Agrarisch Ontwikkelingsprogramma Goeree-Overflakkee. Publieksversie - juli G.O. For Agro 2030

Transcriptie

1 Agrarisch Ontwikkelingsprogramma Goeree-Overflakkee Publieksversie - juli 2016 G.O. For Agro 2030

2 Agrarisch Ontwikkelingsprogramma LTO Noord afdeling Goeree-Overflakkee Waar verdient de boer in 2030 zijn brood mee op Goeree-Overflakkee? Dat is de centrale vraag in het Agrarisch Ontwikkelingsprogramma voor Goeree-Overflakkee, uitgevoerd door HAS Hogeschool in opdracht van de lokale LTO Noord-afdeling en in samenwerking met Rabobank Het Haringvliet, de gemeente Goeree-Overflakkee en het Edudelta College Middelharnis. De komende vijftien jaar dient dit programma om de agrarische sector op het eiland verder te ontwikkelen en naar een hoger niveau te brengen. Er wordt gestreefd naar een toekomstgerichte en gezonde agrarische sector die midden in de markt en de maatschappij staat. Om dat te verwezenlijken bestaat het Agrarisch Ontwikkelingsprogramma uit twee onderdelen: - Agrarische toekomstvisie: Beschrijft de verwachte ontwikkelingen vanaf heden tot 2030 die invloed hebben op de agrarische sector op Goeree- Overflakkee - Agrarische ontwikkelingsagenda: Beschrijft de punten waar aandacht voor nodig is om de doorontwikkeling van de agrarische sector mogelijk te maken en om de toekomstvisie te kunnen verwezenlijken Sinds de start van het Agrarisch Ontwikkelingsprogramma, eind februari 2016, zijn er interviews gehouden, is er literatuuronderzoek gedaan, zijn er twee inspiratieavonden georganiseerd en is er een dataanalyse uitgevoerd. Het contact met zowel agrariërs in de primaire sector als stakeholders van de agrarische sector, ofwel secundaire partijen, heeft daarbij steeds voorop gestaan. Ruim vijftig interviews zijn gehouden, voor de helft bestaande uit interviews met agrarisch ondernemers. De andere helft van de interviews zijn gehouden met sectorgerelateerde partijen, zoals agrarische onderwijsinstellingen, natuurorganisaties, regionale overheden, zoals het waterschap, duurzaamheidsorganisaties, agrarisch adviseurs, toeleveranciers en afnemers van de agrarische sector. Deze werkwijze heft ervoor gezorgd dat het Agrarisch Ontwikkelingsprogramma van onderaf tot stand is gekomen en daardoor breed wordt gedragen door alle belanghebbende partijen van de agrarische sector op Goeree-Overflakkee. Agrarisch Ontwikkelingsprogramma Goeree-Overflakkee

3 Het eiland Goeree- Overflakkee Met ruim inwoners is Goeree-Overflakkee het grootste eiland binnen de provincie Zuid- Holland, zowel qua inwoneraantal als qua oppervlakte. Het eiland is omgeven door zoete en zoute deltawateren en is grotendeels gevormd door de invloed van de zee. Nadat 600 jaar geleden werd begonnen met de inpolderingen en de samenvoeging van de eilanden Goeree en Overflakkee ontstond uiteindelijk Goeree- Overflakkee. Sinds de aanleg van de deltawerken, vanaf de jaren 60, heeft het eiland zich verbonden met zijn omgeving. De eilandelijke economie kon zich verder ontwikkelen en de diversiteit van het eiland nam toe, met een belangrijke plaats voor toerisme. Tegenwoordig is er vooral aandacht voor innovatie in de sectoren visserij, landbouw, recreatie en zorg. Een overkoepelend thema daarbij is duurzaamheid zodat de doelstelling, om in 2020 energieneutraal te zijn, kan worden gehaald. Goeree-Overflakkee streeft naar het toekomstbeeld van een sterk energieneutraal eiland waar gezonde voedsel(productie) en duurzame energiewinning bepalend zijn voor de economische groei in de regio. Een beeld van de agrarische sector In 2050 leven er naar verwachting 9 miljard mensen op de wereld, 2 miljard meer dan nu. Er zijn zelfs verwachtingen die uitgaan van 13 miljard mensen in In dichtbevolkte delen van de wereld zal deze bevolkingsgroei gepaard gaan met een toenemende vraag naar voedsel. Dat betekent dat de voedselproductie deze eeuw meer dan verdubbeld moet worden. Daar liggen kansen voor de agrarische sector Nederland, maar in het bijzonder voor de agrarische sector op Goeree-Overflakkee. Het eiland beschikt over een uitzonderlijk landbouwgebied van ruim hectare agrarische grond waar hoge opbrengsten per hectare worden behaald. In de ontwikkelingen loopt de agrarische sector op Goeree- Overflakkee wereldwijd voorop. Goeree-Overflakkee heeft zich door de geschiedenis heen ontwikkeld tot een akkerbouweiland waar nog steeds het grootste deel van de landbouwgrond in gebruik is voor de teelt van traditionele akkerbouwgewassen, zoals uien en aardappelen. Daarnaast is er ook plaats voor andere deelsectoren, zoals veelteelt, tuinbouw en steeds vaker ook bollenteelt. In totaal bood de sector in 2013 werk aan 830 voltijds arbeidskrachten.

