Programma Utrechtse Energie

Transcriptie

1 Programma Utrechtse Energie januari

2 Colofon Uitgave Gemeente Utrecht Teksten Gemeente Utrecht Datum januari 2011 Meer informatie Postadres Postbus 8406, 3503 RK Utrecht Telefoon /44

3 Inhoudsopgave 1 INLEIDING NOODZAAK EN KANSEN NOODZAAK; EUROPEES EN LANDELIJK KLIMAATBELEID STEDEN AAN ZET VOOR ENERGIEBELEID KANSEN VOOR HET ENERGIEBELEID WE STAAN ER NIET ALLEEN VOOR UTRECHT MAAKT NIEUWE ENERGIE UTRECHTS ENERGIEBELEID; UTRECHT MAAKT NIEUWE ENERGIE RESULTAAT EN VOORTGANG AFRONDING EN OVERHEVELING DOELSTELLING, UITGANGSPUNTEN EN AANPAK AMBITIE EN DOELSTELLING NIET HET WIEL OPNIEUW UITVINDEN DE PILOT VOORBIJ DE ROL EN VERANTWOORDELIJKHEID VAN DE GEMEENTE PRINCIPES UIT HET MILIEU- EN ENERGIEBELEID TOEGEPAST ENERGIEBELEID BETAALT ZICHZELF DOELEN COMBINEREN OPGAVE WONINGBOUW DE UTRECHTSE WONINGVOORRAAD DE CORPORATIES PARTICULIERE WONINGEN NIEUWBOUW MONUMENTEN EN HISTORISCHE GEBOUWEN OPGAVE BEDRIJVIGHEID INLEIDING TOP 750 VAN ENERGIEVERBRUIKENDE BEDRIJVEN VERDUURZAMEN BEDRIJVENTERREINEN VERDUURZAMING VAN DE UTRECHTSE ECONOMIE OPGAVE MOBILITEIT VERDUURZAMEN MOBILITEIT ENERGIEZUINIG MOBILITEITSMANAGEMENT, GOEDERENVERVOER EN ELEKTRISCH VERVOER DE GEMEENTE ZELF, GEMEENTELIJK VASTGOED EN SCHOLEN /44

4 9 OPGAVE DUURZAME ENERGIEOPWEKKING OPGAVE INITIATIEFRIJKE SAMENLEVING HOE GAAN WE DIT DOEN? PROGRAMMASTURING PROGRAMMAORGANISATIE MEETBARE RESULTATEN EN MEETBARE EFFECTEN COMMUNICATIE DOELEN EN UITGANGSPUNTEN INZET VAN MIDDELEN KADER VAN HET DUURZAAMHEIDSFONDS TOEDELING VAN MIDDELEN AFRONDING UTRECHT MAAKT NIEUWE ENERGIE EN PIEKEN IN DE DELTA DUURZAAMHEID.41 4/44

5 1 Inleiding "Als het ergens kan, dan is het in Utrecht", staat in het collegeprogramma En zo is het maar net. Met een sterk gemotiveerde bevolking, met veel organisaties en bedrijven die zich op duurzaamheid en energie richten, en met een schat aan kennis, moet het lukken in 2030 klimaatneutraal te worden. Duurzaamheid is één van de pijlers van het Utrechtse collegeprogramma 'Groen, Open en Sociaal'. Het collegeprogramma legt drie accenten in het werken aan duurzaamheid: 1. energie besparen en duurzaam opwekken 2. schone lucht door een gezonde mobiliteit 3. een aantrekkelijke groene omgeving Voor u ligt het programma 'Utrechtse Energie ' en het Uitvoeringsprogramma voor Het programma is een bijgestelde versie van het Ontwerp Duurzaamheidplan Utrecht dat in oktober 2010 door het College is vastgesteld. Het programma geeft aan met welke accenten, doelstellingen en instrumenten we de komende jaren werken aan een klimaatneutrale stad. Want dat Utrecht klimaatneutraal wil zijn, besloot de Raad al in De klimaatplannen zijn rond de zomer van 2010 besproken met een breed scala aan maatschappelijke partners. Begin december 2010 is het Ontwerp Duurzaamheidsplan met de raadscommissie Stad en Ruimte besproken. Rond diezelfde tijd heeft er ook raadpleging van maatschappelijke partners plaats gevonden over het plan. Zestig bewoners en leden van maatschappelijke organisaties bezochten een consultatiebijeenkomst. Ook is er een aantal schriftelijke reacties op het plan ingediend. Uit die besprekingen bleek dat het plan op veel bijval kon rekenen. Wij zijn verheugd over de betrokkenheid in onze stad bij het thema duurzaamheid, die sprak uit de reacties. De vragen en ideeën die door de verschillende maatschappelijke organisaties naar voren zijn gebracht, zijn voor ons een bron van inspiratie bij het verder uitwerken van de plannen. De komende tijd zullen wij in de uitvoering van activiteiten de samenwerking met de maatschappelijke organisatie verder versterken en uitbouwen naar concrete resultaten. Op basis van de reacties is het ontwerpplan bijgesteld. Daarna is het plan uitgewerkt in een concreet Uitvoeringsprogramma voor dat separaat bij het plan is gevoegd. De versie van het programma dat nu voorligt, is op de volgende punten aangepast: De naam Het accent in het plan ligt op het thema 'energie' en daarmee op het verminderen van de CO2-uitstoot van de stad. Voor gezonde mobiliteit en voor de versterking van het groen bestaan aparte plannen, zoals het Actieplan Luchtkwaliteit Utrecht en het Meerjarenprogramma Groen. Een van de aspecten van een aantrekkelijke groene omgeving, namelijk zuinig omgaan met ruimte, krijgt nader vorm in het Masterplan binnenstedelijk bouwen. In bijlage 2 staat een overzicht van de gemeentelijke plannen die samen het Utrechtse duurzaamheidsbeleid invullen. De gemeenteraad heeft in een motie begin juli 2010 gevraagd het duurzaamheidsplan te richten op CO2-vermindering. Om recht te doen aan het accent op energie, en te benadrukken dat het zowel gaat om terugdringen van het gebruik als om duurzame opwekking, kiezen wij voor de werktitel 'Programma Utrechtse Energie'. 5/44

