Jaarverslag Stichting Pensioenfonds Fluor Nederland

Transcriptie

1 Stichting Pensioenfonds Fluor Nederland

2

3 Inhoudsopgave Jaarverslag 5 1. Kerncijfers 7 2. Bestuursverslag 9 3. Verslag van de visitatiecommissie Verslag van het verantwoordingsorgaan 39 Jaarrekening Balans per 31 december Staat van baten en lasten over Kasstroomoverzicht over Toelichting behorende tot de jaarrekening Toelichting op de balans Toelichting op de staat van baten en lasten Gebeurtenissen na balansdatum 75 Overige gegevens 77 Statutaire bepaling inzake bestemming saldo van baten en lasten 79 Actuariële verklaring 81 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 83 Lijst met afkortingen 89 Pagina 3 van 89

4 Pagina 4 van 89

5 Jaarverslag Pagina 5 van 89

6 Pagina 6 van 89

7 1. Kerncijfers Deelnemers (aantallen) Actieven Arbeidsongeschikten Subtotaal Gewezen deelnemers Gepensioneerden Totaal aantal deelnemers Bedragen (x 1.000) Beleggingen voor risico pensioenfonds - Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Overige beleggingen (inclusief beleggingsvorderingen) Totaal beleggingen Stichtingskapitaal en reserves Technische voorzieningen Dekkingsgraad (%) 108,1 107,1 117,7 116,3 111,4 Beleidsdekkingsgraad (%) 105,9 111,5 118,5 n.b. n.b. Marktrente RTS (%) 1,3 1,7 1,9 2,7 2,4 Indexatie ingegane pensioenen (%) - 0,6 1,7 - - Premiebijdragen - Feitelijke premie Kostendekkende premie Gedempte premie Pensioenuitkeringen Backservice koopsom Pensioenuitvoeringskosten Kosten pensioenbeheer per deelnemer (in hele euro s) Beleggingsresultaten voor risico pensioenfonds (13.428) Beleggingsrendement (%) 9,99 (2,98) 21,60 1,76 16,27 Franchise (in hele euro s) De kosten pensioenbeheer per deelnemer is gedefinieerd als de pensioenuitvoeringskosten / ( aantal actieve deelnemers + gepensioneerden). In 2016 zijn naast de pensioenuitvoeringskosten voor rekening van het fonds ook de kosten voor rekening van de werkgever meegenomen. Deze kosten bestaan voornamelijk uit de tijdsbesteding door de bestuurleden en de administrateur van het fonds aan bestuurs- en administratieve werkzaamheden. Pagina 7 van 89

8 Pagina 8 van 89

9 2. Bestuursverslag Alle bedragen in dit verslag luiden in hele euro s, tenzij anders aangegeven Algemeen Werkingssfeer van het Fonds (het Fonds) is de uitvoerder van de eindloonregeling van Fluor B.V., Fluor Consultants B.V. en Fluor Infrastructure B.V. Het Fonds is opgericht in 1976, statutair gevestigd te Hoofddorp en kantoorhoudende te Taurusavenue 155, 2132 LS Hoofddorp. Het Fonds staat ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel onder nummer Uit de hieronder genoemde missie en visie worden jaarlijks strategische doelen afgeleid die de basis vormen van het bestuursbeleid. Het Fonds heeft ten doel het uitkeren of het doen uitkeren van pensioenen en/of toeslagen op Pensioenen aan deelnemers, gepensioneerden, gewezen deelnemers en hun nabestaanden en ex-echtgenoten in de gevallen en onder de voorwaarden, zoals nader geregeld in het pensioenreglement. Voor een beschrijving van de door het Fonds uitgevoerde regeling in verslagjaar 2016 wordt verwezen naar het pensioenreglement van de Stichting. Dit reglement staat op de website van het Fonds ( onder het hoofdstuk Documenten Missie en beleidsuitgangspunten van het fondsbestuur Missie Het bestuur van het Fonds heeft als missie om aan alle actieve, gewezen en gepensioneerde deelnemers een pensioen uit te keren zoals is vastgelegd in de statuten en pensioenreglementen van het de Stichting Pensioenfonds Fluor Nederland. Het bestuur zet zich in om op een evenwichtige wijze de belangen te behartigen van alle belanghebbenden die betrokken zijn bij de Fluor Pensioenregeling en dit ten uitvoer te brengen met gedetailleerde kennis en expertise, op een betrouwbare wijze, tegen redelijke kosten, met het oog gericht op de toekomst en in goed overleg met alle belanghebbenden. Visie De sluiting van het Fonds voor nieuwe deelnemers per , de sindsdien ingevoerde wetswijzigingen en uitgevaardigde DNB richtlijnen zijn van invloed geweest op de visie van het bestuur. Binnen de wettelijke kaders streeft het bestuur naar het zoveel mogelijk handhaven van de huidige pensioenvoorziening waarbij de volgende beleidsuitgangspunten gelden: - De pensioenadministratie, het vermogensbeheer en de herverzekering blijven uitbestede activiteiten waarbij de eisen over de uitvoeringskwaliteit en procesbeheersing vastgelegd zijn in de contracten. - Bij het vermogensbeheer zal het beleggingsmandaat en het risicomanagement regelmatig worden aangepast aan het krimpen van het fonds. - Bij de pensioenadministratie zal op de uitvoerbaarheid, de betrouwbaarheid en op de kosten gefocust worden wat zal leiden tot een mogelijke vereenvoudiging van de pensioenregeling en tot een regelmatige controle van de uitvoerder. - Ter ondersteuning van het bestuursbeleid zullen, indien gewenst, externe deskundigen ingeschakeld worden waarbij het bestuur eindverantwoordelijk blijft. - De communicatie over het pensioenfonds met deelnemers en gepensioneerden zal aangepast worden aan de nieuwe wettelijke eisen en aan de richtlijnen van de Pensioenfederatie waarbij elektronische berichtgeving, indien toegestaan, gebruikt zal worden. - Voor het functioneren van het bestuur zal de Code Pensioenfondsen de basis zijn. Pagina 9 van 89

10 Administratie organisatie Mutaties in het bestuur In 2016 vonden geen bestuurswijzigingen plaats. Op het rooster van aftreden stonden de heer P. Mali (werknemersvertegenwoordiger) en de heer G. van der Schaaf (werkgeversvertegenwoordiger). De heer Mali is door de Ondernemingsraad herbenoemd voor een nieuwe bestuursperiode van 3 jaar. Ook de heer Van der Schaaf heeft aangegeven door te willen gaan als bestuurslid van het Fonds en is vervolgens automatisch herbenoemd voor een nieuwe bestuursperiode van 3 jaar. Daarnaast heeft de heer Touw toegezegd om na zijn pensionering aan te blijven als voorzitter van het Fonds. Dit gelet op de continuïteit binnen het Fonds en gelet op de toekomst van het Fonds (later in dit verslag meer hierover). Samenstelling van het bestuur De samenstelling van het bestuur aan het eind van het jaar 2016 is als volgt: Door de ondernemingsraad benoemd uit de actieve deelnemers: R. van Lohuizen secretaris P. Mali bestuurslid en plv. secretaris P. Pluimers bestuurslid Door de Directie benoemd: M. Blom bestuurslid B. de Hoog vicevoorzitter G. van der Schaaf bestuurslid A. Touw voorzitter Vertegenwoordiger namens de gepensioneerden: F.J. van Heijningen bestuurslid Pagina 10 van 89

11 Rooster van aftreden Na goedkeuring van het jaarverslag over het verslagjaar: 2016: P. Pluimers, A. Touw, M. Blom 2017: B. de Hoog, R. van Lohuizen, F. van Heijningen 2018: P. Mali, G. van der Schaaf Administrateur De administratie van het fonds wordt verzorgd door de heer J. Vledder. Accountant KPMG Accountants N.V. is belast met de controle van het jaarverslag van het Fonds. Er wordt door de accountant jaarlijks een accountantsrapport opgesteld en de accountant tekent de Verslagstaten af die voor 1 juli bij DNB moeten worden ingediend. Adviseurs KPMG advies en Triple A zijn belast met de technische-, beleids- en marktondersteuning. Daarnaast verzorgt Loyens en Loeff de juridische ondersteuning. Ortec B.V. en Triple A zijn belast met de Asset Liability Management Study (ALM), de Haalbaarheidstoets, het Herstelplan en diverse berekeningen m.b.t. DNBrapportages. Gelet op vele rapportages en werkzaamheden t.b.v. DNB, de AFM en het pensioenfonds is besloten meerdere partijen te betrekken bij de uitvoering van deze rapportages. Ook wordt de adviserend actuaris (Milliman Pensioenen) gevraagd om advies te geven op complexe actuariële vraagstukken. Actuaris Milliman Pensioen & Actuarissen te Amsterdam is belast met het opstellen van de actuariële verklaring. Zowel de adviserende als de certificerende actuaris stellen jaarlijks een actuarieel rapport samen. De certificerend actuaris tekent de Verslagstaten af, die jaarlijks voor 1 juli bij DNB moeten worden ingediend. Er vindt in mei een bespreking plaats tussen de certificerend actuaris, de accountant het dagelijks bestuur en de administrateur. Dit als voorbereiding op de jaarwerkactiviteiten. Decharge van het bestuur Door de goedkeuring van het jaarverslag over het jaar 2015 werd het bestuur gedechargeerd voor zijn beheer in het betreffende verslagjaar. Statuten Voor het verslagjaar 2016 zijn de statuten d.d. 1 juli 2014 van toepassing. De Statuten staan op de webite van het Fonds ( onder het hoofdstuk Documenten.) Reglement Voor het verslagjaar is het fondsreglement d.d. 1 januari 2015 van toepassing. Dit reglement is geplaatst op de website van het fonds. ( onder het hoofdstuk Documenten.) Pagina 11 van 89

12 Verantwoordingsorgaan Het Fonds heeft een Verantwoordingsorgaan. Verderop in dit jaarverslag vindt u het jaarlijkse Verslag van het Verantwoordingsorgaan. Visitatiecommissie Het Fonds heeft besloten VC-Holland te gebruiken als externe Visitatiecommissie. I.v.m. de invoering van de Wet Versterking bestuur Pensioenfondsen is het Fonds gehouden aan een jaarlijkse controle door een Visitatiecommissie. In 2016 is de tweede van de jaarlijkse controles uitgevoerd (3 jaarlijkse cyclus). Verderop in dit verslag wordt nader ingegaan op deze controle. Pensioenfederatie Kring E & J Het Fonds is aangesloten bij Kring E van de Pensioenfederatie. Als gevolg van een terugloop van de aangesloten fondsen bij Kring E en Kring J is eind 2015 besloten om Kring E samen te voegen met Kring J. Bij de nieuwe Kring zijn ca. 15 pensioenfondsen aangesloten. De Kring vergadert 4 keer per jaar en behandeld allerhande pensioenonderwerpen. De aangesloten pensioenfondsen zijn bij toerbeurt gastheer. Besloten is dat de voorzitter van het Fluor pensioenfonds, vanaf 2016, zal gaan deelnemen aan het Kringoverleg. Bij zijn afwezigheid zal de administrateur de honneurs waarnemen Gang van zaken in Werkzaamheden bestuur Het jaar 2016 was een interessant en druk jaar voor het bestuur. De belangrijkste pensioendossiers van 2016 waren: - verdere evaluatie van de sluiting van de pensioenregeling voor nieuwe deelnemers - jaarwerkactiviteiten m.b.t. jaarverslag de beleidsdekkingsgraad en het reservetekort - nieuwe contractonderhandelingen met Aegon voor administratie, vermogensbeheer en herverzekering - de toekomst van het pensioenfonds - indienen van de haalbaarheidstoets 2016 Verder heeft het bestuur zich in 2016 o.m. bezig gehouden met onderstaande zaken: - jaarlijkse visitatie door VC Holland - de UPO het aanpassen van de Actuariële Bedrijfstechnische Nota - zelfevaluatie meeting van het SPFN bestuur op 28 oktober update van de fonds specifieke gedragscode m.b.t. de gedragscode van de Pensioenfederatie - een ALM studie, uitgevoerd door Triple A - participatie in de pensioencommissie die de toekomst van het pensioenfonds onderzoekt. - update van het risicomanagementplan De voorzitters van de diverse werkcommissies, beschrijven in dit jaarverslag, de werkzaamheden van hun werkcommissie en gaan in op de status de nog openstaande actiepunten. Bij haar werkzaamheden werd het bestuur en de werkcommissies, waar nodig, bijgestaan door zijn adviseurs. Pagina 12 van 89

13 Juridische stukken Ook in 2016 is er gewerkt aan een update van de Actuarieel Bedrijfstechnische Nota (ABTN). De ABTN fungeert als bedrijfsplan voor het Fonds. In revisie 11 worden een aantal wijzigingen weergegeven die afkomstig zijn vanuit de Pensioenwet. Revisie 11 van de ABTN is eind december 2016, conform wettelijke verplichting, ingediend bij De Nederlandsche Bank. Alle wijzigingen zijn mondeling toegelicht door de secretaris aan het Verantwoordingsorgaan. Het Verantwoordingsorgaan heeft positief advies verstrekt m.b.t. de aanpassing van de ABTN DNB en AFM In 2015 werd via een nieuwe wet Pensioencommunicatie het Pensioen123 geïntroduceerd. Dit is een internet toepassing waarbij in een drietal lagen de pensioenregeling wordt uitgelegd. Iedere laag gaat dieper in op de materie. Ook vervangt Pensioen123 de Startbrief, die pensioenfondsen/verzekeraars moeten verstrekken aan nieuwe deelnemers. Dit laatste is voor ons Fonds niet van toepassing daar de regeling gesloten is voor nieuwe deelnemers. Aegon is eind 2015 begonnen om Pensioen123 in juni 2016 operationeel te hebben voor SPFN deelnemers. In het jaar 2016 is vanuit AFM en DNB toezicht uitgevoerd op het pensioenfonds. De beleggingsrapportages werden strikt beoordeeld, waarbij gebruik werd gemaakt van een Look-Through model. Vanuit DNB kwamen een aantal vragen n.a.v. de rapportages. Na overleg met de vermogensbeheerder (Aegon) werden de vragen afdoende beantwoord. De rapportages aan DNB worden uitgevoerd door de administrateur in samenwerking met de rapportageafdeling van Aegon. DNB heeft m.i.v de rapportagerichtlijnen aangescherpt. Rapportages moeten tijdig ingediend worden. Na een eerste overschrijding volgt een waarschuwing, gevolgd door een boete. Maandelijks moet het Fonds een dekkingsgraadrapportage indienen, per kwartaal de FTK-rapportage waarbij beleggingen en verplichtingen moeten worden gerapporteerd. In maart volgt de rapportage m.b.t. de premie en de rapportage m.b.t. de reglementen. Ook is in oktober 2016 een rapportage uitgevoerd m.b.t de haalbaarheidstoets. Op 23 juni 2016 werden de Verslagstaten ingediend bij DNB. Dit betreft de financiële jaarrapportage van het Fonds aangevuld met het jaarverslag 2015, de actuariële- en accountantsverklaring. Het Fonds ontving vanuit de toezichthouder geen aanvullende vragen op de Verslagstaten. De AFM houdt zich met name bezig met het toezicht op de informatie die het fonds volgens de wet aan de deelnemers moet geven. De AFM houdt zich daarnaast bezig met zorgplicht, voor deelnemers die met beleggingen pensioen opbouwen. Daar het Fonds een eindloonregeling uitvoert is dit laatste voor het Fonds niet van toepassing. Pensioen123 werd in 2015 geïntroduceerd. In juni 2016 is deze internettoepassing operationeel geworden voor de SPFN deelnemers op de website MijnAegon.nl. Iedere laag van de drie lagen in Pensioen123 gaat dieper in op de pensioenmaterie. Pensioen123 vervangt de Startbrief, die pensioenuitvoerders moeten verstrekken aan nieuwe deelnemers. Dit laatste is voor ons Fonds niet van toepassing daar de regeling gesloten is voor nieuwe deelnemers. Meer hierover kunt u vinden in het Communicatie commissieverslag Verstrekking van Uniform Pensioenoverzicht In het derde kwartaal van 2016 heeft Aegon aan alle actieve deelnemers aan de pensioenregeling een Uniform Pensioenoverzicht (UPO) verstrekt. Dit overzicht geeft inzicht tot alle opgebouwde ouderdomspensioenrechten en het partnerpensioen en tevens staat het zgn. uitzichtpensioen vermeld. Dit is het pensioen dat men, bij voorzetting van het dienstverband, kan bereiken op pensioenleeftijd. De AFM had in 2015 bepaald dat met ingang van 2016 het uitzichtpensioen niet meer vermeld hoeft te worden op de UPO. Hier is echter veel kritiek op gekomen. Op dit moment wordt aangegeven dat de verplichting zal doorlopen Pagina 13 van 89

14 tot aan het jaar Of na dit jaar het uitzichtpensioen alsnog vermeld moet worden op de UPO zal dan worden bezien. Premievrije polishouders ontvangen 1 keer per 5 jaar een pensioenoverzicht. De laatste overzichten zijn verstrekt in 2012 zodat in 2017 de premievrije polishouders weer een UPO zullen ontvangen. Gepensioneerde deelnemers ontvangen jaarlijks een overzicht van het pensioen dat aan hen wordt uitgekeerd. In 2017 wordt de specificatie van de uit te betalen bedragen door Aegon vermeld op MijnAegon.nl Van de administratie Het bestuur is verantwoordelijk voor het totale beleid en de verslaglegging van het Fonds. Het dagelijks bestuur wordt vastgesteld door het volledige bestuur waarbij het dagelijks bestuur, bestaande uit de voorzitter en de secretaris die samen met de administrateur van het Fonds het directe aanspreekpunt zijn. Het bestuur heeft een aantal van zijn bevoegdheden geheel of gedeeltelijk gedelegeerd aan de administrateur of aan één of meer door het bestuur uit haar midden aangewezen werkcommissies. Degene aan wie een bevoegdheid is gedelegeerd, is voor de uitoefening van die bevoegdheid verantwoording schuldig aan het bestuur. De administrateur organiseert de vergaderingen met zowel het bestuur als met het Verantwoordingsorgaan. Hij stelt de agenda op, werkt de actie-en besluitenlijst uit en informeert het bestuur m.b.t. actuele pensioenzaken. Daarnaast overlegt hij tweewekelijks met de relatiebeheerder van de pensioenuitvoerder (Aegon). Bij dit overleg worden administratieve hiaten en actiepunten besproken. Wat betreft de controle op de administratie informeert de administrateur het bestuur in zaken aangaande: - rapportageverplichtingen aan DNB en AFM - de mutatieverwerking - terugkoppeling m.b.t. overleg en controle-activiteiten uitgevoerd door actuaris en accountant - informatie vanuit Aegon - het vermogensbeheer - de website van het fonds en Mijnaegon.nl - actualiteiten op pensioengebied en wetswijzigingen - opleidingen en seminars waarbij de administrateur de aanmeldingen verzorgt - administratieve hiaten - het jaarverslag - externe visitatiecommissie In 2016 vond er 2 keer overleg plaats tussen het Aegon en het Fonds. Bij dit overleg werden actuele zaken besproken, werd nader ingaan op de stand van zaken m.b.t. de contractverlenging en werd kort ingegaan op de interactieve actielijst die tweewekelijks door de administrateur en relatiebeheerder van Aegon wordt besproken. Met de financiële administratie van Aegon wordt jaarlijks een jaarwerkplanning opgesteld waarin wordt aangegeven wie wat aanlevert voor het jaarverslag en voor welke datum dit moet gebeuren. Deze planning wordt tevens gedeeld met Milliman (actuaris) en KPMG (accountant). In het jaar 2016 is de volgende wettelijke wijziging in de regeling doorgevoerd: - Het maximaal pensioengevend salaris is verhoogd naar Euro ,00 Daarnaast zijn er een aantal pensioenbijeenkomsten georganiseerd waarbij de deelnemers aan de eindloonregeling werden geïnformeerd over de op handen zijnde wijzigingen van de pensioenregeling in In het Communicatie commissieverslag leest u hierover meer. Belangrijkste wijzigingen die in 2017 zullen worden doorgevoerd zijn: - aanpassing van het partnerpensioen die weer volledig zal worden gekapitaliseerd. Pagina 14 van 89

15 - aanpassing (verlaging) de opbouwpercentages voor ouderdomspensioen die de kapitalisatie van het nabestaandenpensioen financieren. Aegon is belast met de volledige deelnemersadministratie en is hierbij het eerste aanspreekpunt voor de deelnemer en hierbij ook de eerst verantwoordelijke. Dit is contractueel vastgelegd. Iedere employé kan, bij vragen, contact opnemen met het Pensioen Advies Center (PAC) van Aegon, telefoon: Het PAC is eerstelijns aanspreekpunt. Als de employé meer individuele informatie wil kan deze contact opnemen met de administrateur van het pensioenfonds Werkcommissies / Stand van zaken Verslag commissie ALM De commissie ALM is samengesteld uit zes personen: B. de Hoog (voorzitter), M. Blom, R. van Lohuizen, P. Pluimers, A. Touw en J. Vledder. ALM staat voor Asset Liability Management. Hierbij worden de verplichtingen, vermogensontwikkeling en de ontwikkeling van het deelnemersbestand in kaart gebracht via een simulatiemodel. Tevens wordt een gevoeligheidsanalyse toegepast gebaseerd op de correlaties tussen de diverse onderdelen. Een goed voorbeeld is hierbij de ontwikkeling van de marktrente, die zowel invloed heeft op de waardering van de verplichtingen als de waarde van het vermogen. Het fonds maakt gebruik van ALM-studies om inzicht te krijgen in de ontwikkeling van het fonds voor dekkingsgraad, verwachte realisatie van de indexatie etc. Mede op basis van deze studies wordt beleid ontwikkeld en beslissingen genomen. Per 1 januari 2017 is het fonds verplicht de contracten, zoals deze gesloten zijn met de uitvoeringsinstantie (Aegon), aan te passen, en te splitsen in verschillende onderdelen. Om de administratie van de pensioenregeling betaalbaar en uitvoerbaar te houden, is door de uitvoerder aangegeven dat enige wijzigingen in de regeling noodzakelijk waren. Gedurende 2016 is een ALM studie uitgevoerd door Ortec, die primair gericht was op het inzichtelijk maken van de gevolgen van de verschillende alternatieven die met betrekking tot deze wijzigingen zijn voorgesteld. Met behulp van deze ALM-studie is door het bestuur het alternatief gekozen waarbij de gevolgen voor het pensioenresultaat van de verschillende deelnemers, alsmede voor de regeling zelf, het minst ingrijpend waren. Gedurende 2016 is geen aanpassing gemaakt van het herstelplan, noch van het sjabloon met het herstelgedrag. In overleg met DNB is besloten dit door te schuiven naar het eerste kwartaal van 2017, om hiermee in lijn te komen met de normale procedure van DNB. Daarnaast heeft Ortec de haalbaarheidstoets uitgevoerd zoals verplicht onder het FTK. De haalbaarheidstoets dient elk jaar bijgewerkt te worden. In het 2 e kwartaal zijn de uitkomsten van deze haalbaarheidstoets ingediend bij DNB, inclusief de hiervoor benodigde gegevens en analyses. De uitkomsten van deze toets zijn nagenoeg gelijk aan de uitkomsten van de aanvangstoets. Deze uitkomsten gaven geen aanleiding om in discussie te gaan met de sociale partners inzake de financiële opzet van de regeling. Bij de haalbaarheidstoets wordt gekeken naar de ontwikkeling van de waarde van het pensioen binnen de regeling inclusief de verwachte indexatie volgens het reglement en ABTN. De uitkomst wordt vergeleken met een fictieve middelloonregeling met gegarandeerde indexatie met dezelfde basis uitgangspunten als de Fluor pensioenregeling. Het vermogensbeheer wordt identiek doorgerekend. Het fonds stelt grenzen vast voor het minimaal te verwachten pensioenresultaat en de mogelijke afwijking hierop bij slecht weer omstandigheden. De ondergrens is gesteld op 100% bij een feitelijke dekkingsgraad en op 101% bij een dekkingsgraad zonder reservetekort. De mogelijke afwijking bij een slecht weer scenario is op 10% gesteld. Uit de haalbaarheidstoets in 2016 blijkt dat de Fluor regeling nagenoeg gelijke uitkomsten (104%, %) biedt voor het te verwachten pensioen als de fictieve middelloonregeling (100%). Bij een slecht Pagina 15 van 89

16 weer scenario bleek de afwijking ongeveer 9% (2015: 8%) te zijn. De ondergrens die het bestuur gesteld heeft is op 10%. Hiermee voldoet het fonds aan de haalbaarheidstoets. De haalbaarheidstoets wordt elk jaar herhaald, maar met de aanvangssituatie van het betreffende jaar (dekkingsgraad, vermogenspositie, samenstelling deelnemersbestand, etc.). Aan het einde van het jaar heeft Ortec een ALM-studie uitgevoerd om de actuarieel kostendekkende premie te bepalen, in het kader van de situatie van herstel waarin het fonds zich bevindt. De uitkomst van deze studie is door het bestuur gebruikt in het overleg met de Werkgever inzake de te ontvangen premie in Verslag commissie Herstelplan De commissie Herstelplan bestaat uit de volgende personen: P. Pluimers (voorzitter), B. de Hoog, R. van Lohuizen, A. Touw en J. Vledder. Het pensioenfonds (fonds) verkeert sinds het derde kwartaal van 2015 in een situatie van herstel. In het vierde kwartaal van 2015 heeft het fonds een herstelplan ingediend bij DNB. Volgens de regels moet dan elk jaar na de initiële datum dus in het vierde kwartaal) een bijgewerkt herstelplan worden ingediend. In februari 2016 heeft de DNB aangegeven dat het akkoord zou zijn om het bijgewerkte herstelplan in het eerste kwartaal van 2017 te ontvangen. Het fonds was het aan eind van 2016 nog niet hersteld en zal daarom een bijgewerkt herstelplan indienen voor 1 april De absolute dekkingsgraad, een maat voor de verhouding tussen het vermogen en de verplichtingen van het fonds op een bepaald moment, was in januari ,7% en ontwikkelde zich positief in de loop van het jaar tot 108,0% in december, echter de beleidsdekkingsgraad (voortschrijdend gemiddelde van de dekkingsgraad over een periode van 12 maanden) zakte van 111,6% aan het begin van 2016 naar 105,9% in december DNB hanteert de hoogte van de beleidsdekkingsgraad als maatstaf om te bepalen of het fonds uit het herstel is. De beleidsdekkingsgraad die het fonds minimaal moet hebben om uit het herstel te komen is 116,1%. Het fonds moet van DNB een buffer (vereist eigen vermogen) hanteren van 16,1% gebaseerd op de algemeneen beleggingsrisico s waaraan het fonds is blootgesteld. Het fonds voorziet dat geen ingrijpende maatregelen nodig zullen zijn om uit het herstel te komen en zal dit via het herstelplan kenbaar maken aan DNB, echter is naar verwachting geen ruimte tot indexeren van de ingegane pensioenen voor de komende jaren Verslag commissie Communicatie De commissie Communicatie bestaat uit de volgende personen: F.J. van Heijningen (voorzitter), B. de Hoog, M. Blom, J. Vledder In 2016 is de commissie op de volgende onderwerpen actief geweest: -in april 2016 is het Communicatieplan van SPFN aangepast naar aanleiding van de nieuwe Wet Pensioencommunicatie die vanaf juli 2015 van toepassing is. Met name de digitale communicatie is hierin uitgebreid en het UPO is hierin gewijzigd. -Aegon heeft in juli 2016 de applicatie Pensioen op hun website MijnAegon gezet en dit overzicht van ons pensioenstelsel, in 3 lagen met toenemende detaillering, is vanaf dat moment beschikbaar voor alle actieve deelnemers. Via een Mededeling is dit in juni 2016 aan alle actieve deelnemers gemeld. In de loop van 2017 maakt Aegon Pensioen toegankelijk voor gepensioneerden. In 2016 is diverse keren via Mededelingen gecommuniceerd over de noodzaak om per 1 januari 2017 nieuwe contracten af te sluiten met Aegon voor de administratie, vermogensbeheer en herverzekering. Over de hiervoor noodzakelijke aanpassing van het partnerpensioen (PP) is in november 2016 een Raadpleging uitgevoerd onder de actieve deelnemers. De reden en de details van deze aanpassing van het PP zijn, na overleg hierover met de Werkgever, het VO en de OR, toegelicht in een uitgebreide Mededeling en gedetailleerde presentaties in alle vier Nederlandse kantoren. Van de 691 stemgerechtigden heeft 34,4% gestemd waarvan 89,5% akkoord en 4,2% niet akkoord is met deze aanpassing van het PP en 6,3% geen mening had. Pagina 16 van 89

17 In augustus 2016 is een commissievergadering geweest over de uitvoering van de Raadpleging. In 2016 zijn een vijftal mededelingen verstuurd aan de actieve deelnemers Verslag commissie Beleggingen De commissie beleggingen is samengesteld uit vijf personen: M. Blom, R. van Lohuizen, P. Pluimers, G. Van der Schaaf en A. Touw. Met ingang van het verslagjaar 2016 heeft de heer M. Blom het voorzitterschap van de heer R. Van Lohuizen overgenomen. De samenstelling van de commissie is hetzelfde gebleven. De commissie heeft (samengevat) de verantwoordelijkheid voor het vaststellen van de optimale beleggingsmix in het mandaat aan de vermogensbeheerder, het monitoren en rapporteren van de prestaties van de vermogensbeheerder en indien noodzakelijk het initiëren van corrigerende acties rond het beheer van het vermogen. De commissie heeft tweemaal per jaar direct overleg met de accountmanager van Aegon Asset Management (de huidige vermogensbeheerder). Daarnaast komt de commissie een aantal malen per jaar bijeen om de stand van zaken te bespreken over onderwerpen als asset allocatie, risicoprofielen van de gekozen beleggingsfondsen en de prestaties van de diverse beleggingscategorieën. Het fonds heeft het renterisico grotendeels afgedekt. Eind 2015 was het risico voor 70% afgedekt. Hoewel de commissie een mandaat van het bestuur heeft om in het licht van de lage rente de risico afdekking stapsgewijs te verlagen naar 60% (meer risico) om zo voordeel te behalen bij een eventueel stijgende rente, heeft de commissie in 2016 geen aanleiding gezien om dit ook daadwerkelijk te doen. De ontwikkeling van de rente blijft zorgwekkend. Bij een dalende rente groeit de voorziening voor de verplichtingen. Echter, indien de rente zou stijgen, dan zal dit een omgekeerd effect geven en zal het vermogen dalen in lijn met de verplichtingen. De afdekking van het renterisico zorgt voor een groei in vermogen bij een groei van de verplichtingen door een daling van de rente. Verlaging van de afdekking van het rente risico verhoogt wel het totale risicoprofiel van de beleggingsportefeuille. De dekkingsgraad gebaseerd op marktwaarde vertoonde eind 2016 een lichte stijging ten op zichte van eind Zoals verwacht daalde de beleidsdekkingsgraad substantieel door de invloed van het 12-maands gemiddelde. Gegeven het feit dat het Fluor pensioenfonds eind 2016 zich in een situatie van herstel bevindt, is het niet toegestaan het risicoprofiel van de beleggingen te verhogen. De commissie kijkt met tevredenheid terug op de prestaties van de beleggingen van het fonds in Mede door het gevoerde beleid van de renteafdekking was het rendement 9,99% (na kosten). Het rendement van de beleggingsportefeuille was met 6,25% nagenoeg gelijk aan de Benchmark, terwijl het rente afdekkingsinstrument 3,74% bijdroeg aan het totale resultaat. Met ingang van 2017 heeft het fonds onder de geldende regelgeving het contract met Aegon moeten splitsen in 3 separate contracten voor kapitaal, verzekering en administratie. Hierbij was het noodzakelijk om de totale beleggingsportefeuille te converteren. Deze conversie is inmiddels nagenoeg neutraal en binnen de gemaakte afspraken succesvol afgerond. Helaas was het niet mogelijk om onmiddellijk in te stappen in het AEAM Hypothekenfonds. Dit zal naar verwachting vanaf medio augustus 2017 geleidelijk gebeuren. De beschikbaar gekomen middelen uit het oude Aegon Hypothekenfonds zijn tijdelijk belegd in vastrentende waarden. Het risicoprofiel van de nieuwe portefeuille is iets kleiner geworden. In het kader van verantwoord beleggen hanteert het fonds als basis de richtlijnen die ondersteund worden door Fluor Corporation. Fluor onderschrijft bijvoorbeeld de UN Global Compact Principles. De beleggingen moeten minimaal in overeenstemming zijn met de normen en waarden die Fluor hanteert en die zijn opgenomen in het Fluor sustainability report. Door de keuze van Aegon als vermogensbeheerder dient Aegon tevens minimaal te voldoen aan de Fluor richtlijnen. Aegon voldoet hieraan via de Code of Conduct van Aegon N.V. Zie paragraaf voor een verdere omschrijving rond verantwoord beleggen door Aegon. Pagina 17 van 89

18 Verslag commissie Administratieve organisatie/ Interne controle De commissie Administratieve organisatie / Interne controle is samengesteld uit vier personen: Dit zijn P. Mali (voorzitter), B. de Hoog, P. Pluimers en J. Vledder. In oktober 2016 heeft de commissie Administratieve organisatie / Interne controle een zelfevaluatie uitgevoerd en in een verslag vastgelegd. Doel van deze zelfevaluatie was inzicht te verkrijgen in hoe het bestuur zichzelf beoordeelt op de aspecten evenwichtige belangenafweging, rol en taakafbakening evenals opvolgingsplanning en professionalisering en vaststellen welke verbeterpunten er zijn. De resultaten en actiepunten zijn vastgelegd in een verslag Verslag commissie Contractverlenging met Aegon De commissie bestaat uit de volgende personen: A. Touw (voorzitter), M. Blom, B. de Hoog, F. van Heijningen, R. van Lohuizen, P. Pluimers en J. Vledder Het lopende herverzekeringscontract met Aegon is in 2015 verlengd voor een periode van twee jaar. Vanaf 1 januari 2017 is deze contractvorm (herverzekering, administratie en vermogensbeheer in een contract) niet meer toegestaan. In plaats hiervan zijn drie separate contracten vereist. In 2009 toen het besluit werd genomen het contract met Fortis/ASR niet te verlengen werd al snel duidelijk dat er niet veel animo in de markt was voor de uitvoering van de administratie. De combinatie met het vermogensbeheer en de herverzekering leidde uiteindelijk tot de selectie van Aegon. Het bestuur heeft Triple A als adviseur gevraagd hem te ondersteunen bij het vinden van geïnteresseerde partijen voor de drie contracten. Snel werd duidelijk dat voor de administratie niet of nauwelijks belangstelling was en partijen die wel belangstelling hadden naar onze mening een continuïteitsrisico vormden. De commissie, met goedkeuring van het bestuur, heeft toen besloten met Aegon in onderhandeling te gaan over het splitsen van het huidige contract in 3 separate contracten. Aegon gaf in een vroeg stadium aan dat de complexiteit van de regeling een administratief probleem was. Met name het nabestaandenpensioen, dat gedurende het dienstverband voor 50 % gekapitaliseerd wordt en voor 50 % op risicobasis wordt verzekerd met een verplichte uitruil bij uitdiensttreding en een optionele uitruil bij pensionering. Om aan deze bezwaren tegemoet te komen heeft het bestuur besloten het nabestaandenpensioen voor 100% te kapitaliseren. Om deze wijziging actuarieel kostenneutraal uit te voeren is de toekomstige opbouw voor het ouderdomspensioen verlaagd en de opbouw van het partnerpensioen verhoogd. Het totale pensioenresultaat (ouderdomspensioen + partnerpensioen) blijft gelijk voor de deelnemer. Dit vindt plaats m.i.v De tot eind 2016 opgebouwde rechten worden geconverteerd naar de nieuwe situatie dat het partnerpensioen 100% gekapitaliseerd wordt ten koste van het ouderdomspensioen. Dit is overeenkomstig de situatie die zou ontstaan na uitruil van ouderdomspension naar partnerpensioen bij pensionering of uit diensttreding. Dit heeft als positief gevolg dat de UPO vanaf 2018 (UPO over 2017) de juiste gegevens zal laten zien. Daarna zullen de opgebouwde pensioenen met pensioenleeftijd 65 jaar worden geconverteerd naar leeftijd 67 jaar Verslag commissie Opleidingen / Deskundigheid De commissie Opleidingen / Deskundigheid is samengesteld uit drie personen: Dit zijn P. Mali (voorzitter), A. Touw en J. Vledder. In 2016 zijn de volgende trainingen bij SPO gevolgd: Risicomanagement & Uitbesteding, Financiële aspecten & Pensioenbeleid, Communicatie, Intern Toezicht in de praktijk, Vermogensbeheer en Beleggingsbeleid Verslag commissie Risico Management De commissie bestaande uit: A. Touw (voorzitter), M. Blom, R. van Lohuizen en G. van der Schaaf heeft zich dit jaar voornamelijk geconcentreerd op de nieuwe pensioencontracten. Pagina 18 van 89

19 Gezien de complexiteit van de regeling en de absolute voorwaarde dat het uitbetalen van de pensioenen geen vertraging mag oplopen en correct moet zijn, is reeds in een vroeg stadium besloten om met Aegon in gesprek te gaan over de mogelijkheid om het bestaande contract te splitsen in drie nieuwe contracten. Zie voor een beschrijving van deze contractwijziging het verslag van de commissie Contractverlenging (2.3.6). Het Fonds wordt per 1 januari 2017 juridisch eigenaar van alle activa. Dit houdt in dat niet alle assets overgedragen kunnen worden en dat verkoop en aankoop van fondsen moet plaatsvinden. In nauw overleg met Aegon Asset Management is een conversieplan opgesteld om de aan- en verkoopkosten zo laag mogelijk te houden. Het fonds streeft naar Integraal Risicomanagement Beleid. Het doel van integraal risicomanagement is om een redelijke zekerheid te bieden ten aanzien van het behalen van de doelstellingen. Voor het integraal beheersen van risico s zijn o.a. de volgende aspecten van belang: - afstemmen van het gewenste risico dat het pensioenfonds wenst aan te gaan en de strategie betreffende risicobereidheid en ambitieniveau; - identificeren en beheersen van risico s; - vermindering operationele verrassingen en verliezen; - robuuste risico-informatie ten behoeve van het verbeteren van de inzet van het belegd vermogen. - het vaststellen van de governance en procedures met betrekking tot risicomanagement (het inrichten van de risicomanagementfunctie inclusief opzet, bestaan en werking van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden) Verslag commissie ABTN De commissie ABTN bestaat uit de volgende personen: R. van Lohuizen (voorzitter), M. Blom, P. Mali, R. van Lohuizen, F.J. van Heijningen en J. Vledder De ABTN is in 2016 aangepast (revisie 11). Als vast punt is er de vaststelling van de franchise, voor 2016 (Euro ). Revisie 11: Als belangrijkste punt is het opnemen in de ABTN van de beschrijving van de taak van de compliance officer inzake governance van het fonds. Er zijn een aantal zaken bijgewerkt zoals de verwijzing in het beleggingsbeleid naar Prudent Person. De basis voor het bepalen van de verplichtingen is gecorrigeerd naar de generatietafel 2014 van het AG (Actuarieel Genootschap). Naar aanleiding van de situatie van reservetekort is een verwijzing naar het herstelplan toegevoegd Diversen Pensioennieuws Het jaar 2016 was een interessant pensioenjaar voor het pensioenfondsbestuur. De rente bleef over de gehele linie laag, wat ongunstig is voor de pensioenverplichtingen. De beleidsdekkingsgraad (het voortschrijdende gemiddelde over een periode van 12 maanden) bleef ook dalen doordat de relatief hoge dekkingsgraden uit 2015 uit de berekening verdwenen en de lage dekkingsgraden, als gevolg van de lage rente, er voor in de plaats kwamen. Per 1 januari 2016 is de AOW-leeftijd verhoogd naar 65 jaar en 6 maanden. Vanaf 1 juli 2016 is de AOW leeftijd opgeschoven naar 65 jaar en 9 maanden. Steeds meer pensioengerechtigden werken geheel of gedeeltelijk door. Tot voor kort werd dit belemmerd door regelgeving maar op 1 januari 2016 is de Wet werken na de AOW leeftijd in werking getreden welke een aantal belemmeringen wegneemt. De Wet Pensioencommunicatie is gefaseerd ingegaan op 15 juli Vanaf 1 januari 2016 hoeft op het Uniforme Pensioenoverzicht (UPO) het te bereiken pensioen niet meer te worden vermeld. Daarvoor wordt verwezen naar het pensioenregister van de Overheid. Pagina 19 van 89

20 Vanaf 1 juli 2016 zijn de pensioenuitvoerders gaan communiceren via Pensioen123. In het verslag van de Communicatie Commissie wordt hier nader op ingegaan. Met ingang van 1 oktober 2016 heeft de Ondernemingsraad (OR) meer zeggenschap gekregen op gebied van Pensioenen. De werkgever heeft vanaf deze datum instemming nodig van de OR bij aanpassingen van de pensioenregeling. Er wordt in 2016 door de overheid en de Sociaal Economische Raad (SER) gewerkt aan een verkennende herziening van het pensioenstelsel. In het volgende jaarverslag meer hierover A.I.P.-regeling Het bestuur heeft besloten de AIP-polis ongewijzigd tot uitkering te laten komen op leeftijd 65 jaar. Aegon stuurt voorafgaande aan de werkelijke offerte ca. 4 maanden van te voren een bericht met hierin een aantal voorbeeldberekeningen. De werkelijke offerte ontvangt u in de maand waarin men 65 jaar oud wordt Vanaf 2015 kan men, bij pensionering of bij de vervroegde pensionering het AIP kapitaal alleen omzetten in een levenslang ouderdomspensioen in combinatie met een partnerpensioen of alleen in een levenslang ouderdomspensioen. Een deel van het AIP-kapitaal laten staan en later op te nemen of het AIP-kapitaal door te schuiven tot aan de AOW-gerechtigde leeftijd is niet toegestaan De Algemene Nabestaandenwet (ANW) Zeer belangrijk (controleer uw persoonlijke situatie op dit onderwerp) De nabestaandenuitkering uit de Algemene nabestaandenwet (ANW) is een financiële ondersteuning van de overheid na het overlijden van uw partner (of voor wezen). De SVB betaalt de bijdrage uit. Deze uitkering is echter wel gebonden aan een aantal voorwaarden. Voor volledige informatie raadpleeg de website van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) over dit onderwerp ( Informatie over deze verzekering, kunt u opvragen bij de afdeling Human Resources of bij de bij de administrateur van het pensioenfonds Indexatie Voor 2017 is er geen ruimte om te indexeren. Het feit dat het Fonds eind 2016 nog in herstel zit is hiervoor het belangrijkste argument. De toekenning van indexatie zou het tekort vergroten en daarom niet toegestaan door de DNB. Eind 2016 betrof de Beleidsdekkingsgraad 105,9%. Het Vereist Eigen Vermogen (VEV) van het Fonds bedraagt 116,9%. Binnen het herstelplan heeft het Fonds (vanaf 2015) 10 jaar de tijd om te herstellen en uit te komen op of boven het VEV. Met het Verantwoordingsorgaan is in de overlegvergadering van december 2016, gesproken over indexatie. De beslissing om niet te indexeren was op dat moment gebaseerd op voorlopige cijfers. Begin januari 2017 is definitief de beslissing genomen om geen voorwaardelijke toeslagen toe te kennen in Pagina 20 van 89

21 2.5. Aandachtspunten Naleving Code Pensioenfondsen Wat is het doel van de Code Pensioenfondsen: Het is belangrijk dat pensioenfondsen hun functioneren verder verbeteren én dit inzichtelijker maken. Met als doel dat belanghebbenden er vertrouwen in hebben dat de pensioenfondsen het aan hen toevertrouwde geld goed beheren en de belangen van alle betrokkenen evenwichtig afwegen. De Pensioenfederatie en de Stichting van de Arbeid hebben daarom deze Code Pensioenfondsen (hierna: de Code) opgesteld. De partijen hebben met deze Code de verhoudingen binnen het pensioenfonds en de communicatie met de belanghebbenden transparanter gemaakt en draagt de Code bij aan het versterken van goed pensioenfondsbestuur. Voor wie geldt de Code? De Code is bedoeld voor alle pensioenfondsen: bedrijfstakpensioenfondsen, ondernemingspensioenfondsen en beroepspensioenfondsen met een statutaire zetel in Nederland. Als dat nodig is, maken we in de Code onderscheid tussen de verschillende bestuursmodellen: het paritaire model, het onafhankelijke model en de one-tier boardmodellen (gemengd model). De Code is overigens geen doel op zich, maar een middel om pensioenfondsen beter te laten functioneren. Ook moet de Code zorgen voor meer vertrouwen van de belanghebbenden in het bijzonder en van de maatschappij in het algemeen. Deskundigheid, betrokkenheid en goede samenwerking vormen de basis voor goed bestuur van een pensioenfonds. Goed pensioenfondsbestuur heeft overigens niet alleen betrekking op besturen, maar ziet toe op álle organen van het fonds. In de Code gaan we in op de rol van het bestuur, het Verantwoordingsorgaan (hierna: VO), het belanghebbendenorgaan (hierna: BO) en het intern toezicht. De Code bevat ook thema s als integraal risicomanagement, beloningen, diversiteit en verantwoord beleggen. Daarnaast geven we in de Code weer hoe benoeming, ontslag en zittingstermijnen van bestuursleden en leden van andere organen geregeld worden. Gedragscode en Remuneratie De leden van het bestuur en de administrateur hebben verklaard zich te zullen houden aan de regels van de Modelgedragscode opgesteld door de Pensioenfederatie. De leden van het bestuur ontvangen geen bezoldiging. Reis- en verblijfkosten en andere uitgaven in het belang van het Fonds gedaan, zulks ter beoordeling door het bestuur, worden wel door het Fonds vergoed. Afwijkingen op Code Pensioenfondsen Het bestuur hecht op dit moment meer waarde aan bestuurservaring bij bestuursleden dan aan limitatie bij herbenoeming (maximaal tweemaal een periode van 4 jaar). Dit heeft een negatief effect op het streven naar diversiteit (leeftijd, geslacht, etc). Bij het benoemen van nieuwe bestuursleden wordt wel gestreefd naar een afspiegeling van de samenstelling van het deelnemersbestand Verantwoording wijze van vaststellen (beleidsdekkingsgraad) De beleidsdekkingsgraad is het gemiddelde van de actuele dekkingsgraden van de afgelopen 12 maanden. Een pensioenfonds dient inzicht te hebben hoe deze 12 maandelijkse dekkingsgraden worden vastgesteld. Bij het Fonds worden de dekkingsgraad en de beleidsdekkingsgraad gerapporteerd door Aegon. De dekkingsgraadberekening wordt maandelijks gecontroleerd door de Commissie Beleggingen van het Fonds en indien nodig aangepast. De administrateur rapport de dekkingsgraad maandelijks aan DNB en publiceert deze op de website van het Fonds. Pagina 21 van 89

22 Uitvoeringskosten Wettelijke voorschriften geven aan dat het bestuur in het kader van transparantie over uitvoeringskosten moet rapporteren in het bestuursverslag. In de toelichting dient onderscheid te worden gemaakt de (administratieve) pensioenuitvoeringskosten, de kosten van vermogensbeheer en de transactiekosten. Tot de pensioenuitvoeringskosten worden gerekend: 1. Vaststellen en innen van de premie; 2. Registratie van pensioenaanspraken en- rechten; 3. Het betalen van de pensioenen; 4. Informatieverstrekking en communicatie met betrokkenen; 5. Bestuur en organen; en 6. Toezicht door toezichthouders De pensioenuitvoeringskosten (per deelnemer) zijn als volgt: Bedragen x Pensioenuitvoeringskosten (voor rekening fonds) Pensioenuitvoeringskosten (voor rekening werkgever) 434 n.b. Totaal Aantal actieve deelnemers en pensioengerechtigden, ultimo jaar Pensioenuitvoeringskosten per deelnemer in EUR De kosten voor rekening fonds zijn toegelicht in noot 10.5 van de jaarrekening. De kosten voor rekening werkgever hebben met name betrekking op tijdsbesteding van bestuursleden en de administrateur. De kosten van vermogensbeheer en transactiekosten zijn als volgt: 2016 in EUR % van gemiddeld belegd vermogen 2015 in EUR % van gemiddeld belegd vermogen Beheerskosten ,35% Overige kosten /-0,08% Kosten vermogensbeheer ,26% ,27% Transactiekosten 49 0,01% 314 0,06% Totaal ,27% ,34% De aansluiting met de kosten in de jaarrekening is als volgt: Kosten opgenomen in de jaarrekening Kosten gesaldeerd met indirecte beleggingsopbrengsten Totaal Pagina 22 van 89

23 Compliance Officer De Compliance Officer van het Fonds, de heer C.A.A.M. de Wit, houdt zich bezig met het bewerkstelligen van een integere bedrijfsvoering van het pensioenfonds en een integere cultuur waar het als vanzelfsprekend is dat verbonden personen handelen in overeenstemming met de geldende maatschappelijke normen en de (ongeschreven) wet- en regelgeving. Ook dient de Compliance Officer na te gaan of het bestuur van zich volledig houdt aan de voorschriften uit de Code van de pensioenfederatie en de daaruit fonds specifieke gedragscode. Tot de werkzaamheden van de Compliance Office horen onder meer de volgende activiteiten. 1. Toezicht op persoonlijke transacties 2. Controle op vertrouwelijkheid 3. Controle op meldingsplicht tegenstrijdige belangen of reputatierisico 4. Controle op belangconflicten a) relatiegeschenken b) uitnodigingen c) nevenfuncties d) zakelijke belangen e) bedrijfsmiddelen f) zakelijke relaties 5. Het opleggen van sancties bij het in strijd handelen met de gedragscode 6. Controle op de Klokkenluiders- en Incidentenregeling 7. Toezicht op de ondertekening van de gedragscode Hieronder vindt u het verslag van de Compliance Officer m.b.t. verslagjaar In 2015 heeft de stichting Pensioenfonds Fluor Nederland een compliance officer benoemd die controleert op een integere bedrijfsvoering bij het pensioenfonds en een integere cultuur waar het als vanzelfsprekend is dat verbonden personen handelen in overeenstemming met de geldende maatschappelijke normen en de (ongeschreven) wet- en regelgeving. In nauw overleg met het Fluor pensioenfondsbestuur en gebruikmakend van informatie van de Pensioenfederatie zijn in 2016 de documenten Opdracht Compliance Officer, Reglement Compliance Officer, en een Addendum bij Model Gedragscode Pensioenfondsen 2015 naar een definitieve versie gebracht. In deze paragraaf wordt gerapporteerd over 2016 over de stand van zaken met betrekking tot compliance. De rapportage betreft de volgende onderwerpen: 1. De inrichting en werking van compliance binnen de 2. Compliance incidenten Onderwerp 1 bevat de volgende deelgebieden: Ondertekening van de gedragscode Belangenconflicten (relatiegeschenken, uitnodigingen, nevenfuncties, zakelijke belangen, bedrijfsmiddelen, zakelijke relaties) Persoonlijke transacties Meldingsplicht tegenstrijdige belangen of reputatierisico Controle op vertrouwelijkheid Klokkenluiders- en incidentenregeling Met betrekking tot onderwerp 1 is het volgende geconstateerd. De actieve bestuursleden zijn allen medewerkers van Fluor en zijn daarbij gehouden aan Fluor s Zakelijke en Ethische Gedragscode. Jaarlijks ontvangt iedere Fluor employee, en dus ook ieder bestuurslid, training betreffende dit onderwerp en dient een verklaring te worden ondertekend over de juiste naleving van de geldende bepalingen van de Fluor gedragscode. Pagina 23 van 89

24 In aanvulling daarop heeft het pensioenfondsbestuur in 2015 een integriteitsrisicoanalyse uitgevoerd en zijn als resultaat van de risicoanalyse een aantal aanvullende beheersmaatregelen geformuleerd. Het merendeel van de maatregelen zou in 2016 worden geïmplementeerd. Geconstateerd is dat deze implementatie achter is op schema. Dit heeft evenwel geen negatieve invloed gehad op de integriteit van de bedrijfsvoering over Iedere verbonden persoon (o.a. leden van het bestuur en het bestuur als zodanig, en leden van het Verantwoordingsorgaan) dient bij aanvang van zijn functie bij het pensioenfonds de Pensioenfederatie Modelgedragscode te ondertekenen, waarmee hij/zij zich verbindt alle voor hem/haar relevante regels uit deze gedragscode na te leven. Bovendien zal iedere verbonden persoon in de eerste bestuursvergadering van het nieuwe kalender jaar (of bij het niet langer verbonden zijn aan het pensioenfonds) een verklaring ondertekenen over de juiste naleving van de geldende bepalingen van de Modelgedragscode over het voorgaande jaar. Vastgesteld is dat de administrateur van het pensioenfonds deze getekende verklaringen over 2016 heeft verkregen en gearchiveerd. Persoonlijke transacties dienen verbonden personen te melden bij de administrateur van het pensioenfonds. Bij de pensioenadministrateur zijn in het jaar 2016 geen meldingen gedaan van persoonlijke transacties. Vertrouwelijke informatie zoals bijvoorbeeld persoonlijke en financiële informatie van de deelnemers van het fonds is alleen toegankelijk voor de administrateur en die bestuursleden die uit hoofde van hun dagelijkse functie al toegang hebben tot die informatie. Met betrekking tot onderwerp 2, compliance incidenten, geldt dat iedere verbonden persoon verplicht is elk (potentieel) tegenstrijdig belang of reputatierisico te melden aan het bestuur en de compliance officer. Dit is gecommuniceerd met, en bekend bij de verbonden personen. In 2016 zijn geen incidenten aan het bestuur of de compliance officer gerapporteerd Accountants- en actuariële controle Het bestuur heeft van de accountant over verslagjaar 2016 een accountantsrapport ontvangen. Uit dit rapport komen de volgende zaken naar voren: - preventie m.b.t. cyberincidenten moet worden meegenomen in de risicobeoordelingscyclus - pensioenfondsbestuur zal in 2017 in gesprek moeten gaan met de service organisatie (Aegon Levensverzekering N.V.) m.b.t. de ISAE 3402 rapportages. Het bestuur gaat het eerste punt nader uitwerken in het risico-managementbeleid en gaat uiterlijk in het 3e kwartaal 2017 in gesprek met Aegon m.b.t. de ISAE 3402 rapportages. Tevens heeft het bestuur van zowel de adviserend als van de certificerend actuaris over verslagjaar 2016 een actuarieel rapport ontvangen. Uit deze rapporten komen in hoofdlijn, de volgende punten naar voren: Algemene aanbevelingen: - de ABTN is niet up-to-date en zal door het bestuur zo spoedig mogelijk worden aangepast. en de wijze van vaststellen van de beleidsdekkingsgraad. Dit moet worden aangepast. - Het bestuur zal opnieuw onderzoeken in hoeverre het huidige (partieel) standaardmodel (nog) voldoet aan het risicoprofiel van het pensioenfonds. Dit punt zal in het derde kwartaal van 2017 worden opgenomen. Aanbeveling Prudent-Person: - de actuaris constateert dat de onderbouwing van besluiten ontbreekt in fondsrelevante documenten (ABTN en notulen). het bestuur heeft aangegeven dit het komend boekjaar te zullen verbeteren. - de actuaris constateert dan de risicohouding, zoals genoemd in de ALM studie, niet helemaal in lijn is met de ABTN. De commissie risicomanagement zal dit actiepunt gaan oppakken. Pagina 24 van 89

25 Vooruitblik DNB de operationele risico's voor het pensioenfonds moeten beter worden vastgelegd. - Er zal in 2017 meer voorgesorteerd moeten worden op de veranderde wet-en regelgeving (voorbeeld hiervan is de veranderingen in het risico-management beleid) BTW Vanaf 1 januari 2015 geldt voor ca. 150 pensioenfondsen die hun pensioenadministratie hebben uitbesteed dat zij niet langer vrijgesteld zijn van btw. Pensioenfondsen die hun administratie door een eigen instituut laten uitvoeren hoeven echter geen btw af te dragen. Dit betekent dat met name bedrijfstakpensioenen vrijgesteld zijn van de btw-verplichting. Deze ongelijkheid op dit moment voorgelegd aan Staatssecretaris Wiebes van Financiën. Wij houden u op de hoogte van deze gang van zaken Financiële paragraaf Financiële positie van het fonds Het bestuur van geeft u in onderstaande overzichten inzage in de financiële positie van het Fonds. Onderstaand vindt u de samenvatting van de financiële positie van het Fonds bestaande uit een overzicht van de ontwikkeling van de dekkingsgraad en een overzicht van het resultaat uitgesplitst per onderdeel. De dekkingsgraad van het Fonds is licht gestegen van 107,1% ultimo 2015 naar 108,1% ultimo Het fonds werkt met een nominale dekkingsgraad. Hierin zijn toekomstige indexaties op pensioen niet verwerkt. Een reële dekkingsgraad heeft deze mogelijke indexaties op pensioenen wel meegenomen in de technische voorzieningen. De reële dekkingsgraad ultimo 2016 is vastgesteld op 86,4% (2015: 90,3%). Dekkingsgraad De financiële positie van het fonds wordt vastgesteld aan de hand van de dekkingsgraad. Deze is gelijk aan de verhouding tussen het belegd vermogen en de technische voorzieningen. BEDRAGEN X DECEMBER DECEMBER 2015 Belegd vermogen Vastrentende waarden Aandelen Vastgoedbeleggingen (indirect) Overige beleggingen Saldo vorderingen, overige activa en overige schulden (444) (699) Totaal (A) Technische voorzieningen Voorziening pensioenverplichtingen Voorziening backservicekoopsom Totaal (B) Bestemmingsreserve (C) Dekkingsgraad (A C) /B 108,1% 107,1% Pagina 25 van 89

26 Ontwikkeling van de dekkingsgraad Indien een pensioenfonds op grond van de beleidsdekkingsgraad niet langer voldoet aan het vereist eigen vermogen (VEV) moet het binnen drie maanden een herstelplan bij DNB indienen. In dat herstelplan werkt het pensioenfonds uit hoe het in maximaal 10 jaar weer voldoet aan het strategisch VEV op basis van beleidsdekkingsgraad. In november 2015 heeft het bestuur vanwege het reservetekort een nieuw herstelplan opgesteld en ingediend bij DNB. Onderstaand volgt het verloop van de dekkingsgraad over OMSCHRIJVING FEITELIJK 2016 Dekkingsgraad 31 december ,1% Premie 0,2% Uitkeringen 0,2% Toeslag 0,0% Rentetermijnstructuur -/- 8,3% Overrendement 10,8% Overig -/- 1,9% Dekkingsgraad 31 december ,1% Pagina 26 van 89

27 Samenstelling van het resultaat in boekjaar 2016 In onderstaand overzicht is het door het pensioenfonds behaalde resultaat onderverdeeld naar componenten. De bedragen zijn in duizenden euro s. Omschrijving Noot in Voorziening jaarrekening Baten Lasten VPV backservice (+) (-) (-) (-) Resultaat Premies Premiebijdragen Actuariële premie pensioenopbouw Actuariële premie backservice Mutatie voorziening backservicekoopsom Intrest Directe beleggingsopbrengsten Indirecte beleggingsopbrengsten Kosten vermogensbeheer Rentetoevoeging aan de VPV Effect wijziging rentetermijnstructuur Toeslagen Indexering en overige toeslagen Kosten Pensioenuitvoeringskosten Onttrekking voor pensioenuitvoeringskosten Technisch resultaat op sterfte Risicopremie uit VPV Risicopremie uit premie Benodigd voor VPV Technisch resultaat op arbeidsongeschiktheid Beschikbaar uit premie Benodigd voor VPV Mutaties Pensioenuitkeringen (incl. afkopen) Onttrekking voor pensioenuitkeringen Overgenomen individuele pensioenverplichtingen Koopsom overgenomen pensioenverplichtingen Overgedragen individuele pensioenverplichtingen Afkoopwaarde overgedragen pensioenverplichtingen Technisch resultaat op overige mutaties Bijzonderheden Wijziging actuariële grondslagen Overige resultaten Baten uit herverzekering Overige lasten Mutatie voorziening pensioenverplichtingen Resultaat boekjaar In het resultaat vindt u de uitsplitsing van het resultaat m.b.t. boekjaar 2016 Het resultaat op premies is sterk afhankelijk van de rentetermijnstructuur (RTS) primo boekjaar. De ontvangen premie is in 2016 voldoende gebleken ter financiering van de pensioenopbouw (inclusief risicopremies). Interest is in tegenstelling tot 2015 de best presterende resultaatbron, in 2016 wordt op deze post een positief resultaat van 8.169K geboekt. Het resultaat als gevolg van de rentetermijnstructuur is weliswaar negatief maar wordt ruimschoots gecompenseerd door de beleggingsopbrengsten. Het bestuur heeft besloten om per 1 januari 2017 geen indexatie toe te kennen, waardoor het resultaat op toeslagen nul is. De vrijval uit premie is zodanig dat het resultaat op kosten nul is. De vrijval uit de Voorziening Pensioen Verplichtingen betreft de vrijvallende excasso-opslag. De uitvoeringskosten zijn ten opzichte van 2016 gestegen, waardoor de vrijval uit de premie is toegenomen. Het resultaat op sterfte was in boekjaar 2016 positief. Het resultaat op sterfte is aan incidenten onderhevig. Het positieve resultaat op sterfte in 2016 is zowel gevolg van een positief resultaat op kort- als langlevenrisico. Pagina 27 van 89