4 Een blik in het proces In de bovenstaande figuur is de trendlijn weergegeven van het aantal bedrijven en hectaren landbouwgrond in de afgelopen 15 jaar. Deze is doorgezet tot het jaar 2030, wat laat zien dat er in dat jaar naar verwachting nog circa 170 agrarisch ondernemingen op Goeree-Overflakkee zullen bestaan. Tevens is de lijn doorgezet op het areaal agrarisch grond, waaruit blijkt dat agrariërs ongeveer hectare exploiteren. De pieken en dalen betreffende de agrarische grondoppervlakte in deze grafiek zijn zeer waarschijnlijk te verklaren door een wijziging in de voorwaarden bij het CBS, dus niet door een werkelijk grote toe- / afname van de agrarische grondoppervlakte. Agrarisch Ontwikkelingsprogramma Goeree-Overflakkee

5 Agrarische bedrijfstypen Legenda Gedurende het project hebben er twee inspiratieavonden plaatsgevonden. Tijdens de eerste inspiratieavond waren er alleen agrarisch ondernemers aanwezig. Gezamenlijk hebben zij nagedacht over de toekomst van de agrarische sector op Goeree-Overflakkee. Opvallend tijdens deze avond was de aandacht voor natuur en recreatie, met name op de kop van het eiland, terwijl dit in de interviews nauwelijks aan bod kwam. Ook waren ondernemers positief over eventuele samenwerking met andere agrariërs, in tegenstelling tot de interviews. Tijdens de tweede inspiratieavond waren naast de agrarisch ondernemers ook de stakeholders aanwezig. Gezamenlijk hebben zij in gemengde groepen Goeree- Overflakkee aan de hand van waarden beschreven. De belangrijkste waarden in willekeurige volgorde genoemd zijn economische mogelijkheden, water- en bodemkwaliteit, ondernemerschap, innovatie, rentmeesterschap, samenwerking en onderwijs. Het werd duidelijk dat het behoud en verbetering van deze waarden van zeer groot belang is voor de toekomst van de agrarische sector.