6 Reacties verwerkt De resultaten van de bespreking met de commissie en de suggesties van maatschappelijke partners, zowel schriftelijk als tijdens de consultatieavond zijn waar mogelijk verwerkt in het plan en in het Uitvoeringsprogramma voor Meer toelichting Een aantal elementen uit het Ontwerp Duurzaamheidsplan is in deze versie nader uitgewerkt. Zo vindt u in dit plan meer informatie over het op te richten revolverend fonds, over de wijze van monitoren van de resultaten en effecten en over de te verwachten multipliereffecten op het gebied van investeringen van derden en werkgelegenheid. Initiatieven uit de stad Om recht te doen aan de vele initiatieven en voorstellen van bewoners en andere maatschappelijke partners, zijn er in het plan extra mogelijkheden ingebouwd om initiatieven uit de samenleving te ondersteunen. Wij hanteren daarbij het principe van premie-op-actie: partners die met een concreet voorstel komen waarin zij zelf aan de slag gaan met maatregelen om de CO2-uitstoot te verminderen kunnen indien nodig een stimuleringspremie ontvangen die de realisatie van het plan mogelijk maakt. In een aantal gevallen zijn concrete suggesties vanuit maatschappelijke organisaties opgenomen in het uitvoeringsprogramma. Bij de uitvoering van het programma zal de samenwerking met bewoners en andere maatschappelijke partners verder ingevuld worden. Communicatie Er is een communicatieparagraaf toegevoegd als basis voor de communicatie in Het terugdringen van de CO2-uitstoot kunnen we als gemeente niet alleen. Zonder bewoners, bedrijven, scholen, maatschappelijke organisaties zullen de gewenste effecten niet bereikt worden. Om zoveel mogelijk mensen te bereiken zal een gerichte communicatiestrategie worden ingezet die bijdraagt aan het realiseren van de doelstelling uit dit plan. Het goede voorbeeld geven Zowel vanuit de commissie als tijdens de consultaties werd het belang benadrukt van een gemeente die zelf het goede voorbeeld geeft. De uitwerking van dit thema is daarom met volle kracht ter hand genomen. In het voorjaar zal de bestuurlijke behandeling en daarna de uitvoering van een Plan van Aanpak Eigen organisatie plaats vinden. Vervolgens is het plan uitgewerkt in een Uitvoeringsprogramma De vijf thema's uit het Ontwerpplan zijn nader uitgewerkt in concrete activiteiten. Per thema is een aanpak beschreven voortbordurend op de activiteiten die in het Ontwerpplan reeds benoemd waren. Het budget voor 2011 en 2012 is toegedeeld naar de verschillende thema's. Het Plan Utrechtse Energie met het Uitvoeringsprogramma laat voldoende ruimte voor de inbreng van maatschappelijke partners. Waar het kan streven wij naar coproductie. Met dit plan willen we zoveel mogelijk inwoners en partijen uit Utrecht mobiliseren om de benodigde CO2-reductie daadwerkelijk te realiseren. 6/44

7 2 Noodzaak en kansen 2.1 Noodzaak; Europees en landelijk klimaatbeleid (Inter)nationaal is er veel zorg over het vraagstuk klimaatverandering. De wetenschap is het er vrijwel unaniem over eens dat de uitstoot van CO2 en overige broeikasgassen (zoals methaan) bijdragen aan temperatuurstijging op aarde, met alle gevolgen van dien. Europa en Nederland hebben daarom doelstellingen geformuleerd op dit gebied (zie tekstkader). Ook Utrecht heeft een verantwoordelijkheid om bij te dragen aan de realisering van die doelstellingen. Bovendien biedt dat het perspectief om als gemeente minder afhankelijk te worden van fossiele brandstoffen. Daarom kiest Utrecht er al langer voor om de CO2- uitstoot in de stad te verminderen. Europese en landelijke doelstellingen klimaat- en energiebeleid Om de effecten van klimaatverandering te beperken, wil de wereldgemeenschap de gemiddelde mondiale stijging van temperatuur begrenzen tot twee graden Celsius. Hiervoor zal de uitstoot van broeikasgassen in 2050 in Europa met 80% moeten zijn afgenomen ten opzichte van De EU wil in % minder energie verbruiken en 20% duurzame energie opwekken. Nederland had, tot voor kort, voor het aantreden van het kabinet Rutte/Verhagen, scherpere doelstellingen voor 2020: 30% minder CO2 uitstoten vergeleken met 1990 (1990=2010, aangezien de uitstoot in die periode niet of nauwelijks is veranderd); Het aandeel duurzame energie van totaal energieverbruik verhogen van 2% naar 20%. In Utrecht houden we vast aan deze doelstelling, ondanks het gewijzigde rijksbeleid. Het huidige rijksbeleid zet in op de doelstellingen zoals die door de EU zijn vastgesteld. De geformuleerde Utrechtse doelstellingen zijn ambitieus, maar nodig om onze ambitie de 'Klimaatneutrale stad in 2030' in beeld te houden. De ambitieuze doelstelling biedt richting en daagt onze maatschappelijke partners uit om buiten de gebaande paden te denken, zeker als wij als stad bereid zijn om mee te investeren. Wij doen dit als stad niet alleen uit milieuoogpunt, maar ook omdat we daarmee verwachten de economische ontwikkeling van onze stad te versterken en lage inkomens te behoeden voor hoge woonlasten in de toekomst. Als blijkt dat de bezuinigingen van het kabinet op diverse 'groene' maatregelen het moeilijk maken om onze doelstellingen te halen (bijvoorbeeld de bezuiniging op energiesubsidies, groenfondsen, gewijzigde regelgeving voor woningbouwcorporaties), is het wellicht nodig op termijn activiteiten en/ of doelstellingen aan te passen. Echter voor dit moment verwachten we, gezien de reacties tot nu toe van belanghebbenden en belangstellenden op het plan, de komende jaren een substantiële stap in de richting van de doelstelling te kunnen maken. Wij hebben daarom nu nog geen aanleiding om de ambitie en doelstelling aan te passen. Natuurlijk gaan we de resultaten en behaalde effecten zorgvuldig monitoren, zodat we de voortgang van het programma kunnen volgen en, waar nodig, bijsturen. Klimaatadaptatie Naast het verminderen van de CO2-uitstoot wil het rijk de ruimtelijke inrichting van Nederland aanpassen en klimaatbestendig maken. In het Deltaprogramma zijn hiervoor acties benoemd. De prioriteit ligt bij het veiliger maken van de delen in Nederland met grote overstromingsrisico s. Dit programma onderzoekt ook hoe overheden de gevolgen van klimaatverandering betrekken bij plannen voor nieuwbouw en voor de herstructurering in stedelijke gebieden. Utrecht neemt deel aan de uitvoeringsalliantie Klimaatbestendige 7/44

