russische romantiek Programma

Transcriptie

1 russische romantiek Amsterdam Sinfonietta Candida Thompson leiding & viool Gary Hoffman cello (op 11 oktober) Natalia Gutman cello (14 t/m 17 oktober) Zaterdag 11 oktober, uur Amsterdam, Muziekgebouw aan t IJ Inleiding met orkest door Michiel Weidner, uur Dinsdag 14 oktober, uur Arnhem, Musis Sacrum Woensdag 15 oktober, uur Tilburg, Concertzaal Inleiding met orkest door Rob van Steen, uur (en afterconcert) Donderdag 16 oktober, uur Enschede, Muziekcentrum Vrijdag 17 oktober, uur Leiden, Stadsgehoorzaal Inleiding door Michiel Weidner, uur Programma S. Tsintsadze ( ) Vijf Georgische liederen voor strijkorkest Satshidao - Lale - Fly Away, Black Swallow - Suliko - Indi Mindi D. Sjostakovitsj ( ) Eerste celloconcert in Es groot, opus 107 (1959) I Allegretto II Moderato III Cadenza IV Allegro con moto P.I. Tsjaikovski ( ) Serenade voor strijkers in C Groot, opus 48 (1880) I Pezzo in forma di sonatina. Andante non troppo - Allegro moderato II Moderato: tempo di valse III Élégie. Larghetto elegiaco IV Finale (Thema Russo). Andante - Allegro con spirito

2 de musici viool 1 Candida Thompson Ingrid van Dingstee Nicoline van Santen Karen Segal Peter Weimar Sarah Kapustin viool 2 Jacobien Rozemond Frances Thé Diet Tilanus Inki Varga Floor Le Coultre Casper Donker altviool Daniel Bard Els Goossens Ernst Grapperhaus Anne-Bartje Fontein Hannah Strijbos cello Kaori Yamagami Örs Köszeghy Mladen Miloradovic Michiel Weidner contrabas Ying Lai Green Servaas Jessen fluit Leon Berendse (niet op 17 oktober) Ingrid Geerlings (enkel 17 oktober) piccolo Mirjam Teepe hobo Marjolein Koning Anita Janssen fagot Hajime Konoye Annet Karsten klarinet Céleste Zewald Daphne Schrama hoorn Jasper de Waal pauken Nando Russo celesta Kimball Huigens harp Astrid Haring staf Joost Westerveld zakelijk leider Willem de Bordes artistiek coördinator / programmeur Stijn Verstraete productieleider Riitta Koljonen officemanager / educatiecoördinator Joseline de Koning fondsenwerving en relatiebeheer Chris Meeuwissen marketing Noortje Zanen communicatie Irene Kok bibliothecaris Gerard Boltje boekhouder Chris Dessing vrijwilliger bestuur Gert-Jan Kramer voorzitter Jan Reinier van Angeren secretaris Mariëtte Doornekamp, penningmeester Leni Boeren lid Ernst Veen lid Joris Vos lid Hans Langeveld lid