6 De werkgelegenheid in de agrarische sector is gedurende de afgelopen jaren redelijk stabiel gebleven, ondanks de voortgaande schaalvergroting die tegelijkertijd zorgt voor een grote investeringsbehoefte en vraag naar grond. De agrarische sector op Goeree-Overflakkee wordt als financieel gezond beschouwd. Kansen De verwachting is dat Goeree- Overflakkee zich zal ontwikkelen tot een hightech landbouweiland. Daaraan dragen vooral de goede fysieke omstandigheden bij, zoals de bodemkwaliteit, de beschikbaarheid van zoetwater, de logistieke ligging van het eiland en het klimaat mits deze in de toekomst ongewijzigd blijven. Relatief vroeg in het seizoen kunnen al goede, kwalitatief hoogwaardige producten worden geteeld met hoge opbrengsten per hectare. In combinatie met het ondernemerschap op het eiland, zorgen deze omstandigheden ervoor dat de animo bij potentiële opvolgers van agrarische bedrijven op Goeree-Overflakkee hoger ligt dan in de rest van Nederland. Naast de traditionele akkerbouwgewassen zien agrariërs richting de toekomst kansen in de teelt van hoogrenderende gewassen, zoals bollenteelt. Bovendien wordt er op steeds meer bedrijven nagedacht over ketenintegratie waarbij zij een schakel uit de productieketen zelf willen gaan uitvoeren om zodoende meer waarde aan hun product toe te voegen. De toepassing van duurzaamheid heeft daarin een steeds belangrijkere rol en wordt door diverse ondernemers als een kans gezien, vooral omdat het op dit moment bijdraagt aan een goed imago van de sector en zodoende bijdraagt aan het draagvlak. In dat kader noemen agrariërs ook multifunctionele landbouw om de consument beter te informeren en de afstand met de agrarische sector te verkleinen. Een goede attitude van de organisaties waarmee de agrarische sector te maken heeft, kan daar nog aan toe worden gevoegd. Agrariërs spreken over een zogenoemd wij-gevoel op het eiland. Oftewel niet individueel, maar met elkaar. Aandachtspunten Als gevolg van een sterke agrarische sector op Goeree- Overflakkee is landbouwgrond schaars geworden. Dit heeft geleid tot relatief hoge grondprijzen. Het eiland is wat betreft de oppervlakte Agrarisch Ontwikkelingsprogramma Goeree-Overflakkee

7 landbouwgrond te klein geworden aldus veel agrariërs. Op termijn kunnen de hoge grondprijzen zorgen voor hogere kosten en daarmee een negatieve invloed op de concurrentiepositie van de sector. Daaraan draagt volgens diverse agrariërs de omvorming van kostbare landbouwgrond in natuurgebieden in negatieve zin bij, omdat deze de grondprijs opdrijft. Bovendien bestaat de vrees dat natuur op steeds meer plaatsen voorrang krijgt ten opzichte van de landbouw. Het Kierbesluit wordt in dat kader genoemd als één van de belangrijkste thema s in het Agrarisch Ontwikkelingsprogramma. Ondanks de compenserende maatregelen is de verwachting dat de verzilting op Goeree- Overflakkee toe zal nemen en daarmee een bedreiging vormt voor de huidige landbouw en de zoetwatervoorziening. Klimaatverandering draagt daar aan bij door de verwachting van het vaker voorkomen van droogteperiodes. Bovendien wordt aangegeven dat de infrastructuur op termijn een beperkende factor kan zijn voor de verdere ontwikkeling van de agrarische sector. De N-wegen op Goeree-Overflakkee hebben een steeds hogere bezetting. De almaar groter en breder wordende landbouwmachines maken als gevolg daarvan steeds vaker gebruik van lokale polderwegen, terwijl die wegen daar niet geschikt voor zijn. Sterkten: - Innovatiekracht - Ondernemerschap - Bodemkwaliteit - Waterkwaliteit Zwakten: - Juiste mensen op de juiste plaats in het bedrijf - Communicatie intern en extern - Kennisuitwisseling - Ontbreken samenwerking Kansen: - Klimaat - Grondsoort - Logistieke ligging - Zoetwatervoorziening Bedreigingen: - Schaarse grondoppervlakte - Hoge grondprijzen - Kierbesluit - Klimaatverandering - Toenemende wet- en regelgeving

