MODERNISERING OS-DRAAGVLAKBELEID EN DE GEVOLGEN VOOR DE TOEKOMSTIGE SUBSIDIEVERLENING

Transcriptie

1 MODERNISERING OS-DRAAGVLAKBELEID EN DE GEVOLGEN VOOR DE TOEKOMSTIGE SUBSIDIEVERLENING Informatiebijeenkomst d.d. woensdag 24 maart 2010 Ministerie van Buitenlandse Zaken, Den Haag Samenvattend verslag I. CONTEXT In 2009 heeft minister Koenders een modernisering van het draagvlakbeleid voor ontwikkelingssamenwerking (OS) ingezet. Centraal begrip daarin is de bevordering van mondiaal burgerschap (in relatie tot OS). De nieuwe koers brengt onder meer met zich mee dat de subsidiëring van activiteiten door derden gericht op voorlichting, educatie en bewustwording over OS op een andere leest wordt geschoeid. Inhoudelijk zal er meer nadruk komen op (gedrags)effecten en evalueerbaarheid van te subsidiëren activiteiten. De subsidiëring zelf die nu nog loopt via de NCDO wordt na 2010 onder ministeriële verantwoordelijkheid voortgezet. De selectie van een uitvoerder van een nieuwe subsidiefaciliteit vergt een Europese aanbestedingsprocedure. Voor mogelijke belanghebbenden en andere geïnteresseerden belegde het ministerie van Buitenlandse Zaken op woensdag 24 maart jl. een informatiebijeenkomst. Doel was hen in te lichten over de uitgangspunten van het nieuwe subsidiebeleid, de uitwerking daarvan op dit moment en over de planning (op hoofdlijnen) van de aanbestedingsprocedure. Uiteraard was er ook ruimte voor het stellen van vragen. Maarten Brouwer, Ambassadeur in algemene dienst voor ontwikkelingssamenwerking (AMAD/OS) verzorgde de toelichting op het nieuwe beleid. Hij werd gesecondeerd door Kees de Munck van de Directie Juridische Zaken (DJZ) en Rolf Wijnstra van het Cluster Internationale Samenwerking van de Directie Voorlichting en Communicatie (DVL/IS). De leiding van de bijeenkomst was in handen van Sheila Karwal, hoofd DVL/IS. II. BELEID BELICHT 1. Vooraf Na een welkom aan de deelnemers volgt eerst een toelichting op doel en opzet van de bijeenkomst. Het ministerie buigt zich momenteel over de nadere invulling van het nieuwe beleid. De aandacht gaat daarbij naar de herpositionering van de NCDO én de inrichting van een nieuwe subsidiefaciliteit. Beide onderdelen vragen zorgvuldige aandacht. Het ministerie verwelkomt reacties uit het veld en beschouwt deze als nuttige input en als teken van constructieve betrokkenheid. Het is duidelijk dat de problematiek leeft. Vandaar ook dat het ministerie deze bijeenkomst heeft belegd. Daarbij zij aangetekend dat nog niet op alle vragen een antwoord mogelijk is. De invulling van het beleid is immers nog niet geheel uitgekristalliseerd. Daarnaast vraagt de aanbestedingsprocedure om zorgvuldige communicatie: mogelijke inschrijvers moeten een gelijke start hebben. 2. Toelichting Algemeen De vernieuwing van het OS-draagvlakbeleid is onderdeel van een bredere moderniseringsagenda. Die agenda heeft vijf hoofdpunten: hefboomwerking van hulp (dit betekent samenwerken met andere ministeries en bedrijven); bevordering van economische groei en werkgelegenheid in ontwikkelingslanden; opvoering van corruptiebestrijding; maximalisering van hulpeffectiviteit (dus efficiëntere samenwerking en controle); en ten slotte het openbreken van de hulpindustrie. Het politieke besluit voor de modernisering van het draagvlakbeleid is verwoord in de Kamerbrief Investeren in mondiaal burgerschap van mei De titel vat de kern van dat beleid samen: de overheid blijft investeren in een duurzame, rechtvaardige en welvarende wereld en hecht in dat verband aan het bevorderen van mondiaal burgerschap. De overheid blijft daarom ook publieke 1