8 Steden die onderdeel van het Deltaprogramma is. Doel van de uitvoeringsalliantie is om met het rijk en de vier grote steden samen te werken aan de uitvoering van adaptatiemaatregelen in (binnen)stedelijk gebied. Wat precies de gevolgen zijn van klimaatverandering voor het leven in de stad (verhitting, verstikking, droogte, overstroming) is onderwerp van onderzoek en zal verschillen per stad, omdat het afhankelijk is van de ruimtelijke structuur van een stad. Prioriteit is er voor de veiligheid van de stad, waarbij moet worden aangetekend dat met name het rijk en de waterschappen hiervoor verantwoordelijk zijn. Grote delen van Utrecht zijn relatief veilig en hebben een lage kans op een overstroming door dijkdoorbraken bij de zee of de grote rivieren. In lager gelegen delen van de stad is dit risico hoger. Als gemeente treffen we maatregelen om extreme buien te verwerken, zodat we wateroverlast in de stad zoveel mogelijk beperken (zie tekstkader). Als het gaat om verhitting, verstikking en droogte in de stad, doen wij mee aan een Europees onderzoekprogramma Climate Proof Cities om meer inzicht te krijgen in de gevolgen en effectieve maatregelen voor Utrecht. Het onderzoek van het consortium van universiteiten (Utrecht, Delft, Nijmegen), adviesbureaus (o.a. TNO en Deltares) en een aantal Nederlandse gemeenten (Amsterdam, Rotterdam, Haaglanden, Arnhem/Nijmegen, Tilburg en Utrecht) gaat meer inzicht geven in de gevolgen van klimaatverandering en de instrumenten die deze gevolgen adequaat het hoofd kunnen bieden in stedelijke gebieden. Utrecht: traditie in stedelijk waterbeheer Waterbeheer in Utrecht is minstens negen eeuwen oud en dit is terug te zien in het huidige watersysteem van de stad. Er zijn grootschalige ingrepen gedaan, waaronder het dempen van grachten in de binnenstad, om de groei van de stad mogelijk te maken. Utrecht realiseert zich nu dat water in de stad een belangrijke toegevoegde waarde geeft. Dat geldt niet alleen voor de bekende watergangen, zoals de Catharijnesingel, maar ook voor kleinere watergangen, zoals de Minstroom. De komende jaren richt Utrecht zich op het verbeteren van de waterkwaliteit en het vergroten van de waterafvoer- en bergingscapaciteit in de stad. Zo voorkomt de aanleg van de bergbezinkbassins in de stad dat we minder verdund afvalwater bij zware regenval op het oppervlaktewater moeten lozen. Verder zullen binnenkort nagenoeg alle percelen in Utrecht op de riolering zijn aangesloten of voorzien zijn van een eigen zuiveringsinstallatie. 2.2 Steden aan zet voor energiebeleid We weten dat in de nabije toekomst 80% van de mensen in steden zal wonen. Het beperken van de menselijke invloed op klimaatverandering zal dáár moeten gebeuren. De schatting is dat 80% van de CO2- uitstoot uit de steden komt (bron: NICIS, 2010). Omdat de bebouwing, de mobiliteit en de bedrijvigheid in steden een grote bron van CO2-uitstoot zijn, liggen juist op deze vlakken de aangrijpingspunten om aan de slag te gaan. Zo heeft Nederland een relatief oude woningvoorraad waarin veel CO2-reductie te halen is. Aangezien de huidige vervanging van de woningen door nieuwbouw ongeveer 1% van de woningvoorraad bedraagt, is duidelijk dat juist in de bestaande woningen veel CO2-reductie te realiseren is. De VROM inspectie concludeerde recentelijk (bron: Binnenlands Bestuur 2010) dat het energieverbruik in het bedrijfsleven zeker met 10-30% kan worden verminderd. Ook in de mobiliteit liggen de kansen voor CO2-reductie; in een compact gebouwde stad als Utrecht zijn die kansen extra groot. De afstanden zijn klein waardoor stillere, schonere, veiligere en duurzamere keuzes voor mobiliteit (fiets, OV, elektrisch vervoer) meer voor de hand liggen. Alle redenen om juist op stedelijk niveau aan de slag te gaan. 8/44