8 Ontwikkelingsrichtingen Richting 2030 zal de agrarische sector zich op twee manieren ontwikkelen: een deel van de agrariërs kiest voor schaalvergroting, terwijl een ander deel van de agrariërs kiest voor verbreding. Schaalvergroting De verwachting is dat de schaalvergroting in een versneld tempo door zal zetten gedurende de komende jaren. Kleine agrarische bedrijven kunnen waarschijnlijk die ontwikkeling niet bijhouden of hebben geen opvolger. Zij zullen hun bedrijf staken en de landbouwgrond te koop of te huur aanbieden of verpachten. De te koop aangeboden grond wordt, als gevolg van de toenemende grondvraag bij schaalvergrotende bedrijven, snel verkocht. Bovendien zal het areaal bloembollenteelt toenemen op Goeree-Overflakkee. Deze sector wordt gezien als een groeiende tak van de agrarische sector, dankzij de aanwezigheid van goede gronden, de beschikbaarheid van zoetwater en nieuwe technieken. Er is er sprake van intensivering in de agrarische sector als gevolg van de hoge grondprijs en omdat de kosten van de hoge grondprijzen niet doorberekend kunnen worden in de prijzen van agrarische producten. Kostprijsverlaging van agrarische producten is daarentegen ook niet mogelijk waardoor het streven naar opbrengstverhoging overblijft. Gezamenlijk spreken agrariërs de intentie uit meer in te zetten op samenwerking tussen die bedrijven. Bovendien is de verwachting dat, ondanks de afname van het aantal agrarische bedrijven, de hoeveelheid arbeid op eenzelfde niveau blijft. Er is wel sprake van relatief meer flexibele arbeid, terwijl het aandeel van regelmatig werkzame arbeidskrachten, zoals gezinsleden afneemt. Verbrede landbouw Diverse bedrijven houden zich op dit moment al bezig met verbrede landbouw. Vooral kleinere bedrijven geven aan richting de toekomst in deze landbouwvorm te zien door verbreding te integreren met het huidige bedrijf. Concreet wordt er gedacht aan agrarische natuurbeheer, de combinatie met zorg en toerisme en lokale verkoop. Met name de lokale verkoop van agrarische producten heeft de aandacht van agrariërs doordat consumenten steeds meer interesse hebben in streekproducten. Het opstarten van een afzetcoöperatie Dit alles bij elkaar maakt het t mooiste eiland voor de landbouw Agrarisch Ontwikkelingsprogramma Goeree-Overflakkee

9 voor deze producten zou daaraan bij kunnen dragen, ook in het kader van de herkenbaarheid en herkomst van producten. Bovendien kan lokale verkoop een belangrijke rol hebben om consumenten te informeren over de sector en zodoende het onbegrip daarover bij hen weg te nemen. Op die wijze levert lokale verkoop een positieve bijdrage aan het imago van de agrarische sector, waarmee ook het draagvlak voor de sector kan worden vergroot. Agrariërs hechten veel belang aan een breed maatschappelijk draagvlak voor de sector omdat het zorgt voor meer acceptatie door de omgeving, evenals meer waardering voor de sector. Bovendien hopen ondernemers door het voeren van een goede dialoog met de omgeving meer speelruimte te krijgen voor het agrarisch bedrijf en de realisering van hun toekomstplannen. Data en duurzaamheid De agrarische sector vraagt in de toekomst steeds meer om het verzamelen en toepassen van (big)data, in het kader van een toenemende informatievoorziening. Het gebruik van drones is daar een voorbeeld van. Dit past in de ontwikkeling van precisielandbouw, waardoor Een kenniskloof en onbegrip agrarische bedrijven steeds efficiënter kunnen gaan werken. Daarmee wordt bovendien de trend richting een meer duurzame landbouw, waarin efficiëntie en aandacht voor milieu een sleutelrol hebben, gevolgd. De integratie van duurzaamheid, maar ook van maatschappelijk verantwoord ondernemen, heeft de aandacht van veel agrarisch ondernemers. Voor hen betekent duurzame landbouw een bedrijfsvoering die rekening houdt met het milieu door deze zo min mogelijk te belasten en tegelijkertijd zo efficiënt mogelijk te produceren. Concreet betekent dat het verminderen van gewasbescherming in de akkerbouw en het antibioticagebruik in de veeteelt, evenals het sluiten van grondstofkringlopen. Bovendien is er is een maatschappelijk druk om aandacht te besteden aan duurzaamheid. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de eisen die de provincie in de toekomst zal stellen aan de uitbreiding van intensieve landbouw. Uitbreiding is dan alleen nog mogelijk wanneer ondernemers op een duurzame wijze hun bedrijf voeren. Wel geven ondernemers aan dat duurzaamheid in het hele agrocomplex, en daarmee de hele voedselketen dient te worden geïntegreerd, dus niet alleen in de primaire sector.

