NIEUWE VLEUGEL VOOR DANIEL BARENBOIM HET BESTE VAN

Transcriptie

1 NIEUWE VLEUGEL VOOR DANIEL BARENBOIM HET BESTE VAN TWEE WERELDEN Ze noemen elkaar maestro, pianist Daniel Barenboim en pianobouwer Chris Maene, en samen presenteerden ze in mei in Londen in de Royal Festival Hall en in het West- Vlaamse Ruiselede bij Piano s Maene een nieuwe vleugel die de kracht, stabiliteit en het toucher van de moderne concertvleugel met de transparante klank en de kleurregisters van diens rechtsnarige voorloper in zich verenigt.

2 FOTOGRAFIE: PIANO S MAENE PIANIST 81

3 Het verhaal begint in Siena in september Daniel Barenboim bespeelt een vleugel van Franz Liszt, volledig gerestaureerd ter gelegenheid van de tweehonderdste verjaardag van Liszt, en hij is gefascineerd door de heldere klank en de definitie van elke afzonderlijke toon van het rechtsnarige instrument. Hij droomt van een moderne piano met deze eigenschappen en komt in contact met Chris Maene, die op zijn beurt al verschillende jaren de wens koesterde een moderne rechtsnarige vleugel te bouwen. Samen realiseren ze een opzienbarende innovatie terug in de tijd: de Barenboim-Maene, based on Steinway & Sons. Pianist laat de hoofdrolspelers aan het woord: Daniel Barenboim, Chris Maene en Michel Brandjes, sinds 2003 de pianotechnicus van Barenboim. Een nieuwe liefde Daniel Barenboim vertelt enthousiast. Kennelijk heeft Liszt toen hij lesgaf in Weimar tot zijn studenten gezegd: Als je een akkoord speelt van vier noten, dan moet elke noot zich onderscheiden van de anderen. Dat is mogelijk op deze piano die heel direct spreekt. Elke noot heeft een eigenheid, onafhankelijk van de andere, er is grote diversiteit. De klank mengt minder dan op een moderne Steinway, maar je hebt als speler de mogelijkheid om die menging te realiseren met je toucher. Daar houd ik van. Als je verliefd bent, wil je zoveel mogelijk tijd met die nieuwe liefde doorbrengen. Dat gevoel heb ik nu met deze piano, ik wil er alles op spelen. Het klinkt misschien arrogant, maar ik heb een persoonlijke relatie met elke piano waarop ik speel, dat is noodzakelijk. Arthur Rubinstein zei tegen mij: Je moet geïnspireerd worden door het instrument. Als dat niet zo is, kun je de inspiratie die je krijgt van de muziek niet weergeven. Ik heb altijd gezocht naar piano s die me inspireerden om een bepaalde klank of frasering te realiseren. Je kunt moeilijk vergelijken. Het is een kwestie van smaak. Sommige mensen prefereren een Stradivarius, anderen een Guarnerius. Ik hoop dat deze piano door pianisten en muziekliefhebbers positief zal worden onthaald als een serieus alternatief voor de 21ste eeuw. 82 PIANIST

