Hof van Cassatie van België

Transcriptie

1 24 FEBRUARI 2017 C N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C N M. V. T., eiseres, vertegenwoordigd door mr. Beatrix Vanlerberghe, advocaat bij het Hof van Cassatie, met kantoor te 2000 Antwerpen, Amerikalei 187/302, waar de eiseres woonplaats kiest, tegen W. V. L., verweerder, vertegenwoordigd door mr. Simone Nudelholc, advocaat bij het Hof van Cassatie, met kantoor te 1000 Brussel, Keizerslaan 3, waar de verweerder woonplaats kiest.

2 24 FEBRUARI 2017 C N/2 I. RECHTSPLEGING VOOR HET HOF Het cassatieberoep is gericht tegen het arrest van het hof van beroep te Brussel van 15 maart Advocaat-generaal André Van Ingelgem heeft op 3 januari 2017 een schriftelijke conclusie neergelegd. Sectievoorzitter Eric Dirix heeft verslag uitgebracht. Advocaat-generaal André Van Ingelgem heeft geconcludeerd. II. CASSATIEMIDDEL De eiseres voert in haar verzoekschrift dat aan dit arrest is gehecht, een middel aan. III. BESLISSING VAN HET HOF Beoordeling Ontvankelijkheid 1. De verweerder werpt een grond van niet-ontvankelijkheid op om reden dat het middel geen schending aanvoert van artikel 1278 Gerechtelijk Wetboek. 2. De in het middel als geschonden aangevoerde wetsbepalingen volstaan om tot cassatie te kunnen leiden. De grond van niet-ontvankelijkheid moet worden verworpen. Gegrondheid 3. Krachtens artikel 1595 Burgerlijk Wetboek kunnen echtgenoten in principe geen koopovereenkomst met elkaar sluiten. 4. Dat verbod blijft bestaan zolang het huwelijk niet is beëindigd.

3 24 FEBRUARI 2017 C N/3 De niet-naleving van dat verbod wordt gesanctioneerd door een relatieve en derhalve voor bevestiging vatbare nietigheid. Deze bevestiging kan slechts plaatsgrijpen nadat de nietigheidsgrond heeft opgehouden te bestaan. 5. De appelrechters die een bevestiging van de nietige koopovereenkomst afleiden uit elementen die dateren van vóór de ontbinding van het huwelijk, verantwoorden hun beslissing niet naar recht. Het middel is gegrond. Omvang van cassatie 6. De beslissingen over de juridische kwalificatie en de rechtsgeldigheid van de koopovereenkomst benadelen de eiseres niet en zouden de verweerder enkel benadelen bij vernietiging van de bestreden beslissing, zodat noch de eiseres, noch de verweerder er belang bij hebben op te komen tegen die beslissingen. Bijgevolg zijn die beslissingen niet te onderscheiden van de te vernietigen beslissing en strekt de vernietiging zich uit tot die beslissingen. Dictum Het Hof, Vernietigt het bestreden arrest behalve in zoverre dit het hoger beroep niet ontvankelijk verklaart. Beveelt dat van dit arrest melding zal worden gemaakt op de kant van het gedeeltelijk vernietigde arrest. Houdt de kosten aan en laat de beslissing daaromtrent over aan de feitenrechter. Verwijst de aldus beperkte zaak naar het hof van beroep te Gent.

4 24 FEBRUARI 2017 C N/4 Dit arrest is gewezen te Brussel door het Hof van Cassatie, eerste kamer, samengesteld uit sectievoorzitter Eric Dirix, als voorzitter, de sectievoorzitters Albert Fettweis en Beatrijs Deconinck, en de raadsheren Geert Jocqué en Bart Wylleman, en in openbare rechtszitting van 24 februari 2017 uitgesproken door sectievoorzitter Eric Dirix, in aanwezigheid van advocaat-generaal André Van Ingelgem, met bijstand van griffier Kristel Vanden Bossche. K. Vanden Bossche B. Wylleman G. Jocqué B. Deconinck A. Fettweis E. Dirix

5 VERZOEKSCHRIFT/1 VOORZIENING IN CASSATIE 5 VOOR: mevrouw V. T., M., eiseres tot cassatie, 10 bijgestaan en vertegenwoordigd door ondergetekende advocaat bij het Hof van Cassatie Beatrix Vanlerberghe, met kantoor te 2000 Antwerpen, Amerikalei 187/302, bij wie keuze van woonplaats wordt gedaan, 15 TEGEN: de heer V. L., W., verweerder in cassatie. 20 * * * 25 Aan de Heren Eerste Voorzitter en Voorzitter van het Hof van Cassatie, Aan de Dames en Heren Raadsheren bij het Hof van Cassatie, Hooggeachte Dames en Heren, Eiseres heeft de eer een arrest aan uw beoordeling voor te leggen dat op tegenspraak tussen de partijen op 15 maart 2016 werd uitgesproken door de 42 ste kamer (familiekamer) van het hof van beroep te Brussel (2014/FA/6). * * *

6 VERZOEKSCHRIFT/2 40 FEITEN EN PROCEDUREVOORGAANDEN Partijen zijn met elkaar gehuwd voor de ambtenaar van de burgerlijke stand te Jabbeke op 11 september Zij hebben bij huwelijkscontract het stelsel van scheiding van goederen aangenomen. Bij notariële akte van 23 oktober 1995 hebben zij de bvba Food & Fibre opgericht, waarbij oorspronkelijk elke partij de helft van de aandelen bezat Op 9 maart 2007 sloten de partijen een overeenkomst waarbij eiseres haar aandelen aan verweerder verkocht voor de prijs van Vanaf november 2010 hebben de partijen onderhandeld met het oog op een echtscheiding door onderlinge toestemming, maar dit heeft niet tot een akkoord geleid. Bij dagvaarding van 24 augustus 2011 vorderde eiseres de echtscheiding op grond van de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk. De echtscheiding werd uitgesproken bij vonnis van 24 april Dit vonnis is in kracht van gewijsde getreden op 5 juli Bij exploot van 17 december 2012 liet eiseres verweerder dagvaarden tot nietigverklaring van de koop/verkoop van de aandelen van de bvba Food & Fibre. Bij vonnis van 9 april 2014 werd de vordering van eiseres ontvankelijk en gegrond verklaard. De overeenkomst tot koop/verkoop van de aandelen werd nietig verklaard en eiseres werd veroordeeld tot terugbetaling aan de tegenpartij van een bedrag van Bij exploot van 18 juli 2014 stelde verweerder hoger beroep in tegen dit vonnis. In het bestreden arrest van 15 maart 2016 wordt dit hoger beroep ontvankelijk en gegrond verklaard. De door eiseres ingestelde vordering tot nietigverklaring van de overeenkomst wordt ongegrond verklaard.

7 VERZOEKSCHRIFT/3 80 * * *

8 VERZOEKSCHRIFT/4 85 ENIG MIDDEL TOT CASSATIE 90 Geschonden wetsbepalingen de artikelen 1108, 1338 en 1595 van het Burgerlijk Wetboek, artikel 823 van het Gerechtelijk Wetboek Aangevochten beslissing De appelrechters verklaren de vordering van eiseres tot nietigverklaring van de tussen partijen op 9 maart 2007 gesloten overeenkomst tot koop/verkoop van aandelen ongegrond, op grond van de volgende overwegingen : 4.5. Overwegende dat nu vaststaat dat partijen zich niet in één van de vier gevallen bevinden waarin een koopcontract tussen echtgenoten kan worden aangegaan, besloten moet worden dat deze koop / verkoop niet rechtsgeldig werd aangegaan. 5. Aangaande de door [eiseres] gevorderde nietigheid Overwegende dat hoewel de wet dit niet uitdrukkelijk bepaalt, het duidelijk is dat op de schending van het verbod tot het sluiten van een koopcontract tussen echtgenoten overeenkomstig artikel 1595, eerste lid B.W., de sanctie van de relatieve nietigheid van de gesloten koopovereenkomst van toepassing is Overwegende dat in elk geval de echtgenoot-verkoper, in casu [eiseres], als door artikel 1595, eerste lid B.W. beschermde persoon, gerechtigd is de nietigverklaring te vorderen. 5.3.

9 VERZOEKSCHRIFT/5 120 Overwegende dat aangenomen moet worden dat overeenkomstig artikel 1338 B.W. de bevestiging van de nietige koopovereenkomst mogelijk is; Dat de bevestiging hetzij uitdrukkelijk, hetzij stilzwijgend kan gebeuren; 125 Dat de stilzwijgende bevestiging van de nietige koopovereenkomst kan volgen uit elk feit dat met zekerheid laat blijken dat de beschermde partij de nietigheid heeft willen bevestigen of er aan verzaakt heeft om ze in te roepen; Dat de stilzwijgende bevestiging met alle middelen rechtens bewezen mag worden; Overwegende dat [verweerder] dienaangaande inroept; dat [eiseres] vrijwillig de door haar thans aangevochten verkoop van haar aandelen d.d. 3 maart 2007 heeft aangegaan en de koopprijs in ontvangst genomen heeft; - dat per 1 april 2007, dit is na de verkoop van haar aandelen, [eiseres] nog benoemd werd als zaakvoerder van de bvba Food & Fibre en ze dit gebleven is tot 30 september 2008, en zij aldus het mandaat van zaakvoerder nog vrijwillig heeft uitgeoefend gedurende meer dan een jaar na de aangevochten verkoop van haar aandelen dit terwijl ze niet betwist dat er op dat ogenblik slechts één aandeelhouder van de bvba was, namelijk [verweerder]; - er een periode van meer dan vijf en een half jaar ligt tussen de aangevochten verkoop van de aandelen d.d. 9 maart 2007 en het uitbrengen van een dagvaarding in nietigverklaring ervan op 17 december 2012; - deze bijzondere lange periode van stilzitten bovendien nog gekenmerkt wordt door een fase van onderhandelingen met het oog op een echtscheiding door onderlinge toestemming in november december 2010, het uitbrengen door [eiseres] van een dagvaarding in echtscheiding op 24 augustus 2011 en het uitspreken van de echtscheiding door een vonnis van 24 april 2012; Overwegende dat in tegenstelling tot wat de eerste rechter overwogen heeft het geheel van deze feiten en het omstandig stilzwijgen van [eieres] gedurende een periode waarin zij eerst onderhandelde over een echtscheiding door onderlinge toestemming en vervolgens een procedure tot echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting startte en voerde, niet anders kan worden uitgelegd dan als een verzaking door [eiseres] aan haar recht om de nietigheid van de koopovereenkomst te vorderen. 155

10 VERZOEKSCHRIFT/ Overwegende dat [eiseres] tevergeefs opwerpt dat haar vorderingsrecht slechts zou verjaren na verloop van 10 jaar te rekenen vanaf de ontbinding van het huwelijk van partijen op 5 juli 2012; Dat immers liet feit dat haar vorderingsrecht nog lang niet verjaard was op het ogenblik dat ze de vordering tot nietigverklaring in rechte heeft ingesteld, er geenszins aan in de weg staat dat uit het geheel van de boven genoemde feiten en het omstandig stilzwijgen van [eiseres] haar verzaking aan haar recht om de nietigheid van de koopovereenkomst te vorderen afgeleid kan worden. 6. Conclusie 170 Overwegende dat uit hetgeen voorafgaat volgt dat de oorspronkelijke hoofdvordering van [eiseres] tot nietigverklaring van de overeenkomst van koop / verkoop van haar aandelen d.d. 9 maart 2007 ongegrond is; Overwegende dat nu de hoofdvordering ongegrond verklaard wordt de in ondergeschikte orde gestelde tegenvordering van [verweerder] tot terugbetaling van de koopprijs van in hoofdsom niet meer aan de orde is; 175 Overwegende dat het vonnis a quo dan ook op beide punten hervormd wordt.. (Bestreden arrest, blz. 8-9) Grieven Eerste onderdeel Overeenkomstig artikel 1595, eerste lid van het Burgerlijk Wetboek kan tussen echtgenoten geen koopcontract worden aangegaan, dan in de vier gevallen die door deze bepaling genoemd worden en waarvan de appelrechters oordelen dat zij in deze zaak niet van toepassing zijn. Dit verbod blijft bestaan zolang het huwelijk niet werd beëindigd. De koopovereenkomst die tussen echtgenoten is aangegaan, is aangetast door een relatieve nietigheid, die door de echtgenoten, en in het bijzonder door de verkoper kan worden ingeroepen.