3 biografie Natalia Gutman cello Twee mensen zijn bepalend geweest voor de artistieke ontwikkeling van Natalia Gutman, namelijk haar grootvader Anisim Berlin, violist en student van de legendarische Leopold Auer, en Galina Kozoloepova, bij wie ze bijna vijftien jaar studeerde. Naast deze persoonlijkheden hebben grote musici, die intussen helaas zijn overleden, het spel van de cellist diepgaand beïnvloed: Mstislav Rostropovitsj, Svjatoslav Richter en haar man, de violist Oleg Kagan. In 1967 won Gutman het ARD Concours München waarmee haar internationale carrière van start ging. Inmiddels heeft ze overal ter wereld opgetreden met orkesten als de Wiener en Berliner Philharmoniker, London Symphony Orchestra, Orchestre National de France, Philadelphia Orchestra en het Koninklijk Concertgebouworkest, op grote festivals als Salzburger Festspiele, Berliner en Wiener Festwochen en met dirigenten als Wolfgang Sawallisch, Riccardo Muti, Claudio Abbado, Bernhard Haitink, Yevgeny Svetlanov, Yuri Temirkanov, Sergiu Celibidache, Mstislav Rostropovich en Kurt Masur. Op het gebied van kamermuziek werkte ze met Oleg Kagan, Martha Argerich, Yuri Bashmet, Alexei Lubimov, Evgeny Kissin, Isaac Stern en Eliso Virsaladze. Gutman maakte cd-opnamen voor BMG (Sjostakovitsj met Temirkanov) en EMI (Dvorak met Sawallisch, Schumann en Schnittke met Masur en in 2007 nog eens met Abbado). Sinds vele jaren worden bij Live Classics talrijke opnamen gepresenteerd waaronder een portretserie van de kunstenares en daarnaast kamermuziekopnamen met Svjatoslav Richter en Oleg Kagan. Vanwege haar verdiensten voor de goede betrekkingen tussen Duitsland en Rusland werd Natalia Gutman in 2005 door Bondspresident Köhler met het Bundesverdienstkreuz 1. Klasse onderscheiden. In 2010 ontving ze uit handen van Prins Charles het Fellowship of the Royal College of Music. Natalia Gutman was eerder te gast bij Amsterdam Sinfonietta. De eerste keer met het Celloconcert van Schumann, ruim vijftien jaar geleden. Drie seizoenen terug soleerde ze in het Eerste Celloconcert van Saint-Saëns en tijdens de editie-2006 van de Cello Biënnale Amsterdam speelde het koppel Sjostakovitsj' Eerste Celloconcert; het werk dat ze deze tournee ook op het programma staat. Het repertoire van Natialia Gutman beperkt zich niet tot Bach, Beethoven en de andere grote vertegenwoordigers van klassiek en romantiek, maar omvat ook veel eigentijdse muziek. Zo droeg de componist Alfred Schnittke aan haar zowel een sonate op, als zijn Eerste Celloconcert.

4 biografie Gary Hoffman cello Gary Hoffman werd geboren in Vancouver, Canada, in 1956 en studeerde bij Karl Fruh en János Starker. Op zijn vijftiende gaf hij zijn eerste solorecital in de Wigmore Hall in Londen. Hoffman verwierf internationale roem toen hij in 1986 als eerste Noord-Amerikaan het vermaarde Concours de violoncelle Rostropovitch in Parijs won. Als solist trad hij op met wereldberoemde orkesten waaronder de symfonieorkesten van Chicago, Londen, Montreal, San Francisco en Rotterdam. Hoffman werkte samen met gerenommeerde dirigenten als André Prévin, Charles Dutoit, Mstislav Rostropovitsj, Pinchas Zukerman, Andrew Davis, Herbert Blomstedt, Kent Nagano, Jesús López-Cobos en James Levine. Gary Hoffman is een veelgevraagde gast op vele festivals en cellocompetities, zoals het Festival Internationale de Musique Mstislav Rostropovitch in Evian en het Classics Festival in Prades. Ook is hij regelmatig te gast in het Lincon Center Chamber Music Society. In Nederland trad hij onder andere op in Het Concertgebouw en tijdens de Cello Biënnale Amsterdam. Hoffman is gastdocent aan de Kronberg Academy in Duitsland en sinds 2011 is hij als professor verbonden aan de Muziekkapel Koningin Elisabeth in Brussel. Gary Hoffman bespeelt een door Nicolo Amati in 1662 gebouwde cello; de ex-leonard Rose.

