KRACHT VAN OOST. Vanuit begrepen kracht naar toekomstvaardig handelen

Transcriptie

1 KRACHT VAN OOST OVERIJSSEL REGIO S ZWOLLE, TWENTE & CLEANTECH REGIO STEDENDRIEHOEK Vanuit begrepen kracht naar toekomstvaardig handelen

2 PROLOOG Beleid en Onderzoek

3 Vormen van Ruimtelijk Economische Beleid Neo-Keynesiaans Beleid: stimuleren van effectieve vraag via overheidsinvesteringen (aanleg verkeersinfrastructuur, weinig aandacht voor innovatie) Communetair beleid: stimuleren van lokale initiatieven via centrale waarden van social agents (gebruik van aanwezig sociaal kapitaal en lokale kennis) Agglomeratiebeleid: stimuleren van agglomeratievoordelen m.b.t. sharing (input), matching (labour) & learning (knowledge) (topsectoren, clusters) Place based beleid: stimuleren van sociale, culturele en institutionele potentie van plaatsen via beter gebruik van lokale kennis en actoren (ondernemerschap)

4 Verhouding tussen Onderzoek en Beleid typen problemen groot cognitieve zekerheid (wetenschappelijke analyse) klein normatieve zekerheid (consensus over maatstaven) groot klein getemde beleidsproblemen (on)tembare ethische problemen (on)tembare wetenschappelijke problemen ongetemde politieke problemen Bron: van de Donk, 2008

5 OPZET VAN HET ONDERZOEK

6 Oost-Nederland: verschillende schalen 1 Landsdeel: Oost-NL 2 Provincies: Overijssel Gelderland 9 Regio s: Zw Tw CT- Sth Ah Arn Nij Rv Fo Va NrV

7 Deel 1: Positionering van Oost-Nederland Landsdeel t.o.v. Nederland: groei en stand van zaken Provincies t.o.v. concurrerende regio s in Europa: vestigingsklimaat Regio s t.o.v. elkaar: productiviteit en economische groei

8 Deel 2: kracht van regio s in Oost-Nederland Verdienvermogen: groeikracht comperatieve voordelen: groei door specialisatie toename toegevoegde waarde* Aanpassingsvermogen: veerkracht creatieve destructie: selectie door bedrijfsdynamiek groei door ondernemerschap in startende en bestaande bedrijven Combinatievermogen: integratiekracht gerelateerde variëteit: innovatie door verbinden van overeenkomstige kennis & vaardigheden tussen bedrijfsklassen (potentiële) kennisuitwisseling binnen en tussen regio s * Toegevoegde waarde is het verschil tussen de marktwaarde van een product (of dienst) dat een bedrijf produceert minus de kosten die het bedrijf maakt om dit product (of dienst) te realiseren. Daarmee is toegevoegde waarde op sectorniveau een maat voor de verdiencapaciteit van de sector als geheel.

9 OOST-NEDERLAND positionering van Oost-Nederland

10 Groei op vele fronten: Oost doet het vaak beter dan Nederland groei van aantal bedrijven groei van aantal banen Oost-Nederland Nederland Oost-Nederland Nederland % ontwikkeling werkloosheid groei bruto regionaal product 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0, Oost-Nederland Nederland Oost-Nederland Nederland

11

12 OOST-NEDERLAND arbeidsmarkten en agglomeratiekracht

13 agglomeratiekracht Agglomeratiekracht houdt in dat (stedelijke) agglomeraties de drijfveren zijn van de regionale economische groei Agglomeratieproces: agglomeraties hebben omvangrijke en diepe arbeidsmarkten dit biedt gunstig klimaat voor hoogwaardige bedrijvigheid deze bedrijven zijn dragers van stedelijke concurrentiekracht dit trekt talent waardoor arbeidsmarkt nog omvangrijker en dieper worden (enzovoort) Afbakening van regionale arbeidsmarkten is kwestie van in kaart brengen van ruimtelijke pendeltolerantie

