NEDERLANDSE CONCEPTENBIBLIOTHEEK (CB-NL) VOOR DE GEBOUWDE OMGEVING HOOFDRAPPORTAGE PILOTFASE

Transcriptie

1 NEDERLANDSE CONCEPTENBIBLIOTHEEK (CB-NL) VOOR DE GEBOUWDE OMGEVING HOOFDRAPPORTAGE PILOTFASE 1

2 Inhoud Voorwoord Inleiding Aanleiding Uitgangspunten Het begrip conceptenbibliotheek De opbouw De tooling De uitwisselingsformaten De inhoud Het gebruik Conceptueel Praktijksituaties aan de hand van experimenten Afbakening van de inhoud van de CB-NL Standpunten ten aanzien van wensen uit de sector Samenhang tussen de CB-NL en kennisinstituten Eigendom Plan van aanpak ontwikkel- en beheerfase Doel en resultaat Governance Werkzaamheden ICT Omgeving Inhoud Communicatie Planning Financiën Begrippenlijst

3 VOORWOORD Het initiatief om een conceptenbibliotheek in te richten, en daarmee een gemeenschappelijke taal te definiëren, is even noodzakelijk als gedurfd. Verschillende initiatieven zijn in het verleden gestrand. Vaak door gebrek aan draagvlak. Nu zien we dat door de ontwikkelingen rondom BIM, en de daarmee samenhangende behoefte om digitale gegevens met elkaar uit te wisselen, partijen geconfronteerd worden met de noodzaak van een gemeenschappelijke taal. Dit besef is de belangrijkste reden dat het draagvlak er nu wel is. En dat daardoor, zoals u zult lezen in de rapportage, de pilotfase zo succesvol is afgerond met daarbij een groot commitment voor het vervolg. Een speciaal woord van dank gaat hierbij uit naar de heer Kees Woestenenk. De heer Woestenenk heeft vanuit zijn STABU achtergrond in de afgelopen decennia een prachtige basis gelegd waarmee in de pilotfase een belangrijke versnelling is gecreëerd. Daarnaast heeft hij tijdens de pilotfase een enorme hoeveelheid werk verricht door alle bevindingen, aanvullingen en opmerkingen te verwerken. Zonder deze inbreng zou het bereikte resultaat niet mogelijk zijn geweest. Het grootste compliment verdient de sector zelf. Nooit eerder zijn er zoveel partijen eensgezind aan de slag gegaan. Opdrachtgevers, aannemers, adviesbureaus, installateurs en kennisinstituten hebben in alle openheid samengewerkt aan een gemeenschappelijk probleem. Deze opstelling, waarbij alle kennis en informatie open met elkaar werd gedeeld, is de sleutel tot het succes gebleken. Dit was voor alle betrokkenen niet alleen zeer inspirerend, het zal ook in de toekomst noodzakelijk blijken wanneer de daadwerkelijke opbouw van de CB-NL wordt gestart. Want niet alleen is de totstandkoming noodzakelijk, het is tevens complex. Het goede nieuws is dat we al heel veel hebben gedaan. De problematiek is in de pilotfase afgepeld en verwoord in deze rapportage; de risico s zijn in beeld, de effectieve werkwijze is gevonden, de configuratie en de relatie met andere bibliotheken is inzichtelijk, de methodiek is bepaald en de uitgangspunten en afbakening staan. Nu rest ons de vraag of wij als bouwsector in staat zijn de uitdaging aan te gaan om gezamenlijk te werken aan het fundament voor de verdere ver-bim-ming, en daarmee de toekomst, van de sector. Gouda, november 2012 Kernteam pilotfase, Arjen Adriaanse Mick Baggen Jaap Bakker Mark den Heijer Bram Mommers Hans Nijssen 3

4 1 INLEIDING Voor u ligt de eindrapportage van de pilotfase voor de ontwikkeling van de Nederlandse conceptenbibliotheek voor de gebouwde omgeving (CB-NL). Dit ontwikkeltraject is een initiatief van de Bouw Informatie Raad (BIR) om te komen tot een gemeenschappelijke taal in de bouwsector waarmee uitwisseling van informatie tussen ketenpartners via geautomatiseerde ICT processen een stuk eenvoudiger wordt. De Bouw Informatie Raad (BIR) maakt zich sterk voor een succesvolle transitie naar ontwerpen, bouwen en beheren met BIM 1. De BIR is in de lente van 2011 een inventarisatie gestart met als doel vast te stellen welke onderwerpen de BIR zou moeten oppakken om de sectorbrede implementatie van BIM mogelijk te maken, én te versnellen. Op basis van deze inventarisatie is toen besloten om de ontwikkeling van een sector conceptenbibliotheek toen nog objectenbibliotheek genoemd- de meeste prioriteit te geven. Tijdens een workshop in maart van dat jaar werd duidelijk dat dit breed gedragen werd door bouwbedrijven, adviesbureaus én de grote publieke opdrachtgevers. Men wilde dit als initiatief van de BIR gezamenlijk oppakken. Besloten werd een taskforce in te richten met als doel een eerste verkenning uit te voeren. Dat leidde in de herfst van 2011 tot een positieve tussenrapportage, en in februari 2012 tot een plan van aanpak. Hierin werd een aanpak voorgesteld waarbij onderscheid gemaakt werd in een pilotfase, ontwikkelfase en een beheerfase. Vanwege de complexiteit werd een pilotfase noodzakelijk geacht. Er zou meer helderheid moeten worden verkregen over technische oplossingen, procedures en richtlijnen, inzicht in benodigde capaciteit, ICT raamwerk, inhoud, werkwijze, etc. Een ander belangrijk doel was de verdere verbreding van het commitment in de sector. De BIR heeft hier positief op gereageerd en besloten te starten met de pilotfase. Onderliggend document bevat de hoofdrapportage als resultaat van deze pilotfase. In deze hoofdrapportage beschrijven we eerst de aanleiding van een conceptenbibliotheek en de uitgangspunten die hieraan door de sector gesteld worden. Daarna zal, in generieke termen, beschreven worden wat een conceptenbibliotheek is. Voor meer gedetailleerde informatie wordt verwezen naar de achtergrondrapportage. Deze rapportage wordt afgesloten met een plan van aanpak voor de ontwikkel- en beheerfase. 1 Een BIM (Bouwwerk Informatie Model) is een digitale beschrijving van een (bestaand of in de toekomst mogelijk bestaand) concreet aanwijsbaar bouwwerk in de gebouwde omgeving relevant voor de hele levenscyclus en toeleverketen van dat bouwwerk. Een bouwwerk kan ook infrastructuur zijn. 4