28 Voor het boekjaar 2016 is de beschikbare premie m.b.t. arbeidsongeschiktheid voldoende gebleken voor de dekking van de ontstane schade waardoor het resultaat op arbeidsongeschiktheid positief is. Het resultaat op mutaties is in boekjaar 2016 positief. Dit resultaat ontstaat met name bij waardeoverdrachten vanwege een verschil in gehanteerde berekeningsgrondslagen. Daarnaast is in het resultaat op mutaties sprake van afrondingsverschillen en verschil in valutadatum. Positieve resultaat op mutaties en correcties wordt voornamelijk veroorzaakt door de afname van de AIP kapitalen Beleggingsparagraaf Terugblik 2016 Algemene economische ontwikkelingen in 2016 Het begin van 2016 was zeer onstuimig. Als gevolg van slechte Chinese economische cijfers en de depreciatie van de renminbi daalden beurzen wereldwijd. Beleggers vluchtten naar relatief veilige staatsobligaties met wereldwijd nog lagere rentestanden tot gevolg. De zomer stond in het teken van het Brexit referendum. De verrassende keuze voor een Brexit leidde meteen tot stevige reacties op de financiële markten. Europese beurzen daalden met gemiddeld meer dan 8%, en de Britse pond verzwakte met meer dan 5% op één dag. In de weken na het Brexit-referendum kwamen centrale banken met diverse ondersteunende maatregelen. In het derde kwartaal begon in Amerika de staatsrente op te lopen. Een groeiende economie, sterk aantrekkende arbeidsmarkt en een iets toenemende inflatie waren hier de oorzaak van. Het vergrootte tevens de kans op een renteverhoging van de Amerikaanse centrale bank in december. Daarom haalden investeerders hun geld uit obligaties en belegden het in meer risicovolle beleggingscategorieën zoals aandelen. Dit alles zorgde voor sterke resultaten bij aandelen in het derde kwartaal. In november volgde nog een grote verrassing: de verkiezing van Trump als president van de VS. Financiële markten hadden hier geen rekening mee gehouden en lieten aanvankelijk grote verliezen zien. Binnen een dag draaide het sentiment volledig om. De financiële markten denken dat Trump, met zijn plannen voor meer investeringen en lagere belastingen, zowel de economische groei als inflatie kan laten stijgen. Deze verwachting had een positief effect op aandelenmarkten en die behaalden een sterk positief rendement in het vierde kwartaal. Tegelijk ging de rente omhoog, waardoor obligaties negatief rendeerden. Aandelen Het was een jaar van verrassingen. In juni wierp het Brexit referendum een schaduw over de financiële markten. Er was een grote uitstroom van kapitaal in beleggingen gerelateerd aan het VK en Europese landen. Een week voor het referendum veerden de beurzen weer op toen de wedkantoren voorspelden dat het VK in de EU zou blijven. Tegen alle verwachtingen in kozen de Britten om uit de EU te stappen. In november kozen de Amerikanen onverwacht voor Trump als nieuwe president. Beleggers lieten de verkiezingsonzekerheid achter zich en konden eindelijk vooruitkijken. Zij interpreteerden Trump s belofte tot veel investeringen en hervormingen positief. Europese winstverwachtingen stegen flink en verbeterde economische vooruitzichten zorgden voor hogere rentestanden. Beleggers verkochten massaal hun obligaties en kochten aandelen. Mede hierdoor stegen aandelenkoersen in november en december met meer dan 10%. Voor Noord Amerikaanse aandelen was 2016 een positief jaar. De bewegelijkheid was vrij laag gedurende het begin van het jaar. Veel beleggers verlaagden na verliezen in het begin van het kwartaal het risico in de portefeuille en profiteerden zo slechts beperkt van het herstel in de tweede helft.de volatiliteit nam echter toe in april. Een toename van het aantal fusies en overnames in mei had een positieve invloed op de portefeuille. De onverwachte uitslag van het Brexit referendum zorgde aan het einde van het tweede kwartaal vooral in financiële aandelen voor verliezen. In het derde kwartaal zette het positieve rendement zich door. In zowel juli als augustus was de publicatie van bedrijfsresultaten een belangrijke positieve stimulans voor aandelenkoersen. Pagina 28 van 89

29 De uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen had een positieve invloed op de aandelenkoersen en ook hedge fund managers profiteerden hier per saldo van. Dit werd vooral veroorzaakt door de sterke omslag van de rendementen van aandelensectoren. Aandelen in opkomende marken deden het ook goed in De eerste weken van het jaar brachten veel rumoer op de financiële markten met zich mee. De renminbi daalde ten opzichte van de Amerikaanse dollar en er waren slechte economische cijfers over China. Dit zorgde voor dalende aandelenkoersen in China en de rest van de opkomende markten. Door de toegenomen onzekerheid verlaagde de Amerikaanse centrale bank (de Fed) het verwachte aantal renteverhogingen van vier naar twee. Daarnaast introduceerde de Bank of Japan evenals de Europese centrale bank (ECB) negatieve rentes. Koersen uit opkomende landen lieten hierop een herstel zien. De Japanse aandelenbeurs heeft het afgelopen jaar een positief rendement neergezet. Maar in de eerste maanden van het jaar stond de beurs onder druk door zorgen over de wereldeconomie en de Chinese economie in het bijzonder. Het herstel kwam in de tweede helft van het jaar. Een ondersteunend monetair beleid van de Bank of Japan en betere economische vooruitzichten zorgden voor hogere koersen. Een zwakkere Japanse yen was een extra steun voor hogere koersen, omdat bedrijven daarmee makkelijker kunnen exporteren. Na een zeer volatiel 2016 sloten de aandelen in Latijns Amerika het jaar zeer positief af. De Latijns Amerikaanse markten worden voor een groot gedeelte bepaald door de Braziliaanse beurs. Deze beurs is sterk afhankelijk van grondstofprijzen en werd aan het begin van het jaar geplaagd door politieke onrust. Grondstofprijzen stegen met meer dan 30%. Vastrentende waarden De rente vervolgde in 2016 een neerwaartse trend. Vooral Europa worstelt met gematigde groei en een hardnekkig lage inflatie. De staatsobligatiemarkt werd in 2016 geconfronteerd met verschillende ontwikkelingen, zoals de Brexit, een door de vluchtelingencrisis verdeeld Europa en de Amerikaanse verkiezingen. Dit zorgde ervoor dat de rente bewegelijk was maar ook laag bleef. De Europese centrale bank (ECB) breidde haar opkoopprogramma verder uit en verlaagde de depositorente verder -0,40%. In december kondigde zij een versoepeling en een verlenging van het programma aan. Het ECB beleid in 2016 was een flinke aanhoudende stimulans voor de Europese groei. De Amerikaanse centrale bank (de Fed) heeft lang gewacht op overtuigende bewijzen dat de groei solide genoeg is, en verhoogde eind 2016 de rente. Hierdoor ging het beleid van centrale banken wel verder uiteenlopen. De Fed bouwde het verruimende beleid af, de centrale bank van Japan (BoJ) ging juist door met stimulerend beleid. De geopolitieke spanningen bleven groot. Beleggers houden deze scherp in de gaten, omdat er in 2017 in veel Europese landen verkiezingen zijn. In juli werd het laagste en negatieve renteniveau genoteerd. De Duitse 10-jaars rente kwam onder de -0,20%. In het derde kwartaal stabiliseerde de rente om in het vierde kwartaal te stijgen naar 0,45%. Over het gehele jaar daalde de rente van 0,63% naar 0,21%. De renteverschillen tussen de Europese landen waren volatiel en zijn per saldo enigszins opgelopen als gevolg van de onrust na de Brexit en de problemen in Zuid-Europa. Voor bedrijfsobligaties was 2016 beter dan eind 2015 kon worden voorzien. De gemiddelde vergoeding voor kredietwaardigheid daalde over het jaar een fractie naar 1,23%. De relevante benchmark voor bedrijfsobligaties behaalde een rendement van 4,73%. De uitslag van het Britse referendum over het EU-lidmaatschap (Brexit), in juni, leidde slechts zeer kortstondig tot onrust. Daarna kabbelde de markt in de zomer rustig zijwaarts voort. Een overvloedig aanbod aan nieuwe leningen zorgde in de maanden daarna voor enige stagnatie. Belangrijker nog was de onverwachte verkiezing van Trump tot president van de Verenigde Staten. Na enige aarzeling concludeerde de markt dat stimulerend fiscaal beleid van Trump economische groei voor de komende jaren waarschijnlijk maakt. Dit werkte positief uit op het algemene marktsentiment. Pagina 29 van 89

30 In de markt voor bedrijfsobligaties lieten vooral bedrijven in de energie-gerelateerde sectoren een goede performance zien, dankzij het herstel van de energieprijzen gedurende het jaar. Europese niet-financiële bedrijven profiteerden van de ondersteunende vraag van de ECB. Al moest na de aanvankelijke euforie over het programma wel enig terrein worden prijsgegeven. Obligaties van banken, die deze directe stimulansen moesten ontberen, bleven daar iets bij achter is een redelijk goed jaar geworden voor High Yield obligaties. Toch was het sentiment onder beleggers in de eerste maanden wel erg slecht. Dit kwam door dalende grondstofprijzen, stijgende rentes in de Verenigde Staten (VS) en terugkerende onrust over een harde landing in China. Halverwege februari stond de markt daardoor al op een negatief rendement van -4%. Maar vervolgens kondigde de Europese centrale bank (ECB) aan Europese bedrijfsobligaties op te kopen en stelde de Amerikaanse centrale bank (de Fed) de renteverhoging nog even uit. Dit keerde het sentiment. Risico-opslagen zijn namelijk dit jaar flink lager geworden (0,90% in Europa en 2,50% in de VS). Door afnemende angst voor een rentestijging in de VS en de aankondiging van verdere kwantitatieve verruiming door de Europese centrale bank (ECB) stroomde weer geld naar de opkomende markten. De index voor Emerging Market Debt kwam uit op een positief rendement van meer dan 13% in september. Dit rendement was vooral het resultaat van dalende rentes in de ontwikkelde landen. Voor Asset Backed Securities (ABS) begon het jaar zwak. Na de verlaging van de rente en uitbreiding van het opkoopprogramma door de ECB, trad vanaf begin maart herstel op. Het aantal transacties en handel in dit schuldpapier nam in 2016 toe. Dit leidde tot lagere risico-opslagen in de meeste ABS-sectoren. Het tweede kwartaal was de markt voor ABS stabiel tot licht positief. Maar door de onverwachte uitkomst van het Brexit-referendum nam de volatiliteit aan het eind van het kwartaal weer flink toe. Na het eerste effect van de onverwachte Brexit-uitslag kwam het positieve sentiment snel terug. Dit werd in de eerste plaats veroorzaakt door de aankondiging van een aantal liquiditeitsmaatregelen door de Engelse centrale bank. In de tweede plaats de vroegtijdige en onverwachte aflossing van een aantal ABS. Aan het eind van het derde kwartaal waren de spreads van alle sectoren weer op niveaus lager dan die van voor de uitkomst van het Brexit-referendum. In het laatste kwartaal was de ABS-markt stabiel tot licht positief. De volumes in de markt werden groter. Naast de traditionele issuers kwamen er ook partijen naar de markt die tijdens de crisis portefeuilles met leningen van banken hadden gekocht. Zij maakten dankbaar gebruik van de sterk verbeterde marktomstandigheden om hun transacties te plaatsen Verantwoord Beleggen heeft een kapitaalcontract bij Aegon Levensverzekering met een gesepareerd beleggingsdepot dat wordt belegd in Aegon fondsen. Deze fondsen worden beheerd door Aegon Asset Management. Deze beleggingen moeten in overeenstemming zijn met de normen en waarden die Aegon hanteert en die zijn opgenomen in de Code of Conduct van Aegon N.V. In het Beleid Verantwoord Beleggen wordt concreet uitgewerkt wat dit betekent voor de beleggingen. Aegon Asset Management houdt rekening met uitgangspunten op gebieden zoals mensenrechten, wapens, gezondheid, arbeidsrechten en milieu. Als het gaat om productie, ontwikkeling en verhandelen van controversiële wapens, zoals clustermunitie en landmijnen, dan geldt er een algeheel investeringsverbod. Met behulp van de uitgebreide analyseresultaten van een gespecialiseerd extern bureau waarover Aegon de beschikking heeft, stelt Aegon een uitsluitingslijst op van bedrijven die hierin actief zijn. In deze bedrijven mag niet worden belegd, ook niet voor zogenaamde passieve indexbeleggingen. Alle beleggingsportefeuilles worden periodiek gecontroleerd op de naleving van dit uitsluitingsbeleid. Aegon voldoet hiermee aan de Nederlandse wetgeving die het verbiedt om directe steun te verlenen aan ondernemingen die clustermunitie produceren, verkopen of distribueren. Een andere categorie beleggingen waarvoor een investeringsverbod geldt zijn staatsobligaties, en overige leningen van lagere overheden, van landen die stelselmatig de mensenrechten schenden. Leidend hiervoor zijn veroordelingen van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties en sancties van de Europese Unie. Een uitsluitingslijst met alle bedrijven en landen die worden uitgesloten wordt gepubliceerd op Pagina 30 van 89

31 Als het gaat om de gedragingen van ondernemingen dan moet er voldaan worden aan internationaal geaccepteerde verdragen, in het bijzonder de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, Rio Declaration on Environment and Development, United Nations Convention against Corruption, UN Global Compact Principles, International Labour Organization s Declaration of Fundamental Principles and Right at Work en OECD Guidelines for Multinational Enterprises. Of de bedrijven waarin Aegon investeert voldoen aan deze normen monitort Aegon periodiek. Met bedrijven die niet voldoen wil Aegon een dialoog voeren om deze bedrijven tot ander gedrag te bewegen, dit wordt engagement genoemd. Als deze dialoog na veelvuldige en herhaalde pogingen niet tot voldoende resultaat leidt, dan gaat Aegon Asset Management alsnog over tot uitsluiting van het bedrijf. Naast uitsluiting en dialoog is een volgend belangrijk onderdeel van verantwoord beleggen de integratie van milieu-, sociale of maatschappelijke-, en bestuurlijke criteria (ESG in het Engels) direct in de investeringsbeslissingen en -analyse. Welke factoren bij deze zogeheten ESG-integratie relevant zijn verschilt per sector en type belegging. Via het gespecialiseerde externe bureau hebben alle Aegon analisten en portefeuillemanagers wereldwijd de beschikking over beoordelingen van vrijwel alle bedrijven en sectoren op deze ESG factoren. Deze beoordeling vormt een integraal onderdeel van het totale investeringsproces. Sinds kort stelt Aegon ook eisen aan de ESG beoordeling van landen buiten de Europese Unie. Bovenstaande uitgangspunten voor verantwoord beleggen zijn integraal van toepassing op het beleggingsbeleid. Slechts in uitzonderlijke situaties kan het, vanwege praktische bezwaren, voorkomen dat niet alle uitsluitingen overal kunnen worden toegepast. Dit is bijvoorbeeld het geval bij financiële instrumenten op een index en bij deelname en een gemengd fonds van een externe manager. Voor externe managers geldt dat Aegon in haar due diligence onderzoeken aandacht besteedt aan milieu-, maatschappelijke- en bestuurlijke factoren en vraagt Aegon deze externe managers verantwoording af te leggen over hun beleggingsbeleid. Indien zij keuzes maken die niet in lijn liggen met de uitgangspunten voor verantwoord beleggen, dan gaat Aegon met de betreffende partijen in gesprek Performance van de beleggingsportefeuille In onderstaand overzicht is de performance in 2016 per beleggingscategorie weergegeven Performance Benchmark TW Wereldwijde aandelen 8,77 8,87-0,08 Vastrentende waarden (excl. SLM) 5,61 4,39 1,17 Beursgenoteerd vastgoed 4,92 6,86-1,81 Grondstoffen 12,13 9,43 2,47 Global Tactical Asset Allocation 3,46 4,08-0,59 Liquiditeiten Totaal excl. SLM (gewogen) 6,56 6,28 0,27 Totaal excl. SLM (gewogen) na kosten 6,25 6,28-0,03 TW = Toegevoegde waarde 2016 Performance Benchmark TW Strategic Liability Matching (SLM) 33,33 Totaal voor kosten (gewogen) 10,37 Totaal na kosten (gewogen) 9,99 TW = Toegevoegde waarde Alle beleggingscategorieën in de beleggingsportefeuille van het Fonds hebben in 2016 een positief rendement laten zien. In bovenstaande tabel staan de rendementen in 2016 weergegeven. Aandelen doen het met 8,77% Pagina 31 van 89

32 zeer goed in Het fonds belegt in wereldwijde aandelen waarbij het valutarisico op de grootste valuta s (US dollar, Britse pond en Japanse yen) worden afgedekt. Het rendement was iets lager dan de benchmark. Door de gedaalde staatsrente en risico opslagen doen ook vastrentende waarden het erg goed met een rendement van 5,61%. Hiermee werd de benchmark ruimschoots verslagen. De belangrijkste bijdrage werd hierbij geleverd door beleggingen in Nederlandse hypotheken. Deze rendeerden bijna 9%. Tactisch beleid binnen de ander vastrentende waarden droegen ook bij aan het rendement. Grondstoffen deden het in 2016 erg goed in tegenstelling tot Het was de best presterende beleggingscategorie in de beleggingsportefeuille met 12,25% rendement in Door de gedaalde rente steeg ook de waarde van de rente afdekking. Dit effect droeg ook nog eens bijna 4% bij aan het totale beleggingsrendement. Tactisch beleid bleek erg lastig in Het voegde dit jaar geen waarde toe. Op de totale portefeuille scheelt dit naar schatting 0,06% in de rendement Risicoparagraaf Risicobeheer Het bestuur heeft besloten om het Integraal Risicomanagement Beleid verder aan te scherpen in Het doel van het Handboek Risico Management is tweeledig: a) het in kaart brengen van de doelstellingen, uitgangspunten en methodieken van het risicomanagement. b) het bewerkstellingen van aantoonbare adequate beheersing van risico s (t.a.v. de bedrijfsvoering, de financiële positie en uitbestedingsrelatie van SPFN) in relatie tot doelstellingen van het fonds. Integraal risicomanagement is een proces dat bewerkstelligd wordt door het bestuur en toegepast wordt bij het formuleren van de strategie van het Fonds. Het identificeert potentiële gebeurtenissen die invloed kunnen hebben op de doelstellingen van het pensioenfonds en is een handvat om risico s te kunnen beheersen zodat deze binnen de risicobereidheid van het fonds vallen. Het doel van integraal risicomanagement is om een redelijke zekerheid te bieden ten aanzien van het behalen van de doelstellingen. De strategische doelstellingen van SPFN zijn: a) Het beleggingsbeleid is afgestemd op het beleidskader (inclusief de risicobereidheid) van SPFN b) SPFN wil in staat zijn om minimaal de nominale pensioenuitkeringen te voldoen. Daarnaast heeft SPFN de ambitie om de pensioenuitkeringen te verhogen met de prijsinflatie (voorwaardelijke toeslagverlening) c) Het risicomanagement en de interne beheersing moeten aansluiten op de complexiteit van de beleggingsportefeuille en de pensioenregeling(en). Dit houdt in dat de inrichting van het Risicomanagement voor de beleggingen hogere eisen stelt aan interne beheersing naarmate de complexiteit in de portefeuille toeneemt. Voor pensioenbeheer houdt dit in dat het administratiesysteem en de procedures voor interne controle en beheersing voldoende ingericht moeten zijn om de regeling juist, tijdig, en volledig te administreren en uit te voeren (incasso en excasso) d) Het bestuur wil in control zijn over de eigen en de uitbesteedde processen voor vermogensbeheer en pensioenbeheer waaronder het adequaat beheersen van de risico s. Dit houdt in dat het bestuur in staat is om vast te stellen dat de uitvoering van het beleid binnen de hiertoe gestelde kaders plaatsvindt en dat het bestuur tijdig kan bijsturen indien dit niet het geval is. e) De governance van het risicomanagement moet effectief en volledig transparant zijn. Dit houdt in dat de beheersmaatregelen effectief zijn en dat het helder is waar taken en verantwoordelijkheden zijn belegd. Naast de strategische doelstellingen er ook Operationele-, Rapportage- en Compliance-doelstellingen vastgelegd. Pagina 32 van 89

33 De toezichthoudende organen zijn: De Nederlandse Bank (DNB), de Autoriteit Financiële Markten(AFM), het Verantwoordingsorgaan(VO) en de Visitatiecommissie. DNB toetst het pensioenreglement aan de Pensioenwet en aan overige relevante wet-en regelgeving. Deze toetsing geschiedt op basis van een risico gebaseerde en steekproefsgewijze inschatting Ook toetst DNB de uitvoering van de pensioenregeling van het fonds, d.m.v. o.a. Governance-onderzoeken, themaonderzoeken en beleggingsonderzoeken. AFM toetst het Communicatiebeleid van het Fonds en fungeert voor pensioenfondsen die hun beleggingsbeleid in eigen beheer hebben als controle orgaan t.o.v. dit beleid. SPFN heeft haar vermogensbeheer volledig uitbesteed en valt derhalve wat onder het toezicht van DNB. Onderstaand vind u een opsomming van de risico s waarmee een pensioenfonds specifiek in 2016 rekening heeft gehouden. Verzekeringstechnisch risico Verzekeringstechnisch risico is het risico dat uitkeringen (nu dan wel in de toekomst) niet gefinancierd kunnen worden vanuit premie- en/of beleggingsinkomsten als gevolg van onjuiste en/of onvolledige (technische) aannames en grondslagen bij de ontwikkeling en premiestelling van het product. Dit risico is afdoende afgedekt. Het fonds hanteert de meest actuele overlevingstabel en de aannames en grondslagen worden door de actuaris jaarlijks geanalyseerd. Per ultimo 2016 zijn de laatste overlevingstafels van het Actuarieel Genootschap (AG Generatietafel 2016) toegepast voor de bepaling van de verplichtingen. Herverzekeringsovereenkomst Het fonds is herverzekerd via een kapitaalcontract. Hierbij worden risico s (bijvoorbeeld overlijden van actieve deelnemers voor pensionering) verzekerd bij een verzekeringsmaatschappij. Hiervoor betaalt het fonds verzekeringspremies aan de verzekeringsmaatschappij. Bij een cumulatief positief technisch resultaat wordt dit gedeeld (aan het einde van de looptijd van het contract met de verzekeringsmaatschappij) volgens de verdeelsleutel 80% voor het Fonds en 20% voor de herverzekeraar. Bij een cumulatief negatief technisch resultaat is 100% voor rekening van de herverzekeraar. Het herverzekeringscontract werkt dus als een stop-loss mechanisme. In het door de verzekeraar opgestelde depotverslag wordt jaarlijks ingegaan op de uitsplitsing van het technisch resultaat. De overeenkomst met Aegon is in 2014 verlengd met twee jaar tot 1 januari Grondslagen pensioenverplichtingen Per ultimo 2016 is de Generatietafel 2016 gehanteerd zoals deze door het Actuarieel Genootschap (AG) is uitgebracht. Ook is bij de waardering van de pensioenverplichtingen rekening gehouden met ervaringssterfte waarvoor gebruik wordt gemaakt van tabel van Milliman Pensioenen. Begin januari worden, door Aegon, de grondslagen voor marktwaarderapportage m.b.t. het verslagjaar, verstrekt aan het fonds. Op dit formulier staat de basis voor te hanteren rekenrente, de sterftetafel, de leeftijd correcties en nog een aantal actuariële gegevens vermeld. Dit formulier wordt ter verificatie aangeboden aan de adviserend actuaris en vervolgens ondertekend geretourneerd aan Aegon. De gegevens vormen de grondslagen voor de berekening van de verplichtingen m.b.t. het jaarwerk. Operationeel risico Operationeel risico is het risico samenhangend met ondoelmatige of onvoldoende doeltreffende procesinrichting dan wel procesuitvoering. Het fonds ontvangt jaarlijks de ISAE 3402 Type 2 rapportages voor beleggingen en pensioen- en procesuitvoering van Aegon. Hierin wordt uitgebreid ingegaan op doeltreffende procesinrichting en procesuitvoering. Het operationeel risico wordt beheerst door het stellen van hoge kwaliteitseisen aan de organisaties die bij de uitvoering betrokken zijn op gebieden zoals interne organisatie, procedures, processen en controles en dergelijke. Deze kwaliteitseisen worden periodiek getoetst door het bestuur. Operationele risico s worden zoveel mogelijk beperkt door uitgebreide AOIC s (administratieve organisatie en interne controle) met ingebouwde controle momenten. Pagina 33 van 89

34 Het bestuur heeft de volgende beheersmaatregelen bepaald om het actieve risico te mitigeren (bron: handboek risicomanagement van het fonds): Strategisch Jaarlijks stelt het bestuur in het beleggingsplan het actieve tracking error budget vast. Dit is de tracking error (TE) die maximaal gelopen mag worden ten opzichte van de normportefeuille. De risico-acceptatiegraad wordt concreet uitgedrukt in een maximale tracking error voor actief beheer. Tactisch Indien de actuele tracking error op actief beheer binnen de toegestane bandbreedte ligt zal er geen bijsturing plaatsvinden. Bij overschrijding van de ex-ante tracking error zal door de vermogensbeheerder aan het bestuur een voorstel worden gedaan tot aanpassingen in de portefeuille, waardoor de ex-ante tracking error wordt verlaagd tot het niveau dat is opgenomen in het strategische beleggingsplan. Operationeel De tracking error op actief beheer wordt op maandbasis gemonitord door de vermogensbeheerder. De tracking error op actief beheer wordt op maand- en op kwartaalbasis gerapporteerd aan het bestuur. Bij overschrijding van de ex-ante tracking error zal door de vermogensbeheerder aan het bestuur een voorstel worden gedaan tot aanpassingen in de portefeuille, waardoor de ex-ante tracking error wordt verlaagd tot het niveau dat is opgenomen in het strategische beleggingsplan. Het bestuur keurt het voorstel goed voordat dit daadwerkelijk wordt geëffectueerd. Matchingrisico Matchingrisico is het risico als gevolg van het niet in overeenstemming zijn van passiva en activa in termen van rentevoet, rente typische looptijden, basisvaluta en gevoeligheid voor ontwikkeling in prijspeil. Het fonds wil het renterisico voor ongeveer 70% en het valutarisico nagenoeg volledig afdekken. Het bestuur zal periodiek heroverwegen, mede n.a.v. een nieuwe ALM-studie of de mate van afdekking van het renterisico nog passend is. Integriteitrisico Integriteitrisico is het risico dat de integriteit van de instelling dan wel het financiële stelsel wordt beïnvloed als gevolg van niet integere, onethische gedragingen van de organisatie, medewerkers dan wel de leiding in het kader van wet- en regelgeving en maatschappelijke en door de instelling opgestelde normen. Het bestuur is gehouden aan de ethisch gedragscode die geldt bij Fluor. Bovendien wordt de integriteit en gedragscode door de actuaris (d.m.v. Prudent-Person Beleggingen) alsmede door de accountant (d.m.v. KPMG-Inquiries) afdoende gecontroleerd. Daarnaast moet worden voldaan aan de Modelgedragscode van de Pensioenfederatie. Er wordt elk jaar een verklaring afgelegd door alle bestuursleden dat er voldaan is aan deze gedragscode. In het kader van de mogelijke belangenverstrengeling is er in 2016 een uitgebreid integriteitrisicoanalyse onderzoek geweest. Uit de analyse blijkt dat er een laag risico en een lage mogelijke impact bestaat binnen de huidige organisatie structuur van het fonds met de bestaande beheersmaatregelen. Kredietrisico Kredietrisico is het risico dat een tegenpartij contractuele of andere overeengekomen verplichtingen niet nakomt. Verplichtingen zijn onder andere verstrekte kredieten, leningen, vorderingen en ontvangen garanties. In deze paragraaf wordt specifiek ingegaan op het kredietrisico in de fysieke portefeuille vastrentende waarden. Onder kredietrisico verstaat SPFN de risicofactor S5 (kredietrisico) in de solvabiliteitsformule van DNB. Dit is het risico dat de waarde van de (obligatie)portefeuille daalt als gevolg van een verhoging in de opslag voor kredietrisico (credit spread) Jaarverslag Voor alle actieve en gepensioneerde deelnemers wordt het jaarverslag 2016 geplaatst op de website van het Fonds en kan op verzoek worden verkregen op de administratie (locatie 1-033). Tevens wordt een Engelse versie uitgegeven van dit jaarverslag. Pagina 34 van 89

35 2.10. Toekomstparagraaf Het genomen besluit om vanaf 1 januari 2014 geen nieuwe deelnemers meer toe te laten tot de Pensioenregeling houdt in dat het fonds veroudert en op niet al te lange termijn gaat krimpen. Dit heeft invloed op de beleggingen en op de uitvoeringskosten per deelnemer. De beleggingshorizon wordt korter en het risico-element zal hierdoor moeten worden verlaagd, wat een verwachte negatieve invloed heeft op het te behalen rendement. De uitvoeringskosten zullen naar verwachting als gevolg van wijzigingen in wet- en regelgeving naar verwachting toenemen en omgeslagen moeten worden over een verminderend aantal deelnemers. De regeling is een zogenaamd Defined Benefit Plan wat inhoudt dat de hoogte van de uitkering wordt toegezegd (uitkeringsovereenkomst). Dit betekent dat de werkgever volgens de Amerikaanse boekhoudregels hiervoor een reservering moet maken op de balans. De werkgever(s) hebben meerdere malen te kennen gegeven de regeling op niet al te lange termijn te willen sluiten en de opgebouwde rechten elders onder te brengen. Het dagelijks bestuur van het fonds heeft DNB hiervan in een persoonlijk gesprek geïnformeerd. In 2016 is een werkgroep gevormd van werkgeversvertegenwoordigers en ondernemingsraadsleden om de mogelijkheden hiervoor te onderzoeken. Het bestuur van het fonds is gevraagd om hieraan deel te nemen. Onder leiding van een consultant zijn de diverse opties besproken en dit resulteerde in de volgende mogelijkheden. 1) Opbouw toekomstige pensioenjaren. Dit zal mogelijk in een defined contribution scheme plaatsvinden (premieovereenkomst). Dit valt echter buiten de verantwoordelijkheid van het fonds. 2) Indexatie/Backservice van opgebouwde rechten. De pensioenwet geeft de mogelijkheid een onderscheid te maken in de hoogte van de indexatie tussen actieve deelnemers aan de ene kant en slapers/gepensioneerden aan de andere kant. De gekozen indexatie blijft van toepassing voor de rest van het leven. Dus het is een vraag of verschillende indexaties een evenwichtige oplossing is. 3) Termijn De werkgever gaf in eerste instantie aan te denken aan een termijn van enkele jaren. Overeenstemming werd bereikt dat de opgebouwde rechten uiteindelijk bij een verzekeringsmaatschappij zouden worden ondergebracht (buy-out). De hoogte van de kosten van het onderbrengen van deze verplichtingen is in sterke mate afhankelijk van de overeengekomen indexatie maar ook van de stand van de rente op dat moment. Een tussenoplossing zou kunnen zijn dat de opbouw van nieuwe rechten elders plaatsvinden en het fonds alleen de indexatie toevoegt aan de opgebouwde rechten (freeze). Op het moment dat de rentestand naar oordeel van de werkgever gunstig is wordt de buy-out een feit. Over de hoogte van de indexatie is nog geen beslissing genomen. Overeengekomen is wel dat op het moment van de freeze de hoogte van de indexatie vast staat en dat de buy-out hier geen invloed op heeft. NB. De indexatie voor slapers/gepensioneerden verandert dan van voorwaardelijk naar onvoorwaardelijk. Eind december heeft de werkgever het bestuur geïnformeerd dat zij pro-forma de uitvoeringsovereenkomst wil opzeggen per 31 december De uitvoeringsovereenkomst heeft een opzegtermijn van een jaar. Hoewel het bestuur met de werkgever van mening verschilt of de opzegging correct heeft plaatsgevonden, is de intentie van de werkgever duidelijk. Het bestuur heeft een adviseur (Triple A) gevraagd haar te ondersteunen op financieel en juridisch gebied voor de te voeren gesprekken met werkgever en ondernemingsraad (de sociale partners) in Pagina 35 van 89

36 Op de korte termijn: Het bestuur stelt in 2017 een plan van aanpak op. Hierbij worden diverse activiteiten vastgelegd waarbij ook de richtlijnen van de DNB in dergelijke situaties worden gevolgd. In het plan van aanpak wordt rekening gehouden met meerdere scenario s. Er wordt onder andere gekeken naar de mogelijke tijdstippen waarop de regeling zou kunnen worden aangepast. Er wordt tevens aan ALM uitgevoerd om inzicht te krijgen in de gevolgen voor de deelnemers van een mogelijke buy-out, maar ook naar de effecten van het voortbestaan van het fonds, al dan niet gesloten voor nieuwe pensioenopbouw. Het bestuur stelt dat de toezeggingen voor de bestaande pensioenrechten gestand moeten worden gedaan, zoals als ook toegezegd door de werkgever bij het sluiten van de regeling voor nieuwe deelnemers. Hierbij wordt er gekeken naar de evenwichtige belangenbehartiging van de deelnemersgroepen. Het bestuur zal in overleg treden met de werkgever over een compensatie voor mogelijke aantasting van pensioenrechten. Dit overleg zal in goede communicatie met de ondernemingsraad plaatsvinden. Onderdeel van een mogelijke sluiting van het fonds is een raadpleging onder de actieve deelnemers zoals ook vastgelegd in de statuten van de stichting, Voorafgaande de raadpleging zal er een goede informatie verstrekking plaatsvinden zodat het de deelnemers duidelijk is wat er met hun opgebouwde pensioenrechten gaat gebeuren. Op de lange termijn: Hoewel het bestuur er primair vanuit gaat dat het fonds geliquideerd zal worden via een buy-out, kan het best nog een aantal jaren duren voordat dit daadwerkelijk zal plaatsvinden. Het bestuur zal beleid opstellen voor een situatie van het voortbestaan van het fonds, al dan niet gesloten. Hierbij zal er een analyse plaatsvinden van de risico s die zullen gaan optreden indien er geen, dan wel een aangepaste uitvoeringsovereenkomst zal zijn. Het is wel duidelijk dat het fonds op termijn zal ophouden te bestaan in de huidige vorm aangezien het fonds zal gaan krimpen bij sluiting van de regeling. Hoofddorp, 28 juni 2017 Het Bestuur M. Blom F.J. van Heijningen B. de Hoog R. van Lohuizen P. Mali P. Pluimers G. van der Schaaf A. Touw Pagina 36 van 89

37 3. Verslag van de visitatiecommissie In 2017 heeft VC-Holland tussen maart en mei een audit uitgevoerd, waarbij aan het bestuur een groot aantal vragen werden gesteld aangaande de fondsdocumenten, het vermogensbeheer, de visie en toekomst, de administratie en het pensioencontract. Samenvatting Bevindingen Visitatie 2016 Inleiding Het bestuur van Stichting Pensioenfonds Fluor (hierna: het Fonds) heeft VCHolland en daarmee de leden van de visitatiecommissie (VC), de opdracht gegeven om in de eerste helft van 2017 een zogenaamde jaarlijkse visitatie uit te voeren. De onderhavige visitatie is de derde zogenaamde jaarlijkse visitatie in een driejaarscyclus van visitaties waarbij in 2014 een algehele standaard visitatie heeft plaatsgevonden. De beoordelingsperiode van deze visitatie strekt zich uit tot de begin 2017 voor de VC beschikbare informatie met betrekking tot het boekjaar De VC heeft tot (wettelijke) taak toezicht te houden op (de totstandkoming van) het beleid van het bestuur en op de algemene gang van zaken in het Fonds. De VC is ten minste belast met het toezien op een adequate risicobeheersing en evenwichtige belangenafweging door het bestuur en legt verantwoording af over de uitvoering van de taken aan het VO en de werkgever en in het jaarverslag. Het intern toezicht vervult zijn taak zodanig dat het bijdraagt aan het effectief en slagvaardig functioneren van het Fonds en aan een beheerste en integere bedrijfsvoering. VCHolland heeft voor de uitvoering van visitaties een werkwijze ontwikkeld die uiteindelijk uitmondt in een rapportage over de bevindingen en het oordeel van de visitatiecommissie. Daarbij wordt expliciet ingegaan op de (wettelijke) normen met betrekking tot de uitvoering van het intern toezicht. Oordeel/Bevindingen Samenvattend oordeel: De VC heeft kunnen vaststellen dat het beleid van het bestuur evenwichtig en in voldoende mate op een zorgvuldige manier tot stand is gekomen en uitgevoerd. Er is sprake van een beheerste en integere bedrijfsvoering. Het bestuur is toereikend in control met betrekking tot de uitbestede activiteiten. a. Follow up vorige visitatie De VC is van mening dat er binnen het Fonds een gestructureerd proces aanwezig is inzake de opvolging van de eerder door de VC gedane aanbevelingen. Het visitatierapport is onderdeel van het overleg tussen bestuur en verantwoordingsorgaan (VO). De samenvatting van de rapportage van de VC wordt gepubliceerd in het jaarverslag. b. Algemene gang van zaken Het Fonds volgt de ontwikkelingen op het gebied van wet- en regelgeving op de voet en anticipeert ook op de eventuele gevolgen voor het Fonds. De VC doet nog een aanbeveling te toetsen of voldaan wordt aan de verscherpte wet- en regelgeving met betrekking tot het melden van datalekken en beveiligingsrisico s. Het Fonds verkeert in een situatie van een reservetekort. Naar de mening van het bestuur is herstel binnen de vastgestelde termijn mogelijk. De resultaten van de haalbaarheidstoets in 2016 passen binnen de eerder vastgestelde criteria bij de vaststelling van de risicohouding. Voor de aangesloten werkgevers bestaat een bijstortingsverplichting indien de financiële positie van het Fonds onvoldoende is. Het bestuur besteedt veel aandacht aan de ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn op de toekomst van het Fonds. Wij adviseren deze visie op de toekomst van het fonds vast te leggen in een document met daarin opgenomen de diverse scenario-analyses, een actielijst met stappenplan en tijdlijn. De VC doet tevens de aanbeveling meer aandacht te besteden aan proactief handelen en actiegerichtheid. Door de externe accountant en certificerend actuaris zijn over 2015 goedkeurende verklaringen afgegeven. c. Governance De VC heeft kunnen vaststellen dat er binnen het Fonds sprake is van een toereikende governancestructuur. Er wordt voldaan aan de normen met betrekking tot de algemene taak en waarborging van goed pensioenbestuur. Bij de besluitvorming neemt het bestuur een evenwichtige belangenafweging in Pagina 37 van 89

38 aanmerking. Binnen het Fonds is sprake van een beheerste en integere bedrijfsvoering. De relatie tussen bestuur en VO is goed, waarbij het bestuur zorg draagt voor een toereikende informatieverschaffing. Er vindt ook regelmatig overleg plaatst tussen bestuur en VO. Het Fonds is voldoende in control met betrekking tot de uitbestedingsactiviteiten. Er is sprake van een regelmatige evaluatie van de uitbestedingspartners. Een vastlegging van het uitbestedingsbeleid (van selectie tot beëindiging) is gewenst. De VC doet de aanbeveling de Code Pensioenfondsen te monitoren op naleving middels een volledig codeoverzicht met verwijzing naar de diverse fondsdocumenten. d. Geschiktheid De VC heeft kunnen vaststellen dat binnen het Fonds sprake is van een gestructureerde invulling van de vereiste deskundigheid en geschiktheid. Er is een deskundigheidsplan en geschiktheidsmatrix. De VC adviseert deze documenten te herijken en waar nodig aan te vullen onder andere met specifieke profielschetsen en competenties. Een geschiktheidsplan is de basis voor de beoordeling van de aanwezige en gewenste deskundigheid en ook de permanente educatie komt aan de orde. Het tijdsbeslag is toereikend en het Fonds betrekt de bevordering van diversiteit bij de invulling van vacatures in de fondsorganen, waarbij nog verbetering mogelijk is door de intenties terzake diversiteit onderdeel te doen zijn van de profielschets bij vacatures. Het bestuur voert periodiek een zelfevaluatie uit en betrekt de resultaten daarvan in het opleidingsbeleid. e. Beleggingen Het Fonds voldoet aan de normen met betrekking tot strategie, beleid en algemene oriëntatie. Hierbij wordt rekening gehouden met de voortschrijdende veroudering van het Fonds door het ontbreken van nieuwe toetreders. Er bestaat consistentie tussen de door het Fonds geformuleerde uitgangspunten voor invulling van het beleggingsproces. De resultaten van een ALM-studie zijn de basis geweest voor de invulling van het beleggingsbeleid. In 2016 is een ALM-studie uitgevoerd gericht op het premieniveau Rekening wordt gehouden met de door het Fonds vastgestelde risicohouding. Het Fonds is kritisch met betrekking tot de kostenontwikkeling waardoor de kosten laag zijn. De kostenrapportage bevat niet alle kostencomponenten en de VC vraagt hiervoor de aandacht. Het beleggingsproces is afdoende gedocumenteerd o.a. in de ABTN en een beleggingsplan. De commissie Beleggingen heeft een adviserende en monitorende taak. Het Fonds volgt het beleid van de werkgever met betrekking tot maatschappelijk verantwoord beleggen. Het Fonds voldoet in algemene zin aan de normen met betrekking tot de uitvoering en uitbesteding. De door de uitbestedingspartijen verzorgde rapportages zijn voldoende voor een eigen oordeelsvorming. De monitoring van de beleggingsprestaties is adequaat. De VC beveelt aan het proces van monitoring van de periodieke rapportages en de hierin opgenomen maatregelen van interne controle vast te leggen. f. Risico s Het Fonds voldoet in algemene zin aan de normen met betrekking tot de beginselen van risicobeheer. De functie risicobeheer is bij een door het bestuur ingestelde werkcommissie belegd. Binnen het Fonds is sprake van een integrale risico management aanpak waardoor er sprake is van een voldoende beheersing van de risico s. De VC doet daarbij de aanbeveling de door de uitbestedingsrelaties afgegeven kwaliteitsverklaring nog eens te toetsen aan de normen van het Fonds zelf. In 2017 wordt hier aandacht aan besteed. Het Fonds heeft aandacht gegeven aan de verbetering van de beheersing van de integriteitsrisico s. De VC adviseert de fondsdocumenten voor zover het betrekking heeft op het risicomanagement (ABTN, IRM handboek) te actualiseren Het Fonds stelt zich actief op bij de beheersing van de ICT-risico s. g. Communicatie De VC heeft kunnen vaststellen dat het Fonds een adequate invulling geeft aan het communicatiebeleid. In 2016 zijn daarvoor nog belangrijke bijdrages geleverd door de instelling van een pensioenspreekuur voor de deelnemers en een meting van de effectiviteit van het communicatiebeleid. De informatie aan individuen is op orde en voldoet aan de wet- en regelgeving. Het Fonds geeft actief invulling aan de te publiceren informatie. In dit kader doet de VC nog de aanbevelingen de te publiceren informatie te toetsen aan de ter zake geldende voorschriften en extra aandacht te geven aan de financiële positie van het Fonds en de mogelijke gevolgen daarvan voor de deelnemers. Pagina 38 van 89

39 4. Verslag van het verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan heeft dit jaar 4 maal vergaderd met het bestuur en 4 maal intern Samenstelling De vacature in de afvaardiging namens de gepensioneerden die eind 2015 was ontstaan is ingevuld door de heer P. Post. Door het aftreden van de heer Oldewarris in oktober 2016 is wederom een vacature in de afvaardiging namens de gepensioneerden ontstaan, welke inmiddels is ingevuld door de heer G. Mulder. Door de uitdiensttreding van de heer J. Spiekermann in april 2016 was een vacature ontstaan in de afvaardiging namens de actieven. Deze vacature is per mei 2016 ingevuld door de heer M. Jacobs. Eind 2016 had het verantwoordingsorgaan hierdoor de volgende samenstelling: Namens de pensioengerechtigden Namens de gepensioneerden E. Enzerink (plv.voorzitter) P. Koster (voorzitter) C. Woltering (secretaris) P. Post D. Westerlaken- van Westen G. Mulder M. Jacobs (plv. secretaris) Sinds 1 mei 2016 treedt de heer J. Spiekermann op als adviseur van het verantwoordingsorgaan Deelname aan werkcommissies Opleidingen De zoektocht naar geschikte pensioenfonds opleidingen voor het VO om te komen tot deskundigheidsniveau A is dit jaar afgerond. Gedurende 2016 was een keuze voor een opleiding bepaald en het komend jaar gaan de nieuw toegetreden VO leden deze opleiding volgen Overleg met het bestuur In 2016 is totaal vier maal overleg met het bestuur geweest: maart mei oktober december 2016 Met als hoofdpunten de volgende zaken: 1. Het jaarverslag 2015 (vergadering 26 mei 2016) 2. Het toeslagenbeleid 2017 (vergadering 08 december 2016) Op 18 augustus 2016 is er een speciale bijeenkomst geweest met een afvaardiging van het bestuur en het VO omtrent de aanpassing van de regeling voor het partnerpensioenmechanisme. Voorafgaand aan deze bijeenkomst heeft een afvaardiging van het VO op 13 juni 2016 een presentatie van Ortec aan het bestuur bijgewoond waarin de verschillende mogelijkheden voor aanpassing uiteengezet en geanalyseerd werden. Pagina 39 van 89

40 Adviesaanvragen De volgende adviesaanvragen zijn door het VO behandeld 2016: Aanvraag no. Onderwerp Reactie DLN/VO Aanvullend commentaar door DLN / VO SPFN-aan-VO SPFN-aan-VO Mondelinge aanvraag voor advies in vergadering 18 augustus 2016 Aanvraag voor advies in vergadering 08 december 2016 Communicatieplan ABTN revisie 11 Aanpassing partnerpensioen Toeslagen op pensioenen per 1 januari 2017 Positief Advies VO_ADV_2016_01 Aanvullende vragen VO_ADV_2016_02 Positief Advies VO_ADV_2016_03_ABTN Positief Advies VO_ADV_2016_03_OP_PP VO gaat ervan uit dat aan het Communicatie plan de bijlage Informatie verplichtingen wordt toegevoegd tot een enkel definitief document. Antwoorden op vragen gesteld in werkgroep bestuur_vo en de aanvullende vragen in VO_ADV_2016_02, gegeven in de OV van 13 Oktober 2016 VO steunt bestuursbesluit voor partnerpensioen op 100% kapitaalbasis. Geen bezwaar In OV 08 december Oordeel en aanbeveling Om tot een oordeel over het handelen van het bestuur te komen heeft het VO allereerst in de brief VO_SPFN_2016_02_Aanvraag informatie Jaarverslag 2016 een aantal specifiek aandachtspunten voorgelegd aan het bestuur. Om tot een oordeel over het handelen van het bestuur te komen heeft het VO de volgende gepasseerde onderwerpen geevalueerd: - Toekomst van het fonds - Aanbevelingen VC Holland - Beweegredenen franchise vaststelling - Overgang contractvorm Aegon - Aanpassing partnerpensioen inclusief raadpleging Het verantwoordingsorgaan komt echter ook met de volgende aanbevelingen: 1. Het verantwoordingsorgaan verwacht ook voor de toekomst bijtijds geïnformeerd te worden over op handen zijnde veranderingen wat betreft de toekomst van het fonds. 2. Ten aanzien van de overgang van contractvormen van Aegon heeft het bestuur het verantwoordingsorgaan gedurende de reguliere vergaderingen op de hoogte gehouden over de gekozen aanpak, het betrekken van externe expertise en de voortgang van het proces/onderhandelingen. Een gedetailleerde schriftelijke vastlegging van het proces ontbreekt echter. Het verantwoordingsorgaan beveelt aan dit alsnog te doen. Ook beveelt het verantwoordingsorgaan aan om deze overgang onderwerp van het komende visitatieonderzoek te laten zijn. Op basis van onder meer bovengenoemde onderwerpen, komt het verantwoordingsorgaan tot het oordeel dat het bestuur met inachtneming van een voldoende mate van zorgvuldigheid en evenwichtige belangenafweging, tot verantwoorde besluitvorming en beleidskeuzes is gekomen conform het beleidskader van het fonds. Pagina 40 van 89

41 Jaarrekening Pagina 41 van 89

42 5. Balans per 31 december 2016 (Bedragen in duizenden euro s na bestemming van het resultaat) Activa Beleggingen voor risico pensioenfonds Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Overige beleggingen Beleggingsvorderingen en -schulden (881) (666) Vorderingen en overlopende activa Overige vorderingen Totaal activa Pagina 42 van 89

43 Passiva Stichtingskapitaal en reserves Algemene reserves (40.687) (37.943) Bestemmingsreserves Overige reserves Technische voorzieningen Voorziening pensioenverplichtingen voor risico van het pensioenfonds Overige technische voorzieningen Overige schulden en overlopende passiva Schulden uit herverzekering Overige schulden Totaal passiva Pagina 43 van 89

44 Pagina 44 van 89

45 6. Staat van baten en lasten over 2016 (Bedragen in duizenden euro s) Staat van Baten en Lasten BATEN Premiebijdragen Beleggingsresultaten voor risico pensioenfonds (13.427) Baten uit herverzekering Totaal baten (297) LASTEN Pensioenuitkeringen Pensioenuitvoeringskosten Pensioenopbouw Indexering en overige toeslagen Rentetoevoeging (258) Onttrekking voor pensioenuitkeringen (12.683) (11.377) - Onttrekking voor pensioenuitvoeringskosten (432) (357) - Wijziging marktrente Wijziging uit hoofde van overdracht van (268) (465) rechten - Wijziging uit hoofde van actuariële uitgangspunten - Overige mutatie voorziening (1.772) (1.603) pensioenverplichtingen Mutatie voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds Mutatie overige technische voorzieningen 10.7 (1.676) (569) Saldo overdracht van rechten Overige lasten Totaal lasten Saldo baten en lasten (39.079) Pagina 45 van 89

46 Bestemming van resultaat Mutatie Algemene Reserves (2.744) (66.572) Mutatie Bestemmingsreserves Mutatie Overige reserves Totaal bestemming van het resultaat (39.079) Pagina 46 van 89

47 7. Kasstroomoverzicht over 2016 (Bedragen in duizenden euro s) Kasstroom uit pensioenactiviteiten Ontvangen premies Ontvangen in verband met overdracht van rechten Betaalde pensioenuitkeringen (12.188) (11.697) Betaald in verband met overdrachten van (405) (478) rechten Betaalde pensioenuitvoeringskosten Betaalde bedragen aan herverzekeraar (1.712) 0 Ontvangen uitkeringen van herverzekeraar (1.292) (11.526) Kasstroom uit beleggingsactiviteiten Verkopen en aflossing van beleggingen Ontvangen directe beleggingsopbrengsten Aankopen van beleggingen (40.297) ( ) Betaalde kosten van vermogensbeheer Netto kasstroom (215) (10.838) Liquide middelen primo (666) Liquide middelen ultimo (881) (666) Pagina 47 van 89

48 Pagina 48 van 89

49 8. Toelichting behorende tot de jaarrekening Algemeen Het doel van, statutair gevestigd te Haarlemmermeer en kantoorhoudende te Hoofddorp (hierna het fonds ) is het nu en in de toekomst verstrekken van uitkeringen aan gepensioneerden en nabestaanden ter zake van ouderdom en overlijden; tevens verstrekt het fonds uitkeringen aan arbeidsongeschikte deelnemers. De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving (RJ), uitgegeven door de Raad voor de Jaarverslaggeving. De jaarrekening is opgesteld in duizenden euro s. De jaarrekening is door het bestuur opgesteld met inachtneming van de continuïteitsveronderstelling. Het bestuur heeft op 28 juni 2017 de jaarrekening opgemaakt en vastgesteld. Beleggingen en pensioenverplichtingen worden gewaardeerd op marktwaarde. De overige activa en passiva worden gewaardeerd op de verkrijgings- of vervaardigingsprijs. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld, vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans, de staat van baten en lasten en het kasstroomoverzicht zijn referenties opgenomen, waarmee wordt verwezen naar de toelichting Opname in de balans of staat van baten en lasten Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen naar het pensioenfonds zullen toevloeien en de waarde daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling daarvan gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Baten worden in de rekening van baten en lasten opgenomen wanneer een vermeerdering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld Vreemde valuta Activa en passiva in vreemde valuta worden omgerekend naar euro s tegen de koers per balansdatum. Deze waardering is onderdeel van de waardering tegen marktwaarde. Baten en lasten voortvloeiende uit transacties in vreemde valuta worden omgerekend tegen de koers per transactiedatum Schattingen en veronderstellingen Bij toepassing van de grondslagen en de regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt het bestuur van het pensioenfonds zich verschillende oordelen en maakt schattingen die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten. Pagina 49 van 89

50 8.5. Schattingswijziging In september 2016 is door het Actuarieel genootschap een nieuwe Prognosetafel AG 2016 gepubliceerd. Het pensioenfonds heeft besloten om gebruik te maken van deze nieuwe generatietafel voor de waardering van haar pensioenverplichtingen. Als gevolg van een overgang van de Prognosetafel AG2014 naar Prognosetafel AG2016 is in boekjaar 2016 de VPV verhoogd met 736K. Naast de overgang van de overlevingstafel, zijn er voor het pensioenfonds ook nieuwe fondsspecifieke correctiefactoren voor ervaringssterfte vastgesteld. Door de overgang van de ESP1 correctiefactoren voor ervaringssterfte naar de Milliman 2016 correctiefactoren is in boekjaar 2016 de VPV verhoogd met 2.665K. De nieuwe fondsspecifieke correctiefactoren voor ervaringssterfte zijn onderbouwd in het grondslagenonderzoek 2016 van Milliman Belastingen De activiteiten van het pensioenfonds zijn vrijgesteld van belastingheffing in het kader van de vennootschapsbelasting Beleggingen voor risico pensioenfonds Algemeen Resultaatverantwoording Alle gerealiseerde en ongerealiseerde resultaten worden direct in de staat van baten en lasten verantwoord Participaties in beleggingsfondsen Het fonds heeft al haar middelen belegd in beleggingsfondsen. De beleggingen in participaties van Aegon beleggingsfondsen worden gewaardeerd tegen marktwaarde, zijnde de intrinsieke waarde van de participatie. Deze waarde wordt elke dag dat de Nederlandse beurs open is vastgesteld, met uitzondering van het Aegon Hypothekenfonds waarvan de waarde eens per maand wordt vastgesteld. De Aegon beleggingsfondsen beleggen in aandelen, obligaties, derivaten, futures, vastgoed, grondstoffen en alternatives zoals Hedge funds en private equity. De marktwaarde van deze onderliggende beleggingen vindt plaats tegen beurskoers of, bij gebrek daaraan, tegen taxatiewaarde aan de hand van het meest actuele jaarbericht of andere recente informatie. De waardering van de beleggingen wordt bepaald aan de hand van gegevens die door een onafhankelijke partij worden aangeleverd. Voor de onderliggende beleggingen die niet-beursgenoteerd zijn, wordt de waardering vastgesteld op basis opgaven van een onafhankelijke derde of indien niet voorhanden op basis van interne modellen welke jaarlijks door de externe accountant worden getoetst. De marktwaardebepaling van een hypotheek geschiedt door de toekomstige contractuele kasstromen te verdisconteren, rekening houdend met vervroegde aflossingen van de klant. De alternatives worden gewaardeerd op basis van informatie welke van de beheerder van de onderliggende fondsen wordt verkregen Vorderingen en overlopende activa Voor zover noodzakelijk wordt op de vorderingen en overlopende activa een voorziening voor oninbaarheid in mindering gebracht Technische voorzieningen Voorziening pensioenverplichtingen De voorziening pensioenverplichtingen wordt gewaardeerd op basis van de rentetermijnstructuur (RTS) die door DNB per 31 december is gepubliceerd. De waarde wordt bepaald op basis van de contante waarde van de beste inschatting van toekomstige kasstromen die samenhangen met de op balansdatum onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen. Onvoorwaardelijke pensioenverplichtingen zijn de opgebouwde nominale aanspraken en de onvoorwaardelijke (indexatie)toezeggingen. Bij de berekening van de voorziening pensioenverplichtingen is uitgegaan van het op de balansdatum geldende fondsreglement en van de over de verstreken deelnemersjaren verworven aanspraken. Jaarlijks Pagina 50 van 89

51 wordt door het bestuur besloten of de opgebouwde pensioenaanspraken worden geïndexeerd. Alle per balansdatum bestaande indexatiebesluiten zijn in de berekening begrepen. Er wordt geen rekening gehouden met toekomstige salarisontwikkelingen. Bij de berekening van de voorziening wordt rekening gehouden met premievrije pensioenopbouw in verband met invaliditeit op basis van de contante waarde van premies waarvoor vrijstelling van betaling wegens arbeidsongeschiktheid is verleend. Bij de bepaling van de actuariële uitgangspunten wordt uitgegaan van voor toezichthouder acceptabele grondslagen, waarbij rekening wordt gehouden met de voorzienbare trend in overlevingskansen. De belangrijkste actuariële grondslagen en veronderstellingen zijn: a. de rentevoet is gebaseerd op de door DNB gepubliceerde nominale rentetermijnstructuur per einde jaar b. de sterftekansen zijn ontleend aan de AG generatietafel 2016, startjaar 2017 (2015: AG generatietafel 2014, startjaar 2016), inclusief de ervaringssterfte volgens correctietabel Milliman Pensioenen (2015: ervaringssterfte volgens verbond van verzekeraars correctietabel ES-P1); c. voor het partnerpensioen is aangenomen dat de partner drie jaar jonger is dan de verzekerde man en drie jaar ouder is dan de verzekerde vrouw. d. de partnerfrequenties (inclusief huwelijkspartners en geregistreerde partners) zijn vastgesteld volgens het vijfde CRC-rapport. Na de datum van ingang van het ouderdomspensioen geschiedt reservering van het uitruilbaar partnerpensioen volgens het systeem bepaalde partner. De mixfactoren voor sekseneutraal tarief voor pensioenaankoop op leeftijd 65 uit expirerend kapitaal voor deelnemers aan de AIP-regeling bedraagt voor respectievelijk ouderdomspensioen en nabestaandenpensioen: Ouderdomspensioen Partnerpensioen Mannen 0,8194 0,9304 Vrouwen 0,1806 0,0696 e. Een opslag van 2,08% voor toekomstige uitvoeringskosten. De indexering van de pensioenen geschiedt in principe op basis van de ontwikkeling van de Consumenten- prijsindexcijfers, zoals die worden berekend door het Centraal Bureau voor de Statistiek. De indexering geschiedt voor zover het Fonds over voldoende middelen beschikt (artikel 18 van het fondsreglement) Overige technische voorzieningen Voorziening backservice De voorziening backservice koopsom betreft het per balansdatum nog te betalen bedrag inzake de salarisaanpassingen in het verslagjaar die in het volgende verslagjaar worden verwerkt in de voorziening pensioenverplichtingen. Op basis van fondsgrondslagen is de hoogte van deze voorziening per 31 december 2016 benaderd Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de directe methode Dekkingsgraden De (nominale) dekkingsgraad is gelijk aan het pensioenvermogen uitgedrukt in % van de technische voorzieningen. Het pensioenvermogen is gelijk aan het totaal van de activa minus overige schulden en overlopende passiva en onder aftrek van het saldo van de bestemmingsreserves. Pagina 51 van 89

52 De beleidsdekkingsgraad is cf. artikel 133a PW vastgesteld en is gelijk aan het voortschrijdende gemiddelde van de gerapporteerde nominale dekkingsgraden van de afgelopen 12 maanden. De reële dekkingsgraad is vastgesteld cf. artikel 133b PW. De reële dekkingsgraad is de verhouding tussen de beleidsdekkingsgraad en de dekkingsgraad die nodig is om een volledige voorwaardelijke toeslagverlening te geven op basis van waardevastheid. Indien deze dekkingsgraad tenminste 100% bedraagt, voldoet het fonds aan de eisen voor volledige voorwaardelijke toeslagverlening als de maatstaf voor indexeren de prijsinflatie zou zijn. Pagina 52 van 89

53 9. Toelichting op de balans 9.1. Algemeen Belegging in premiebijdragende onderneming(en) Het pensioenfonds heeft geen beleggingen in premiebijdragende ondernemingen. Afdekkingstransacties In de Aegon fondsen wordt gebruik gemaakt van derivaten met als doel een effectieve en efficiënte uitvoering van het beleggingsbeleid mogelijk te maken en beleggingsrisico's af te dekken. Securities lending en collateral management In de Aegon fondsen wordt indirect gebruik gemaakt van Security Lending en Collateral Management met als doel een effectieve en efficiënte uitvoering van het beleggingsbeleid mogelijk te maken. Per 1 januari 2017 is het juridisch eigendom van de beleggingen van Aegon Levensverzekeringen N.V. overgedragen aan het fonds. De beleggingen waren tot 1 januari 2017 ondergebracht in een kapitaalcontract met Aegon Levensverzekeringen N.V., waardoor zij juridisch eigenaar was van de beleggingen Beleggingen voor risico pensioenfonds Vastgoedbeleggingen Het verloop van deze post is als volgt: Stand primo boekjaar Aankopen Verkopen (2.913) (6.606) Waardeveranderingen Stand ultimo boekjaar De beleggingen in vastgoed bestaan volledig uit participaties in het AEGON Vastgoed Fund International ( 33,9M). Dit betreft een participatie in een internationaal vastgoedfonds Aandelen Het verloop van deze post is als volgt: Stand primo boekjaar Aankopen Verkopen (1.245) (2.677) Waardeveranderingen Stand ultimo boekjaar De beleggingen in aandelen bestaan volledig uit participaties in het AEGON World Equity Fund (EUR) ( 116,5M). Dit betreft een participatie in een wereldwijd aandelenfonds. Pagina 53 van 89

54 Vastrentende waarden Het verloop van deze post is als volgt: Stand primo boekjaar Afromingen en bijstortingen Strategic Liability Matching fonds (5.148) (2.870) Aankopen Verkopen (24.465) ( ) Waardeveranderingen (21.703) Stand ultimo boekjaar Het Strategic Liability Matching (SLM) beleggingsfonds maakt gebruik van renteswaps om de rentegevoeligheid van de beleggingen te kunnen afstemmen op de rentegevoeligheid van beleggingen. Contractueel zijn regels omtrent bijstortingen en afroming afgesproken. Het pensioenfonds heeft aan de vermogensbeheerder volmacht gegeven om indien nodig bijstortingen en afromingen uit te voeren, afhankelijk van de waardeontwikkeling van de participatie. Afromingen worden in principe herbelegd in staatsobligaties. Bijstortingen worden in eerste aanleg gedaan uit de opbrengst van de verkoop van staatsobligaties. Indien dit niet toereikend is worden andere beleggingen verkocht. Indien het pensioenfonds haar bijstortingsverplichtingen niet kan nakomen worden alle participaties van het pensioenfonds in het SLM beleggingsfonds verkocht. De beleggingen in vastrentende waarden bestaat uit participaties in 7 beleggingsfondsen van Aegon Asset Management. Het risicoprofiel is als volgt: Bedragen x 1 miljoen Overheidsobligaties Eurozone 73,3 75,3 Europese bedrijfsobligaties 64,4 58,5 Opkomende markten obligaties 6,6 5,9 Wereldwijde High Yield obligaties 6,8 5,7 Nederlandse Hypotheken 55,4 49,7 Absolute return beleggingen 54,1 50,2 Strategic Liability Matching Fund 64,2 47,6 Totaal 321,7 293, Overige beleggingen Het verloop van deze post is als volgt: Stand primo boekjaar Aankopen Verkopen (431) (574) Waardeveranderingen (10.727) Stand ultimo boekjaar De overige beleggingen betreffen participaties in het AEGON Global Commodity Fund (EUR) ( 22,3M) en AEGON Global TAA+ Fund ( 5,2M). Pagina 54 van 89

55 Het AEGON Global TAA+ Fund is een zogeheten overlay structuur (er wordt met relatief weinig waarde een relatief hoge exposure aangegaan) met als doel het tactisch beleid van de vermogensbeheerder te koppelen aan de portefeuille van het pensioenfonds. GTAA belegt in hoofdzaak in liquiditeiten en in derivaten Beleggingsvorderingen en schulden Deze post kan als volgt worden gespecificeerd: Liquide middelen (ten aanzien van beleggingen) (881) (666) Stand ultimo boekjaar (881) (666) De looptijd van deze schuld is korter dan 1 jaar Risico s van financiële instrumenten In de hierna volgende toelichtingen op de risico s van de beleggingen is een doorkijkmethode toegepast. Dit betekent dat naar het risicoprofiel van de beleggingen binnen de beleggingsfondsen is doorgekeken, in plaats van uitsluitend te kijken naar de participaties in de beleggingsfondsen. Indien belegd wordt in extern beheerde beleggingsfondsen, is de informatie op doorkijkbasis niet beschikbaar. Deze belegging wordt apart gepresenteerd in de hierna volgende risicotoelichtingen als Externe beleggingsfondsen. Het pensioenfonds beoogt hiermee op een transparante wijze inzicht te geven in de risico s die samenhangen met de beleggingen waarin zij heeft geïnvesteerd Prijsrisico Hier volgen de toelichtingen op de onderdelen van het prijsrisico. Valutarisico De meeste aandelenfondsen beleggen in aandelen die genoteerd zijn in andere valuta dan de Euro waardoor ze zijn blootgesteld aan valutarisico. Alleen in de gehedgde variant van een beleggingsfonds wordt het valuta risico grotendeels afgedekt. In het staatsobligatiefonds zitten enkel beleggingen gedenomineerd in Euro, waardoor het niet is blootgesteld aan enig valutarisico. In de overige fondsen kunnen beleggingen zitten met een denominatie in andere Europese valuta dan de Euro, maar al deze posities worden in beginsel gehedged naar Euro waardoor deze beleggingsfondsen een beperkt valutarisico lopen. Aangezien HighYield en Emerging Market obligaties in andere valuta dan de Euro genoteerd kunnen zijn, zijn deze beleggingsfondsen onderhevig aan valutarisico. Deze posities worden in beginsel gehedged naar Euro waardoor deze beleggingsfondsen een beperkt valutarisico lopen. Aangezien alle beleggingen gedenomineerd zijn in Euro, is het Strategic Liability Matching fonds niet blootgesteld aan enig valutarisico. De grondstoffondsen bestaan of uit instrumenten in Euro of worden afgedekt naar Euro waardoor ook hier het valutarisico afgedekt wordt. De beleggingen in het Aegon vastgoedfonds kunnen genoteerd zijn in andere valuta dan Euro. Hierdoor zijn deze beleggingen blootgesteld aan valutarisico. De beleggingen in het TKP vastgoedfonds kunnen genoteerd zijn in andere valuta dan Euro. De exposure naar het Britse Pond wordt afgedekt door middel van valutacontracten. Over de overige niet-euro beleggingen kan derhalve sprake zijn van een belangrijk valutarisico. Pagina 55 van 89