14 Pendelstromen in Nederland, verschillen naar opleidingsniveau hoog opgeleiden middelhoog opgeleiden

15 positie Oost-Nederland in pendelpatroon van Nederland: beperkte mate van integratie met REOS pendeltolerantie neemt toe met opleidingsniveau van beroepsbevolking: arbeidsmarkten van hoogopgeleiden zijn groter dan die van middelhoog & laag opgeleiden. verbeteringen in infrastructuur leiden tot opschaling van de spreiding van wonen en werken: arbeidsmarkten worden daardoor groter. ruimtelijke integratie van elkaar overlappende arbeidsmarkten is het sterkst in de Randstad + Brabantstad (REOS). qua samenstelling en ruimtelijke spreiding een beperkte integratie van Oost-Nederland met REOS: - vooral voor hoogopgeleiden - stedelijke as Nijmegen-Zwolle met Noordvleugel Randstad - Nijmegen met Den Bosch & Eindhoven - eigenstandige positie van Twente (en Achterhoek) - Cleantech regio Stedendriehoek is een aantrekkelijk werkcentrum in stedelijke as Oost-Nederland

16 OVERIJSSEL EN GELDERLAND vestigingsklimaat ten opzichte van Europese concurrenten

17 Concurrerende regio s Concurrerende regio s = regio s met overeenkomstige exportmarkten directe buitenlandse investeringen kennisvelden Concurrerende regio s van Overijssel en Gelderland (in algemene zin): Noord-Brabant, Utrecht, regio Osnabrück, regio Münster, regio Düsseldorf, Tübbingen, Vlaams Brabant [regio Leuven] en regio Parijs Samenstelling concurrerende regio s verschilt per sector

18 internationale vestigingsklimaat: beide provincies behoren tot de Europese subtop Gelderland goed vergelijkbaar met concurrenten Overijssel blijft achter op kennis en stedelijkheid Overijssel Gelderland

19 positionering t.o.v. Europese concurrenten basisfactoren gebrekkige fysieke agglomeratiekracht: infrastructuur en bevolkingsdichtheid blijven achter, wel gunstige arbeidsmarkt prima omgevingskwaliteiten: voorzieningen en kwaliteit woonomgeving op orde, dat heeft wel een prijs Basisfactoren OV GLD Lonen Werkloosheid (-) Participatiegraad Toegang internet Bereikbaarheid luchthavens Congestie (-) Bereikbaarheid weg Bevolkingsdichtheid Bevolkingsomvang Basisfactoren OV GLD Effectieve overheid Inkomstenbelasting Belastingen totaal Cultuur en restaurants Recreatie Natuur Omgevingskwaliteit Kwaliteit huizen Woonomgeving Betaalbaarheid huizen Kosten levensonderhoud

20 positionering t.o.v. Europese concurrenten topfactoren Topfactoren OV GLD Kwaliteit universiteit Publieke R&D Patenten Private R&D Opleidingsniveau Marktpotentiaal Opleiding - kwantiteit Opleiding - kwaliteit Oost-Nederland doet het minder dan de Europese concurrenten op het vlak van R&D investeringen, patenten, opleidingsniveau en marktpotentiaal. Vooral Overijssel blijft achter bij de topfactoren, verschil met Gelderland zit bij publieke R&D en bij kwantiteit (universitaire) opleidingen (UT t.o.v. WUR + RUN). Qua kwaliteit van opleidingen doet Oost- Nederland het goed t.o.v. Europese concurrenten.

21 REGIO S VAN OOST-NEDERLAND

22 typen regio s Bestuurlijke en administratieve regio s Homogene regio s: overeenkomstige eigenschappen Functionele regio s: samenhang door interactie Verzorgingsregio s (koopstromen) Woningmarktregio s (verhuizingen) Arbeidsmarktregio s (pendel) Daily Urban System

23 regionale indeling: Daily Urban Systems Oost-Nederland kent een polycentrisch stedelijk netwerk, dat bestaat uit verschillende middelgrote agglomeraties. Die agglomeraties noemen we Daily Urban Systems (DUS). Dit zijn regio s waarbinnen het merendeel van het dagelijkse leven plaatsvindt. De DUS-regio s zijn afgebakend op basis van pendelstromen van middelhoog opgeleiden en andere ruimtelijke relaties (bijv. koopstromen). Dit levert in Oost-Nederland negen DUS-regio s op (inclusief sommige gemeenten buiten beide provincies)