4 AUTHENTICITEIT MET EEN MODERNE TINT De jonge Belgische pianist Liebrecht Vanbeckevoort is na zijn grote doorbraak met de Koningin Elisabethwedstrijd in 2007 een opvallende pianist in de jonge generatie. Aan hem viel de eer te beurt om de nieuwe vleugel te bespelen tijdens de recente Wereldtentoonstelling in Milaan. Het was een prachtige ervaring Vlaanderen en België te vertegenwoordigen en deze bijzondere concertvleugel te bespelen in aanwezigheid van de bouwer, onze minister-president en Koningin Mathilde. Ik volg Daniel Barenboim in zijn mening dat deze piano alle stijlen aankan en veel muziek die ik uitprobeerde op deze vleugel in het atelier van Chris Maene, tilde mijn nieuwsgierigheid naar de mogelijkheden van dit instrument naar een hoger niveau. Na de concerten in Milaan, ik mocht naast een solorecital ook een recital geven samen met violiste Ning Kam, heb ik vooral bijzonder goede herinneringen aan Scarlatti en de Chopin Fantaisie. De helderheid en fragiliteit van deze werken pasten uitzonderlijk goed bij de capaciteiten van deze vleugel. Vanbeckevoort ziet de piano als een veelbelovende aanvulling. De klank van de nieuwe piano opent een volledig andere klankwereld. Aan deze vleugel waan ik me een koordirigent. Deze piano reageert tot in de kleinste details op het toucher met een grote differentiatie in klankkleur en nuances. Als Steinway Artist speel ik natuurlijk in de regel uitsluitend op Steinway piano s en er zijn weinig gemeenschappelijke kenmerken te vinden tussen de klassieke Steinway D-274 en de Barenboim-Maene concertvleugel, die de pianist misschien nog verder uitdaagt in het zoeken naar de juiste klankkleur voor elke noot. Of om het anders te stellen: eventuele gebreken op het gebied van articulatie, toucher of dynamiek komen op dit instrument genadeloos naar boven. Ik denk dat de Barenboim-Maene vleugel een veelbelovende aanvulling is voor een tijdperk waarin we enerzijds graag teruggaan naar de authenticiteit van historische instrumenten en anderzijds niet de enorme mogelijkheden van de moderne Steinway zouden willen missen. Daniel Barenboim: Als je verliefd bent, wil je zoveel mogelijk tijd met die nieuwe liefde doorbrengen. Dat gevoel heb ik nu met deze piano Een openbaring Michel Brandjes is onder de indruk geraakt van de nieuwe concertvleugel. Rond 1870 begon Steinway met een nieuw concept. De bassnaren werden gekruist over de snaren van het middenregister aangebracht. Ook werden de zangbodems anders gemaakt, met de nerven van het hout diagonaal op de snaren. Hierdoor mengen de tonen op een ongehoorde en fantastische manier. Met de nerven van links naar rechts voeden de bas en de diskant elkaar met diepe grondtonen en hoge boventonen. Het is een klank waarin alles vloeit en mengt; tonen buigen naar elkaar toe en de pianist kan met het toucher geweldig kleuren. Tel daarbij op de engineering van de rim, de ombouw van 76 mm tropisch hardhout, die geen enkel energieverlies toelaat en het pantserraam dat kilo aan trekkracht van de snaren kan weer- PIANIST 83

5 staan. De standaard was gezet. Alle pianobouwers namen die innovaties over, maar voorheen hadden vleugels echter een heel ander karakter. Niet alleen een kleiner geluid, maar door de totaal andere constructie, met de nerven van de zangbodem parallel aan de naast elkaar geplaatste snaren, staan de tonen meer op zichzelf. Je hoort bijvoorbeeld een trombonesectie met afzonderlijke tonen in de bas, maar ook in de diskant is het effect volkomen anders. Historische rechtsnarige instrumenten worden gekenmerkt door razendsnelle harmoniewisselingen en die snelle ombuigingen in het harmonisch en melodisch materiaal zijn wellicht voor Franz Schubert een inspiratiebron geweest voor zijn muziek vol vergelijkbare stemmingswisselingen. Het beste van twee werelden komt samen in deze Barenboim-Maene vleugel: de harmonische wendbaarheid van de rechtsnarige piano met de grotere, langere en dynamischer toon van de moderne piano. Ik herinner me hoe maestro Barenboim tijdens een repetitie in de Musikverein in Wenen de sonate van Liszt speelde. Het was verbluffend te horen hoe op deze piano dit stuk, met die snelle wendingen en secunden die op en neer gaan, in de akoestiek van zo n grote zaal zo n krachtige gestalte kreeg. Zo had ik die sonate nog nooit gehoord het werd een ander fenomeen. De verschillende vleugels vergelijken is verleidelijk, maar het is onmogelijk, net zoals een hobo en een klarinet vergelijken zinloos is. Voor het eerst in de geschiedenis heeft Steinway & Sons een andere bouwer van materialen voorzien. Dat is echt uniek en Steinway & Sons heeft een onmisbare rol gespeeld in het hele proces. Ik herinner me nog dat de toenmalige president-directeur Thomas Kurrer met een grote doos sigaren ter gelegenheid van de verjaardag van maestro Barenboim naar Berlijn kwam om het project te bespreken. En het was Thomas Kurrer die Chris Maene introduceerde als de aangewezen persoon om deze vleugel te bouwen. Na bijna twee jaar kwam dan de grote gebeurtenis. Het moment waarop Barenboim zijn nieuwe vleugel aan het publiek voorstelde viel samen met een belangwekkende tournee langs drie grote zalen: de Musikverein in Wenen, de nieuwe, prachtige Phiharmonie in Parijs en ten slotte de Royal Festival Hall in Londen. De maestro speelde in al die steden op vier avonden twaalf voltooide PIANIST 85