9 2.3 Kansen voor het energiebeleid Energiebeleid biedt de stad, de bewoners en onze kinderen niet alleen op langere termijn een goede woonplaats, maar ook op korte termijn voordelen, ook op andere terreinen dan het energiebeleid. Energiebeleid stimuleert de economie Werken aan duurzaamheid levert volgens het advies van de Sociaal Economische Raad (SER) van 6 april 2010 forse investeringen in de steden op. De economische crisis en hoge olieprijzen zetten groene innovatie prominenter op de agenda. (Economische) prominenten uit binnen- en buitenland (Rifkin, Wijffels, Winsemius, Vermeend, et cetera) voorspellen, dat de nieuwe economische groei uit de duurzame economie gaat komen. Het nieuwe kabinetsbeleid zet in op maken van een Green Deal met maatschappelijke partners om de transitie naar een duurzamere samenleving te maken. Multipliereffect Met ons programma kiezen wij voor maatregelen die duurzame economische investeringen door private partijen stimuleren en mogelijk maken. Evenals bij het Fonds Stimulering Lokale Economie treden er bij de inzet van maatregelen uit het programma Utrechtse Energie ook multiplier effecten op. Het geld dat we als gemeente investeren leidt tot investeringen bij bedrijven en particulieren. Een eerste globale inschatting wijst uit dat als we erin slagen de komende vier jaar met de 26 miljoen gemeentelijke middelen onze ambities te realiseren, dit leidt tot een totaal aan investeringen in energiebesparende en energieopwekkende maatregelen van 500 miljoen. Dat betekent dat als we de komende vier jaar onze ambitie waarmaken, de investeringen een multipliereffect zouden kennen van circa 20. Anders gezegd: iedere euro die we investeren zou dan 20 euro aan particuliere investeringen genereren, uitgaande van het terugdringen van de CO2-uitstoot met ton per jaar. Echter, de verwachting is dat we deze doelstelling pas gaan halen als na enkele jaren gemeentelijke stimulans de aanpak zich als een olievlek verder gaat verbreiden onder bedrijven en organisaties en als omgevingsfactoren (rijksbeleid, Europees beleid, technologische ontwikkelingen) een versnelling in de aanpak mogelijk maken. Om die reden lijkt voor de eerste vier jaar lijkt een multipliereffect van 10 een realistische inschatting. Energiebeleid stimuleert werkgelegenheid Vooral voor de bouwsector, waar nu grote werkloosheid heerst, biedt energiebesparing grote kansen. Het is aan de overheden, dus ook aan de lokale overheid in Utrecht om daar met voorwaardenscheppende, faciliterende en controlerende initiatieven op te anticiperen en bij aan te sluiten. Zoals Jan Terlouw het onlangs formuleerde op een congres: zet een bouwer, bankier en een wethouder bij elkaar om deze kansen te verzilveren. Daarmee ontstaan nieuwe banen bij aannemers en installatiebedrijven. Energiebeleid biedt daarnaast mogelijkheden om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt (re-integratie/ inburgering) aan werk te helpen. Bijvoorbeeld door energiecampagnes in de stad (zoals voorheen Actie nergiewinst), maar ook bij aannemers- en installatiebedrijven op basis van social return. Werkgelegenheidseffecten van duurzame investeringen We verwachten dat het programma Utrechtse Energie verschillende werkgelegenheidseffecten met zich mee brengt: We verwachten een groei van werkgelegenheid (deels tijdelijk) door investeringen in energiebesparende en energieopwekkende maatregelen. Aannemers, producenten, toeleveranciers en installateurs zullen direct kunnen profiteren. Op basis van kengetallen van een landelijk adviesbureau is de inschatting: Dat we in Utrecht op korte termijn (tot 2014) een impuls aan de werkgelegenheid geven van ca 1800 arbeidsjaren. Dat wil zeggen dat ieder jaar ca 450 mensen een jaar lang aan het werk kunnen Voor de invulling van deze banen zoeken we deels aansluiting bij het Banenplan van SoZaWe 9/44