10 Ontwikkelingsagenda In de ontwikkelingsagenda voor de agrarische sector tot 2030 zijn de belangrijkste ontwikkelpunten voor de agrarische sector benoemd. Door het verbeteren of faciliteren van de genoemde punten kan de agrarische sector naar een hoger niveau gebracht worden. Fysieke omstandigheden - Digitale infrastructuur; Voor veelvuldig (toekomstig) gebruik van GPS-signalen en internet dient de digitale infrastructuur verbeterd te worden. - Fysieke infrastructuur; Voor de aan- en afvoer van producten dienen de hoofdwegen verbeterd te worden om verkeersophopingen te voorkomen. Daarnaast zijn de polderwegen erg smal voor het steeds groter wordende landbouwverkeer, wat tot gevaarlijke verkeerssituaties kan leiden. - Zoetwatervoorziening; Waarborging van zoetwater in het Haringvliet en het Volkerak- Zoommeer ten behoeve van het behoud van de sector, de regionale economie en desinvesteringen. Wat er ook gebeurd, blijf doorgaan met je bedrijf en sta niet stil. - Waterhuishouding; De waterafvoer- en toevoer goed kunnen managen en de waterwegen onderhouden, voor een optimale watervoorziening met zowel piekbuien als droogteperiodes. - Bodemkwaliteit; Het behouden en verbeteren van de bodemkwaliteit door het ontwikkelen en toepassen van nieuwe technieken. - Agrarisch gebied; Belangen van de sector dusdanig behartigen dat de natuur niet de overhand zal krijgen op het eiland, mogelijk kan er een samenwerking ontstaan met natuurorganisaties. Stuur de Hollanders de wereld over en we hebben geen honger meer. Kennisoverdracht - Werkgelegenheid; Lokale arbeidsaanbod stimuleren aansluiting te zoeken bij de werkgelegenheid en vacatures in de agrarische sector op het eiland - Bedrijfsleven vs. Onderwijs; Het ondersteunen van samenwerking tussen het onderwijs en het bedrijfsleven. - Onafhankelijk advies; Onafhankelijk onderzoek met bijbehorend advies na het verdwijnen van de productschappen. Agrarisch Ontwikkelingsprogramma Goeree-Overflakkee

11 - Kenniscentrum; Door het leveren van een bijdrage aan een kenniscentrum kunnen zowel werkzame personen in de sector als ambtenaren meer kennis van de sector opdoen. Mogelijk kan de kennis van bestaande proefboerderijen / kenniscentra gedeeld worden. Imagoverbetering: - Draagvlak bij de burger en agrarisch toerisme; Om de tolerantiegrens van de burger te verhogen, zullen initiatieven als Kijk bij de Boer doorgezet moeten worden. Er kan ook een app worden ontwikkeld, die een rondleiding mogelijk maakt met informatie over de agrarische sector op het eiland door tulpen- of boerderijroutes. Agrarisch toerisme bevorderen door rondleidingen of kijkruimtes te creëren op agrarische bedrijven. - Regioproducten; Mogelijk door een lokaal label op te richten voor de producten. - Landelijk gebied; De leefbaarheid in het landelijk gebied vergroten door (voormalig) agrarische bedrijfsgebouwen een herbestemming te geven. Wet- en Regelgeving - Ondersteunen groei; De groter wordende bedrijven faciliteren in het creëren van de benodigde ruimte op een bedrijfslocatie. - Geurverordeningen en milieuvergunningen; Met name de veehouderij handvaten bieden om de aanvraag en toepassing te vergemakkelijken. Duurzaamheidsinitiatieven - Initiatieven; Samenwerking zoeken in initiatieven voor energieopwekking- / besparing of waterstof. - Technologische ontwikkelingen; Door de toepassing wordt een bijdrage aan duurzame landbouw geleverd. - Ketenintegratie; Waardoor er meer opbrengsten binnen de primaire sector te besteden zijn. - Biodiversiteit; Vergroten door de toepassing van akkerranden en agrarisch natuurbeheer. - Smartwater; Aansluiting zoeken om samen te werken aan duurzame landbouw. Agrarische sector Goeree-Overflakkee: een innovatieve en ondernemende sector, geleid door duurzame bedrijfsvoering in onderlinge samenwerking naar een gezonde toekomst in de samenleving

12 Colofon Publicatie juli 2016 Oplage 150 stuks Foto s Bracom Drukker Hurkmans van Hees in opdracht van: in samenwerking met: