Uitgangspunten meerjarenbeleid van het Humanistisch Archief. Opgesteld door Bestuur en directeur

Transcriptie

1 1 HET HUMANISTISCH ARCHIEF Centrum voor archivering en documentatie m.b.t. het humanisme in Nederland vanaf Uitgangspunten meerjarenbeleid van het Humanistisch Archief Opgesteld door Bestuur en directeur Utrecht, mei 2010

2 2 Humanisme en de functie van geschiedenis In Altijd duurt alles maar even (2007) omschrijft Piet Winkelaar het belang van geschiedenis als volgt: Mensen hebben hun verleden nodig om ieder moment van het heden zin te geven. Zonder verleden is er niets. Door kennis van het verleden kunnen we begrijpen hoe we in het heden zijn beland. Voorts kunnen we op basis van Tosh, The Pursuit of History ( ) nog twee andere functies van geschiedenis onderscheiden. De eerste functie vloeit voort uit het bewustzijn dat het verleden van het heden verschilt: op deze manier herinnert geschiedenis ons eraan dat er doorgaans meer manieren zijn om een situatie te interpreteren of om op een bepaalde situatie te reageren en dat we vaak meer keuzeopties hebben dan we denken. De tweede functie van geschiedenis hangt, volgens Tosh, samen met het bewustzijn dat gebeurtenissen zich altijd afspelen binnen een bepaalde context. Alleen door begrip van het geheel kunnen we aspecten van dit geheel begrijpen. De context waarbinnen gebeurtenissen zich voordoen verandert steeds. Het verleden biedt dus geen kant en klare lessen voor het heden. Evenmin is het mogelijk om op basis van het verleden voorspellingen te doen. Historisch onderzoek maakt ons bewust van de paradox tussen verbondenheid met het verleden aan de ene kant en het anders zijn en contextgebonden karakter van het verleden aan de andere kant. Dit paradoxale karakter van geschiedenis helpt ons niet alleen het heden beter te begrijpen maar stelt ons ook in staat overwogen keuzes te maken waardoor we onze handelingsvrijheid kunnen vergroten. Toepassing van deze principes op de geschiedenis van de humanistische stroming (organisaties, thema s en personen) betekent concreet dat we door historisch onderzoek naar de humanistische stroming niet alleen meer inzicht krijgen in de situatie waarin we ons nu bevinden maar ook dat deze situatie het gevolg is van gebeurtenissen en keuzes uit het verleden. Dit inzicht kan aanknopingspunten bieden om het heden kritisch onder de loep te nemen en na te denken over keuzemogelijkheden die we nu hebben. Onderzoek naar de geschiedenis van de humanistische stroming in hun context vanuit het besef dat het verleden in allerlei opzichten verschilt van het heden kan ons ook helpen mythes die in de loop der geschiedenis tot stand zijn gekomen te ontzenuwen en gebeurtenissen te verklaren en te begrijpen. mevr. dr. W.F. Los universitair docent UvH Geschiedenis van het humanisme

3 3 1. Missie, belang en betekenis van het Humanistisch Archief. Missie Het Humanistisch Archief levert met haar drie kerntaken op het gebied van archiveren, documenteren en publiceren een belangrijke bijdrage aan het behoud en de verspreiding van het humanistische culturele en levensbeschouwelijke erfgoed. Het Archief verricht deze taken voor en met humanistische organisaties en zij doet dat met een minimale vaste professionele staf en infrastructuur, en met een divers bestand van vrijwilligers. Bovendien werkt zij in hechte samenwerking met de Universiteit voor Humanistiek (UvH), de Humanistische Alliantie, het Utrechts Archief, Beeld en Geluid en andere al dan niet tijdelijke partners. In de planperiode zal er sprake zijn van een voortzetting van de drie kerntaken, echter met een zwaarder accent op digitalisering en oral history, en met een verbreding van het draagvlak van het Archief onder de humanistische organisaties. Belang voor de humanistische beweging Over het belang van het Archief voor de humanistische beweging kan veel gezegd worden, evenwel de feiten spreken boekdelen. Het Archief heeft in de periode ondermeer de volgende zaken gerealiseerd 1 : Archiveren: ongeveer 320 m1 aan archiefmateriaal verzameld en ontsloten, verdeeld over in totaal 85 archieven. Naast grote archieven van humanistische organisaties is een fors aantal archieven verworven van pioniers uit de humanistische beweging. Gemiddeld tien keer per jaar behandelt het Archief de vraag van een organisatie of persoon of het belangstelling heeft voor het overnemen van een archief. Ook zijn de bibliotheekcollecties van ondermeer De Vrije Gedachte en Beheer HVO gesaneerd. Documentatie: * een tiental humanistische tijdschriften is ontsloten op artikelniveau; in totaal zijn artikelen ontsloten; * in het project Sprekend Humanisme (oral history waarin humanisten van het eerste uur geïnterviewd werden over hun leven en hun humanisme) heeft een twintigtal interviews opgeleverd; * er is een Encyclopedie van het humanisme opgezet, een database aan artikelen over de meest uiteenlopende onderwerpen aangaande het humanisme, humanisten en humanistische organisaties; * in opdracht van organisaties als Hivos, HGV Justitie en het HV zijn specifieke archief- en literatuuronderzoeken verricht. Publiceren: * publicaties: in de reeks Humanistisch Erfgoed, publicaties over onderwerpen die van belang zijn voor de humanistische beweging, zijn twaalf boeken verschenen. * onderzoek: in opdracht van humanistische organisaties is onderzoek verricht naar hun geschiedenis en er een achttal boeken over gepubliceerd; daarnaast hebben de medewerkers van het Archief aan veel publicaties van derden meegewerkt door het doen van onderzoek, het leveren van relevant historisch archiefmateriaal en het schrijven van hoofdstukken, paragrafen of artikelen, het houden van interviews en het maken van schema s en tabellen. * voorlichting: in de digitale vraagbaak zijn honderden vragen van scholieren en studenten over humanisme beantwoord; diverse teksten over humanisme en verwante onderwerpen op het internet zijn veel geraadpleegd; er is aan diverse publieksbijeenkomsten rond humanisme meegewerkt. De maatschappelijke betekenis van het Humanistisch Archief In een tijd waarin veel gesproken en geschreven wordt over de Joods-christelijke traditie in Nederland of zelfs Europa, is het hoogstnoodzakelijk dat het belang van de humanistische traditie niet uit het oog verloren wordt. Media en onderwijs besteden beslist te weinig aandacht aan het belang van het humanistisch verleden zodat er een vertekend beeld van het verleden ontstaat. Dat is niet zonder 1 Zie uitgebreider: Het verleden als toekomst; 12 ½ jaar Humanistisch Archief in vogelvlucht. (Utrecht, 2009)

4 gevaar. Wie het verleden niet kent, maakt een grote kans om in het verleden gemaakte fouten te herhalen. Juist in Nederland heeft de humanistische beweging een zeer belangrijke rol gespeeld om - zolang men het zelfbeschikkingsrecht van anderen respecteert - het recht te verwezenlijken zelf zin en vorm te geven aan het eigen bestaan. Deze Nederlandse beweging heeft een grote Europese en wereldwijde uitstraling gehad. Wij menen nu dat deze verworvenheden gevaar lopen. Dan is het van belang om te weten hoe die vooruitgang tot stand gekomen is. Welke vijanden met welke overwegingen en tactieken die bedreigd hebben en hoe die bedreigingen overwonnen zijn. Het Humanistisch Archief beheert de weerslag van het humanistisch verleden en wil daarmee belangrijke bijdragen leveren naar hedendaagse maatschappelijke verhoudingen. Dat kan zich vertalen in het bijdragen aan programma s voor radio, televisie en internet. Maar ook aan onderwijsinhoud om er toe bij te dragen dat de toekomstige generaties beseffen dat vrijheid, gelijkheid en broederschap niet voor altijd vastliggen maar telkens opnieuw weer inhoud en vorm gegeven moeten worden. Wie zijn verleden verwaarloost, dreigt zijn toekomst te verkwanselen. 4