10 zodat de extra werkgelegenheid ook ten goede komt aan de Utrechtse bijstandsgerechtigden. Het banenplan wordt ingezet voor bijstandsgerechtigden die met de juiste ondersteuning binnen een half tot anderhalf jaar door kunnen groeien naar de reguliere arbeidsmarkt. Via de Social Returnaanpak maken wij afspraken met bedrijven over de inzet van een bepaald percentage leerbanen voor mensen uit de doelgroep. Een deel van deze extra banen is structureel. We schatten in dat het realiseren van onze ambitie voor de komende vier jaar ca structurele banen oplevert, vooral bij toeleveranciers, in de installatiebranche, in exploitatie en onderhoud en door vestiging van nieuwe bedrijven en groei van bestaande bedrijven. Vertaald naar de ambitie voor 2020 betekent dat een incidenteel werkgelegenheidseffect van 4500 arbeidsjaren. In theorie is het mogelijk om een structureel werkgelegenheidseffect van fte te realiseren in Omdat de eerste jaren de ambitie nog niet volledig gerealiseerd zal worden, ligt dit aantal in de praktijk naar verwachting lager. Bedrijfsleven ziet kansen en bespaart kosten Het bedrijfsleven sluit het thema duurzaamheid steeds meer in de armen. De omschakeling naar duurzaamheid is een vraag van de klanten. Aangezien verwacht mag worden dat overal ter wereld in toenemende mate vraag ontstaat naar duurzame innovaties, kan het Utrechtse bedrijfsleven hiermee belangrijke exportproducten ontwikkelen. Er ontstaat een first mover voordeel. Ook kan het bedrijfsleven aanzienlijk op energie en daarmee op kosten besparen, niet alleen door zuiniger om te gaan met energie, maar ook door van elkaars aanwezigheid gebruik te maken. Het restproduct van het ene bedrijf kan een belangrijke grondstof zijn voor het andere product. Stadsverwarming is hier wellicht het meest heldere voorbeeld van. Duurzaam energiebeleid levert geld op Minder gebruik van energie betekent een lagere energierekening. Door te investeren in energiemaatregelen in de bestaande bouw (woningen, kantoren) besparen we op het gebruik van fossiele brandstoffen, die steeds duurder worden. De verwachting is dat gezinnen met lage inkomens op termijn 50% van de woonlasten moeten besteden aan de energielasten. Als het lukt om daar echt wat aan te doen dan zal dat voor die huishoudens van grote betekenis zijn. Op langere termijn levert ook duurzame energie geld op: terwijl fossiele energie steeds duurder wordt, wordt duurzame energie door de ontwikkeling van nieuwe technieken en schaalvergroting goedkoper. Bewoners vragen erom In de bewonersenquête (2009) hebben we bewoners vragen gesteld over duurzaamheid. Het blijkt dat, na luchtkwaliteit, bewoners energie- en klimaatbeleid het belangrijkste onderwerp vinden. Bovendien blijken veel bewoners zelf al veel te doen. Dat varieert van het simpele gebruik van een spaarlamp tot het nemen van een initiatief om straat of buurt te verduurzamen. Bij die spreekwoordelijke energie willen we aansluiten. Door die bewoners laten we ons inspireren. Duurzaamheid draagt bij aan de sociale cohesie Een duurzame stad vraagt de hulp van iedereen: inwoners, ondernemers, instellingen en bedrijven, verenigingen en vervoerders. Nu al vinden bewoners elkaar in gezamenlijke projecten om hun woningen te isoleren of schone energie te produceren. Dit kan een frisse bijdrage leveren aan de sociale cohesie van de stad. Op buurt- en wijkniveau zien we (tijdelijke) netwerken ontstaan om energieprojecten van de grond te tillen. Bijvoorbeeld om met buren gezamenlijk zonnepanelen te kopen, het opzetten van een zonnecoöperatie waarbij zonnepanelen op het dak van de scholen in de buurt komen of het uitwisselen van informatie en tips onderling. Als gemeente willen we dat waar mogelijk ondersteunen. 10/44

11 VOORBEELD Utrecht: Actie nergiewinst Huishoudens met een laag inkomen besteden een groot deel van hun inkomen aan energiekosten. Speciaal voor deze huishoudens is in 2006 de Actie nergiewinst uitgevoerd. In totaal hebben Utrechtse huishoudens gratis energieadviezen en een energiebespaarbox ontvangen. Veertig bijstandgerechtigden werden opgeleid tot energieadviseur en hielpen de deelnemers om de maatregelen in huis aan te brengen. De waardering voor deze aanpak bleek uit een beoordeling van gemiddeld een 8 voor het energieadvies en de adviseurs. De huishoudens die hebben deelgenomen verminderden gezamenlijk de CO2-uitstoot met ton per jaar. Dit is vergelijkbaar met het jaarlijks gas- en stroomverbruik van ruim duizend huishoudens in Nederland. Een beter binnenklimaat In oudere woningen, schoolgebouwen en bedrijfsgebouwen komen regelmatig problemen met het binnenmilieu voor. Daardoor is het er niet alleen minder prettig toeven, in ernstige gevallen leidt dat tot negatieve effecten op het functioneren van de bewoners of gebruikers van zo'n woning of gebouw. Aangetoond is dat in slechte schoolgebouwen de prestaties van kinderen lijden onder een slecht binnenmilieu. Door energiebesparende en kwaliteitsverhogende maatregelen te koppelen verbetert de leefkwaliteit (verbetering binnenmilieu, tegengaan geluidsoverlast) in de gebouwen. Door klimaatvriendelijke maatregelen zoals zonwering of (mechanische) ventilatie te nemen, voorkom je oververhitting van de gebouwen en bespaar je op energie, omdat in de zomer minder airconditioning nodig is. Meer positieve effecten Een combinatie van effecten geldt evenzeer voor maatregelen in de sfeer van mobiliteit. Als meer mensen overstappen op de fiets, te voet of met het openbaar vervoer gaan, heeft dit niet alleen effect op energiebesparing, maar levert dit ook een bijdrage aan het verbeteren van de luchtkwaliteit in de stad, het verminderen van de geluidsoverlast door verkeer en het verlichten van de druk op de openbare ruimte in de stad. Kortom, het bereikte CO2-effect straalt ook uit naar andere milieukwaliteiten en naar de ruimtelijke kwaliteit van Utrecht. Stad van kennis en cultuur Creatief talent met nieuwe maatschappelijke en technologische inzichten brengt het Utrechtse energiebeleid tot volle wasdom. De dynamische, jonge, stedelijke bevolking, de culturele inspiratie, de sociale samenhang, de diversiteit aan (hoge) opleidingen en kenniswerkers biedt goede voorwaarden om dit in Utrecht voor elkaar te krijgen. Utrecht als stad van kennis en cultuur heeft dit in zich. Utrecht kan dus een inspirerende bijdrage leveren aan een groene, kennisintensieve en innovatieve economie in binnen- en buitenland. 11/44