2 middelen investeren in voorlichting, educatie en bewustwording in Nederland over OS en de doelen van OS in brede zin. Kernbegrippen van het nieuwe beleid zijn: zakelijkheid & transparantie (incl. duidelijke scheiding rollen en verantwoordelijkheden), kwaliteit & effect(iviteit), en maatvoering & proportionaliteit (relatie inzet middelen tot activiteiten en resultaten). Andere kenmerken zijn een grotere nadruk op gedragseffecten, hefboomwerking en evalueerbaarheid/toetsbaarheid. Het nieuwe beleid zelf heeft drie hoofdelementen: 1. geen MFS-financiering voor enkel draagvlakactiviteiten in Nederland; 2. de NCDO wordt een kennis- en adviescentrum; 3. de subsidiëring van activiteiten door derden komt terug onder ministeriële verantwoordelijkheid en wordt voortgezet in een nieuwe subsidiefaciliteit. Nieuwe subsidiefaciliteit Het ministerie ontwikkelt voor de nieuwe subsidiefaciliteit een beleidskader en zal de uitvoering van de nieuwe faciliteit uitbesteden. Voor de selectie van die organisatie is een Europese aanbestedingsprocedure noodzakelijk. Daarmee wordt dit voorjaar gestart, zodat de uitvoerder per 1 oktober 2010 kan beginnen. Zo ontstaat een overgangsperiode van drie maanden waarin zowel de NCDO als de nieuwe uitvoerder operationeel zijn. De aanbesteding zal bekend worden gesteld op de Voor de subsidiëring na 2010 gelden allereerst de eerder genoemde kernbegrippen. Belangrijk is ook dat het zal gaan om subsidiëring van activiteiten en niet van organisaties (dus geen instellingssubsidies). Langdurige afhankelijkheid van subsidies is ongewenst. Het ministerie zet verder in op meer samenwerking en minder versnippering. Na 2010 geldt voor de nieuwe subsidiefaciliteit een budgetplafond van 19 miljoen per jaar. Dit is inclusief de beheerskosten van de nieuwe uitvoerder. Het bedrag is minder dan de afgelopen jaren beschikbaar was voor draagvlakactiviteiten. Vanwege de heroverwegingen en de bezuinigingen die daaruit zullen voortvloeien kunnen geen garanties worden gegeven voor de langere termijn. Het ministerie zet in op een subsidiefaciliteit met een looptijd van 2 jaar (met de mogelijkheid van verlenging). Het ministerie kiest om beheersmatige redenen voor één beleidskader voor subsidieverstrekking voor activiteiten op het gebied van mondiaal burgerschap en OS. Kleinschalige OS-initiatieven met een duidelijke draagvlakcomponent kunnen hier eveneens een beroep op doen, maar leidend in de toekenning zal het draagvlakeffect in Nederland zijn. Jongeren worden aangemerkt als een prioritaire doelgroep. Te subsidiëren activiteiten moeten zijn gericht op helder gedefinieerde doelgroep(en), een duidelijk handelingsperspectief bevatten en gericht zijn op het creëren van gedragseffecten. Evalueerbaarheid (ex ante & ex post) en toetsbaarheid zijn essentieel. De inhoudelijke kaders voor te subsidiëren activiteiten worden gevormd door de algemene Nederlandse beleidslijnen voor OS en de achterliggende doelen en doelstellingen. OS is overigens meer dan hulp. OS gaat om effectieve armoedebestrijding en duurzame ontwikkeling in ontwikkelingslanden en om de processen die daarop van invloed zijn. Binnen de subsidiefaciliteit zal diversificatie worden toegepast: naar soorten activiteiten en naar (financiële) omvang (conform het rijksbrede uniforme subsidiekader). Ook zal er expliciet oog zijn voor spreiding van activiteiten: in de tijd, geografisch (landelijk/regionaal/lokaal), thematisch en wat betreft publieksgroepen. Het ministerie kan per jaar prioritaire doelgroepen en/of thema s aangeven. Jongeren vormen een specifieke publieksgroep. Ook aan het bereiken en betrekken van nieuwe niet-traditionele doelgroepen wordt belang gehecht. Andere praktische uitgangpunten met betrekking tot het beleidskader voor subsidieverstrekking zijn: - aanvragen voor meerjarensubsidies blijven mogelijk met een maximumperiode van 4 jaar. - met het oog op het stimuleren van vernieuwing kan voor eenzelfde activiteit maximaal 2 keer subsidie worden aangevraagd; - geen menging BZ-subsidies: eenzelfde activiteit kan niet uit meerdere subsidieprogramma s van het ministerie worden gefinancierd; - per jaar komt er een beperkt aantal subsidierondes. 2

3 II. VRAGEN EN OBSERVATIES DEELNEMERS 1. OVER KERNBEGRIPPEN Openheid - Hoe transparant en onafhankelijk is de beoordeling van en de besluitvorming over aanvragen? Nieuwe spelers moeten een kans krijgen. Uitgangspunt is dan ook een dat er een level-playing field is en dat oordeelsvorming met kennis van zaken, maar zonder belang plaatsvindt. Er zal daarom scherp worden gelet op eventuele belangenverstrengeling. Straks is er met de nieuwe uitvoerder een opdrachtrelatie. Dat biedt het ministerie in de nieuwe situatie meer mogelijkheden tot sturing. Mondiaal burgerschap - De indruk bestaat dat het bij activiteiten gericht op mondiaal burgerschap vooral gaat om mensen die het nog niet betrokken zijn. Klopt dat? Hoe zit het met onderhoud en verdieping van het draagvlak? En is er een aparte positie voorzien voor migrantenorganisaties? Projecten waarvoor subsidie kan worden aangevraagd kunnen gericht zijn op alle inwoners van Nederland. OS is een zaak van iedereen. Er worden geen groepen uitgesloten. Het is wel zaak een goede verhouding te vinden tussen verbreding (bereiken en betrekken van nieuwe groepen) en verdieping (het onderhouden en verder bevorderen van betrokkenheid). Voorstellen die gericht zijn op het bereiken en betrekken van jongeren (in de leeftijd van 10 tot 30 jaar) en van nieuwe niettraditionele doelgroepen krijgen wel extra punten in het beoordelingssysteem dat wordt ontwikkeld. Groepen migranten kunnen worden gezien als nieuwe doelgroepen. Maar net zo min als voor andere organisaties zijn er voor migrantenorganisaties geen aparte voorzieningen getroffen. Gedrag, kennis & houding - De nadruk in het beleid ligt op het creëren van gedragseffecten. Maar is er ook ruimte voor activiteiten die zich richten op het ondersteunen van kennis(overdracht) en houding en als lange-termijndoel hebben meer duurzame - gedragseffecten te bewerkstelligen? Die ruimte is er zeker, zo lang maar vooraf plausibel wordt gemaakt dat de activiteiten inderdaad gedragsverandering beogen. Ten aanzien van beoogde effecten geldt dat voorstellen een operationalisering moeten bevatten. Het gaat om toetsing vooraf en om de mogelijkheid achteraf vast te stellen of iets is gelukt of niet. Het gaat in de eerste plaats om leren en niet om afrekenen. OS-beleid als kader - Betekent het feit dat het OS-beleid het inhoudelijke kader vormt, dat activiteiten moeten zijn gericht op steun van dat beleid? En hoe zit het met activiteiten gericht op politisering en beleidsverandering? Zoals in de Kamerbrief staat gaat het bij het bevorderen van mondiaal burgerschap in relatie tot OS niet om steun voor het beleid of voor een bewindspersoon. Burgerschap is gediend bij een transparante meningsvorming en een goed