24 de negen DUS-regio s in Oost-Nederland

25 interregionale verhuissaldi van DUS-regio s in Oost-Nederland, verschillen naar opleidingsniveau hoog opgeleiden middelhoog opgeleiden

26 Verwevenheid DUS-regio s binnen Oost-Nederland: stedelijke as is dominante bestemmingsgebied Interpretatie van de kaarten: dikte van lijnen correspondeert met volume van stromen rode lijnen = uitgaande stroom (herkomst) blauwe lijn = inkomende stroom (bestemming) rode regio = vertrekoverschot blauwe regio = vestigingsoverschot Hoogopgeleiden: regio s Zwolle, Arnhem, Rivierengebied en Food Valley hoogste vestigingsoverschot (centrale steden winnen van regio s binnen en buiten Oost-Nederland) regio s Twente en Nijmegen hoogste vertrekoverschot (braindrain) Middelhoogopgeleiden: regio s Nijmegen, Arnhem en Food Valley vestigingsoverschot (centrale steden winnen van regio s binnen en buiten Oost-Nederland) centrale stedelijke as (Zwolle-Nijmegen) belangrijkste bestemming Cleantech regio Stedendriehoek trekt migranten uit Twente en Achterhoek, maar verliest aan de Randstad

27 beroepsbevolking naar werklocatie naar opleidingsniveau hoog middelhoog laag

28 ruimtelijke verdeling werkende beroepsbevolking Interpretatie kaarten: hoe donkerder, hoe groter aandeel Oostflank: veel middelhoogopgeleiden (maakindustrie) Westflank: veel laagopgeleiden (landbouw en logistiek) Cleantech regio Stedendriehoek: veel hoogopgeleiden Oost-Nederland is voor een belangrijk deel aangewezen op de eigen agglomeratiekracht. Dat behoeft niet een grote stad te zijn, maar kan ook een netwerk zijn van middelgrote steden met goed geïntegreerde suburbane gebieden. Specifieke specialisaties kunnen in dergelijke netwerken hun gebrek aan massa compenseren ( borrowed size )

29

30 groei werkgelegenheid (% groei) Zwolle Twente Cleantech regio Achterhoek Arnhem Nijmegen Rivierengebied Food Valley Noordrand Veluwe Oost-Nederland Werkgelegenheid Stedendriehoek volgt de trend van Oost-Nederland Gunstige omgevingsfactoren in de regio s Zwolle, Twente en Food Valley compenseren de negatieve effecten van de mix. Ongunstige omgevingsfactoren zorgen in de stedelijke regio s Arnhem (meer) en Nijmegen (minder) voor achterblijvende groei van de werkgelegenheid In de regio Noordrand Veluwe werken zowel mix als milieu een hoge groei van de werkgelegenheid in de hand. National Share Industry Mix Regional Shift

31 Productiviteitsniveau*: Zwolle boven niveau van Oost, Twente en Stedendriehoek eronder Oost- NL Zwolle Twente Stedendriehoek Achterhoek Arnhem Nijmegen Rivierengebied WERV Noordrand Veluwe * productiviteit gemeten in toegevoegde waarde per arbeidsplaats

32 groei toegevoegde waarde (% groei) Cleantech regio Stedendriehoek heeft een gunstig productiemilieu, maar een ongunstige mix Gunstige productiemilieus in Zwolle en in Achterhoek vormen geen buffer tegen groeiverlies tijdens de kredietcrisis, mogelijk toenemend last van hun mix. Twente, Cleantech regio Stedendriehoek en Rivierengebied volgen nationale groeitrend lage groeicijfer in regio Arnhem hangt samen met ongunstige mix en milieu, in Nijmegen met ongunstig milieu. Mix is mogelijk stootkussen tijdens crisis blijvende hoge groeicijfers in Noordrand Veluwe door gunstige mix en gunstige productiemilieu Cleantech regio Stedendriehoek Rivierengebied Noordrand Veluwe Oost-Nederland toegevoegde waarde Zwolle Twente Achterhoek Arnhem Nijmegen Food Valley National Share Industry Mix Regional Shift