5 2 AANLEIDING Problematiek Het gebruik van BIM in de sector neemt toe. In eerste instantie ligt de focus voornamelijk op de eigen organisatie en op het objectgericht werken met geometrische 3D objecten. We zien nu de volgende stap in de BIM ontwikkeling, het toevoegen van informatie aan deze objecten en de uitwisseling met andere organisaties. De objecten inclusief, de informatie, worden tussen partijen uitgewisseld en doorgezet in de bouwketen en de levenscyclus. Bij het uitwisselen van digitale objectgegevens tussen partijen gaat er echter veel mis. Objectgegevens worden verschillend gedefinieerd, beschreven en geïnterpreteerd door betrokken partijen. We kunnen stellen dat deze partijen een verschillende taal spreken. Hierdoor zijn objectgegevens niet efficiënt c.q. geautomatiseerd (her)bruikbaar. Dit belemmert ketenintegratie en de verdere implementatie van BIM. Er is een breed ervaren behoefte aan één gestandaardiseerde taal voor de gehele sector waarmee de genoemde uitwisselingsproblematiek wordt opgelost. De CB-NL beoogt de definiëring van deze taal. FIGUUR 1: KNELPUNTEN BIJ UITWISSELING VAN GEGEVENS TUSSEN PARTIJEN 5

6 Wat is een conceptenbibliotheek? Een conceptenbibliotheek 2 is de gestandaardiseerde taal op basis waarvan objectgeoriënteerde communicatie zou moeten plaatsvinden. Een conceptenbibliotheek is een verzameling van digitaal beschreven generieke concepten (typen of soorten), geordend in een logische en samenhangende structuur, bestaande uit de volgende onderdelen: Termen voor concepten; Expliciete definities van concepten: Beschrijvende (informele) definities met mogelijk verwijzingen naar documenten waar deze definitie uit komt; Definiërende relaties tussen concepten (samenstelling, interactie met functies, specialisatie, verzamelingen, etc.); Synoniem en homoniem relaties; (Intrinsieke) eigenschappen behorende bij de concepten inclusief domeinen en eenheden. Deze concepten worden gebruikt om objecten in een BIM te typeren. Het is dan voor een ieder duidelijk dat dát object in het BIM, van dát type is. De stelling is dat wanneer alle ketenpartners steeds verwijzen naar dezelfde conceptenbibliotheek om de concrete aanwijsbare objecten in het BIM te typeren, dezelfde taal gesproken wordt en informatie zonder interpretatie kan worden uitgewisseld. Een conceptenbibliotheek, zoals hier bedoeld, bevat generieke en herbruikbare concepten. Het is dus geen productencatalogus, waarin specifieke (standaard) producten van één of meerdere leveranciers (met specificaties, bestelcodes, prijzen en levertijden) worden beschreven. Dit is dus een wezenlijk verschil met bijvoorbeeld BouwConnect, 2BA en fabrikanten en groothandel, die wel productencatalogi aanbieden. 2BA, fabrikanten en groothandel uit de installatiebranche gebruiken nu al de ETIM classificatie, om de gedefinieerde producten aan op te hangen. Een conceptenbibliotheek en een productencatalogus kunnen elkaar dus versterken. Een conceptenbibliotheek bevat daarnaast geen geometrische representaties. Allerlei leveranciers en gebruikersgroepen van 3D software kunnen wel aansluiten bij de standaarden uit een conceptenbibliotheek. Een conceptenbibliotheek levert de gemeenschappelijke taal, maar niet de geometrische invulling. Voorbeelden: Concept: Een draaideur of een geleiderail. Object: De draaideur of geleiderail met de door de ontwerper gestelde eisen. Product: De gerealiseerde deur op basis van de eisen uit het object. Draaideur 1234 van fabrikant A en geleiderail ABCD met fabrikant B. 2 Tijdens de verkenning werd nog gesproken over een objectenbibliotheek. Deze term is veranderd in conceptenbibliotheek omdat de term objectenbibliotheek voor verwarring bleek te zorgen. Hebben we het nu over concrete objecten (producten), over BIM objecten in een CAD bibliotheek of over objecttypes? De term conceptenbibliotheek maakt het expliciet dat het gaat over generieke concepten (objecttypes waarvan concreet aanwijsbare objecten expressies zijn). 6

7 Waarom de een conceptenbibliotheek? Met het ontwikkelen van taalafspraken op nationaal niveau worden belangrijke voordelen behaald bij de toepassing van BIM: 1. Nationale taalafspraken maken het mogelijk om een BIM toe te passen over de grenzen van één enkele (project)organisatie heen; 2. Objectinformatie is gebaseerd op de standaard concepten en kan hierdoor gebruikt en hergebruikt worden in de hele bouwketen en levenscyclus waarbij vele partijen betrokken zijn (ontwerp, calculatie, inkoop, uitvoering, beheer & onderhoud, etc.). Alleen een bibliotheek op nationaal niveau kan al deze partijen afdekken; 3. Er wordt de basis gelegd voor de aansluiting op systemen van fabrikanten en groothandel; 4. Informatie wordt in een eenduidige taal gecommuniceerd waardoor misinterpretaties worden voorkomen (en ICT-systemen deze gegevens automatisch kunnen interpreteren en gebruiken); 5. Het is efficiënter om gezamenlijk taalafspraken te maken dan ieder voor zich. Ook voorkomt dit het ontstaan van allerlei dialecten in de sector die elkaar niet kunnen verstaan. FIGUUR 2: OPLOSSING VAN DE UITWISSELINGSPROBLEMATIEK DOOR TE WERKEN MET STANDAARD CONCEPTEN Bovenstaande leidt tot een substantiële reductie van: Faalkosten (o.a. reductie van miscommunicatie en fouten bij de invoer van gegevens); Transactiekosten (o.a. door beter hergebruik van gegevens); Ontwikkelkosten (o.a. doordat niet iedere organisatie afzonderlijk objectstandaarden gaat opbouwen). Helaas zijn deze kostenbesparingen lastig te kwantificeren. De stellige overtuiging is wel dat de besparingen tientallen miljoenen euro per jaar zullen bedragen. 7

8 3 UITGANGSPUNTEN In de studiefase zijn de uitgangspunten voor de Nederlandse conceptenbibliotheek voor de gebouwde omgeving (CB-NL) gedefinieerd en beschreven in het plan van aanpak voor de pilotfase. Deze uitgangspunten zijn gedurende de pilotfase op een aantal punten aangescherpt en vanuit B&U en GWW geïntegreerd. Dit resulteert in de volgende uitgangspunten voor de ontwikkel en beheerfase. Grondbeginsel 1. De CB-NL is open, transparant, voor iedereen vrij benaderbaar en kosteloos 3 te gebruiken; 2. De CB-NL sluit aan bij nationale en internationale informatiestandaarden 4 ; Scope 3. De CB-NL richt zich op alle fasen van de levenscyclus van een bouwwerk (van initiatief tot sloop). De conceptenbibliotheek dient zodanig te worden ingericht dat deze verschillende perspectieven met dezelfde concepten zijn te realiseren (eenmalige vastlegging, meervoudig gebruik); 4. De CB-NL dekt alle aan de bouw gerelateerde domeinen af (B&U, GWW, installaties, omgeving, etc.); 5. De volgende elementen worden (op termijn) opgenomen in de CB-NL 5 : a. Concepten, eigenschappen en waarde domeinen voortkomend uit wettelijk bindende normen; b. Concepten die door de sector gemeenschappelijk gebruikt worden om te communiceren; c. Definiërende relaties 6, functies, activiteiten en eigenschappen; d. Concepten en eigenschappen die noodzakelijk zijn om aan te sluiten op standaarden van kennisinstituten; 6. Indien het om praktische redenen niet wenselijk is om concepten uit bindende normen in de CB-NL op te nemen, bijvoorbeeld omdat het een heel specifiek kennisdomein betreft, dan kan afgesproken worden om deze concepten onder te brengen in een domein conceptenbibliotheek (bijv. RIONED). 7. Bestaande bibliotheken of classificaties (zie 4.3.2) vormen uitgangspunt voor de initiële inhoud van de CB- NL 7. Overeenkomsten worden met synoniemrelaties vastgelegd; 8. De concepten en eigenschappen in de CB-NL bieden een basis voor aansluiting met bestaande initiatieven (zie 4.3.2); 9. Het gebruik van de CB-NL mag niet innovatie remmend werken of ontwerpvrijheden onnodig beperken; 10. De te nemen stappen met de inhoud van de CB-NL mogen nooit zo groot zijn dat de zorgvuldigheid en de bewaking van de consistentie in het geding komt; 11. Zowel de informatie als de structuur in de CB-NL moet betrekkelijk statisch zijn, omdat veranderingen doorwerken in alle informatiestructuren die de CB-NL als uitgangspunt hanteren; 3 Voor het ontwikkelen en beheren van de CB-NL zullen gelden ter beschikking moeten komen, maar het gebruik is kosteloos om de toegankelijkheid van de CB-NL te optimaliseren. De kennisinstituten beheren ieder hun kennis vanuit een eigen financieringsmodel. 4 Zoals IFD, buildingsmart Data Dictionary (bsdd, voorheen IFD library), IFC, COINS, RDF/OWL, etc. 5 Hetgeen niet in de CB-NL wordt opgenomen laten we over aan domein, organisatie of projectbibliotheken. Deze bevinden zich in de vrije markt. De marktwerking is hier bepalend voor de ontwikkeling van de bibliotheken. Mocht blijken dat dit zich in strijd met het gemeenschappelijke belang ontwikkelt, dan is dit aanleiding om de afbakening van de CB-NL te heroverwegen (zie paragraaf Positionering verderop in dit hoofdstuk); 6 Definiërende relaties zijn die relaties die het concept definiëren. Als voorbeeld hierbij een tafelblad. Een tafelblad is alleen een tafelblad als het onderdeel is van een tafel. De samenstellingsrelatie tussen tafelblad en tafel is hierbij definiërend. 7 INSPIRE (netwerkmodel) vormt de toparchitectuur, de andere bibliotheken of classificaties zijn subtypes van INSPIRE (netwerkmodel). 8

9 Ontwikkeling en implementatie 12. De CB-NL zal stapsgewijs worden ontwikkeld waarbij deelresultaten direct kunnen worden toegepast. Bij elke nieuwe stap wordt bekeken hoe de kosten en baten zich verhouden. Dit houdt in dat, zelfs als concepten evident in het conceptenbibliotheek lijken thuis te horen, nog steeds besloten moet worden over het moment waarop. Om deze redenen is het belangrijk de inhoud van de CB-NL modulair op te bouwen; 13. De CB-NL is levend zoals ook taal levend is. Er kunnen telkens weer nieuwe concepten en eigenschappen aan toegevoegd worden, maar eventueel ook wijzigen of vervallen. Positionering In een conceptenbibliotheek kunnen in principe oneindig veel concepten ondergebracht worden. Om te bepalen wat er in de CB-NL thuishoort, is de positionering van de CB-NL ten opzichte van andere bibliotheken van belang. De CB-NL staat namelijk niet op zichzelf. Deze is onderdeel van een groter geheel. Op een hoger internationaal niveau, zoals INSPIRE, kunnen er wettelijk bindende afspraken gemaakt zijn waar alle Europese landen bij moeten aansluiten. Onze eigen nationale concepten zijn subtypes van deze internationale concepten. Internationaal zijn alleen die zaken geregeld die op dat internationaal niveau voor alle landen hetzelfde en van toepassing zijn. Op nationaal niveau constateren we eenzelfde principe, we willen alleen die aspecten op een nationaal niveau regelen die voor meerdere partijen binnen Nederland van toepassing zijn. Concepten die hieraan niet voldoen zouden op een lager niveau in een domein specifieke of organisatie specifieke conceptenbibliotheek opgenomen moeten worden. Het gebruik in de context van de hiërarchie, is dat de CB-NL een kapstok functie vervult voor onderliggende bibliotheken, om vervolgens zelf te hangen aan internationale standaarden. In onderstaande illustratie zijn deze (mogelijke) hiërarchieën afgebeeld. Internationaal Uitbreiding van Europa etc Uitbreiding van Nationaal Uitbreiding van CB-NL Belgie Duitsland... Organisaties en domeinen Rijkswaterstaat Uitbreiding van... Productcatalogi Ballast Nedam Arcadis Kennisinstituten... Project/Contract SAA A1-A6 SAA A9 Ga N18... FIGUUR 3: HIËRARCHISCHE VERHOUDING TUSSEN CONCEPTENBIBLIOTHEKEN 9

10 4 HET BEGRIP CONCEPTENBIBLIOTHEEK In het hoofdstuk Aanleiding is omschreven wat een conceptenbibliotheek is: een verzameling digitaal beschreven generieke concepten (typen of soorten), geordend in een logische samenhangende structuur. In dit hoofdstuk wordt verder in detail uiteengezet wat de CB-NL is. Dit door de opbouw te beschrijven, het gebruik en de afbakening van de inhoud. Veel van de keuzes en inzichten die genoemd worden, zijn ontstaan door uitvoering van de pilotfase. Voor meer details over de CB-NL wordt verwezen naar de achtergrondrapportage. 4.1 DE OPBOUW Een conceptenbibliotheek is opgebouwd uit een aantal elementen. Elementen die hieronder als afzonderlijke paragrafen zijn terug te vinden. Deze elementen zijn: 1. De tooling; 2. De uitwisselingsformaten die ondersteund worden; 3. De inhoud DE TOOLING Een conceptenbibliotheek kan worden gezien als een database met daarin gestructureerde gegevens (de inhoud). Om er iets mee te kunnen is software (tooling) nodig. In hoofdlijnen moet de tooling drie functies ondersteunen: Beheren en raadplegen via grafische user interfaces Menselijke gebruikers moeten in staat zijn om de inhoud gebruiksvriendelijk te raadplegen via een webbrowser. Tijdens de pilotfase is gebleken dat het soms lastig zoeken is in de inhoud. Er zal daarom veel aandacht moeten worden gegeven aan de wijze waarop de informatie wordt gepresenteerd en benaderd. Bijvoorbeeld door het via grafische user interfaces te ontsluiten. Ook moet het mogelijk zijn om de inhoud te ontwikkelen en vervolgens te beheren. Raadplegen en beheren dient strikt gescheiden gehouden te worden om de kwaliteit te kunnen borgen. Beheren en raadplegen via webservices Om het dynamisch raadplegen vanuit, en bewerken door andere applicaties mogelijk te maken dient de CB-NL ook een of meerdere webservices ter beschikking te stellen. Bijvoorbeeld om met een 3D modelleringsapplicatie als Autodesk REVIT objecten in een BIM te kunnen plaatsen, waarbij het object een instantie 8 is van een concept uit de CB-NL. Dit wordt verder beschreven in de paragraaf Catalogus-item binnen een applicatie (4.2.1). Om dit te ondersteunen is een webservice noodzakelijk. Daarmee kan een applicatie zelfstandig contact maken met de CB-NL en informatie uit de CB-NL gebruiken. Een belangrijke functionele eis zal zijn dat de aan te sluiten tool webservices dient te ondersteunen. Importeren en exporteren Voor verschillende gebruiksdoeleinden zal het wenselijk zijn om de inhoud van de CB-NL beschikbaar te maken aan derden. Daarvoor dient de tool te beschikken over een export functie. Het tegenovergestelde is ook gewenst; dat er bulk geïmporteerd kan worden voor de opbouw of aanvulling van de CB-NL. 8 Een instantie is een concrete invulling of expressie van een concept. Door instantiëren wordt een instantie of object gecreëerd wat een werkelijke, tastbare en aanwijsbare toepassing is van een Concept. 10

11 In onderstaande figuur zijn de beschreven functies weergegeven. Verbetervoorstellen Beheerder CB Bewerken via beheerapplicatie Raadplegen via webbrowser Gebruiker CB Import van bestanden Bewerken via webservices Concepten Bibliotheek (CB) Export van bestanden Raadplegen via webservices FIGUUR 4: BEOOGDE FUNCTIES VAN DE TOOLING. Tooling tijdens de pilotfase Tijdens de pilotfase hebben we gebruik gemaakt van het software tool Semantic Concepts. Deze tool vindt zijn oorsprong in STABU LexiCon. Een initiatief van STABU om een conceptenbibliotheek in te richten vanuit de basis van de STABU methodiek. De website Semantic Concepts is in eerste instantie opgezet op vraag van STABU. Doel van Semantic Concepts was onder andere het bieden van een interface naar de inhoud van LexiCon/bSDD-NL. Deze interface is vervolgens door Kees Woestenenk verder uitgebouwd tot beheerinterface. Het gegeven dat er een tool beschikbaar was, én een database (bsdd-nl) gevuld met concepten, is aanleiding geweest om Semantic Concepts tijdens de pilotfase toe te passen. Hiermee waren we in staat een vliegende start te maken. Semantic Concepts is hiermee een geschikte interface naar de data die in de Nederlandse context van bsdd is ontwikkeld. Tijdens de pilotfase heeft geen uitgebreide uitwisseling van bestanden plaatsgevonden. Vrijwel iedere bewerking en raadpleging van de Semantic Concepts database liep via de beheerapplicatie en de webbrowser. De enige geavanceerde uitwisseling die tijdens de pilotfase heeft plaatsgevonden, is uitgevoerd op basis van webservices. Hiermee werd Semantic Concepts bevraagd, waarop Semantic Concepts informatie van een specifiek concept aanbood. In het bijzonder de expertgroep die verantwoordelijk was voor de Demonstrator 9, heeft hier gebruik van gemaakt. Hierdoor is een beeld verkregen van de vereisten aan de praktische werking van een dergelijke webservice. De werking wordt gedemonstreerd in de Demonstrator. 9 De demonstrator is een showcase om het beoogde gebruik, en de voordelen, van de CB-NL te demonstreren. 11

12 4.1.2 DE UITWISSELINGSFORMATEN De inhoud van de CB-NL is opgebouwd volgens een bepaalde structuur, het datamodel. Een normale gebruiker zal echter nooit rechtstreeks met dit datamodel te maken krijgen, dit is alleen relevant voor de ontwerper van de tooling. De gebruiker raadpleegt of gebruikt de inhoud zonder zich af te vragen in welke structuur het opgeslagen is. Waar de gebruiker wel mee te maken krijgt is in welk formaat de inhoud kan worden ontsloten om deze vervolgens in zijn eigen processen toe te passen. Om deze redenen is niet gefocust op het specificeren van een intern datamodel: dit is de vrijheid die een software/tooling leverancier moet hebben. De enige eis is dat het interne datamodel semantisch rijk genoeg moet zijn om de import/export en webservices conform gedefinieerde open standaarden te kunnen ondersteunen. Bij het uitwisselen van bestanden gaat het specifiek om de onderstaande formaten: IFD versie 16 (nadere uitwerking van ISO ) Een van de uitgangspunten voor de CB-NL is aansluiting bij de internationale Open BIM standaarden (IFD, IFC en IDM), die door buildingsmart International worden ontwikkeld en beheerd. De IFD standaard (International Framework for Dictionaries) is bij uitstek bedoeld om de inhoud van een conceptenbibliotheek te structureren, en wordt ook toegepast in de buildingsmart Data Dictionary (bsdd). Een vroege versie (versie 3) van de IFD standaard is in 2007 gepubliceerd als ISO Inmiddels is de ontwikkeling doorgegaan, en is IFD versie 15 de vigerende versie. IFD is van belang in relatie tot IFC. IFC is een open standaard, die zich primair richt op uitwisseling van 3D geometrie van (CAD) objecten. In toenemende mate wordt ook uitwisseling van niet-geometrische eigenschappen ondersteund. De IFC standaard wordt zowel internationaal als nationaal veel gebruikt. De CB-NL kan alleen in IFC toegepast worden door een IFD formaat te genereren en te koppelen aan het IFC bestand. Daarom is het noodzakelijk om de inhoud van de CB-NL in IFD formaat aan te bieden. De vigerende versie van IFD is als basis genomen en vergeleken met de uitgangspunten voor de CB-NL (zie hoofdstuk 3). Op basis hiervan zijn er een aantal aanpassingen op versie 15 gemaakt, en daarmee versie 16 van het IFD raamwerk gecreëerd. De aanpassingen zijn onder te verdelen in enerzijds verbeteringen van versie 15 op bekende onvolkomenheden, anderzijds is de mogelijkheid toegevoegd om functies in het datamodel onder te brengen. IFD versie 16 is door buildingsmart geadopteerd. Internationaal zal gewerkt gaan worden met IFD versie 16. Dit is van belang omdat alleen dan de inhoud van de CB-NL overeenkomstig onze wensen naar IFD ontsloten en dus gebruikt kan worden. Inmiddels is dit voorstel geadopteerd, en wordt er gewerkt aan een implementatievoorstel om de buildingsmart Data Dictionary aan deze nieuwe standaard aan te passen. Een volledige beschrijving van IFD versie 16, inclusief de aanpassingen t.o.v. de vorige versie, is beschikbaar in de achtergrondrapportage. COINS versie 1.0 COINS is een open uitwisselingsstandaard die door de Nederlandse bouwsector is ontwikkeld om betere benutting van (object-gebonden) informatie over de gehele levenscyclus mogelijk te maken en procesverbetering in de bouwsector te realiseren. Deze standaard wordt nu door enkele grote opdrachtgevers zoals Rijkswaterstaat en Prorail als standaard gehanteerd en voorgeschreven in grote projecten. 12

13 Waar IFC zich primair richt op 3D geometrie, ondersteunt COINS de uitwisseling van verschillende soorten object-gebonden eigenschappen (waaronder 2D/GIS geometrie), alsmede diverse soorten relaties tussen objecten. Termen zoals functies, eisen en prestaties zijn basis begrippen in COINS. Een van de sterke punten van de COINS standaard is de uitbreidbaarheid ervan. Dit in tegenstelling tot de IFC standaard, waarvan het data model niet uitbreidbaar is. Deze uitbreidbaarheid krijgt vorm op drie manieren: Door het toevoegen van een of meerdere Referentiekaders; Door het toevoegen van een of meerdere bibliotheken, waarin de te gebruiken objecttypes zijn opgenomen (COINS Catalogue part library is een conceptenbibliotheek die aan het COINS uitwisselingsformaat gekoppeld kan worden. Het is in die zin een equivalent van IFD in relatie tot IFC); Door de mogelijkheid om externe (niet COINS) informatiebronnen aan objecten te koppelen. Zo is bijvoorbeeld mogelijk om externe IFC, GML of shapefile bestanden met geometrische informatie aan objecten te koppelen. RDF/OWL De verwachting is dat naast IFD en COINS er op termijn 10 ook andere geavanceerdere - open standaarden een belangrijke rol gaan spelen. Standaarden waarbij in één formaat bijvoorbeeld én 3D CAD objecten én administratieve informatie uitgewisseld kan worden. Deze standaarden zullen naar verwachting een sterk semantisch karakter hebben en op de wereldwijd gebruikte open standaarden RDF of OWL gebaseerd zijn. Deze standaarden zijn in beheer bij het W3 consortium, dat ook alle relevante Internet standaarden (waaronder HTML en XML) heeft ontwikkeld. Het streven is om op de korte termijn de inhoud van de bsdd in twee formats ter beschikking te stellen (zie ook Figuur 15): IFD API, versie 3 of hoger (aanpassingen voortvloeiend uit de IFD versie 16); COINS 1.0 (mogelijk aangevuld met een specifiek Referentiekader). Op dit moment is het gelukt om een export te genereren op basis van IFD versie DE INHOUD De conceptenbibliotheek bestaat uit concepten en hun onderlinge relaties, en ook een relatie is een concept. Dit principe noemen we taalkundig of betekenisvol modelleren 11 en geeft oneindige flexibiliteit bij het modelleren van informatie. Deze wijze van modelleren is erg krachtig, omdat het helpt om taalconventies in verschillende contexten met elkaar in verband te brengen. Het geeft de mogelijkheid om dezelfde data vanuit verschillende perspectieven (views) te bekijken. Taalkundig modelleren is dus een belangrijk middel om in de toekomst het streven eenmalige vastlegging, meervoudig gebruik te realiseren (zie punt 3 van de uitgangspunten). Het werken met abstracte concepten en het hanteren van principes van taalkundig modelleren vergt een andere manier van denken, wat niet voor iedereen vanzelfsprekend en begrijpelijk is. Ondanks diverse 10 Met de conceptenbibliotheek creëren we een taal voor de gebouwde omgeving. Hiermee definiëren we een eenduidige taal. Daarnaast is het een eerste stap om te komen tot een (semantische) automatische uitwisseling van informatie tussen applicaties. Belangrijk om te beseffen is dat er nog een stap gezet moet worden om dit laatste te bereiken. Een stap die zeker niet triviaal is en verband houdt met de implementatie van RDF en OWL in de conceptenbibliotheek; 11 Voor en gedurende de pilotfase werd vaak gesproken over semantisch modelleren. Wij hebben besloten deze term in de rapportage niet te hanteren. Reden hiervoor is dat de het woord semantisch een diepere betekenis heeft dan hier bedoelt wordt en we mogelijk verkeerde verwachtingen scheppen. 13

14 voorlichtingsbijeenkomsten bleek dit tijdens de pilot een terugkomend probleem te zijn. Dit is dus een belangrijk aandachtspunt bij de verdere ontwikkeling. Onderstaande afbeelding geeft een beeld van de complexiteit van de bibliotheek (in dit geval van het concept plaatfundering gewapend beton ). Deze complexiteit hoeft voor de gebruiker overigens geen probleem te zijn, als de software die gebruik maakt van de CB-NL maar gebruiksvriendelijk is. Dat wil zeggen dat een gebruiksvriendelijke view op de informatie gegeven wordt. In Figuur 6 is hiervan een voorbeeld getoond. In de pilotfase was er geen software voorhanden die een dergelijke gebruiksvriendelijke view op de informatie gaf. Dit werd door veel mensen als lastig ervaren. FIGUUR 5: VOORBEELD VAN DE UITWERKING VAN HET CONCEPT PLAATFUNDERING GEWAPEND BETON. 14

15 FIGUUR 6: EEN VOORBEELD VAN EEN GEBRUIKERSVRIENDELIJKE WEERGAVE VAN DE INFORMATIE. De inhoud van de CB-NL bestaat uit concepten en relaties. Een concept heeft minimaal een: Naam (voor elke taal waarin het concept voorkomt minstens één, bv.: hond, dog, etc.) Tekstuele definitie (bv.: een zoogdier van de Canis familie) Aanvullende beschrijving (bv.: de trouwste vriend van de mens) Vervolgens heeft een concept dus betekenisvolle relaties met andere concepten. De verschillende relaties die kunnen 12 voorkomen zijn: Concept is een subtype van Concept (bv.: Hond is een subtype van Zoogdier) Concept heeft als eigenschap Eigenschap (bv.: Hond heeft als eigenschap Vachtlengte) Concept is element van Verzameling (bv.: Hond is element van Favoriete huisdieren) Concept wordt gerefereerd in Document (bv.: Hond wordt gerefereerd in De encyclopedie) Vorm/Subject is betrokken in Activiteit (bv.: Hond is betrokken in Jagen) Voorziening is functievervuller van Functie (bv.: Hond is een functievervuller van Mens vergezellen) Systeem is samengesteld uit Element (bv.: Hond is samengesteld uit poten, staart, kop en romp) Proces heeft als output Resultaat (bv.: Jagen heeft als output Vangst) Het toevoegen van nieuwe concepten aan de CB-NL is altijd mogelijk. Hierbij is één voorwaarde van toepassing: het nieuwe concept dient een subtype te zijn van een bestaand concept (een concept, dat reeds in de CB aanwezig is). Een nieuw concept dient dus altijd opgehangen te worden aan een ander concept. Daarom is het ook van belang bij de inhoud van de CB-NL van boven naar beneden te werken. Begonnen zal moeten worden met de meest abstracte concepten om daarvandaan steeds concreter naar beneden af te dalen. Dan dient de CB-NL uiteindelijk gevuld te worden met inhoud. Dit moet gebeuren op basis van de gemaakte afspraken. Ook moet de inhoud aansluiten bij bestaande normen en zullen vakinhoudelijke experts de inhoud moeten toetsen. 12 Niet alle genoemde relaties hoeven voor te komen. In eerste instantie worden alleen definiërende relaties meegenomen. Zie ook hoofdstuk 3. 15

16 Het vullen in de pilot In de pilotfase hebben we gebruik gemaakt van de inhoud die beschikbaar was vanuit de Nederlandse context van de buildingsmart Data Dictionary (bsdd-nl) (zie paragraaf 4.1.1). De bsdd-nl bevat reeds veel concepten (17.000). Deze inhoud is in het verleden voornamelijk vanuit STABU opgebouwd (via STABU LexiCon) en ook aanwezig in de buildingsmart Data Dictionairy (bsdd). Vervolgens is in de pilotfase aan deze bestaande inhoud, nieuwe inhoud toegevoegd. Dit met als doel: Bepalen en toetsen van procedures en richtlijnen voor het vullen van de CB-NL; Beter inzicht krijgen in de bestaande inhoud van de bsdd-nl en de benodigde inspanningen om onderdelen van de CB-NL te realiseren; Vullen van de conceptenbibliotheek voor de onderdelen draagconstructie (steenachtig) en luchtbehandeling ; Toevoegen van ontbrekende inhoud voor het uitvoeren van experimenten in het GWW domein. Toegevoegde inhoud vanuit B&U De B&U werkgroep heeft dus twee onderwerpen uitgewerkt en in de bsdd-nl opgenomen: luchtbehandeling en draagconstructies (steenachtig). Deze twee onderwerpen waren nog maar heel beperkt uitgewerkt in de bsdd-nl. Daarnaast is uitgewerkt hoe de CB-NL aangesloten moet worden op de genoemde standaarden (zie hoofdstuk 3). Voor drie soorten aansluitingen is vastgelegd op welke manier deze aansluiting concreet gerealiseerd moet worden (zie en Figuur 15). Het verwerken van de onderwerpen is geslaagd. Doordat de gebieden groter bleken dan vooraf ingeschat, zijn de verwerkte gebieden verder ingekaderd tot draagconstructies van beton en de behandelunit van luchtbehandeling (geen distributie en afgifte). De inhoud is van een dermate niveau dat het in de dagelijkse praktijk gebruikt kan worden. Tijdens de pilot zijn een aantal waardevolle lessen geleerd voor de toekomst: Het verwerken van de onderwerpen zoals nader ingekaderd, heeft ca. 250 manuur sectorbijdrage gekost (in-kind). De modelleur (die de aangeleverde kennis verwerkt in de bibliotheek) heeft eveneens ca. 250 uur besteed (in-cash). Het is echter lastig om deze gegevens te veralgemeniseren naar de benodigde inspanning voor de gehele bibliotheek. De beleving die door de werkgroep en expertgroepen gedeeld wordt is echter dat in een tijd van twee jaar gerichte ontwikkeling, een substantieel deel van de benodigde concepten kan worden ontwikkeld; Bij het aansluiten van bestaande standaarden zijn er drie standaarden te onderscheiden, met ieder hun eigen aansluitprincipes (zie 4.3.2). Er is inzicht verkregen in de meest effectieve werkwijze bij het opbouwen van inhoud van de CB-NL en de tijdbesteding die daarbij nodig is. Tevens is uitgezocht hoe de aansluiting met bovenstaande standaarden vormgegeven moet worden. Dit is waardevolle informatie voor de vervolgfase. Toegevoegde inhoud vanuit GWW Waar B&U diep heeft gekeken naar een beperkt gebied, is de GWW werkgroep de breedte ingegaan. Net zoals in de B&U is in de context van de GWW er niet één taal bepalend. Meerdere talen zijn van belang - afkomstig uit deel- of sub contexten - waarvan in ieder geval de belangrijkste vertegenwoordigd moeten worden in één conceptenbibliotheek. Hierdoor kan op termijn de onderlinge samenhang (synoniemen, homoniemen) inzichtelijk gemaakt worden. 16

17 De GWW heeft een expertgroep geformeerd die zich specifiek heeft gericht op het klaar zetten van inhoud voor bsdd-nl. Door deze expertgroep zijn vier talen (gedeeltelijk) taalkundig ontleed en in Semantic Concepts geplaatst. Belangrijkste leerpunten hierbij zijn: Begin met het opbouwen van inhoud vanaf de top (architectuur). INSPIRE biedt de juiste toparchitectuur en zou daarmee uitgangspunt hiervoor kunnen zijn; Maak een expliciet onderscheid tussen fysieke objecten en functionele ruimtes, en leg de relatie tussen die twee; Bouw de inhoud stapsgewijs op. a. Begin met termen en informele (tekstuele) definities; b. Expliciteer de informele (tekstuele) definities middels een set van definiërende relaties en een informele hiërarchie van sub- en supertypes; c. Definieer de discriminatoren, die de basis vormen voor een formele specialisatiehiërarchie; d. Werk deze hiërarchie uit; De afbakening van de CB-NL is essentieel (zie ook hoofdstuk 3 en 4.3.2); Het daadwerkelijke vullen van de CB-NL, of beter het modelleren van de inhoud, is een aparte expertise (het is een vak). Hierbij dienen integraal en zuiver de juiste keuzes gemaakt te worden, niet alleen op basis van theoretische principes, maar zeker ook op basis van praktische bruikbaarheid; Hanteer een werkwijze waarbij een modelleur en praktijk deskundige met kennis van bestaande normen, samen met een groep inhoudelijke deskundigen inhoud genereren; Gebruik de richtlijnen en ondersteunende tools die in de pilotfase zijn toegepast. De huidige inhoud van de bsdd is van een erg wisselend detail niveau. Niet alle aanwezige informatie in bsdd hoort uiteindelijk thuis in de CB-NL, en de structuur is niet altijd consistent doorgezet. Belangrijke betekenisvolle relaties in de hiërarchie ontbreken soms of zijn overvloedig en inconsistent. Dit resulteert enerzijds in een complex zoekplaatje, en anderzijds in een inadequate procesondersteuning bij o.a. Systems Engineering processen. Hieruit mag niet de conclusie getrokken worden dat alle inhoud van bsdd onbruikbaar is. Er zitten heel veel bruikbare elementen in die na zorgvuldige weging overgenomen kunnen worden in de CB- NL. 17

18 4.2 HET GEBRUIK In de voorgaande paragrafen is ingegaan op de diverse onderdelen van de CB-NL. De vraag is nu hoe de CB-NL gebruikt kan of moet worden en welke voordelen dit levert. Bij de beschrijving van het gebruik van de CB-NL maken we onderscheid tussen conceptueel gebruik, en concrete praktijksituaties. Dat laatste om het conceptuele gebruik te concretiseren en een relatie te leggen met de uitgevoerde experimenten CONCEPTUEEL Wij onderscheiden drie conceptuele gebruiksscenario s: 1. Gebruik als bibliotheek met expliciete kennis; 2. Gebruik als gegevensmodel/schema voor gegevensuitwisseling tussen applicaties; 3. Gebruik als catalogus item binnen een applicatie; BIBLIOTHEEK MET EXPLICIETE KENNIS De bibliotheek kan als een naslagwerk worden gebruikt. Dit is vergelijkbaar met een woordenboek waarmee we de schrijfwijze, betekenis/definitie, of synoniem van een bepaald woord opzoeken. Zo kan de CB-NL gebruikt worden om bijvoorbeeld de definitie van een brug op te zoeken, het synoniem in andere talen te bepalen, definiërende functies te achterhalen, etc. GEGEVENSUITWISSELING TUSSEN APPLICATIES De echte meerwaarde van een conceptenbibliotheek komt naar voren op het moment dat informatie tussen partijen uitgewisseld wordt. Door de te versturen informatie op te bouwen conform de concepten uit de CB- NL, kan deze informatie door de ontvangende partij zonder interpretatie worden toegepast. In onderstaande figuur is dit principe afgebeeld. FIGUUR 7: HET VERSTUREN VAN BERICHTEN CONFORM DE CB-NL. De informatie in het bericht kan bestaan uit een 3D CAD bestand, een vraagspecificatie, een verificatiematrix, een raming, een instandhoudingsplan, etc. Het maakt niet uit welke informatie onderling wordt uitgewisseld. Van belang is dat de objecten getypeerd zijn op basis van de concepten uit de CB-NL. Dan spreken we dezelfde taal. 18