11 VERZOEKSCHRIFT/ Overeenkomstig artikel 1338 van het Burgerlijk Wetboek kan de nietigheid worden bevestigd of bekrachtigd, indien in de akte melding wordt gemaakt van de hoofdinhoud van de verbintenis, van de reden waarom de vernietiging kan worden gevorderd en van de bedoeling om het gebrek, waarop die vordering berust, te bevestigen. Bij gebreke van een akte van bevestiging of bekrachtiging, is het voldoende dat de verbintenis vrijwillig is uitgevoerd na de tijd, waarop zij op geldige wijze bevestigd of bekrachtigd kon worden. Uit de bevestiging, bekrachtiging of vrijwillige uitvoering in de vorm en op het tijdstip door de wet bepaald, volgt de afstand van middelen en excepties die men tegen die akte kon inroepen, onverminderd nochtans de rechten van derden. Uit deze bepaling vloeit voort dat de bevestiging van een nietige rechtshandeling slechts mogelijk is zodra de grond van onregelmatigheid ophoudt te bestaan. In dezelfde zin volgt uit artikel 823 van het Gerechtelijk Wetboek dat afstand van rechtsvordering slechts mogelijk is met betrekking tot een recht dat mag worden prijsgegeven en waarover de partij kan beschikken. Elke afstand van recht of verzaking vereist inderdaad het bestaan van een geldige wilsuiting door een partij die hiertoe bekwaam is (artikel 1108 van het Burgerlijk Wetboek). Uit de samenlezing van bovenvermelde bepalingen volgt dat, nu het verbod tot verkoop tussen echtgenoten zich over het gehele huwelijk uitstrekt, de verkopende echtgenoot de verkoop tussen echtgenoten pas kan bevestigen na de ontbinding van het huwelijk. Na te hebben vastgesteld dat het huwelijk tussen de partijen werd ontbonden op 5 juli 2012, beslissen de appelrechters dat de verzaking door eiseres aan haar recht om de nietigheid van de koopovereenkomst te vorderen en de stilzwijgende bevestiging van de nietige koopovereenkomst volgt uit de volgende omstandigheden : - [eiseres] heeft vrijwillig de door haar thans aangevochten verkoop van haar aandelen d.d. 3 maart 2007 aangegaan en heeft de koopprijs in ontvangst genomen; - per 1 april 2007, dit is na de verkoop van haar aandelen, werd [eiseres] nog benoemd als zaakvoerder van de bvba Food & Fibre en ze is dit gebleven tot 30 september 2008, en zij heeft aldus het mandaat van zaakvoerder nog vrijwillig uitgeoefend gedurende meer dan een jaar na de aangevochten verkoop van haar aandelen dit terwijl ze niet betwist dat er op dat ogenblik slechts één aandeelhouder van de bvba was, namelijk [verweerder];

12 VERZOEKSCHRIFT/ er ligt een periode van meer dan vijf en een half jaar tussen de aangevochten verkoop van de aandelen d.d. 9 maart 2007 en het uitbrengen van een dagvaarding in nietigverklaring ervan op 17 december 2012; - deze bijzondere lange periode van stilzitten wordt bovendien nog gekenmerkt door een fase van onderhandelingen met het oog op een echtscheiding door onderlinge toestemming in november december 2010, het uitbrengen door [eiseres] van een dagvaarding in echtscheiding op 24 augustus 2011 en het uitspreken van de echtscheiding door een vonnis van 24 april 2012; - het omstandig stilzwijgen van eiseres gedurende een periode waarin zij eerst onderhandelde over een echtscheiding door onderlinge toestemming en vervolgens een procedure tot echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting startte en voerde. Door uit voormelde omstandigheden, die zich allen grotendeels situeren in de periode dat het huwelijk tussen de partijen nog niet was ontbonden, dit is, volgens de vaststellingen van de appelrechters, op 5 juli 2012, de verzaking af te leiden door eiseres aan haar recht om de nietigheid van de koopovereenkomst te vorderen en de stilzwijgende bevestiging van deze nietige overeenkomst, hoewel de eiseres gedurende deze gehele periode nog niet bekwaam was om de nietigheid te bevestigen en evenmin bekwaam was om aan haar recht om de nietigheid te vorderen te verzaken, schenden de appelrechters alle in het middel genoemde bepalingen. 260 TOELICHTING Overeenkomstig artikel 1595 van het Burgerlijk Wetboek kan tussen echtgenoten geen koopcontract worden aangegaan behalve in vier door deze bepaling genoemde gevallen, waarvan de appelrechters oordelen dat zij te dezen niet van toepassing zijn. De koopovereenkomst die tussen echtgenoten is aangegaan, is aangetast door een relatieve nietigheid (Cass. 25 februari 1926, Pas. 1926, I, 264). Deze relatieve nietigheid kan worden ingeroepen door de echtgenoten, en in het bijzonder door de verkoper (J.F. TAEYMANS, La vente et échange entre époux, in Les contrats entre époux, 1995, 16, nr. 9; E. BEGUIN, La vente entre époux, in 15 années d application de la réforme des régimes matrimoniaux, Brussel, Bruylant, 1991, 261 ; B. TILLEMAN, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, X, Overeenkomsten, Deel 2, Bijzondere Overeenkomsten, A. Verkoop, Deel 1. Totstandkoming en kwalificatie van de koop, 600, nr. 1540; S. LOUIS, Transfert entre époux de parts

13 VERZOEKSCHRIFT/9 et actions de société, TEP 2010, 333, nr. 442; A. VANDEWIELE en E. HAEGEMAN, Verkoop tussen echtgenoten, T. Not. 2010, 163) Gezien de nietigheid slechts een relatieve nietigheid is, kan zij worden bevestigd overeenkomstig artikel 1338 van het Burgerlijk Wetboek. Een bevestiging vereist niet alleen dat de partij die bevestigt voorafgaand kennis heeft van de gebreken van de rechtshandeling en daarenboven de intentie heeft om te verzaken, maar bovendien is de bevestiging slechts mogelijk zodra de grond van onregelmatigheid ophoudt te bestaan (I. CLAEYS, Nietigheid van contractuele verbintenissen in beweging, in Sancties en nietigheden, Larcier, 2003, 302, nr. 49; M. DUPONT, Nulité absolue en nullité relative, in P. WÉRY, Nullité des contrats, Brussel, Larcier, 2006, 76, 39; A. VAN OEVELEN, De nietigheid van de overeenkomst, in Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, IV. Commentaar verbintenissenrecht, titel II. Contractenrecht, hoofdstuk IV; P. VAN OMMESLAGHE, Droit des obligations, Brussel, Bruylant, 2010, 959, nr. 637; J. ROODHOOFT, Nietigheid, in BHVR II.4. De Overeenkomst, 105). Gezien het verbod tot verkoop tussen echtgenoten zich uiteraard over het gehele huwelijk uitstrekt, impliceert dit dat de verkopende echtgenoot de verkoop tussen echtgenoten slechts kan bevestigen na de ontbinding van het huwelijk (E. BEGUIN, La vente entre époux, in 15 années d application de la réforme des régimes matrimoniaux, Brussel, Bruylant, 1991, 261 ; B. TILLEMAN, Beginselen van Belgisch Privaatrecht, X, Overeenkomsten, Deel 2, Bijzondere Overeenkomsten, A. Verkoop, Deel 1. Totstandkoming en kwalificatie van de koop, 601, nr. 1542; S. LOUIS, Transfert entre époux de parts et actions de société, TEP 2010, 333, nr. 442; vgl. Cass. 13 september 2012, C F). De appelrechters beslissen dat eiseres de nietige koopovereenkomst stilzwijgend heeft bevestigd, zodat zij thans de nietigverklaring ervan niet meer kan vorderen. De appelrechters overwegen in dit verband dat: - eiseres vrijwillig de door haar thans aangevochten verkoop van haar aandelen van 9 maart 2007 heeft aangegaan en de koopprijs in ontvangst genomen heeft; - eiseres per 1 april 2007, dit is na de verkoop van haar aandelen, nog benoemd werd als zaakvoerder van de bvba Food & Fibre en ze dit gebleven is tot 30 september 2008, en zij aldus het mandaat van zaakvoerder nog vrijwillig heeft uitgeoefend gedurende meer dan een jaar na de aangevochten verkoop van haar aandelen, dit terwijl ze niet be-