33 TW industriële mix in regio Zwolle: specialisatie (lq in 2015) specialisatie op traditionele sectoren en topsectoren agro-food en high tech Specialisatiegraad Stadsregio Zwolle Zwolle Oost-Nederland

34 % aandeel werkgelegenheid en toegevoegde waarde in regio Zwolle: relatief veel banen in zorg en andere (publieke) diensten, relatief veel toegevoegde waarde in voedingsindustrie en technologische industrie, bouw en zakelijke en financiële diensten 20% 20% 15% 15% 10% 10% 5% 5% 0% 0% % Toegevoegde waaarde (2013) % banen (2015)

35 TW industriële mix in regio Twente: specialisatie (lq in 2015) specialisatie in traditionele sectoren en in topsectoren high tech, food en chemie Specialisatiegraad Twente Oost-Nederland

36 20% % aandeel werkgelegenheid en toegevoegde waarde in regio Twente: relatief veel werkgelegenheid in zorg en andere (publieke) diensten, relatief veel toegevoegde waarde in FIRE, bouw, technologische industrie, chemie en voedingsindustrie 20% 15% 15% 10% 10% 5% 5% 0% 0% % Toegevoegde waaarde (2013) % banen (2015)

37 TW industriële mix in Cleantech regio Stedendriehoek: weinig echte specialisatie, behalve houtverwerkende industrie en openbaar bestuur specialisatie op topsector food (t.o.v. Nederland ) en chemie (t.o.v. Oost-NL) Specialisatiegraad Cleantech regio Stedendriehoek Stedendriehoek Oost-Nederland

38 % aandeel werkgelegenheid en TW in Cleantech regio Stedendriehoek: relatief veel werkgelegenheid in zorg, zakelijke diensten en detailhandel & horeca, relatief veel toegevoegde waarde in FIRE, media, bouw en chemie 20% 20% 15% 15% 10% 10% 5% 5% 0% 0% % Toegevoegde waaarde (2013) % banen (2015)

39 regional shift : vestigingsklimaat van de drie regionale specialisaties basisfactoren ten opzichte van Europese concurrenten gebrekkige agglomeratiekracht geldt ook voor specialisaties prima omgevingsfactoren zijn een troefkaart Basisindicatoren Agro- Food High tech Chemie Basisindicatoren Agro- Food High tech Chemie Lonen Effectieve overheid Werkloosheid (-) Inkomstenbelasting Participatiegraad Belastingen totaal Cultuur en restaurants Toegang internet Recreatie Bereikbaarheid int. luchthaven Congestie (-) Natuur Omgevingskwaliteit Kwaliteit huizen Bereikbaarheid weg Woonomgeving Bevolkingsdichtheid Betaalbaarheid huizen Bevolkingsomvang Kosten levensonderhoud = voor internationale concurrentiekracht (sector) niet van belang

40 regional shift : vestigingsklimaat van de drie regionale specialisaties topfactoren ten opzichte van Europese concurrenten Topindicatoren Agro- Food Kwaliteit universiteit Pubieke R&D Patenten Private R&D Opleidingsniveau Marktpotentiaal Opleiding - kwantiteit Opleiding - kwaliteit High tech Chemie In de agro food staan meeste topfactoren op groen, alleen op publieke R&D en patenten blijft Overijssel achter, Gelderland scoort juist goed op publieke R&D voor agro food (WUR) Europese concurrenten high tech en chemie spelen op hoger niveau dan Overijssel. Zowel patenten en private R&D als publieke R&D en kwaliteit universiteit blijven achter bij de concurrenten = voor internationale concurrentiekracht (sector) niet van belang

41 DEEL 2: VERMOGENS IN DE DRIE OVERIJSSELSE REGIO S Verdienvermogen Aanpassingsvermogen Combinatievermogen

42 SWOT op basis van de drie regionale vermogens Kansen: Verdienvermogen: rising stars Aanpassingsvermogen: entrepreneurial regime Combinatievermogen: kans op cross-overs Sterktes: Verdienvermogen: stars Aanpassingsvermogen: routinized regime Combinatievermogen: kans op doorgroei Zwaktes: Verdienvermogen: shrinking industries Aanpassingsvermogen: downsizing regime Combinatievermogen: kans op opheffing Bedreigingen: Verdienvermogen: shrinking industries Aanpassingsvermogen: revolving door regime Combinatievermogen: kans op krimp