geïnformeerd - en zeker ook kritisch - debat. Er is dus, zoals overigens altijd het geval is geweest, ruimte voor activiteiten met een kritische insteek. Daarmee is er dus ook ruimte voor activiteiten gericht op politieke meningsvorming en op reflectie op beleid. Beleidsprioriteiten - Binnen het OS-beleid zijn er prioriteiten, zoals de Millenniumdoelen en speerpunten als internationale veiligheid en de klimaatproblematiek in relatie met OS. Worden aanvragen expliciet beoordeeld op aansluiting op die thema s? Aanvragen zijn potentieel subsidiabel als ze inhoudelijk vallen binnen de algemene beleidslijnen. Voor de beoordeling is het van belang dat dat het gaat om gedragseffecten en meningsvorming híer met betrekking tot onderwerpen die een duidelijke relatie hebben met ontwikkeling en/of met processen die bijdragen aan en van invloed zijn op ontwikkeling. Dat kunnen ook zeker kritische en verkennende activiteiten zijn. Per jaar kunnen wel specifieke inhoudelijke thema s worden benoemd. Bij de beoordeling zal aansluiting daarop extra worden gewaardeerd, maar niet uitsluitend. In het beoordelingssysteem zal er ook ruimte zijn voor extra waardering van andere aspecten in de aanvraag. Dit zal in het subsidiekader worden uitgewerkt. De Millenniumdoelen blijven overigens onderdeel van het bredere beleid. Subsidiekader & aanbesteding Wanneer is het definitieve subsidiekader gereed en wanneer wordt het gepubliceerd? Het definitieve kader zal na afstemming met de nieuwe uitvoerder worden vastgesteld. Dat zal dus na afloop van de aanbestedingsprocedure zijn. Publicatie van het kader is dus niet op zeer korte termijn te verwachten. Met deze bijeenkomst en het verslag dat ervan op de BZ-website zal 3

4 worden geplaatst, hoopt het ministerie belangstellenden wel alvast informatie te verschaffen. Afstemming met de uitvoerder zal overigens niet de hoofdlijnen van beleid raken, maar vooral technische aspecten van beheer en uitvoering. 2. OVER ORGANISATORISCHE UITGANGSPUNTEN Samenwerking Komt er een premie op samenwerking? En zo ja, vormt dat dan geen een drempel voor kleinschalige activiteiten? Er blijft zeker ruimte bestaan voor aanvragen van kleinschalige en nieuwe zelfstandige indieners, maar samenwerking zal in het beoordelingssysteem wel worden gewaardeerd. Als versnippering wordt voorkomen door samenwerking is dat winst. Dit betekent echter niet, dat alleen projecten waarbij samenwerking gezocht in aanmerking komen voor subsidiëring. Het gaat om kwaliteit en effect. Samenwerking kan en moet ook toegevoegde waarde hebben, bijv. door een grotere impact of een groter bereik. Eigen financiële inbreng Kunnen subsidies van andere instellingen dan BZ (bijvoorbeeld de EU) toegerekend worden aan de vereiste eigen financiële inbreng? En mag een organisatie meer projecten tegelijk indienen? In het Kameroverleg is de verhouding eigen inbreng/subsidie zoals in de brief benoemd geamendeerd. Voor draagvlakactiviteiten in Nederland binnen het nieuwe kader kan subsidie worden verstrekt voor maximaal 75% van de totale kosten. Er geldt dus een minimale eigen bijdrage van 25%. Die eigen bijdrage kan uit andere subsidies bestaan, als die maar niet door het ministerie van BZ worden verstrekt. Het is mogelijk om binnen eenzelfde subsidieronde meerdere aanvragen in te dienen. Focus op publiek - Blijft het leefstijlmodel van Motivaction gehandhaafd als hét toetsingsmodel voor projecten voor wat betreft publieksbereik? Voor een dergelijke toetsing zijn (nog) geen definitieve keuzes gemaakt. Wat in ieder geval van belang zal zijn is dat aanvragers de beoogde doelgroep van hun project/activiteit goed en helder omschrijven. Eventuele kaders daarvoor moeten natuurlijk ook helder en begrijpelijk zijn. De NCDO hanteert dit specifieke model om inzicht te krijgen in de spreiding van activiteiten gericht op verschillende doel- en publieksgroepen. Maximale bedragen Hoe groot zijn de subsidiebedragen die voor activiteiten kunnen worden aangevraagd? In lijn met de Kamerbrief geldt voor draagvlakactiviteiten een maximum van en voor kleinschalige OS-projecten met een draagvlakcomponent een maximum van Zoals eerder gesteld zal in de beoordeling van kleinschalige OS-projecten het draagvlakeffect in Nederland leidend zijn in de overwegingen ten aanzien van eventuele toekenning. Aansluiting Hoe sluit het nieuwe systeem aan op het oude? Zal er een gat ontstaan? Het streven is de beide systemen zo soepel mogelijk op elkaar aan te laten sluiten. Het betreft echter vernieuwing van het systeem. Dat betekent per definitie dat niet alles bij het oude zal blijven en daarom zal en kan niet alles wat nu wordt gefinancierd door de NCDO ook onder het nieuwe systeem op vergelijkbare wijze in aanmerking komen voor financiering. De NCDO verstrekt tot 1 december 2010 subsidies en zal daarover vóór het einde van jaar uitsluitsel geven. De planning is dat de nieuwe uitvoerder in oktober 2010 operationeel is (onder voorbehoud dat de aanbesteding geen vertraging oploopt). Vanaf dat moment kunnen voorstellen worden ingediend die vanaf 2011 van start kunnen gaan. Over de precieze indienings- en beoordelingstermijnen moeten nadere afspraken worden gemaakt met de nieuwe uitvoerder. 3. OVER MOGELIJKE AANVRAGEN Meerjarige subsidies Binnen de huidige kaders is het mogelijk dat er meerjarige subsidies worden verstrekt voor langlopende projecten. Blijft die mogelijkheid bestaan? Er blijft inderdaad een mogelijkheid om subsidies aan te vragen voor samenhangende activiteitenprogramma s die een langere tijdspanne bestrijken. De maximale duur van zo een meerjarige subsidie zal waarschijnlijk 4 jaar zijn. Maximaal 2x subsidie In Nederland bestaat er een aantal succesvolle activiteiten met een jaarlijks ritme. Daarnaast zijn er activiteiten met een beproefd concept. Leidt de voorwaarde van maximaal 2x subsidieverstrekking voor eenzelfde activiteit niet tot verschraling? Deze voorwaarde is bedoeld om te voorkomen dat er vanzelfsprekendheden ontstaan in de subsidieverstrekking (geen gewoonterecht ). Het is goed steeds na te blijven denken of activiteiten 4

5 scherper, effectiever en/of vernieuwend kunnen zijn. De voorwaarde moet worden gezien als een stimulans tot creativiteit en innovatie in brede zin. Afhankelijkheid van subsidies wordt niet wenselijk geacht. Vernieuwing hoeft overigens niet alleen in het soort programma te liggen, maar kan ook in het bereiken van nieuwe doelgroepen worden gevonden. Innovatie heeft verschillende dimensies die meetellen. MFS-organisaties - Tot 2011 kunnen MFS-organisaties vanuit hun MFS-I-subsidie ook draagvlakactiviteiten financieren. Dat is straks in beperktere mate mogelijk. Kunnen die organisaties straks ook een beroep doen op de nieuwe faciliteit? En zo ja, ontstaat er dan niet een overmatige concurrentie en de kans dat grote organisaties kleine eruit drukken? Al zij voldoen aan de voorwaarden zullen ook MFS-organisaties voor relevante activiteiten een beroep kunnen doen op de nieuwe faciliteit. Maar voorop staat dat het