14 VERZOEKSCHRIFT/ twist dat er op dat ogenblik slechts één aandeelhouder van de bvba was, namelijk de tegenpartij; - een periode van meer dan vijf jaar en een half jaar ligt tussen de aangevochten verkoop van de aandelen van 9 maart 2007 en het uitbrengen van een dagvaarding in nietigverklaring ervan op 17 december 2012; - deze bijzonder lange periode van stilzitten bovendien nog gekenmerkt wordt door een fase van onderhandelingen met het oog op een echtscheiding door onderlinge toestemming in november-december 2010, het uitbrengen door eiseres van een dagvaarding een echtscheiding op 24 augustus 2011 en het uitspreken van de echtscheiding door een vonnis van 24 april De appelrechters beslissen dat het geheel van deze omstandigheden en het omstandig stilzwijgen van eiseres gedurende een periode waarin zij eerst onderhandelde over een echtscheiding door onderlinge toestemming en vervolgens een procedure tot echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting startte en voerde, niet anders kan worden uitgelegd dan als een verzaking door eiseres aan haar recht om de nietigheid van de koopovereenkomst te vorderen. Uit de vaststellingen van de appelrechters blijkt dat het huwelijk tussen de partijen ontbonden is op 5 juli Alle omstandigheden waaruit de appelrechters de bevestiging van de nietige verkoop afleiden, hebben betrekking op de periode voorafgaand aan het huwelijk. Uit het lange stilzitten van eiseres kon voorts geen vestiging worden afgeleid, gezien enkel de periode na de ontbinding van het huwelijk in acht genomen mocht worden en de dagvaarding reeds dateert van 17 december Door op grond van vermelde vaststellingen te beslissen dat eiseres heeft verzaakt aan haar recht om de nietigheid van de overeenkomst te vorderen en deze nietigheid heeft bevestigd, schenden de appelrechters alle in het middel genoemde bepalingen. 355 *

15 VERZOEKSCHRIFT/ * *

16 VERZOEKSCHRIFT/ Op deze gronden en overwegingen besluit ondergetekende advocaat bij het Hof van Cassatie voor eiseres dat het U, Hooggeachte Dames en Heren, moge behagen het bestreden arrest te vernietigen, te bevelen dat hiervan melding zal worden gemaakt op de kant van de vernietigde beslissing, de zaak en de partijen te verwijzen naar een ander hof van beroep en uitspraak te doen over de kosten als naar recht. 375 Antwerpen, 24 juni Beatrix Vanlerberghe Bijlagen: 1. exploot van betekening van deze voorziening aan de verwerende partij; 2. de pro fisco verklaring.