43 VERDIENVERMOGEN stars en rising stars als trekpaarden van het regionaal verdienvermogen

44 Krimp Groei toegevoegde waarde Gering Hoog SWOT van verdienvermogen Rising stars (kans) Stars (sterkte) Slowly growing (rising) stars 0 Shrinking industries (zwakte en bedreiging) Geen specialisatie Wel specialisatie Specialisatiegraad

45 Verdienvermogen voor de crisis Zw Tw CT St Zw Tw CT St Landbouw Energie Voedingsindustrie Textielindustrie Groothandel & Logistiek Detailhandel & Horeca Media & ICT Hout & Papier Financiële diensten Chemie Vastgoed & Verhuur Metaalindustrie Zakelijke diensten Technologische ind. Openbaar bestuur Meubelindustrie Onderwijs NUTS Bouw Zorg Cultuur & Recreatie

46 Verdienvermogen na de crisis Zw Tw CT St Zw Tw CT St Landbouw Energie Voedingsindustrie Textielindustrie Groothandel & Logistiek Detailhandel & Horeca Media & ICT Hout & Papier Financiële diensten Chemie Vastgoed & Verhuur Metaalindustrie Zakelijke diensten Technologische ind. Openbaar bestuur Meubelindustrie Onderwijs NUTS Bouw Zorg Cultuur & Recreatie

47 Verdienvermogen over de hele periode Zw Tw Landbouw CT St Zw Tw Groothandel & Logistiek CT St Energie Voedingsindustrie Textielindustrie Hout & Papier Chemie Detailhandel & Horeca Media & ICT Financiële diensten Vastgoed & Verhuur Metaalindustrie Zakelijke diensten Technologische ind. Openbaar bestuur Meubelindustrie Onderwijs NUTS Zorg Bouw Cultuur & Recreatie

48 AANPASSINGSVERMOGEN Startende bedrijven en bestaande bedrijven als dragers van regionale veerkracht

49 aanpassingsvermogen: vermogen om zich aan te passen en te vernieuwen debat wie zijn der motoren van de regionale economie? grote, ervaren en bestaande bedrijven of kleine, innovatieve en startende bedrijven antwoord is afhankelijk van de kennis en informatie context in een bedrijfstak cq markt (complexiteit, asymmetrie, transactiekosten, overdraagbaarheid) redenering levert vier groeiregimes op operationeel probleem: geen data over innovatie per bedrijf, wel over omvang, leeftijd en overlevingskans

50 Gem. jaarlijkse quotes ( ) startersquotes* verschillen weinig tussen de drie regio s stoppersquote** het hoogst in regio Twente 12% 10% 8% 6% 4% Starters Stoppers 2% 0% * Startersquote = aandeel bedrijven ten opzichte van het totaal dat in een bepaald jaar gestart is (gem. jaarlijkse quote ) ** Stoppersquote = aandeel bedrijven ten opzichte van het totaal dat in een bepaald jaar gestopt is (gem. jaarlijkse quote )

51 SWOT op aanpassingsvermogen vier groeiregimes Entrepreneurial regime (kansen): Sterke groei werkgelegenheid Hoge startersquote (veel starters) Hoge netto toevoeging (starter minus stoppers) Hoge overlevingskans starters Starters dragers van innovatie Routinized regime (sterkte): Sterke groei werkgelegenheid Lage startersquote (weinig starters) Lage netto toevoeging Veel groei van werkgelegenheid bij blijvers Bestaande bedrijven dragers van innovatie Downsizing regime (zwakte): Geringe groei of afname van werkgelegenheid Lage startersquote (weinig starters) Lage netto toevoeging (starters minus stoppers) Afname werkgelegenheid bij bestaande bedrijven Bestaande bedrijven dragers van innovatie Revolving door regime (bedreiging): Geringe groei of afname werkgelegenheid Hoge startersquote (veel starters) Veel turbulentie (starters plus stoppers) Hoge stoppersqoute (veel stoppers) Bestaande bedrijven dragers van innovatie