5 5 2. De kerntaken van het Archief Het Archief kent drie taken: archiveren, documenteren en publiceren. Onderstaand wordt per taak in het kort aangegeven wat er in de komende vier jaar gedaan moet worden. Uitgangspunt bij deze taken is het onderscheid tussen structurele kerntaken (vet) en nietstructurele belangrijke taken (cursief). Zonder uitvoering van de structurele kerntaken is het Archief niet levensvatbaar en zijn tevens de niet-structurele belangrijke taken niet uit te voeren. 2.1 Archiveren. Niettegenstaande het feit dat in 2010 een groot deel van de archivalia van het Archief in beheer worden gegeven aan het Utrechts Archief, is een blijvende inzet van het Archief voor de archiefverzorging van organisaties en personen noodzakelijk, vanwege: Het periodiek aanvullen van de archivalia die bij het Utrecht Archief in beheer zijn gegeven. Het op locaties verzorgen van archieven (UvH, HV, Humanitas etc). Het verzorgen van de archieven van humanistische organisaties die nog niet behandeld zijn. Daarnaast voert het Archief ten behoeve van het HV zijn archiefbeleid uit.ondermeer door het adviseren en ondersteunen van de afdelingen. Het adviseren van humanistische organisaties bij het beheer van digitale bestanden en archieven. 2.2 Documenteren. Tijdschriftendocumentatie: ontsluiting voortzetten en opgebouwde Database Historische Humanistiek (DHH) op een webserver plaatsen. Fotoarchief ordenen, digitaliseren, bijhouden en op het web plaatsen. Digitaliseringproject Verteld Verleden : in een samenwerkingsproject met ondermeer Beeld en Geluid bestaande collectie audiomateriaal/interviews digitaliseren, ontsluiten en op het internet plaatsen. 2.3 Publiceren. Voorlichting: Het ten behoeve van de Alliantie verzorgen van de digitale Vraagbaak Humanisme. In samenwerking met de UvH het vernieuwen van de Archiefwebsite en het aanvullen en actualiseren van de informatie over het humanisme. Uitbrengen van de digitale Nieuwsbrief (kwartaaluitgave) Voortzetten van de reeks het Humanistisch Erfgoed. Het aanbieden van stageplaatsen aan studenten van de UvH en andere universiteiten. Het in samenwerking met derden verzorgen van of bijdragen aan activiteiten op het gebied van de (popularisering) geschiedenis van vrijdenken en humanisme. Research: In samenwerking met de humanistische omroep en het HVO de research verzorgen ten behoeve van (korte) documentaires over belangrijke humanisten en voor humanisten belangrijke thema s. In samenwerking met de UvH, het HV, Humanitas en De Vrije Gedachte in het project Sprekend Humanisme (oral history) mensen (video)interviewen over de geschiedenis en de praktijk van het vrijdenken en het humanisme. Het in opdracht van derden verrichten van onderzoek c.q. het beantwoorden van vragen.

6 6 3. De organisatie Het Archief is een zelfstandige stichting waarvan de bestuursleden worden aangesteld op basis van hun deskundigheid met betrekking tot de voor het Archief relevante zaken en zo mogelijk hun betrokkenheid bij de humanistische beweging. Het Archief werkt met een algemeen bestuur en een dagelijks bestuur. Het algemeen bestuur komt twee maal per jaar bijeen om het algemeen inhoudelijk beleid vast te stellen. Het dagelijks bestuur geldt als meewerkend bestuur en komt maandelijks bijeen. Huisvesting Het kantoor van het Archief is gehuisvest in het pand van de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht waar twee kantoorruimten en een kelderruimte (archiefopslag) ter beschikking staan. Gebruik van de kantoorruimte is inclusief postverzorging, telefoon en ict. Feitelijk wordt meegelift op de infrastructuur van de UvH. Voor deze diensten wordt een jaarlijkse vergoeding betaald. Personeel Om de doelen van het Archief met de beperkt beschikbare middelen zo optimaal mogelijk te kunnen nastreven en bereiken werkt onze stichting met minimaal een kleine betaalde basisstaf die bestaat uit een directeur (0,2 fte.) en algemeen medewerker (0.8 fte.) Met deze bezetting kunnen naar onze mening in ieder geval een de binnen onze doelstelling vallende structurele kerntaken worden uitgevoerd, alsmede aanzetten worden gegeven tot niet-structurele belangrijke taken. Deze laatsten zullen alleen ter hand worden genomen indien de daarvoor benodigde financiële middelen kunnen worden binnengehaald (subsidies en/of betaalde opdrachten) en ook deskundige (project) vrijwilligers kunnen worden ingeschakeld. Het betekent dat het Archief dus naast haar kleine staf zal werken met deskundige vrijwilligers (gemiddeld 2 a 3 fte ) Niet voor niets kent de stichting een apart vrijwilligersbeleid waarin is aangegeven wat de rechten en plichten van de bij het Archief actieve vrijwilligers precies inhoud. De benodigde kwalificaties van de betaalde en vrijwillige medewerkers liggen met nadruk en voorkeur op het gebied van: archief en documentatiewerkzaamheden, informatie en communicatie technologie (websites, digitaliseren), geschiedenis van de humanistische beweging in relatie tot de Nederlandse geschiedenis, wetenschappelijk en populariserend publiceren en (project)management. Voor de betaalde medewerkers geldt de UvH als de formele werkgever. Het betekent dat de UvH alle aan het formele werkgeverschap verbonden zaken voor haar rekening neemt. Onze stichting betaald hiervoor jaarlijks een overeengekomen vergoeding. Voorlichting Om het Archief en de activiteiten zichtbaar te maken voor een breed publiek zal gebruik gemaakt worden van de mogelijkheden die het internet daartoe biedt. Ook in deze kunnen wij gebruik maken van de faciliteiten van de UvH. De website van de UvH biedt het Archief een eigen paginaruimte. Hierop plaatsen wij, naast andere informatie, de digitale Nieuwsbrief. Samenwerkingsrelaties Zoals aangegeven werkt het Archief samen met de UvH. Over deze samenwerking zijn afspraken gemaakt die betrekking hebben op huisvesting, personele dienstverlening en verdere infrastructurele voorzieningen. Deze afspraken worden jaarlijks geactualiseerd. In principe kent het Archief samenwerkingsrelaties met een veelheid van humanistische organisaties en dan in het bijzonder met diegenen die zich verplicht hebben om onze stichting jaarlijks te doneren met een financiële bijdrage. Het beheer, toegankelijk houden en de opslag van het verzamelde en bewerkte historisch archiefmateriaal is overgedragen aan het Utrechts Archief. Met dit Archief hebben wij ter zake een samenwerkingsovereenkomst.

7 7

8 8 4. Kosten en baten: bedrijfsmodel van het Humanistisch Archief Het op een verantwoorde en professionele wijze gestalte geven van de kernactiviteiten van Humanistisch Archief betekent, dat er een aantal activiteiten moet worden verricht die als structurele werkzaamheden gelden. Als deze niet meer kunnen worden verricht vervalt de feitelijke bestaansbasis van het Humanistisch Archief. Anders gezegd zonder deze structurele activiteiten is er geen open en actueel archief van de humanistische beweging mogelijk. Al eerder is aangegeven om welke structurele activiteiten dit gaat. Deze vallen onder de noemers: archivering,documentatie en publiceren. Naast structurele activiteiten zijn er niet-structurele belangrijke activiteiten aan te geven die een goed werkend Humanistisch Archief op zich zou kunnen nemen en uitvoeren, mits daarvoor aanvullende financieringsbronnen zijn aan te boren. Het onderscheid tussen structurele activiteiten en niet-structurele belangrijke activiteiten is van grote betekenis voor onze bedrijfsopzet en financieringsmethodiek. Aan deze drie kernactiviteiten: archivering, documentatie en publiceren zijn op hoofdlijnen drie kostenposten verbonden: personele kosten, materiële kosten en overige kosten. Het laten draaien van het Humanistisch Archief door middel van het verrichten van de drie pakketten structurele activiteiten betekent op jaarbasis het volgende. Structurele kosten Personele kosten ,- (te weten 1 fte ) Materiële kosten ,- (kantoorruimte\werkplekken\depot) Overige kosten ,- (o.a. vrijwilligerskosten, administratiekosten) Totale structurele kosten ,- Niet-structurele kosten Personele kosten , (te weten 0,2 fte ) Materiële kosten p.m. *) Overige kosten p.m. *) Totale jaarkosten *)Bijna elke extra activiteit brengt kosten met zich mee, zoals bijvoorbeeld het maken van voorlichtingsmateriaal, de productie van een boek of de vergoeding van auteurs of sprekers, etc. Voor deze kosten zal er aan de opbrengstzijde dekking moeten komen. Daarnaast zullen de uren van de medewerkers vergoed moeten worden en zal er een opslag voor overhead gehanteerd worden.. Dekkingsplan minimale jaarkosten ter realisatie kerntaken Humanistisch Archief Uitgangspunt is dat de structurele jaarkosten, die immers noodzakelijk moeten worden gemaakt om het Humanistisch Archief een reëel bestaansrecht te geven, worden opgebracht door alle belanghebbenden bij het werk van het Humanistisch Archief, te weten de organisaties die zich rekenen tot de humanistisch beweging in Nederland. Zoals aangegeven bedragen de structurele kosten op jaarbasis ,- De verwachting is dat dit bedrag in de komende jaren maximaal zal stijgen tot ,- (inflatie en loonstijgingen verdisconteerd).

9 9 Wij gaan op jaarbasis uit van het volgende dekkingsplan 2 : Bijdrage Humanistisch Alliantie Bijdrage Humanistisch Verbond Bijdrage Humanitas Bijdrage DVG Bijdrage HVO Bijdrage HIVOS Bijdrage HUMAN Bijdrage UvH Voorziene inkomsten uit niet-structurele belangrijke activiteiten Voor de UvH verrichte werkzaamheden ad Bureauwerkzaamheden voor de DVG ad. minimaal maximaal Publicaties in opdracht ad Minimaal maximaal Voorziene jaarlijkse kosten Structurele inkomsten Voorziene overige inkomsten ( ) Bij de minimaal geschatte overige inkomsten is er een positief saldo van euro 1.000,- en bij de maximaal geschatte overige inkomsten van euro 5.000,- Het Archief kent donateurs, die jaarlijks verzocht worden vrijwillig een financiële bijdrage te leveren. Deze bijdragen worden rechtstreeks in het Piet Thoenesfonds ondergebracht. Het fonds heeft per ultimo in kas. De jaarlijkse bijdragen schommelden tot heden tussen de 600 en 800. Met ingang van 2010 is een actiever fondswervingsbeleid ingezet. Doel is de jaaropbrengst naar een niveau van te brengen. 2 Met uitzondering van de UvH, is er met de andere genoemde organisaties nog niet gesproken.

10 10 5. Inbedding in de humanistische beweging Het Archief is in 1996 opgericht door vier constituerende organisaties: De Vrije Gedachte, Humanitas, het Humanistisch Verbond en de Universiteit voor Humanistiek. De doelstelling van het Archief is volgens de statuten activiteiten te ontwikkelen die bijdragen aan het bewaren, het toegankelijk maken en het conserveren van archieven en documentatie van de humanistische stroming, alsmede het vergaren en verspreiden van kennis over deze archieven en documentatie één en ander met name gericht op het beschikbaar stellen van deze archieven en documentatie voor wetenschappelijk onderzoek. In latere jaren zijn er naast de vier construerende organisaties diverse andere humanistische organisaties en de Humanistische Alliantie op uiteenlopende manieren bij het Archief betrokken geraakt. In de komende planperiode willen we ons draagvlak verbreden door zo veel mogelijk humanistische organisaties bij het Archief te betrekken. De Nederlandse humanistische beweging kende een hoog gehalte van middelpuntvliedende krachten. Er bestond een groei van steeds meer verschillende organisaties die vaak de neiging hadden om hun eigen weg te gaan. Sinds de oprichting van het Humanistisch Archief is getracht om die middelpuntvliedende krachten om te zetten in het zoeken naar gemeenschappelijkheden in verleden, heden en toekomst. Dat bredere kader van de humanistische beweging is in het belang van alle afzonderlijke humanistische organisaties. Afzonderlijk zijn zij kwetsbaarder in tijden van bezuinigingen en maatschappelijke verharding. Gezamenlijk vormen zij een sociale en politieke factor van betekenis omdat zij de grootste levensbeschouwelijke stroming in Nederland vertegenwoordigen. Het Humanistisch Archief dient dat gemeenschappelijk belang. Zo kunnen wij bijdragen aan het ontwikkelen en verspreiden van kennis in media en Internet, die ook weer te gebruiken is in het onderwijs. Zo kunnen wij weerspreken dat ongodsdienstigen waardenloos zijn: niets zoals buitenkerkelijken zichzelf lang genoemd hebben. Het ontwikkelen van een humanistische identiteit is in het belang van alle humanistische organisaties. Dit mag geen begrotingspost zijn die telkens weer dreigt wegbezuinigd te worden, maar is een bron van inspiratie en samenwerking die wezenlijk is voor onze gemeenschappelijke en afzonderlijke toekomst.