5 toelichting Tsintsadze - Georgische liedjes De Georgische liedjes speelt Amsterdam Sinfonietta al sinds de oprichtingsjaren van het ensemble. Toen het orkest begin jaren negentig voor het eerst op tournee ging naar Leningrad (Sint-Petersburg) en Georgië werden de liedjes als toegift gespeeld. Ook daarna keerden deze charmante miniaturen regelmatig terug op het programma. De liedjes werden bij het orkest geïntroduceerd door de eerste artistiek leider Lev Markiz. Op zijn initiatief verleende het ensemble ook enkele opdrachten aan een andere Georgische componist, Gija Kantsjeli. Tsintsadze begon zijn muzikale loopbaan als cellist van het Georgische Staats Strijkkwartet in 1940 en in de jaren daarna ontwikkelde hij zich ook als componist. Zijn eerste compositie was een verzameling miniaturen voor strijkkwartet gebaseerd op oude, Georgische volksliedjes. Later zou hij nog veel meer van deze liedjes bewerken voor strijkkwartet of strijkorkest. Nader hand schreef hij nog een aantal opera s, symfonieën, strijkkwartetten en soloconcerten. Tzintsadze werd voorzitter van de Georgische Componistenbond en directeur van het Staatsconservatorium. Hij werd overladen met prijzen als Kunstenaar van het Georgische Volk en Kunstenaar van het Volk van de USSR. Uiteindelijk bleven zijn subtiele arrangementen van de Georgische liedjes zijn populairste stukken. Bij de melodieën hoorden natuurlijk ook liedteksten. Zo bestaat de tekst van Lale uit een nostalgische ballade, vroeger gezongen door Georgiërs die ver van hun thuisland waren. In dit lied wordt Georgië bezongen als een kleine diamant en de ik-figuur uit hoezeer hij van zijn vaderland houdt. Suliko betekent in het Georgisch ziel en het is ook de titel van een beroemd Georgisch liefdesgedicht. Tsintsadzes arrangement hiervan werd zo populair dat het liedje door kwartetten en strijkorkesten in de gehele Sovjet-Unie werd gespeeld. Het klonk vaak op de radio en was één van de lievelingsliedjes van de beroemde Georgiër Jozef Stalin. Sjostakovitsj - Celloconcert Amsterdam Sinfonietta voerde het Eerste Celloconcert van Sjostakovitsj voor het eerst uit in 1993 met de Russische cellist Boris Pergamensjikov in de Filharmonie van Keulen. In maart 2005 voerde het orkest hetzelfde werk uit met de Franse cellist Jean Guihen Queyras. Een memorabele uitvoering speelde het ensemble met de Russische celliste Natalia Gutman tijdens de Amsterdamse Cello Biënnale in het Muziekgebouw in Sjostakovitsj begon op 1 mei 1959 met de compositie van zijn Eerste Celloconcert en zette er op 20 juli van hetzelfde jaar een punt achter. In een interview uit die tijd zei hij: Mijn volgende grote werk zal een celloconcert zijn. Het eerste deel Allegretto in het genre van een joviale mars is al gereed. Sjostakovitsj werd tot het schrijven van dit concert geïnspireerd door de Cello Symfonie van zijn landgenoot Prokofiev. Het Eerste Celloconcert heeft niet de gebruikelijke drie delen maar vier.