12 2.4 We staan er niet alleen voor Veel bedrijven in Utrecht onderschrijven de ambitie om klimaatneutraal te worden. De Rabobank bouwt een nieuw duurzaam hoofdkantoor in Utrecht en loopt voorop als het gaat om het verminderen van de (auto)mobiliteit. De NS vindt duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen belangrijk, evenals andere bedrijven zoals Conclusion, Movares, et cetera. Vele andere bedrijven in de dienstensector richten zich op de organisatorische en/of technische ontwikkelingen in duurzaamheid. De Universiteit Utrecht, de Hogeschool Utrecht en de Provincie Utrecht profileren zich sterk op duurzaamheid en klimaat. Zo werkt de Universiteit Utrecht samen met het Planbureau voor de Leefomgeving aan projecten op het gebied van natuur, milieu, ruimte en duurzaamheid. Die samenwerking sluit aan bij het Utrecht Centrum voor Aarde en Duurzaamheid, eind 2009 opgericht door de Universiteit Utrecht, TNO, het KNMI, Deltares en KWR Watercycle Research Institute. De Hogeschool Utrecht ziet duurzame ontwikkeling als speerpunt voor haar opleidingen en zet toegepast onderzoek en samenwerking met het bedrijfsleven in om de gezamenlijke doelen waar te maken. De Provincie Utrecht zet al enkele jaren in op duurzaamheid. Ze werkt aan een klimaatneutrale provincie in 2040 en ziet daarbij veel kansen om de Utrechtse economie sterk en vitaal te houden, ook in de toekomst. Daarnaast wil ze belangrijke waarden die niet direct in geld zijn uit te drukken zoals natuur (de veengebieden, de Utrechtse Heuvelrug) en de historische en landschappelijke waarden ook voor de toekomst behouden. Als stad werken wij actief met deze partijen samen om met hen tot nieuwe ontwikkelingen te komen, door onze kennis, ervaring en netwerken wederzijds te gebruiken. Gezamenlijk zetten we zo Utrecht op de (inter)nationale kaart van duurzaamheid. Provincie en gemeente: samen sterk in duurzaamheid De provincie Utrecht en regionale partners hebben de ambitie om duurzame ontwikkeling een sterke impuls te geven. In 2009 ondertekenden kennisinstellingen, overheden (waaronder gemeente Utrecht) en bedrijven het Verdrag van Utrecht om gezamenlijk te werken aan de duurzame ontwikkeling in de regio, met als uiteindelijk doel om in 2040 klimaatneutraal te zijn. De provincie Utrecht is een van de belangrijkste aanjagers voor dit doel. Uit de missie van het Verdrag van Utrecht: Wij willen een goede kwaliteit van leven voor alle inwoners van onze provincie. Wij streven naar een duurzaam Utrecht en het behoud van aantrekkingskracht van de regio. Wij versterken waar wij goed in zijn: een ontmoetingspunt van kennis en creativiteit, met een rijke cultuur in een aantrekkelijk landschap. We werken aan het verminderen en compenseren en uiteindelijk voorkomen van de negatieve effecten van onze keuzen naar andere voorraden, naar volgende generaties en naar andere gebieden op aarde. Aan deze missie heeft de provincie zes doelen gekoppeld, waaronder het realiseren van een klimaatneutrale en bestendige provincie in een beleidspoor 'Ondernemen met duurzame energie'. Succesvolle voorbeelden van samenwerking tussen gemeente en provincie (en andere partners) zijn de projecten Duurzame Uithof, Stationsgebied, het opstellen van de structuurvisie Rijnenburg, Utrecht Science Park, het programma 'De Omslag' van de Hogeschool Utrecht en smart grids. Op het Nationaal Sustainability Congres in november 2010 in Utrecht hebben de provincie, gemeente, universiteit en de Hogeschool zich gezamenlijk als duurzame regio gepresenteerd. Kijkend naar de activiteiten in het programma Utrechtse Energie willen wij met de provincie samenwerken aan bijvoorbeeld energiebesparing bij particuliere woningen, het stimuleren van de energielabeling van woningen, het klimaatneutraal maken van de gemeentelijke organisatie, waaronder duurzaam inkopen en projecten rondom het stimuleren van elektrisch vervoer. 12/44