niet gaat om de schaal, maar om de kwaliteit van de voorstellen. Uitgangspunt blijft verder dat voor 1 activiteit slechts 1 x subsidie kan worden verkregen van BZ. Jongeren - In de Kamerbrief wordt de groep Jongeren expliciet genoemd en ook het belang om hen te betrekken bij de opzet van programma s. Dat komt in de presentatie echter niet erg naar voren. Verder is een beperkt aantal indieningsrondes vanuit beheersoogpunt misschien handig, maar voor projecten voor, met en door jongeren kan dat een probleem vormen. Die hebben namelijk een andere dynamiek, behoefte en spanningsboog. Is het mogelijk daar nog naar te kijken? Deze opmerkingen zullen worden meegenomen in de verdere ontwikkeling van het subsidiekader. Kleinschalige OS-initiatieven - ontwikkeling of draagvlak? Zogenoemde PI s beschouwen zichzelf niet als organisatie voor draagvlak, maar voor ontwikkeling. Hun focus ligt vooral op activiteiten ín ontwikkelingslanden. Wordt daar rekening mee gehouden? Nieuwe beleidsvoorwaarden (eigen bijdrage, nadruk op draagvlak ) kunnen er namelijk toe leiden dat dergelijk initiatieven buiten de boot vallen c.q. op afstand raken. Voor dergelijke initiatieven zijn er straks twee opties om subsidie aan te vragen: bij organisaties die via het MFS ondersteuning bieden en bij de nieuwe subsidiefaciliteit. Bij de eerste mogelijkheid zal de ontwikkelingscomponent het zwaarst wegen, bij de tweede de draagvlakcomponent. Dat vloeit logisch voort uit de doelstellingen van beide beleidsonderdelen. Algemene uitgangspunten van het nieuwe draagvlakbeleid zijn zakelijkheid, effect, geen afhankelijkheid van subsidie etc. Het is trouwens goed vast te stellen dat veel van dergelijke initiatieven hun financiering op een andere manier weten te regelen. Verder is voorzien dat de vernieuwde NCDO een rol verwerft in het ondersteunen van kleinschalige OS-initiatieven (en dus ook PI ), maar dan via kennis en advies. Effectmeting dáár Het meten van het ontwikkelingseffect van kleinschalige OSinitiatieven kost veel geld. Komt daar een aparte voorziening voor? De faciliteit is niet bedoeld om de meting van ontwikkelingseffecten dáár te financieren. Het OSproject en de wijze waarop de ontwikkelingseffecten daarvan wordt gemonitord moeten onderdeel zijn van de aanvraag. Ook die kwaliteit zal worden beoordeeld. De nadruk zal liggen op de toetsing vooraf op basis van vooraf bekendgestelde criteria en op grond van een onderbouwd projectvoorstel. Het ligt in de bedoeling dat subsidiekader in den brede wordt geëvalueerd. Opbouw capaciteit Het lijkt erop dat er in het nieuwe beleid geen subsidie kan worden aangevraagd voor verbetering van beheer en kwaliteit van zogenoemde PI s. Blijkbaar krijgt de nieuwe NCDO daar een rol in. Ontstaat zo niet een situatie van gedwongen winkelnering? De faciliteit voorziet niet in de subsidiëring van dergelijke capaciteitsopbouw. Deze is namelijk niet rechtstreeks gelieerd aan draagvlakactiviteiten in Nederland. Via de vernieuwde NCDO zal de overheid wel de kwaliteitsverbetering van beheer en uitvoering van kleine OS-projecten faciliteren. Van een monopolie of van gedwongen winkelnering is echter geen sprake. De nieuwe NCDO zal straks een breed dienstenpakket aanbieden en mogelijk ook relevante samenwerkingsverbanden aangaan. Het staat eenieder straks vrij om op die diensten een beroep te doen. Bijlagen 1. Aanmeldingen bijeenkomst Powerpoint presentatie toelichting Kamerbrief Investeren in mondiaal burgerschap 4. Factsheet over Europees aanbesteden 5