52 groeiregimes per bedrijfstak in de drie Overijsselse regio s weinig ondernemersregimes, veel geroutineerde regimes Industrie en bouw Handel en diensten Zw Tw CT St Energie GR GR OR Voedingsindustrie GR KR KR Textielindustrie KR KR KR Hout & Papier KR KR KR Chemie KR KR KR Metaalindustrie KR KR KR Technologische ind. KR KR KR Meubelindustrie OR KR GR NUTS GR GR DR Bouw KR DR DR Zw Tw CT St Grooth. & :Logistiek GR GR DR Detailh. & Horeca GR GR GR Media & ICT OR OR OR Financiële diensten KR KR DR Vastgoed GR GR KR Zakelijke diensten OR OR OR Openbaar bestuur GR KR GR Onderwijs GR GR GR Zorg GR GR OR Cultuur & Recreatie OR OR OR * Door onzuiverheden in de data kunnen voor de landbouw geen groeiregimes bepaald worden OR = Ondernemersregime GR = Geroutineerd regime DR = Draaideurregime KR = Krimpregime

53 COMBINATIEVERMOGEN IN OVERIJSSELSE REGIO S gerelateerde bedrijfstakken als aanjagers van de regionale kenniseconomie

54 in welke activiteiten is de regio het meeste weerbaar? debat specialisatie (lagere kosten, maar meer kwetsbaar) of diversiteit (nieuwe combinaties, maar hoge zoekkosten) alternatieve gedachte het gaat om de mate van complementariteit (complementaire regio s zijn het meeste weerbaar) operationalisatie skill relatedness overlappende kennisvelden die tot uiting komen in zijwaartse en opwaartse baanwisselingen (soortgelijke menselijk kapitaal)

55 SWOT van combinatievermogen Kans: kans op cross-over Agro-diensten Chemie Creatieve industrie Energie HTSM Tuinbouw Water Zwakte: kans op opheffing Sterkte: kans op doorgroei Agro-productie Logistiek Bedreiging: kans op krimp Financiële diensten ICT Life Sciences & Health Zakelijke diensten

56 SWOT-analyse regionale inbedding in de negen regio s van Oost op basis van skill-relatedness Topsector NrV Zw Tw Sd FoVa Ah Ar Nij Ri Agro-productie O S O S S S W O S Agro-diensten S S S O S S W W S Chemie W O S O O O W O O Creatieve industrie W T W O S W T W S Energie W T O O W O T W O Financiële Diensten W W W W O W W W O HTSM W O S O S S T O O ICT W W W W S W T W S Life-science & Health W O O W S O W S O Logistiek S S O S S S T T S Tuinbouw & UM S S O O S S W W S Water O S S O S S W O S Zakelijke Diensten W W W W O W T W O Strength: regionale specialisatie en veel inbedding (hoge kans op diversificatie en innovatie d.m.v. effectieve crossovers) Weakness: geen regionale specialisatie en weinig inbedding (geringe kans) Opportunity: geen regionale specialisatie en veel inbedding (nieuwe kans) Threat: regionale specialisatie en weinig inbedding (weinig kans)

57 INTERREGIONALE SAMENWERKING ideale regionale samenwerking verschilt per sector

58 Regio Zwolle: voortrekkersrol in kennistoepassing meeste kans op samenwerking met de buren Topsector FoVa NrV Sd Zw Tw Ah Ar Nij Ri Agro-productie S O S S O S W O S Agro-diensten S S O S S S W W S Chemie O W O O S O W O O Creatieve industrie S W O T W W T W S Energie W W O T O O T W O Financiële Diensten O W W W W W W W O HTSM S W O O S S T O O ICT S W W W W W T W S Life-science & Health S W W O O O W S O Logistiek S S S S O S T T S Tuinbouw & UM S S O S O S W W S Water S O O S S S W O S Zakelijke Diensten O W W W W W T W O = Zelf sterk en buren ook sterk (samenwerken met je buren) = Zelf zwak en buren ook zwak (als je hierin wilt groeien moet je kennis verder weg ophalen) = Zelf zwak, maar buren sterk (lenen/leren bij de buren)