56 De verdeling van de beleggingen naar valuta is als volgt: Bedragen x 1 miljoen 2016 % 2015 % Euro Hong Kong dollar Amerikaanse dollar (9) (2) (6) (1) Overige valuta Stand ultimo boekjaar Renterisico Alle aandelenfondsen zijn onderhevig aan renterisico gezien fluctuaties in rentestanden de prijs van aandelen kan beïnvloeden. Alle obligatiefondsen zijn onderhevig aan renterisico en bovendien neemt dit renterisico toe met de looptijd van de obligaties. Enkel binnen staatsobligatiefondsen en het tactische overlay fonds worden bovendien actief posities ingenomen om te profiteren van verwachte veranderingen in de rente. HighYield en Emerging Market Debt fondsen zijn onderhevig aan renterisico en bovendien neemt dit renterisico toe met de looptijd van de obligaties. Fluctuaties in rentestanden beïnvloeden de prijs van vastrentende producten, waaronder obligaties en swaps. Binnen het Strategic Liability Matching fonds wordt geen actief beleid gevoerd om te profiteren van verwachte veranderingen in de rente. Gezien fluctuaties in rentestanden de prijs van swaps kan beïnvloeden, zijn alle grondstoffondsen onderhevig aan renterisico. De verdeling van de beleggingen naar renteherzieningsdatum of aflossingsdatum, indien deze eerder ligt, en de gemiddelde effectieve rentevoet is als volgt: Bedragen x 1 miljoen Korter dan een jaar (29) jaar 36 (15) 6 10 jaar langer dan 10 jaar Niet rentedragende instrumenten Externe beleggingsfondsen Stand ultimo boekjaar Het overzicht geeft de verdeling van het renterisico van de totale portefeuille waarbij tevens rekening gehouden is met de renteswaps. Een negatieve marktwaarde in het blok Korter dan een jaar is het gevolg van de korte poten van deze renteswaps. Met een renteswap wordt doorgaans een korte rente (de korte poot) geruild voor een lange rente (de lange poot) om renterisico van de pensioenverplichtingen af te dekken. De korte rente die betaald wordt, de korte poot, heeft dus een negatieve marktwaarde en een looptijd die korter is dan een jaar. Marktrisico Alle obligaties zullen altijd risico's lopen op de markt bij grote koersschommelingen omwille van onder andere grote veranderingen in de rente, spreads of valutaverschillen. Grondstofbeleggingen zijn altijd onderhevig aan marktrisico gezien de kans op grote koersschommelingen omwille van onder andere grote veranderingen in de rente of valutaverschillen. Vastgoedbeleggingen zijn altijd onderhevig aan marktrisico gezien de kans op grote koersschommelingen omwille van onder andere grote veranderingen in de rente of valutaverschillen. Pagina 56 van 89

57 Conform de index, hebben grondstoffenfondsen een grote exposure naar de energie sector, met name de olie sector. Daarnaast worden swaps alleen afgesloten met een beperkte lijst van goedgekeurde tegenpartijen waardoor het is blootgesteld aan concentratierisico. De verdeling van de beleggingen naar geografisch gebied is als volgt: Bedragen x 1 miljoen 2016 % 2015 % Verenigde Staten Nederland Duitsland Frankrijk Overige landen Stand ultimo boekjaar De verdeling van de beleggingen naar sector is als volgt: 2016 % 2015 % Financiële Instellingen Overheid Niet cyclische consumentengoederen Overige sectoren Stand ultimo boekjaar Kredietrisico Een voor beleggingsactiviteiten specifiek onderdeel van kredietrisico is het settlementrisico. Dit heeft betrekking op het risico dat partijen waarmee het pensioenfonds transacties is aangegaan niet meer in staat zijn hun tegenprestatie te verrichten waardoor het pensioenfonds financiële verliezen lijdt. De verdeling van de vastrentende waarden naar rating is als volgt: 2016 % 2015 % AAA AA+ / AA / AA A+ / A / A BBB+ / BBB/ BBB BB+ / BB / BB B+ / B / B CCC+ / CCC / CCC CC+ / CC / CC D Overige financiële instrumenten Stand ultimo boekjaar In de portefeuille zijn financiële instrumenten opgenomen welke gevoelig zijn voor wijzigingen in de kredietwaardigheid van de uitgevende instelling. Een A, AA of AAA rating geeft een goede tot uitstekende kredietwaardigheid aan. Bij een Rating van BBB en lager neem het risico op default toe. De portefeuille is blootgesteld aan een significant kredietrisico. In de portefeuille zijn beleggingen opgenomen in het Aegon Hypotheken Fonds welke beleggen in Nederlandse hypotheken. De rating van deze hypotheken worden op basis van een intern ratingmodel Pagina 57 van 89

58 vastgesteld. In dit model wordt uitgegaan van de expected loss per individuele hypotheek waarbij de input voor de berekening komt van rating agency Moody s. De plausibiliteit van deze waardering wordt vervolgens getoetst aan de hand van een tweetal controleberekeningen. De eerste controleberekening is gebaseerd op de expected loss uitgaande van historische performance van Saecure transacties (historische securitisatie transacties van Aegon). De tweede controleberekening is gebaseerd op de expected loss van een proxy RMBS (mandje van hypotheken). Het totale kredietrisico wijkt af van de marktwaarde van de portefeuille als gevolg van het gebruik van kredietderivaten (Credit Default Swaps). Met kredietderivaten wordt het kredietrisico op een tegenpartij afgedekt, of kan juist extra kredietrisico op een tegenpartij worden genomen. Voor de berekening van het totale kredietrisico in bovenstaand overzicht is rekening gehouden met de onderliggende waarde (exposure waarde) van de kredietderivaten in plaats van de marktwaarde van deze derivaten. Hiermee wordt een beter inzicht gegeven in het totale kredietrisico van de portefeuille Liquiditeitsrisico Het liquiditeitsrisico is het risico dat beleggingen niet tijdig en/of niet tegen een aanvaardbare prijs kunnen worden omgezet in liquide middelen, waardoor het pensioenfonds op korte termijn niet aan zijn verplichtingen uit hoofde van financiële instrumenten kan voldoen. Dit risico wordt beheerst door in het strategische en tactische beleggingsbeleid voldoende ruimte aan te houden voor liquiditeitsposities Concentratierisico Alle aandelenfondsen en vastgoedfondsen hebben een breed gespreide portefeuille. De meeste obligatiefondsen hebben een breed gespreide portefeuille waarbij sprake is van issuer limieten en de concentratie afwijkingen zijn gemaximeerd t.o.v. de benchmark. De benchmark voor het staatsobligatiefonds daarentegen bestaat uit een beperkt aantal overheden en derhalve is de portefeuille van dit fonds blootgesteld aan een concentratierisico. De HighYield en Emerging Market Debt fondsen hebben een breed gespreide portefeuille waarbij sprake is van issuer limieten en de concentratie afwijkingen zijn gemaximeerd t.o.v. de benchmark. Het Strategic Liability Matching fonds sluit alleen swaps af met een beperkte lijst van goedgekeurde tegenpartijen waardoor het is blootgesteld aan concentratierisico. Het hypothekenfonds belegt alleen in hypotheken met Nederlandse woonhuizen als onderpand. Hierdoor is sprake van concentratierisico. Dit risico wordt beperkt door zoveel mogelijk geografisch te spreiden binnen Nederland. Het GTAA fonds heeft een breed gespreide portefeuille. In onderstaande opstelling zijn alle posities in portefeuille die groter zijn dan 2% van het balanstotaal ultimo verslagjaar weergegeven: Bedragen x 1 miljoen 2016 % 2015 % Bondsrepubliek Duitsland Republiek Frankrijk Nederlandse Staat Blue Square Capital Management LLC ING Bank N.V Pagina 58 van 89

59 Indeling naar waarderingsniveau Op basis van deze verscheidenheid en gradaties in waarderingmethoden dienen de beleggingen te worden ingedeeld naar drie verschillende waarderingsniveaus: Niveau 1: Niveau 2: Niveau 3: De waarde van de belegging is gebaseerd op direct waarneembare marktnoteringen van identieke beleggingen in een actieve markt; Actuele waarde wordt vastgesteld aan de hand van waarderingsmodellen waarin gebruik is gemaakt van waarneembare marktdata; De waarde wordt vastgesteld met waarderingsmodellen waarin geen gebruik is gemaakt van waarneembare marktdata. In de onderstaande tabel is de verdeling naar waarderingsniveau weergegeven: 2016 % 2015 % Niveau Niveau Niveau Stand ultimo boekjaar De beleggingsfondsen zijn geclassificeerd als niveau 2 of 3 afhankelijk van de onderliggende beleggingen. Vrijwel alle Aegon beleggingsfondsen kennen een dagelijkse intrinsieke waardebepaling, dagelijkse toe- en uittredingsmomenten en hebben voornamelijk beursgenoteerde stukken in portefeuille. Hierdoor hebben de beleggingsfondsen meer het karakter van een niveau 1 belegging. Doordat de beleggingsfondsen zelf geen beursnotering kennen, worden de Aegon beleggingsfondsen als niveau 2 geclassificeerd. Een uitzondering hierop zijn de hypothekenfondsen en het vastgoedfonds waar voornamelijk level 3 beleggingen in zijn opgenomen Operationeel risico Operationeel risico is het risico van een onjuiste afwikkeling van transacties, fouten in de verwerking van gegevens, het verloren gaan van informatie, fraude en dergelijke. Dergelijke risico s worden beheerst door het stellen van hoge kwaliteitseisen aan de organisaties die bij de uitvoering betrokken zijn op gebieden zoals interne organisatie, procedures, processen en controles, kwaliteit van de geautomatiseerde systemen, en dergelijke. Deze kwaliteitseisen worden periodiek getoetst door het bestuur. Operationele risico's worden zoveel mogelijk beperkt door uitgebreide AOIC s met ingebouwde controle momenten. Toch kan menselijk handelen altijd leiden tot fouten ondanks de strakke protocollen Systeemrisico Systeemrisico is het risico dat het mondiale financiële systeem (de internationale financiële markten) niet langer naar behoren functioneert, waardoor beleggingen van de beleggingsfondsen waarin het pensioenfonds participeert, niet langer verhandelbaar zijn en zelfs hun waarde verliezen. Dit risico is voor het pensioenfonds, evenals voor andere marktpartijen, niet beheersbaar Vorderingen en overlopende activa Overige vorderingen Deze post kan als volgt worden gespecificeerd: Te vorderen premies Te vorderen technische winstdeling Stand ultimo boekjaar Pagina 59 van 89

60 De te vorderen premies van 177K bestaat uit een bedrag van 76K i.v.m. de eindafrekening van de werkgevers- en werknemerspremie over 2016 die in januari 2017 is voldaan en een bedrag van 101K voor nog te betalen kosten i.v.m. het opstellen en controleren van het jaarverslag en de DNB verslagstaten. Deze kosten worden in het volgende verslagjaar gefactureerd en door de werkgever betaald. Het pensioenfonds heeft per 1 januari 2009 met Aegon Levensverzekering N.V. een uitvoeringsovereenkomst gesloten met een looptijd van 5 jaar in de vorm van een gesepareerd beleggingsdepot met technische winstdeling. De uitvoeringsovereenkomst is voor een periode van 3 jaar verlengd tot 1 januari Het percentage technische winstdeling is hierbij verhoogd van 70% naar 80%. De tarieven voor herverzekering van zijn per 1 januari 2015 aangepast van Collectief 2003 naar Pensioentafel 2010 waarbij de liggende voorziening ook is omgerekend. De overige condities zijn niet gewijzigd. De huidige winstdelingsperiode is gestart op 1 januari 2009 en loopt tot 1 januari Is het saldo van de opgerente resultaten aan het einde van deze periode positief, dan wordt 80% van dit saldo aan het pensioenfonds uitgekeerd. Een eventueel negatief saldo komt voor rekening van Aegon. In verband met de dekking van het uitlooprisico wordt de technische winstdeling pas op 1 januari 2019, na verrekening van de resultaten in verband met premievrijstelling als gevolg van arbeidsongeschiktheid in de jaren 2017 en 2018, aan het fonds uitgekeerd Stichtingskapitaal en reserves Algemene reserves Aan de Algemene reserve wordt het behaalde resultaat toegevoegd na aftrek van de dotatie aan de Overige reserves. Het verloop van de algemene reserve is als volgt: Stand primo boekjaar (37.943) Mutatie via resultaatsbestemming (2.744) (66.572) Stand ultimo boekjaar (40.687) (37.943) Bestemmingsreserves De bestemmingsreserve betreft een reserve technische winstdeling. Deze is gevormd tegenover de latente vordering op Aegon in verband met technische winstdeling. Deze bestemmingsreserve wordt niet meegenomen in de nominale dekkingsgraad van het fonds. Het verloop van de reserve technische winstdeling is als volgt: Stand primo boekjaar Mutatie via resultaatbestemming Stand ultimo boekjaar Overige reserves Deze post betreft een Reserve beleggings- en actuariële risico's. De hoogte van deze reserve is gelijk aan het jaarlijks op basis van de solvabiliteitstoets berekende Vereiste Eigen Vermogen. Pagina 60 van 89

61 Het verloop van is als volgt: Stand primo boekjaar Mutatie via resultaatbestemming Stand ultimo boekjaar Solvabiliteit en herstelplan Solvabiliteit De solvabiliteit van het pensioenfonds is als volgt: Minimaal vereist eigen vermogen Vereist eigen vermogen Dekkingsgraden De dekkingsgraden van het pensioenfonds zijn als volgt: Nominale dekkingsgraad 108,1% 107,1% Beleidsdekkingsgraad 105,9% 111,5% Reële dekkingsgraad 86,4% 90,3% Herstelplan De vereiste buffer van het fonds gebaseerd op de strategische mix is per 31 december 2016 gelijk aan 16,9% van de technische voorzieningen. Gegeven een beleidsdekkingsgraad van 105,9% per 31 december 2016 is er sprake van een reservetekort. Op 27 maart 2017 is een herzien herstelplan ingediend en op 24 mei 2017 is de beschikking van DNB ontvangen. Vereist eigen vermogen (VEV) OMSCHRIJVING (BEDRAGEN X 1 MLN) 31 DECEMBER DECEMBER 2015 S1 Renterisico 5,7 7,2 S2 Risico zakelijke waarden 54,9 48,5 S3 Valutarisico 26,3 5,1 S4 Grondstoffenrisico 12,3 11,2 S5 Kredietrisico 18,1 17,5 S6 Verzekeringstechnische risico 17,4 16,0 S7 Liquiditeitsrisico 0,0 0,0 S8 Concentratierisico 14,0 16,0 S9 Operationeel risico 0,0 0,0 S10 Actief beheer risico 0,0 0,0 Diversificatie-effect en iteratie (71,0) (53,7) Vereist eigen vermogen 77,7 67,9 Uitgedrukt als percentage van TV 16,9% 16,1% Pagina 61 van 89

62 Het vereist eigen vermogen is vastgesteld op basis van het door DNB vastgestelde standaardmodel. Het bestuur van het fonds heeft onderzocht of het risicoprofiel afwijkt ten opzichte van het standaard risicoprofiel. Op basis van dit onderzoek heeft het fonds geconcludeerd het standaardmodel te mogen blijven toepassen, waarbij er een buffer voor S8 (concentratierisico) is toegevoegd. Het concentratierisico (S8) is niet opgenomen in het standaardmodel, maar additioneel toegevoegd door het fonds. De buffer die wordt aangehouden voor dit risico is gelijk aan 10% van de marktwaarde van de betreffende beleggingen. Er is sprake van een concentratierisico, indien beleggingen van een uitgevende instantie meer dan 2% van het balanstotaal uitmaken. Dit betreft voornamelijk beleggingen in staatsobligaties van een aantal landen. S7 liquiditeitsrisico: Dit risico wordt beheerst door in het strategische en tactische beleggingsbeleid voldoende ruimte aan te houden voor liquiditeitsposities. In boekjaar 2016 bleek dat de ontvangen premie ongeveer even groot is als de verrichte uitkeringen. In de toekomst zullen de te verrichten uitkeringen toenemen en zou in combinatie met het sluiten van het pensioenfonds hier mogelijk een liquiditeitsprobleem kunnen ontstaan. Het bestuur beheerst dit risico vooralsnog door hier rekening mee te houden in het beleggingsbeleid. In onderstaand overzicht worden de verwachte pensioenuitkeringen voor de komende 10 jaar getoond. JAAR (BEDRAGEN X 1 MLN) VERWACHTE UITSTROOM I.V.M. PENSIOENUITKERINGEN , , , , , , , , , ,0 S9 operationeel risico: Dit risico wordt beheerst door het stellen van hoge kwaliteitseisen aan de organisaties die bij de uitvoering betrokken zijn op gebieden zoals interne organisatie, procedures, processen en controles en dergelijke. Deze kwaliteitseisen worden periodiek getoetst door het bestuur. Operationele risico s worden zoveel mogelijk beperkt door uitgebreide AOIC s (administratieve organisatie en interne controle) met ingebouwde controle momenten. S10 actief beheer risico: Het bestuur heeft beheersmaatregelen bepaald om het actieve risico te mitigeren (zie handboek risicomanagement van het fonds). Pagina 62 van 89

63 9.6. Technische voorzieningen In de technische voorzieningen zijn de volgende pensioenregelingen opgenomen: Basisregeling Excedentregeling AIP-regeling De Basisregeling is van toepassing op het salarisdeel van 1 tot en met 3 x de franchise Voor het ouderdomspensioen is er een opbouw op kapitaalbasis. De opbouw van pensioenaanspraken bedraagt: voor ouderdomspensioen 1,657% per jaar backservice: 1,657% over in verleden opgebouwde rechten voor partnerpensioen: 50% gekapitaliseerd (na 1 januari 2005) De Excedentregeling is van toepassing op het salarisdeel van 3x tot en met 8x de franchise waarbij het pensioengevend salaris fiscaal is gemaximeerd op (2015: ). Voor het ouderdomspensioen is een opbouw op kapitaalbasis. De opbouw van pensioenaanspraken bedraagt: voor ouderdomspensioen 1,3% per jaar backservice: 1,3% over in verleden opgebouwde rechten (na 1 januari 2005) voor partnerpensioen: 50% gekapitaliseerd (na 1 januari 2005) Naast de collectieve pensioenregeling voert het fonds de Aanvullend Individuele Pensioen (AIP) regeling uit. Toetreding tot de AIP-regeling is niet meer mogelijk vanaf 1 januari Tevens is het per 1 januari 2004 niet meer toegestaan om enige inleg te doen in de AIP-regeling. In principe kan de deelnemer van zijn aanspraak gebruik maken op de eerste van de maand waarin hij de 65- jarige leeftijd bereikt voor de inkoop van een levenslang pensioen. Het reglement van de AIP-regeling is hiertoe aangepast in Het kapitaal dat bij overlijden tot uitkering komt, dient door de partner respectievelijk zijn kinderen te worden aangewend als koopsom voor één of meer pensioenen. Binnen de AIP-regeling worden geen toeslagen verleend op ingegane uitkeringen Voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds De voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds is naar categorieën van deelnemers als volgt samengesteld: Actieve deelnemers Arbeidsongeschikte deelnemers Gewezen deelnemers Pensioengerechtigden AIP-regeling Netto voorziening pensioenverplichtingen Excassovoorziening Stand ultimo boekjaar Pagina 63 van 89

64 Het verloop van de voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds kan als volgt worden weergegeven: Stand primo boekjaar Pensioenopbouw Indexering en overige toeslagen 0 0 Rentetoevoeging (258) 645 Onttrekking voor pensioenuitkeringen (12.683) (11.377) Onttrekking voor pensioenuitvoeringskosten (432) (357) Wijziging marktrente Wijziging uit hoofde van overdracht van rechten (268) (465) Wijziging actuariële grondslagen Overige mutaties (1.772) (1.603) Stand ultimo boekjaar Overige technische voorzieningen Deze post betreft de voorziening backservice. Het verloop van deze post kan als volgt worden weergegeven: Stand primo boekjaar Dotatie Aanwending voor actuariële premie backservice (4.509) (5.078) Stand ultimo boekjaar Overige schulden en overlopende passiva Schulden uit hoofde van herverzekering Deze post kan als volgt worden gespecificeerd: Door Aegon aan het gesepareerde beleggingsdepot te onttrekken Overige schulden Deze post kan als volgt worden gespecificeerd: Vooruitontvangen overgenomen 0 91 pensioenverplichtingen Nog te betalen accountantskosten Nog te betalen actuariskosten Nog te betalen administratievergoeding Stand ultimo boekjaar Pagina 64 van 89