13 3 Utrecht maakt Nieuwe Energie Als we over tien jaar 30% minder CO2 willen uitstoten, betekent dat een CO2-reductie van 3% per jaar op ten opzichte van de huidige CO2 uitstoot in de stad. De afgelopen jaren zijn er al belangrijke stappen gezet, maar dat leverde in tonnen uitgedrukt nog te weinig op. Hoeveel CO 2 uitstoot in Utrecht? Nederland stoot per jaar ongeveer 220 megaton CO2 uit (mega=miljoen). Omgerekend betekent dit ongeveer 12 ton per inwoner. Met onze inwoners zou je dan verwachten, dat Utrecht 3,6 megaton uitstoot. Bij de gebruikelijke bepaling van de uitstoot van steden blijft evenwel een aantal componenten buiten beschouwing: de productie van voedsel voor de stadsbewoners, het reizen buiten de stadsgrenzen en de uitstoot van energiecentrales die in de betreffende stad staan. Met het volgen van deze definitie en methodiek blijkt dat Utrecht ongeveer 1,6 megaton CO2 per jaar uitstoot. Daarmee bedraagt de gemiddelde CO2-uitstoot in Utrecht ongeveer vijf ton per inwoner per jaar. Hoewel dit soort getallen niet altijd goed zijn te vergelijken, lijkt Utrecht daarmee in de lagere regionen van de CO2-uitstoot te vallen. Amsterdam zit op ongeveer zes à zeven ton per inwoner, Nijmegen op acht ton. Dit komt omdat Utrecht relatief weinig zware industrie heeft en ongeveer een derde van de stad op stadsverwarming is aangesloten. 3.1 Utrechts energiebeleid; Utrecht maakt Nieuwe Energie Utrecht heeft sinds 1990 aandacht voor CO2-reductie. Vanaf midden jaren negentig hebben wij, vaak in nauwe samenwerking met de toenmalige REMU (nu Eneco), het Utrechtse energiebeleid vormgegeven en uitgevoerd. In 2008 is een impuls aan het Utrechtse energiebeleid gegeven in het programma 'Utrecht maakt Nieuwe Energie' (UMNE). Daarin pakte de gemeente een regierol om partners in de stad te informeren, aan te jagen en te (ver)binden om de CO2-uitstoot in de stad te verminderen. In de afgelopen twee jaar zijn diverse partijen in de stad aan de slag gegaan en projecten tot stand gekomen. Voorbeelden zijn de warmtekoudeopslag in het Stationsgebied, Wijk West Energieneutraal, haalbaarheidsonderzoek windlocaties, energieonderzoek stadhuis, het Energieconvenant Utrecht met scholen en kantoren, afspraken met corporaties over energiezuinig renoveren in herstructureringswijken (met StEK-subsidies) en Milieuzorgassistenten in het MKB. UMNE zet in op het genereren van een financieel multiplier effect. Het is gelukt het budget dat voor UMNE stond ( euro per jaar) te vermeerderen tot een bedrag van bijna twee miljoen euro, door subsidies en investeringen van (markt)partijen. Een belangrijke multiplier is de goedkeuring van een aanvraag voor Pieken in de Delta geweest. In een samenwerkingsverband met Noord Holland Noord (Alkmaar), Amsterdam Innovation Motor (Amsterdam), New Energie Docks (Amsterdam) voeren wij nu projecten uit voor het aanjagen van (maatschappelijke en technologische) innovatie om tot energietransitie te komen. 13/44

14 VOORBEELD Utrecht: STEK, stimulering energiebesparing in sociale woningbouw In plaats van extra kwaliteitseisen op te leggen is in 2004 gekozen om een eenvoudige en flexibele stimuleringsregeling aan de woningbouwcorporaties aan te bieden: de StimuleringsTender Energie en Kwaliteit. Woningcorporaties konden zelf aangeven welke projecten in het proces en uitwerking van plannen de meeste ruimte bieden om het energieverbruik te verminderen en een goed binnenklimaat te bevorderen. Tot nu toe is hiermee de CO2- uitstoot in Utrecht met 900 ton verminderd. Er is nog een aantal projecten in uitvoering. 3.2 Resultaat en voortgang De gerealiseerde verandering in CO2-uitstoot is niet goed te berekenen over deze twee jaren, omdat de actuele verbruikgegevens niet bekend zijn. De laatst bekende verbruikgegevens dateren van 2006 (door CBS) en zijn niet volledig vanwege het ontbreken van het warmteverbruik in Utrecht. De verwachting is dat dit jaar nieuwe energiegegevens verschijnen. Vanwege het ontbreken van de actuele verbruikgegevens hebben we per uitgevoerd (gemeentelijk) project in deze periode een inschatting gemaakt van de behaalde CO2-reductie: deze bedraagt in totaal ongeveer 900 ton CO2. Vergelijken we dat met de bijna ton die nodig is in de komende tien jaar, dan is in één klap duidelijk dat er een grote opschaling nodig is. 3.3 Afronding en overheveling De resultaten van UMNE zijn gebruikt om het Ontwerp- Duurzaamheidsplan op te stellen. Bovendien heeft UMNE een groot aantal partners aan de ambitie voor klimaatneutrale stad gecommitteerd. Deze partners hebben we bij zowel het opstellen van het Ontwerp- Duurzaamheidsplan als het programma Utrechtse Energie geconsulteerd. Van de activiteiten uit UMNE is ongeveer de helft afgerond. De nog lopende activiteiten uit UMNE hevelen we over naar het programma Utrechtse Energie, zodat alle activiteiten rondom Utrechtse Energie vanuit één programma worden aangestuurd. 14/44