6 ... Alhoewel het concert is geschreven voor de cellist Mstislav Rostropovitsj, wist die er in het begin zelf niets vanaf. Eind juli 1959 ontving Rostropovitsj een postkaartje van Sjostakovitsj waarop de componist hem mededeelde dat zijn concert af was en of hij de première niet wilde spelen. Op 2 augustus speelde de componist het orkestuittreksel voor de cellist voor in Sint-Petersburg. Vier dagen later speelde Rostropovistj in het buitenhuis van de componist de gehele solopartij van het concert uit het hoofd voor. Een onwaarschijnlijke prestatie. Een maand later vond de première plaats. Opvallende kenmerken van het concert zijn de keuze voor de klassieke, kleine instrumentatie (slechts houtblazers en geen uitgebreide kopersectie of slagwerk), de orkestratie (de strijkers, de houtblazers en het slagwerk vaak als losse blokken tegenover elkaar) en de prominente aanwezigheid van de solohoorn. De rol die de hoorn vervult is die van schaduwsolist, net zoals in de Serenade voor tenor, hoorn en strijkers (1943) van zijn goede vriend Benjamin Britten. Het eerste deel Allegretto opent abrupt, zonder inleiding, met vier korte noten door de solist. Dit motief is afgeleid van het Georgische lied Suliko. Even later klinkt een motief in de solopartij dat na rotatie teruggebracht kan worden tot de initialen van Sjostakovitsj zelf: d-es-c-h. Het eerste deel is opgezet in een simpele sonatevorm en wordt vaak gezien als een anti-mars, geschreven in het keurslijf van een dwingend en strak ritme. Het tweede deel Moderato is een toonbeeld van het polystilisme dat Sjostakovitsj oeuvre typeert. Het deel begint als een soort neoklassieke sarabande. Het eerste thema voor de strijkers alleen, het tweede met de melodie voor de solist. Dan volgt een korte episode van macabere dansmuziek waarin de houtblazers aan bod komen. Na een neurotische doorwerking volgt het openingsthema voor het eerst in tutti-bezetting. Dan wordt de orkestratie dunner en klinkt het cellothema uit de opening in flageoletten met echo s in de celesta. Vanuit deze sfeer van onheil begint het derde deel: een solocadens van bijna zeven minuten lang, een uitputtingsslag voor elke cellist. De cadens gaat naadloos over in het slotdeel Allegro con moto. Wederom keert het motief uit het openingsdeel terug, maar nu klinkt het razend, begeleid door ferme slagen door de pauken. Sjostakovitsj laat de thema s uit de voorgaande delen langskomen in verkorte vorm en stelt ze op schizofrene wijze tegenover elkaar om te eindigen met het openingsmotief uit het eerste deel met ferme plaukenklappen als slot. Tsjaikovski - Serenade Tot mijn eigen verbazing heb ik een serenade voor strijkorkest geschreven in vier delen. Misschien is het omdat het mijn meeste recente werk is of omdat het echt gewoon niet slecht is, maar ik houd enorm van dit werk, schreef Tsjaikovski in 1880 aan zijn trouwe mecenas Nadia von Meck. De Serenade vond zijn oorsprong in wat aantekeningen in een klein schetsboekje dat de componist altijd bij zich droeg. In het jaar 1880 ging Tsjaikovski een artistieke crisis door. Hij wilde geen opdrachten voor gelegenheids-