59 kansen voor regionale samenwerkingen Zwolle heeft een voortrekkersfunctie in de toegepaste kenniseconomie van Oost- en Noord Nederland, want: heeft zelf een sterke uitgangspositie in bijna alle Topsectoren, behalve de hoogwaardige dienstensectoren (veel local buzz ) kan in potentie kennisnetwerken aangaan met partijen in sterke en kansrijke buurregio s zoals Twente, Cleantech regio Stedendriehoek en Noordrand Veluwe (hechte pipelines ) topvoorzieningen (opleidingen) en grote bedrijven in de regio zelf en in de buurregio s zijn de dragers van het combinatievermogen

60 regio Twente: scharnierfunctie tussen NL en D weinig onderscheidend van de buren (S-S, W-W) kans op samenwerking over de nationale grens heen Topsector NrV FoVa Sd Zw Tw Ah Duitsl. Ar Nij Ri Agro-productie O S S S O S ++ W O S Agro-diensten S S O S S S - W W S Chemie W O O O S O + W O O Creatieve industrie W S O T W W -- T W S Energie W W O T O O ++ T W O Financiële Diensten W O W W W W - W W O HTSM W S O O S S ++ T O O ICT W S W W W W - T W S Life-science & Health W S W O O O + W S O Logistiek S S S S O S ++ T T S Tuinbouw & UM S S O S O S + W W S Water O S O S S S -- W O S Zakelijke Diensten W O W W W W - T W O = Zelf sterk en buren ook sterk (samenwerken met je buren) = Zelf zwak en buren ook zwak (als je hierin wilt groeien moet je kennis verder weg ophalen) = Zelf zwak, maar buren sterk (lenen/leren bij de buren)

61 kansen voor regionale samenwerkingen Twente kan door opschaling een scharnierpuntfunctie vervullen in de kenniseconomie van Oost-Nederland en Duitsland, want Twente heeft zelf een sterke uitgangspositie in veel topsectoren behalve de hoogwaardige dienstensectoren Twente heeft de regionale economische omvang voor opschaling van cross-overs en diversificatie, maar mist bij uitblijven van opschaling marktpotentieel voor doorgroei Twente moet het vooral hebben van samenwerking met de Achterhoek en samenwerkingen over de nationale grens heen

62 Cleantech regio Stedendriehoek: centrale ligging in Oost kansrijke samenwerking met veel regio s in Oost Topsector NrV Zw Tw Sd FoVa Ah Ar Nij Ri Agro-productie O S O S S S W O S Agro-diensten S S S O S S W W S Chemie W O S O O O W O O Creatieve industrie W T W O S W T W S Energie W T O O W O T W O Financiële Diensten W W W W O W W W O HTSM W O S O S S T O O ICT W W W W S W T W S Life-science & Health W O O W S O W S O Logistiek S S O S S S T T S Tuinbouw & UM S S O O S S W W S Water O S S O S S W O S Zakelijke Diensten W W W W O W T W O = Zelf sterk en buren ook sterk (samenwerken met je buren) = Zelf zwak en buren ook zwak (als je hierin wilt groeien moet je kennis verder weg ophalen) = Zelf zwak, maar buren sterk (lenen/leren bij de buren)

63 volop kansen voor regionale samenwerkingen Cleantech regio Stedendriehoek heeft door de centrale ligging een knooppuntfunctie in de kenniseconomie van Oost-Nederland, want: Heeft veel sterke en kansrijke sectoren in de hoogwaardige industrie en agrofood Kan in potentie kennisnetwerken aangaan met partijen in sterke en kansrijke buurregio s zoals Twente, Zwolle, Noordrand Veluwe, Food Valley en Achterhoek (hechte pipelines ) In de Topsectoren is Cleantech regio Stedendriehoek een mogelijk verbindingspunt van de kenniseconomie van Oost-Nederland. Daar kunnen ook topvoorzieningen (opleidingen) en grote bedrijven in buurregio s van profiteren.