19 Catalogus binnen een applicatie In verlengde met de vorige toepassing ligt de toepassing van de CB-NL als catalogus binnen een applicatie. Om te zorgen dat de uit te wisselen informatie overeenkomstig de CB-NL is opgebouwd, is het handig als de informatie bij de bron als zodanig is geclassificeerd (geïnstantieerd). Daarom de derde toepassing: het gebruik van de CB-NL als catalogus item binnen een applicatie. Op het moment dat een ontwerper besluit een object in het BIM te plaatsen, kiest de ontwerper uit een lijstje het betreffende concept. Dit lijstje is gevuld met concepten uit de CB-NL. Doordat de ontwerper een concept kiest, instantieert de ontwerper een object in het BIM conform een bepaald concept (objecttype) uit de CB-NL. Die specifieke brug in het ontwerp is een brug overeenkomstig het concept tuibrug. Iedereen weet nu wat met het object in het BIM bedoeld wordt. FIGUUR 8: DE ONTWERPER CREEERT EEN NIEUW OBJECT OP BASIS VAN EEN CONCEPT UIT DE CB-NL. Van belang is dat de software waar de ontwerper tijdens het ontwerpen gebruik van maakt in staat is om het concept te kunnen kiezen. Dit zal de softwareleverancier mogelijk moeten maken (zie hoofdstuk 5) én de software dient via webservices toegang te hebben tot de CB-NL. Dit laatste is in de pilotfase bij verschillende expertgroepen aan de orde geweest, en maakt deel uit van zowel gebruiksscenario s als de demonstrator. 19

20 4.2.2 PRAKTIJKSITUATIES AAN DE HAND VAN EXPERIMENTEN In de pilotfase zijn zowel vanuit de GWW als de B&U diverse gebruikscenario s uitgewerkt. Dit is gedaan om enerzijds te verduidelijken hoe de CB-NL in de praktijk kan c.q. moet functioneren en welke voordelen het gebruik van de CB-NL met zich meebrengt, en anderzijds te toetsen of de veronderstelde scenario s daadwerkelijk uitvoerbaar zijn met de CB-NL. Binnen de B&U werkgroep is een overall schema uitgewerkt met een scenario voor het gebruik van de CB-NL (zie de achtergrondrapportage). Binnen dit gebruiksscenario zijn een drietal experimenten ontwikkeld die een onderdeel van het scenario testen: B&U Experiment: Wisselwerking tussen de conceptenbibliotheek en een 3D ontwerpomgeving. Korte beschrijving van het experiment Het ontwerpproces bestaat uit een aantal fases die zich kenmerken door te werken van een grof bouwwerkmodel naar een gedetailleerd bouwwerkmodel (fijn). Hierbij dient vermeld te worden dat voorafgaand aan het eerste bouwwerkmodel, al veel informatie wordt uitgewisseld. Denk hierbij aan GIS informatie, uitgangspunten van de opdrachtgever, etc. Deze informatie uitwisseling is buiten het experiment gehouden. Tevens is een belangrijk kenmerk in het ontwerpproces dat er veel wijzigingen plaats vinden. Binnen het experiment is ondergezocht of met de CB-NL en de door de vakexperts ontwikkelde inhoud (voor objectgebied draagconstructies steenachtig en luchtbehandeling ), het ontwerpproces ondersteund kan worden en of de benodigde eigenschappen (vanuit de CB-NL) beschikbaar zijn voor de te maken analyses. Ook is onderzocht of voor de verschillende detailniveaus de benodigde conceptbladen (d.w.z. objectspecificaties gebaseerd op de gegevens uit de CB-NL) konden worden ingevuld (zie Figuur 9). Tevens is onderzocht wat de mogelijkheden van wijzigingen zijn op objectniveau en eigenschappenniveau. FIGUUR 9: SCHEMATISCHE WEERGAVE VAN HET EXPERIMENT CB-NL EN ONTWERP. 20

21 Voordelen van het gebruik van de CB-NL De volgende voordelen worden bereikt met deze werkwijze: Ondersteuning van het ontwerpproces waarin objecten steeds gedetailleerder worden uitgewerkt (detaillering houdt in: meer prestatie eigenschappen, samenstelling uit componenten, specifiekere types); Eenduidige naamgevingen van objecten gedurende de ontwerpfase; Doorvoeren van wijzigingen met behoud van informatie (verrijken, alternatief kiezen, etc.); Eenvoudigere samenwerking en informatie uitwisseling tussen (ontwerpende) partijen; Door de eigenschappen van objecten in een CAD-pakket conform de CB-NL vast te leggen en niet conform de interne standaarden van het CAD-pakket, blijft de kennis dus ook voor andere pakketten leesbaar. Aandachtspunten Het is soms lastig om de gewenste concepten te vinden. Hier moet aandacht aan besteed worden door het aansluiten van indexen (inhoudsopgaven, bijvoorbeeld NL-Sfb) en het toekennen van concepten aan verzamelingen. Ook een grafische interface, zoals eerder in dit rapport verwoord, kan hieraan bijdragen. Daarnaast is nog niet geheel uitgedacht hoe de in de praktijk gebruikte software om moet gaan met de informatie uit de conceptenbibliotheek, aangezien de informatie uit de CB-NL vaak in een netwerkstructuur is vastgelegd en de huidige software veelal met platte informatie werkt. B&U Experiment: Wisselwerking tussen de conceptenbibliotheek en een productcatalogus en gebruik van gegevens richting ERP (voor inkoop, bestellen, etc.). Korte beschrijving van het experiment De CB-NL kan gebruikt worden om producten te bestellen. Omdat het productaanbod omvangrijk is (de installatiebranche kent al meer dan 1.5 miljoen producten), wordt in dit selectieproces gebruik gemaakt van de reeds gespecificeerde eisen die aan het object zijn gesteld (ingevulde conceptbladen van het detailontwerp, zie Figuur 9 en Figuur 10). Gedurende de ontwerpfase wordt een object gedefinieerd op basis van het concept. Door de eigenschappen voor het object in dat project in te vullen, kan: 1. Eenvoudig een selectie gemaakt worden in de online beschikbare productinformatie (zoals 2BA of bij de fabrikant); 2. Een realiseerbare vraag voor een passend ontwerp worden verwoord naar een co-maker (offerte); 3. Deze informatie daarna doorgegeven worden aan ERP systemen die voor calculatie, inkoop, etc. worden gebruikt. 21