7 werken meer aannemen maar een nieuwe symfonie of strijkkwartet schrijven. Al was hij volop aan het werk hij herzag bijvoorbeeld zijn Fantasie ouverture Romeo en Julia - hij schreef nauwelijks nieuw werk. Maar op 21 september 1880 begon hij aan de Serenade. Op zeven oktober had hij de eerste drie delen al af en op vier november was de Serenade klaar. Drie weken later lag de partituur op schoot bij de dirigent Nicolai Rubinstein, die het werk het jaar erop in Sint-Petersburg dirigeerde. Het was een enorm succes. Een herhaling volgde in Moskou in januari Tsjaikovski schreef kort na de première: Op het moment beschouw ik dit werk als het beste dat ik tot nu toe heb gecomponeerd. Het is dankzij Mozart dat ik mijn leven aan componeren heb gewijd. Ik adoreer en vereer hem. Het eerste deel is mijn hommage aan Mozart. Het is bedoeld als een imitatie van zijn stijl ( ). Serenades werden in de klassiek tijd door componisten als Mozart en Haydn geschreven als luchtige en diverterende werken, vaak uitgevoerd op zomerse buitenplaatsen in kleinere bezetting. In de Romantiek was deze vorm voor componisten een ontsnapping aan de grootschaligheid en pretentie van de symfonie. Naast Tsjaikovski schreven ook tijdgenoten als Brahms en Dvořák serenades. Tsjaikovski s sterke affiniteit met de oude tijd komt ook tot uiting in de titel van zijn celloconcert Variaties op een Rococothema. Het eerste deel Pezzo in Forma di Sonatina Andante non troppo begint met statige akkoorden die het werk een diep nostalgische sfeer geven. Het is typisch voor serenades uit de zeventiende en achttiende eeuw om af te trappen met zo n langzame inleiding. Tot drie maal toe herhaalt de componist de openingsfrase, uiteindelijk aflopend tot pianissimo aan toe. Deze statige inleiding keert voor de laatste maal terug helemaal aan het einde van de Serenade en geeft het werk een mooie cyclische structuur. Na een lange, generale pauze begint de expositie een zwierige eerste thema in tempo Allegro moderato. Het tweede thema heeft een veel spitser en contrapuntischer textuur. Het eerste deel kreeg de titel Sonatina mee; een versimpelde vorm van de sonate-vorm. Waar de sonate-vorm een expositie, een doorwerking en een reprise kent, bestaat de sonatina-vorm slechts uit een expositie en een reprise. De complexiteit van deze sonatina ligt erin dat Tsjaikovski de thema s in zijn expositie niet alleen presenteert maar meteen laat doorwerken of ontwikkelen. Bij de grote klassieken zoals Mozart en Haydn volgt na het openingsdeel traditiegetrouw een deel dat geïnspireerd is op een dansvorm, bijvoorbeeld een menuet. Tsjaikovski koos voor de wals en doopte het deel Moderato. Tempo di Valse. Deze wals is geschreven in een rondo-vorm (ABACABA) en sluit af met een elegante en fluisterzachte pirouette van de eerste violen. Het derde deel Élégie is het emotionele hart van de Serenade. Het deel opent met koraalachtige introductie die doet denken aan de inleiding van het eerste deel. Maar Tsjaikovski verruilt statuur nu voor religieuze mystiek. Vanaf het poco piu animato spreiden zachte pizzicato s het bed van

8 ... een zoete driekwartsmaat waartegen de eerste violen een onwaarschijnlijk prachtige melodie spinnen die klinkt als een aria. Broeierig romantisch wordt het als de begeleiding de pizzicato s verruilt voor triolen. De aria wordt een echt liefdesduet als de cello s de melodie van repliek dienen. En als de eerste violen hun schijnbaar oneindige melodie voor het laatst hebben uit laten rollen, keren we terug bij een herhaling van het mystieke begin. Het lot van de geliefden blijkt onheilspellend door het dramatisch coda. De bassen spelen een volhardend orgelpunt als een hartenklop, waarboven de hoge strijkers nog een maal omhoog zingen. Wie het werk van Tsjaikovski goed kent, zal de parallel met de Fantasie Romeo en Julia of de Zesde symfonie Pathetique niet ontgaan. De puls komt langzaam tot stilstand en lost op in de hoogte, een maanlichtachtig akkoord van gestapelde flageoletten. thema uit het begin van de Serenade in, ditmaal glorieus en in gouden pracht. Het eerste seizoen dat het ensemble als Nieuw Sinfonietta Amsterdam concerten gaf, stond deze Serenade op de lessenaars onder leiding van de eerste artistiek leider Lev Markiz. Twee weken lang was hard gerepeteerd op het programma dat in de Waalse kerk in Amsterdam werd gepresenteerd. Na de huidige concerttournee wordt de Serenade van Tsjaikovski opgenomen onder leiding van Candida Thompson voor het label Channel Classics. Willem de Bordes artistiek coördinator & programmeur In de Finale: Thema Russo gaat het bloed weer stromen en wilder dan ooit tevoren. In de breekbare inleiding Andante klinkt een simpel lied. Tsjaikovski citeert een oud volksliedje ooit gezongen door Russische arbeiders die vrachtschepen door de Wolga trokken aan lange touwen. Het liedje mondt uit in een energiek kozakkenmotiefje: het eerste thema. Dit thema vormt de kiem van het hele Allegro con spirito. Als de strijkersmotor op volle warmte is tovert Tsjaikovski een lyrisch meanderend thema het tweede thema - tevoorschijn in de cello s. Na een stormachtige episode van afwisseling en variatie houdt het strijkerscorps plotseling halt. Na een generale pauze zet het volledige strijkorkest het statige