65 9.8. Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen Niet toegekende indexaties; inhaalambitie De indexatieambitie bedraagt 100% van de stijging van de Consumenten Prijs Index (CPI). In de jaren 2009 tot en met 2013 en 2016 zijn geen indexaties toegekend i.v.m. de financiële positie van het fonds. Indien de financiële positie van het fonds dit toelaat kan het bestuur besluiten tot het verlenen van een inhaalindexatie Uitbesteding Vanaf 1 januari 2017 heeft het fonds drie separate contracten afgesloten met Aegon Asset Management (vermogensbeheer), met Aegon Administratieve Dienstverlening B.V. voor de administratie en met Aegon Levensverzekeringen N.V. voor de risicoverzekeringen. De overeenkomst voor de administratie heeft een duur van 5 jaar. Er geldt een opzegtermijn van 2 maanden. Indien het contract binnen de 5 jaar wordt beëindigd, omdat het fonds mogelijk geliquideerd gaat worden, dan vraagt Aegon hiervoor kosten. Dit zijn de niet-terugverdiende eerste kosten en de explementatiekosten. De jaarlijkse vergoeding voor het uitvoeren van de pensioenadministratie en het opstellen van het jaarverslag en de verslagstaten bedraagt circa 170k exclusief BTW Ontvangen zekerheden en garanties Bijstortingsverplichting van de werkgever Met de werkgever zijn in de uitvoeringsovereenkomst afspraken gemaakt waarbij de werkgever zich heeft verplicht om eventuele tekorten in het geval van onderdekking aan te vullen. Het beleid van het bestuur is er op gericht om een beroep op deze compensatievoorwaarden zo veel als mogelijk te voorkomen Investeringsverplichting Het pensioenfonds heeft zich contractueel verplicht tot aankoop van participaties ten bedrage van EUR 55 miljoen in een Aegon hypothekenfonds. Pagina 65 van 89

66 Pagina 66 van 89

67 10. Toelichting op de staat van baten en lasten Premiebijdragen Deze post kan als volgt worden gespecificeerd: Werkgeversgedeelte Werknemersgedeelte Totaal De beschikbare middelen in 2016 zijn gebaseerd op een premie van 25,25% van de fiscaal gemaximeerde salarissom. In de 25,25% zit een eenmalige extra storting inbegrepen van 2,85% ( 1.414K) ten opzichte van 2015 waar het premiepercentage 22,4% bedroeg. De kostendekkende premie, de feitelijke premie en de gedempte premie zijn als volgt: Feitelijke premie Kostendekkende premie Gedempte premie De aan het boekjaar toe te rekenen feitelijke premie is als bate verantwoord. De samenstelling van de kostendekkende premie is als volgt: Actuariële premies actieve deelnemers Kostenopslag (minus vrijval excassokosten) Solvabiliteitsopslag Totaal De totale premie is in 2016 lager dan de feitelijke kostendekkende premie. Echter het fonds maakt gebruik van een dempingsmechanisme voor de vaststelling van de kostendekkende premie waardoor de feitelijke kostendekkende premie lager mag uitvallen dan de ontvangen premie. De methodiek van de vaststelling van de gedempte kostendekkende premie is in 2015 gewijzigd. Het fonds maakt gebruik van demping en hanteert het verwachte portefeuillerendement. Deze methode voldoet aan de eisen die worden gesteld aan het toepassen van een dempingsmechanisme. In enig jaar kan het voorkomen dat de feitelijke premie lager is dan de kostendekkende premie gebaseerd op de RTS primo van dat jaar. In onderstaande tabel is een uitsplitsing van de gedempte kostendekkende premie weergegeven: Actuariële premies actieve deelnemers inclusief ingerekende toeslag Kostenopslag (minus vrijval excassokosten) Solvabiliteitsopslag 0 0 Totaal Pagina 67 van 89

68 Voor de berekening van de gedempte kostendekkende premie 2016 is uitgegaan van de methodiek van verwacht rendement met aftrek van inflatie. Er hoeft geen rekening te worden gehouden met een solvabiliteitsopslag. In de gedempte kostendekkende premie moet rekening worden gehouden met een opslag voor de toekomstbestendige toeslagverlening van de indexatie ter hoogte van minstens de verwachte prijsinflatie. Als deze opslag hoger is dan de opslag voor het vereist eigen vermogen, dan komt de opslag voor indexatie in plaats van de opslag voor het vereist eigen vermogen. Hier is dus de hoogste van de twee opslagen leidend Beleggingsresultaten voor risico pensioenfonds Deze post is als volgt samengesteld: Directe beleggingsopbrengsten Indirecte beleggingsopbrengsten (27.368) Kosten vermogensbeheer Totaal (13.427) Directe beleggingsopbrengsten Deze post kan als volgt worden gespecificeerd: Interestopbrengsten vastrentende waarden Liquide middelen 0 1 Overige baten uit depot 0 1 Directe beleggingsopbrengsten Indirecte beleggingsopbrengsten Deze post kan als volgt worden gespecificeerd: Waardeveranderingen vastgoedbeleggingen Waardeveranderingen aandelen Waardeveranderingen vastrentende waarden (21.703) Waardeveranderingen overige beleggingen (10.727) Indirecte beleggingsopbrengsten (27.368) In de indirecte beleggingsopbrengsten zijn de beheerkosten en de transactiekosten verdisconteerd. Voor een toelichting wordt naar paragraaf van het bestuursverslag verwezen. Pagina 68 van 89

69 Kosten vermogensbeheer Deze post kan als volgt worden gespecificeerd: Vaste beheerkosten (20) (21) Omvangskorting variabele beheerkosten Kosten vermogensbeheer De omvangskorting is verleend op de in de participatiewaarden van de beleggingsfondsen in mindering gebrachte variabele beheerkosten. Deze variabele beheerkosten zijn onderdeel van de indirecte beleggingsopbrengsten Baten uit herverzekering Deze post kan als volgt worden gespecificeerd: Technische winstdeling Het pensioenfonds heeft een winstdeling van op 80% in het (gecumuleerde) technisch resultaat Pensioenuitkeringen In totaal is uitgekeerd aan gepensioneerde deelnemers: Ouderdomspensioen Prepensioen 5 5 Nabestaandenpensioen Wezenpensioen AIP-kapitaal Afkopen aan deelnemers 0 7 Totaal Pagina 69 van 89

70 10.5. Pensioenuitvoeringskosten Deze post kan als volgt worden gespecificeerd: Accountantskosten - controle jaarverslag en DNB-jaarstaten door KPMG Accountantskosten - advieswerkzaamheden 0 22 Actuariskosten Bestuurskosten 0 0 Adviseurskosten Administratiekostenvergoeding Overige kosten Totaal Overeenkomstig artikel 96 van de PW wordt vermeld dat het pensioenfonds in het verslagjaar 2016 geen dwangsommen en boetes zijn opgelegd. De door KPMG Accountants N.V. in rekening gebrachte kostenvergoedingen hebben zoals bovenstaande specificatie laat zien deels betrekking op honoraria voor de wettelijke controle van de jaarrekening en de verslagstaten en deels op advieswerkzaamheden. Vanaf 2015 betaald de werkgever de facturen voor de door het fonds gemaakte pensioenuitvoeringskosten Mutatie voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds Hier volgt een toelichting op de verschillende componenten van de mutatie voorziening pensioenverplichtingen voor risico pensioenfonds Pensioenopbouw De pensioenopbouw is de contante waarde van de pensioenaanspraken die in het boekjaar zijn toegekend. De samenstelling kan als volgt worden weergegeven: Actuariële premie pensioenopbouw Actuariële premie backservice Totaal pensioenopbouw Indexering en overige toeslagen Het pensioenfonds streeft er tevens naar de ingegane pensioenen en de premievrije pensioenrechten (gewezen deelnemers) jaarlijks aan te passen aan de ontwikkeling van de prijsindex. Ook deze indexering heeft een voorwaardelijk karakter. Dit betekent dat geen recht op indexering bestaat en dat het niet zeker is of en in hoeverre in de toekomst indexering kan plaatsvinden. Een eventuele achterstand in de indexering kan in principe worden ingehaald. Per 1 januari 2016 en per 1 januari 2017 is geen toeslag verleend. Pagina 70 van 89

71 Rentetoevoeging De pensioenverplichtingen zijn opgerent met -/- 0,06% (vorig jaar: 0,159%) Onttrekking voor pensioenuitkeringen De onder dit hoofd opgenomen afname van de voorziening betreft het bedrag dat vrijkomt ten behoeve van de financiering van de pensioenuitkeringen in de verslagperiode. De samenstelling kan als volgt worden weergegeven: Uitkeringen (12.683) (11.370) Afkopen klein pensioen 0 (7) Totaal uitkeringen (12.683) (11.377) Onttrekking voor pensioenuitvoeringskosten De onder dit hoofd opgenomen afname van de voorziening betreft het bedrag dat vrijkomt ten behoeve van de financiering van de kosten van de verslagperiode Wijziging marktrente Jaarlijks wordt per 31 december de marktwaarde van de technische voorziening herrekend door toepassing van de actuele rentetermijnstructuur (RTS) voor pensioenfondsen zoals gepubliceerd door DNB. Het effect van de verandering van de rentetermijnstructuur wordt verantwoord onder het hoofd wijziging marktrente. Op basis van de modified duration van de technische voorziening per 31 december 2016 van 19,0 (2015: 17,0) is de RTS bij benadering gelijk aan een vaste rekenrente van 1,3% (2015: 1,7%) Wijziging uit hoofde van overdracht van rechten Hieronder is opgenomen het saldo van de actuarieel benodigde koopsommen voor overgenomen pensioenverplichtingen en de vrijval van de voorziening dat betrekking heeft op het bedrag dat vrijkomt ten behoeve van de financiering van overgedragen pensioenverplichtingen. Het saldo kan als volgt worden weergegeven: Koopsom overgenomen pensioenverplichtingen Afkoopwaarde overgedragen pensioenverplichtingen (411) (493) Totaal (268) (465) Wijziging actuariële grondslagen Jaarlijks worden de actuariële grondslagen en/of methoden beoordeeld en mogelijk herzien ten behoeve van de berekening van de actuele waarde van de pensioenverplichtingen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van interne en externe actuariële deskundigheid. Dit betreft onder meer de vergelijking van veronderstellingen ten aanzien sterfte, langleven, arbeidsongeschiktheid met werkelijke waarnemingen voor de gehele bevolking als voor de populatie van het fonds. Pagina 71 van 89

72 De vaststelling van de toereikend van de voorziening voor pensioenverplichtingen is een inherent onzeker proces, waarbij gebruik wordt gemaakt van schattingen en oordelen door het bestuur van het fonds. Het effect van deze wijzigingen wordt verantwoord in het resultaat op het moment dat de actuariële uitgangspunten worden herzien Overige mutaties Het saldo kan als volgt worden weergegeven: Technisch resultaat op sterfte (840) (1.421) Technisch resultaat op arbeidsongeschiktheid (118) (184) Technisch resultaat op mutaties (814) 2 Totaal (1.772) (1.603) Mutatie overige technische voorzieningen Het saldo kan als volgt worden weergegeven: Mutatie voorziening backservice koopsom (1.676) (569) Saldo overdracht van rechten Deze post kan als volgt worden gespecificeerd: Overgenomen individuele pensioenverplichtingen (91) (28) Overgedragen individuele pensioenverplichtingen Totaal De met de overgenomen pensioenverplichtingen samenhangende toename van de voorziening pensioenverplichtingen en de met de overgedragen pensioenverplichtingen samenhangende vrijval van de voorziening pensioenverplichtingen zijn verantwoord in de post Mutatie voorziening pensioenverplichtingen Wijziging uit hoofde van overdracht van rechten Overige lasten Deze post kan als volgt worden gespecificeerd: Aandeel herverzekeraar in (positief) technisch resultaat Correctie uitkering AIP kapitalen Totaal Pagina 72 van 89

73 Aantal personeelsleden Bij het pensioenfonds zijn geen werknemers in dienst. De werkzaamheden worden verricht door werknemers die in dienst zijn van de werkgever. De kosten hiervan worden niet doorbelast aan het pensioenfonds en komen voor rekening van de werkgever Verbonden partijen Identiteit van verbonden partijen Er is sprake van een relatie tussen de verbonden partijen: het fonds en de sponsor, de aangesloten ondernemingen en hun bestuurders Bestuur Het bestuur is belast met de vorming van het beleid en de dagelijkse gang van zaken binnen het pensioenfonds. De bestuurders ontvangen voor hun werkzaamheden geen bezoldiging. Wel nemen alle bestuursleden tegen niet afwijkende condities deel aan de pensioenregeling die door het fonds wordt uitgevoerd. Van het bestuur zijn twee leden uitkeringsgerechtigd Verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan is belast met het toezicht op het bestuur. De bezoldiging over het jaar 2016 voor de leden van het verantwoordingsorgaan tezamen is nihil (2015: nihil) Aangesloten ondernemingen De (SPFN) heeft met Fluor B.V., Fluor Consultants B.V. en Fluor Infrastructure B.V. een overeenkomst gesloten waarin de wederzijdse verhouding is geregeld. In deze overeenkomst ligt onder andere vast welke premies de betreffende ondernemingen maximaal dienen te betalen en binnen welke tijdspanne. Elk jaar stelt het Bestuur de hoogte van de premies voor het komende jaar vast, echter nooit hoger dan de maximale premie zoals vastgelegd in de uitvoeringsovereenkomst. In de overeenkomst is de methodiek van premieberekening voor de werkgever vastgelegd; deze is mede afhankelijk van de totale salarissom en de gemiddelde gewogen leeftijd van de deelnemers. Een belangrijke clausule in de uitvoeringsovereenkomst is de garantie van de werkgever om indien de totale bezittingen minder zijn dan de totale verplichtingen, op eerste verzoek van de DNB de bezittingen van het pensioenfonds aan te vullen zodanig dat een tekort wordt opgeheven. Deze clausule is ingebracht toen de werkgever aan het pensioenfonds verzocht heeft om in meer risicodragende beleggingsproducten, zoals aandelen, te investeren dan in staatsobligaties. I.v.m. het sluiten van de pensioenregeling voor nieuwe deelnemers is aan de Uitvoeringsovereenkomst een artikel 15 toegevoegd waarin o.m. staat vermeld dat de sluiting van de regeling geen oorzakelijke negatieve gevolgen zal hebben voor de deelnemers en dat kosten die herleidbaar zijn tot de sluiting van de regeling door het Fonds bij de onderneming worden voorgelegd voor vergoeding. Daar wordt aan toegevoegd dat de onderneming deze kosten naar redelijkheid voor haar rekening zal nemen. Pagina 73 van 89

74 Pagina 74 van 89

75 11. Gebeurtenissen na balansdatum In verband met de beëindiging van het kapitaalcontract per balansdatum is juridisch eigendom van de beleggingen overgegaan van Aegon naar het pensioenfondsen. Beleggingen in bepaalde beleggingsfondsen (met uitzondering van het Strategic Liability Matching Fund) kunnen om fiscale redenen niet worden voortgezet. De transitie naar de nieuwe beleggingsfondsen is zoveel mogelijk met behoud van de beleggingscategorieën. Dit was echter niet mogelijk voor de belegging in het hypothekenfonds. Tijdelijk wordt hierdoor belegd in staatsobligaties. Het pensioenfonds heeft zich contractueel verplicht tot aankoop van participaties ten bedrage van EUR 55 miljoen. Hoofddorp, 28 juni 2017 Het Bestuur M. Blom F.J. van Heijningen B. de Hoog R. van Lohuizen P. Mali P. Pluimers G. van der Schaaf A. Touw Pagina 75 van 89

76 Pagina 76 van 89

77 Overige gegevens Pagina 77 van 89

78 Pagina 78 van 89

79 Statutaire bepaling inzake bestemming saldo van baten en lasten Ten aanzien van de bestemming van het saldo van baten en lasten is geen bepaling opgenomen in de statuten van het pensioenfonds. De bestemming is nader uitgewerkt in de ABTN. De bestemming van het resultaat 2016 is te vinden in hoofdstuk 5 Staat van baten en lasten over Pagina 79 van 89

80 Pagina 80 van 89

81 Actuariële verklaring Opdracht Door te Hoofddorp is aan Milliman Pensioenen vof de opdracht verleend tot het afgeven van een actuariële verklaring als bedoeld in de Pensioenwet over het boekjaar Onafhankelijkheid Als waarmerkend actuaris ben ik onafhankelijk van, zoals vereist conform artikel 148 van de Pensioenwet. Ik verricht geen andere werkzaamheden voor het pensioenfonds. Omdat Milliman Pensioenen vof beschikt over een door de toezichthouder goedgekeurde gedragscode, is het toegestaan dat andere actuarissen en deskundigen aangesloten bij Milliman Pensioenen vof wel andere werkzaamheden verrichten voor het pensioenfonds. Gegevens De gegevens waarop mijn onderzoek is gebaseerd, zijn verstrekt door en tot stand gekomen onder de verantwoordelijkheid van het bestuur van het pensioenfonds. Voor de toetsing van de technische voorzieningen en voor de beoordeling van de vermogenspositie heb ik mij gebaseerd op de financiële gegevens die ten grondslag liggen aan de jaarrekening. Afstemming accountant Op basis van de door mij en de accountant gehanteerde Handreiking heeft afstemming plaatsgevonden over de werkzaamheden en de verwachtingen bij de controle van het boekjaar. Voor de toetsing van de technische voorzieningen en voor de beoordeling van de vermogenspositie als geheel heb ik de materialiteit bepaald op Met de accountant ben ik overeengekomen om geconstateerde afwijkingen boven 225 te rapporteren. Deze afspraken zijn vastgelegd en de uitkomsten van mijn bevindingen zijn met de accountant besproken. Ik heb voorts gebruik gemaakt van de door de accountant in het kader van de jaarrekeningcontrole onderzochte basisgegevens. De accountant van het pensioenfonds heeft mij geïnformeerd over zijn bevindingen ten aanzien van de betrouwbaarheid (materiële juistheid en volledigheid) van de basisgegevens en de overige uitgangspunten die voor mijn oordeel van belang zijn. Werkzaamheden Ter uitvoering van de opdracht heb ik, conform mijn wettelijke verantwoordelijkheid zoals beschreven in artikel 147 van de Pensioenwet, onderzocht of is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet. De door het pensioenfonds verstrekte basisgegevens zijn zodanig dat ik die gegevens als uitgangspunt van de door mij beoordeelde berekeningen heb aanvaard. Als onderdeel van de werkzaamheden voor de opdracht heb ik onder meer onderzocht of - de technische voorzieningen, het minimaal vereist eigen vermogen en het vereist eigen vermogen toereikend zijn vastgesteld; - de kostendekkende premie voldoet aan de gestelde wettelijke vereisten; - het beleggingsbeleid in overeenstemming is met de prudent-personregel. Voorts heb ik mij een oordeel gevormd over de vermogenspositie van het pensioenfonds. Daarbij heb ik mij gebaseerd op de tot en met balansdatum aangegane verplichtingen en de op dat moment aanwezige middelen en is mede het financieel beleid van het pensioenfonds in aanmerking genomen. Mijn onderzoek heb ik zodanig uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de resultaten geen onjuistheden van materieel belang bevatten. De beschreven werkzaamheden en de uitvoering daarvan zijn in overeenstemming met de binnen het Koninklijk Actuarieel Genootschap geldende normen en gebruiken, en vormen naar mijn mening een deugdelijke grondslag voor mijn oordeel. Pagina 81 van 89

82 Oordeel De technische voorzieningen zijn, overeenkomstig de beschreven berekeningsregels en uitgangspunten, als geheel bezien, toereikend vastgesteld. Het eigen vermogen van het pensioenfonds is op de balansdatum lager dan het wettelijk vereist eigen vermogen, maar niet lager dan het wettelijk minimaal vereist eigen vermogen. Met inachtneming van het voorafgaande heb ik mij ervan overtuigd dat is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet met uitzondering van artikel 132. Het pensioenfonds beschikt niet over het vereist eigen vermogen. De beleidsdekkingsgraad van het pensioenfonds op balansdatum is lager dan de dekkingsgraad bij het vereist eigen vermogen, doch ten minste gelijk aan de dekkingsgraad bij het minimaal vereist eigen vermogen. Mijn oordeel over de vermogenspositie van is gebaseerd op de tot en met balansdatum aangegane verplichtingen en de op dat moment aanwezige middelen. De vermogenspositie van is naar mijn mening niet voldoende, omdat het aanwezig eigen vermogen lager is dan het vereist eigen vermogen. Amsterdam, 28 juni 2017 drs. R.K. Sagoenie AAG verbonden aan Milliman Pensioenen v.o.f. Pagina 82 van 89

83 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Pagina 83 van 89

84 Pagina 84 van 89

85 Pagina 85 van 89

86 Pagina 86 van 89

87 Pagina 87 van 89