22 FIGUUR 10: SCHEMATISCHE WEERGAVE VAN EXPERIMENT CB-NL EN PRODUCTKEUZE / ERP. Voordelen van het gebruik van de CB-NL De volgende voordelen worden bereikt met deze werkwijze: Directe aansluiting met fabrikanten en groothandel wanneer zij voor de beschrijvingen van hun producten de CB-NL kunnen gebruiken; Het selecteren van een product op basis van eisen die conform de CB-NL zijn gesteld, geeft een versnelling in de keuze van beschikbare producten. Alternatieve keuzes zijn ook meer transparant; Het aanvragen van een product op basis van een ontwerp verlaagt de faalkosten tussen de ontwerpers en de co-makers van deze producten, omdat de vraagstelling altijd eenduidig (conform CB-NL) is; Het specificeren van relevante productgegevens bij objecten die elektronisch door ERP systemen kunnen worden ingelezen, verlaagt de faalkosten in de communicatie tussen projectpartners in het bouwproject; Tijdens de beheerfase kan de beheerder aan de hand van de concepten zoeken naar passende vervangende producten. Aandachtspunten De volgende aandachtspunten zijn uit het experiment naar voren gekomen: De CAD pakketten dienen een aansluiting te realiseren met de bsdd, waarbij de standaardeigenschappen van het CAD pakket zelf ook doorgelinkt worden naar eigenschappen uit de bsdd, zodat de gespecificeerde waarden ook kunnen worden gebruikt in analysesoftware; Voor een goede aansluiting dient een volledige aansluiting gerealiseerd te worden met de bestaande standaarden. (zoals de ETIM classificatie) 22

23 B&U Experiment: Wisselwerking tussen de conceptenbibliotheek en een beheeromgeving. Korte beschrijving van het experiment Een oplevering van uitgevoerde werkzaamheden heeft zijn oorsprong in nieuwbouw, totale of gedeeltelijke renovatie, uitvoering van onderhoud of volledige c.q. gedeeltelijke sloop van het oorspronkelijke ontwerp. Tijdens de beheerfase komen al deze situaties een of meerdere keren voor. Totale sloop van het ontwerp komt slechts een keer voor. Bij het beheer van een gerealiseerd bouwwerk zijn diverse stakeholders betrokken. Elk van deze stakeholders heeft behoefte aan specifieke actuele data. As-built informatie wordt door het bouwbedrijf opgebouwd conform de CB-NL. Deze informatie bestaat onder andere uit CB-NL specificaties en productkeuzes. Binnen het experiment dient in eerste instantie onderzocht te worden hoe de as-built informatie in bestaande bedrijfsindexen (zoals de standaard elementenlijst (SEL) / objectelementenlijst (OEL)) wordt ingevoerd. Dit is in Figuur 11 gevisualiseerd als de conceptbladen en productbladen die onder de SEL van de Rijksgebouwendienst (Rgd) hangen. De indexen zijn de aansluiting tussen de as-built informatie en bedrijfsprocessen van de beheerder (in dit figuur is dit de Rgd). In tweede instantie dient onderzocht te worden hoe de as-built informatie geschikt gemaakt kan worden als basis informatie voor beherende stakeholders. Denk hierbij aan technische en facilitaire organisaties. FIGUUR 11: SCHEMATISCHE WEERGAVE VAN EXPERIMENT CB-NL EN EEN BEHEEROMGEVING Voordelen van het gebruik van de CB-NL De volgende voordelen worden bereikt met deze werkwijze: De standaard elementenlijst (SEL) van de Rgd sluit hiermee aan op de CB-NL doordat eigenschappen over worden genomen. De overgedragen as-built informatie rolt door naar de beheerprocessen; De eigenaar kan zijn facilitaire en/of technische contracten juridisch beter onderbouwen doordat de concepten eenduidig en landelijk zijn vastgelegd; Bij oplevering van een bouwwerk kan de over te dragen informatie in zijn totale omvang geautomatiseerd en gecontroleerd door worden gevoerd. Er gaat hierdoor niets verloren. Dit betreft niet enkel informatie over het bouwwerk zelf, maar ook over mutaties in GIS gegevens; Bij beëindiging van facilitaire en of technische contracten kan de opgeleverde informatie eenduidig en effectief op kwaliteit en kwantiteit gecontroleerd worden; 23

24 De object elementenlijst (OEL) wordt geactualiseerd vanuit elke startsituatie, waardoor de communicatie met en informatieverstrekking aan stakeholders eenduidig is; Mutaties, indikking en verdunning van informatie leiden niet tot verlies van informatie; Bij aanvang van een nieuwe startsituatie kan volledige informatie worden aangeleverd, waardoor faalkosten of verstoringen van bedrijfsprocessen voorkomen worden. Aandachtspunten Dit experiment was in zekere mate afhankelijk van de ontwikkeling van de inzichten in de CB-NL. Tijdens de pilotfase is dit experiment op conceptueel niveau uitgewerkt. De werkelijke uitvoering van het experiment zal plaatsvinden in de ontwikkelfase (zie 5.3 ). GWW experimenten De GWW werkgroep heeft een vijftal experimenten gedefinieerd die ieder bij een expertgroep zijn neergelegd. De werkgroep vulling hield zich bezig met het voor de pilot opbouwen of aanvullen van een conceptenbibliotheek. Omgeving onderzocht de koppeling tussen de CB-NL en IMGeo. Contractvoorbereiding, Ontwerp en realisatie en Beheer en Onderhoud richten zich op de toepasbaarheid van de CB-NL binnen de eigen fase. Deze laatste vier werkgroepen hadden als belangrijkste onderzoeksvraag: maakt de CB-NL het onmogelijk mijn specifieke processen uit te voeren?. De algemene bevindingen van de gehele werkgroep zijn: Algemene enthousiasme over de ontwikkeling; Impact van een nationale opgebouwde conceptenbibliotheek voor processen: Geen onoverkomelijke bezwaren; Welkome ontwikkeling. Leidt naar verwachting tot gelijke of betere procesondersteuning; Maakt communicatie tussen processen beter mogelijk; Aansluiting op bestaande systemen en processen gaat nog wel tijd en geld kosten; De inhoud en de structuur van de huidige conceptenbibliotheek moet nog aanzienlijk verbeterd Daarnaast heeft iedere expertgroep zijn eigen specifieke bevindingen, conclusies en aanbevelingen. Ze zijn hieronder kort opgenomen. In de achtergrondrapportage is van elke expertgroep een uitgebreide rapportages terug te vinden. Werkgroep vulling: Taalkundige ontleding van de brontalen verliep goed; Uiteindelijke ophanging in Semantic Concepts verdient aandacht. Contractvoorbereiding Experimenten zijn goed verlopen; Enthousiasme in de groep over de toepassing van een conceptenbibliotheek; De principes van de CB-NL zijn goed toepasbaar, maar de inhoud moet nog sterk verbeterd worden. Ontwerp en realisatie De groep juicht de komst van de CB-NL toe; Het ontwerp kent eigen concepten, die ook in de CB-NL thuishoren (zoals Bouwplaats ); Sterke behoefte aan het opnemen van activiteiten in de CB-NL; De experimenten liepen moeizaam. De principes van de CB-NL zijn goed toepasbaar, maar de inhoud moet nog sterk verbeterd worden. 24