9 amsterdam sinfonietta op cd Kom langs bij de Vriendenbalie! U vindt de meeste cd s van Amsterdam Sinfonietta bij de Vriendenbalie. Wordt u Vriend van het orkest dan neemt u een cd van Amsterdam Sinfonietta naar keuze gratis mee naar huis. Nieuwe cd The Argentinian Album Tijdens het concert op 11 oktober in het Muziekgebouw aan t IJ presenteert Amsterdam Sinfonietta de nieuwe cd The Argentinian Album, opgenomen bij het label Channel Classics. De cd staat geheel in het teken van Argentijnse muziek: Piazzolla s Vier Seizoenen van Buenos Aires (voor strijkorkest en soloviool, met een glansrol voor artistiek leider en concert meester Candida Thompson), het Concerto per corde van Alberto Ginastera en Last Round Osvaldo Golijov. Wist u dat u voor 30,- al Vriend bent van Amsterdam Sinfonietta? U krijgt dan niet alleen een cd naar keuze cadeau, maar ontvangt ook: 25% korting op cd s van Amsterdam Sinfonietta; korting op abonnementen van de concerten in Amsterdam, Enschede, Leiden, Tilburg, Arnhem en Utrecht; twee keer per jaar het magazine Sinfonieuws gratis thuisgestuurd; uitnodigingen voor speciale activiteiten voor Vrienden, zoals het bijwonen van repetities. Kijk voor het volledige cd-overzicht op Hier kunt u ook de cd s bestellen. The Argentinian Album is verkrijgbaar bij onze Vriendenbalie voor 18,- (Vrienden 13,50) en ligt vanaf 13 oktober in de winkel.

10 Word nu Vriend van Amsterdam Sinfonietta vanaf 30,- en profiteer van vele voordelen zoals een gratis cd en speciale activiteiten. Meld u aan bij de Vriendenbalie of via

11 volgende concerten Cello Biënnale Amsterdam Amsterdam Sinfonietta Candida Thompson leiding en viool Natalia Gutman cello Gary Hoffman cello Sonia Wieder-Atherton cello Nora Fischer sopraan Prayer & Dance Gevarieerd programma met werken van o.a. Tsjaikovski, Bruch, Bloch en Tsoupaki Maandag 20 oktober, uur Amsterdam, Muziekgebouw aan t IJ / Mozarts Requiem Amsterdam Sinfonietta Cappella Amsterdam Daniel Reuss dirigent Carolyn Sampson sopraan (2 nov: Judith van Wanroij) Anna Stephany mezzosopraan Thomas Walker tenor Roderick Williams bariton (2 nov: Mattijs van de Woerd) Mozart Adagio en fuga Pärt Delen uit Kanon Pokajanen Mozart Requiem Zondag 2 november, uur Lochem, Sint-Gudulakerk / Maandag 3 november, uur Amsterdam, Het Concertgebouw / Dinsdag 4 november, uur Rotterdam, De Doelen / Donderdag 5 november, uur Antwerpen, De Singel / De nieuwe Goebaidoelina Amsterdam Sinfonietta Candida Thompson leiding & viool Daniel bard altviool Olivier Patey klarinet Peter Verduyn Lunel fluit Lourié A little chamber music Goebaidoelina Why (Ned.première) Auerbach Sogno di Stabat Mater (Ned.première) Sjostakovitsj Kammersinfonie 118a Zondag 9 november, uur November Music Den Bosch, Verkadefabriek / Woensdag 12 november, uur Utrecht, TivoliVredenburg / Donderdag 13 november, uur Amsterdam, Muziekgebouw aan t IJ / Vrijdag 14 november, uur Nijmegen, Concertgebouw De Vereeniging

12 sponsors begunstigers sponsor bedrijfsvrienden Maurice Amado Foundation design & branding partner