6 Chris Maene: De belangstelling voor het instrument van over de gehele wereld is overweldigend sonates van Schubert, muziek die hij ook opnam op vijf cd s. Het werd een historische tournee en ik was verrast dat het instrument in deze grote zalen, soms met 2800 toeschouwers, niets aan volume en draagkracht verloor. Sterker nog, hoe verder je van het instrument vandaan was, hoe krachtiger het zich leek te manifesteren. Absoluut een openbaring. Stof tot nadenken Voor Chris Maene betekende het project een nieuwe kroon op zijn werk. Het heeft me altijd verwonderd dat de fantastische en unieke klankdiversiteit van piano s uit de 19de eeuw is verdwenen, omdat aan het einde van die eeuw alle pianobouwers probeerden het succes van Steinway te imiteren. Geïnspireerd door mijn erva- 86 PIANIST

7 ringen met historische vleugels was het mijn droom om ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van ons bedrijf een eigen concertvleugel te bouwen. Door het contact met maestro Barenboim ging die droom in vervulling. Barenboim wilde geen historische piano, hij wilde een modern instrument met enkele kenmerken van het verleden. Gelukkig moest ik niet van nul beginnen, maar kon ik verder bouwen op kennis opgedaan met de rechtsnarige instrumenten uit onze eigen collectie. Voor de leek ziet de piano er uit als een gewone vleugel, maar de meeste onderdelen zijn speciaal ontworpen en gedurende 18 maanden is in totaal 4000 uur aan deze vleugel gewerkt. Het was een zeer spannend moment toen Barenboim voor het eerst kwam kijken naar de vleugel. Ik was tevreden over het instrument, maar wist niet of het overeen zou komen met zijn idee. Ook zijn naam en faam speelde natuurlijk mee. Barenboim is echt een vedette. Hij wilde de vleugel in een zaal beoordelen en in Concertgebouw Brugge stonden naast de nieuwe piano een Steinway, een Bechstein uit 1860 en een Érard opgesteld. De maestro vroeg: Wie gaat er spelen? Michel Brandjes deed dat heel spontaan, daarna speelde Elena Bashkirova, Barenboims vrouw, en pas toen ik haar glimlach zag, was ik gerust. Barenboim zei: Ik blijft Steinway-fan, maar ik heb het gevoel dat de moderne piano is om met twee handen te bespelen en deze vleugel vraagt om tien vingers. Hier moet ik een maand op studeren. Hij wilde zien waar het instrument was gebouwd en hier in het atelier heeft hij historische instrumenten bespeeld. Het ijs was gebroken en het was een heel positieve ervaring. De belangstelling voor het instrument van over de gehele wereld is overweldigend. Er worden momenteel drie nieuwe vleugels gebouwd die waarschijnlijk medio 2016 klaar zijn. Dit is na de kopie die we maakten van het allereerste instrument dat Henry Steinway bouwde in 1836 een nieuwe kroon op ons werk. Het is niet de bedoeling om Steinway van het podium te halen, we bieden een alternatief. Ik hecht zeer aan de ambachtelijke, traditionele pianobouw, aan het handwerk. Zo heeft deze vleugel bijvoorbeeld niet een gespoten maar een gepolitoerde zangbodem. Er wordt algemeen gedacht dat het treurig gesteld is met de piano-industrie en dat al het nieuws komt van de elektronica. Dit project geeft stof tot nadenken. Je hoeft niet te kopiëren om succes te hebben, er is nog altijd ruimte om je eigen weg te volgen. Concertreeks Op 17 januari 2016 speelt Barenboim in de Royal Festival Hall in Londen met het Simón Bolívar Symphony Orchestra en dirigent Gustavo Dudamel de twee concerten van Brahms op deze piano. Het is dan zestig jaar geleden dat hij, dertien jaar oud, daar zijn debuut maakte. Op 24 april 2016 speelt Barenboim een recital op zijn nieuwe vleugel in het Amsterdamse Concertgebouw in de serie Meesterpianisten. Wie niet zo lang wil wachten, kan alvast op YouTube terecht voor een eerste indruk: Daniel Barenboim plays Schubert Sonata D960 (Live in London 2015). Interessant om daarnaast, even verder op YouTube, deze sonate op een Steinway te horen in de handen van een oude meester: Horowitz - Schubert: Piano Sonata, D 960 & Schumann: Kinderszenen. ERIC SCHOONES PIANIST 87