al die woningen worden voor hun warmte, koeling en warmwater aangesloten op een warmte-koudeopslagsysteem (WKO). Ontwikkelaars Bouwfonds en Dura Vermeer Vastgoed gingen op zoek naar een partij die zo n systeem niet alleen voor hen kon ontwerpen en aanleggen, maar die ook nog eens zorg kon dragen voor (een deel van) de financiering, de exploitatie en het onderhoud. Opdracht naar nummer twee De opdrachtgever nodigde zeven partijen uit om een integraal plan te maken voor de duurzame energievoorziening van De Sniep. De aanbestedingen gingen niet van een leien dakje: de partij die in eerste instantie won, zag zich genoodzaakt zich terug te trekken. De opdracht ging naar de nummer twee, Gaia Energy, dat bestaat uit Dura Vermeer, Unica en Eneco. In mei 2009 boorde de toenmalige minister van Milieu, Jacqueline Cramer, de eerste bron voor het WKO-systeem. De eerste 88 woningen maken daar inmiddels gebruik van, maar de rest van het project ligt, door de economische crisis, voorlopig even stil. Veel ruimte voor eigen ideeën Ruben Verbaan, directeur Duurzame Energie van Dura Vermeer Ruimtelijke Ontwikkeling: De opdracht was om echt in te steken op duurzaamheid. De opdrachtgever had de duurzaamheideisen op papier gezet en mogelijke oplossingen gegeven. Ze hadden een voorkeur voor WKO uitgesproken, maar binnen die kaders hadden we alle ruimte om eigen ideeën en expertise in te brengen. De mate van detaillering was precies goed. Er was geen gedetailleerd bestek waarin zelfs de bouten en moeren beschreven staan, maar een helder programma van eisen. Het contract dat wij hebben gesloten is een concessieovereenkomst. Wij hebben van de ontwikkelaar een bijdrage gekregen voor de realisatiekosten van het systeem. Daarnaast hebben we de rechten op de exploitatie in de komende dertig jaar: daaruit moeten de rest van onze kosten en de winst komen. Dat stimuleert ons natuurlijk om nog eens extra te focussen op de kwaliteit in die fase. Bij het ontwerp en het installeren zijn vooral Unica en wij aan zet, tijdens de exploitatie gaat Eneco een belangrijke rol spelen: zij zorgen voor de bemetering en de rekeningen aan de bewoners. Juiste partijen en integraal aanpakken Het terugtrekken van de oorspronkelijke winnaar van deze aanbesteding heeft voor een flinke vertraging gezorgd. Dat lijkt me dan ook les één voor opdrachtgevers bij dit soort projecten: maak een heel scherpe selectie en kijk van te voren goed welke partijen zo n project écht aankunnen. WKO is nog lang geen plug and play, en dat geldt ook voor ook kleinere projecten. Omdat WKO-systemen bestaan uit meerdere componenten die naadloos op elkaar moeten aansluiten en samenwerken, moet een WKO-project niet in Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 24

25 teveel stukken worden gehakt: dat is les 2. Een belangrijke derde les is wel dat het WKOsysteem een integraal onderdeel moet zijn van het project. Wij zijn dan ook groot voorstander van aanbestedingsvormen en samenwerkingsvormen die daaraan tegemoet komen, zoals geïntegreerde contractvormen, concurrentiegerichte dialogen, bouwteamconstructies, alliantievormen en ketenintegratie. Meer informatie Contactpersoon bouwer Ruben Verbaan, directeur Duurzame Energie van Dura Vermeer Ruimtelijke Ontwikkeling tel Contactpersoon opdrachtgever Bas Sijmonsbergen, projectontwikkelaar Dura Vermeer Bouw Amsterdam tel Duurzaam Aanbieden & Inkopen in de Bouw Pagina 25