15 4 Doelstelling, uitgangspunten en aanpak 4.1 Ambitie en doelstelling Utrecht wil in 2030 klimaatneutraal zijn. Dat betekent dat de uitstoot van broeikasgassen binnen de gemeentegrenzen dan nihil is. In de periode streven we naar: 30% minder CO2-uitstoot vergeleken met 1990; (1990=2010, aangezien de uitstoot in die periode niet of nauwelijks is veranderd); het aandeel duurzame energie verhogen naar 20% (van de totaal in Utrecht benodigde energie). Dit programma Utrechtse Energie moet leiden tot een daling van de CO2-uitstoot in de stad met gemiddeld 3% per jaar. Prioriteit ligt bij het verduurzamen van: woningen en andere gebouwen; bedrijvigheid; mobiliteit. Wonen, bedrijven en mobiliteit Wij kiezen voor deze thema's omdat vrijwel de gehele CO2-uitstoot in de stad te herleiden is tot deze thema's zoals in hoofdstuk 2.2 is beschreven. We schatten in dat de CO2 -uitstoot van woningen en bedrijvigheid voor beide ongeveer 40% bedraagt. De overige 20% komt voor rekening van mobiliteit. Voor elk van de drie thema's leggen wij u voorstellen voor die leiden tot energiebesparing en tot duurzame energieopwekking. We voeren dus activiteiten uit bij woningen en andere gebouwen, bedrijvigheid en mobiliteit die enerzijds het energie- of brandstofverbruik verminderen en anderzijds de benodigde fossiele brandstoffen vervangen door duurzamere energie. Definitie klimaatneutraal en broeikasgassen Er zijn verschillen tussen de begrippen CO2-neutraal, klimaatneutraal en energieneutraal. Bij klimaatneutraliteit wordt niet alleen de CO2-uitstoot beschouwd, maar ook de overige gassen die een bijdrage leveren aan het broeikaseffect, zoals methaan. Daarnaast bestaat er ook het begrip energieneutraal. Energieneutraliteit gaat een stap verder dan klimaatneutraal, omdat dan op jaarbasis geen netto import van energie van buiten de gemeente is toegestaan. Dat betekent dat alle energie die in de gemeente wordt verbruikt, duurzaam in de gemeente zelf moet worden opgewekt. Vooralsnog streven wij niet naar energieneutraliteit als stad, wij gaan ervan uit dat we in 2030 nog steeds (duurzame) energie in Utrecht importeren. In Utrecht zijn de belangrijkste broeikasgassen die vrijkomen: koolstofdioxide (CO2), bij verbranding van fossiele brandstoffen; methaangas (CH4), dat onder andere vrijkomt bij het zuiveren van het rioolwater; lachgas (N2O) uit airco's van gebouwen. Het effect van ieder broeikasgas wordt uitgedrukt in 'aardopwarmingsvermogen'. Dit is een relatieve maat, die aangeeft wat het effect van een broeikasgas is vergeleken met dat van CO2. Methaan (aardopwarmingsvermogen 25: één ton methaan heeft hetzelfde effect als 25 ton CO2) en N2O (aardopwarmingsvermogen 298: één ton N2O heeft hetzelfde effect als bijna 300 ton CO2) zijn (veel) sterkere broeikasgassen dan CO2. Echter in een stedelijke omgeving, zoals Utrecht, levert de 15/44

16 CO2-uitstoot tot nu toe de grootste bijdrage aan het broeikaseffect. Daarom leggen we de prioriteit bij het verminderen van de CO2-uitstoot in de stad. De bijdrage van CH4 is van betekenis als het gaat om de zuivering van rioolwater en het verwerken van het GFT- en groenafval in Utrecht. De bijdrage van N2O uit airco's is relatief laag, waardoor we deze nu nog buiten beschouwing laten. Echter, de uitstoot van dit broeikasgas groeit met de toename van het aantal airco's in de stad uit tot een belangrijke factor in de toekomst. Tonnen maken met duurzame energieopwekking In de tot nu toe uitgevoerde UNME activiteiten is geen prioriteit gegeven aan het verduurzamen van de energievoorziening. Vanwege een gebrek aan tijd en middelen binnen UMNE is tot 2010 ervoor gekozen als gemeente bij de verduurzaming van de energievoorziening slechts een faciliterende rol te spelen. In het programma Utrechtse Energie nemen we als gemeente een actieve en meer regisserende rol in het verduurzamen van de energievoorziening. Door naast het terugbrengen van het energiegebruik ook de energie die gebruikt wordt duurzaam op te wekken zal de CO2-uitstoot in onze stad substantieel afnemen. Daarom hebben we in dit programma de opwekking van duurzame energie als apart thema beschreven. Het goede voorbeeld geven met de eigen organisatie Als gemeente kunnen we ook een rol spelen in duurzaam energiegebruik binnen de eigen organisatie. De gemeente is zelf ook eigenaar en/ of beheerder van gebouwen en een wagenpark en kan daar een duurzame bedrijfsvoering in door voeren. Ook al leveren we hiermee slechts een bescheiden bijdrage aan het behalen van de CO2-doelstelling, toch vinden we het belangrijk om als gemeente het goede voorbeeld te geven en dit uit te stralen naar de bewoners in de stad. Om dit te benadrukken kiezen we ervoor om dit onderwerp uit te werken in een apart deelprogramma. De beslissende impuls Het komende jaar zullen we de beoogde 3% CO2-reductie misschien niet meteen al halen, maar omdat het programma voorziet in versnelling en opschaling is de verwachting dat in de navolgende jaren de achterstand steeds minder wordt. Het halen van de doelstelling hangt mede af van initiatieven van marktpartijen en de deelnamebereidheid van bewoners en partijen in de stad. Daarnaast zullen andere gemeentelijke uitvoeringsprogramma's zoals Actieplan Luchtkwaliteit Utrecht en de onderliggende Actieplannen voor Schoon Vervoer, Goederenvervoer een bijdrage leveren aan het realiseren van het verminderen van de CO2 uitstoot in Utrecht. In de op te zetten CO2 monitoring (zie hoofdstuk 10) zullen we de effecten van onze aanpak nauwlettend volgen. Als het lukt om de komende tien jaar de uitstoot met 30% te reduceren, moeten we na 2020 nog 70% van de ambitie realiseren om in 2030 klimaatneutraal te zijn. Door de ervaringen die we nu in Utrecht gaan op doen met schaalvergroting, vernieuwende maatschappelijke aanpakken, innovatieve financieringsvormen, en door aanscherpend energiebeleid in Nederland en Europa, en uitgaande van de verwachte stijging van de energiekosten in de komende tien jaar, verwachten wij dat dit na 2020 haalbaar is. In de komende jaren willen we de beslissende impuls aan de richting van het Utrechtse energiebeleid geven. Wij kiezen nadrukkelijk de komende jaren niet voor 'compensatie' van de Utrechtse CO2-uitstoot. Daarmee bereik je immers geen economische voordelen voor de stad en neemt je niet werkelijk je verantwoordelijkheid. 16/44

17 Groene elektriciteit Veel bewoners en ondernemers van Utrecht en de gemeente Utrecht zelf kopen groene elektriciteit. Wat betekent dit voor de CO2-uitstoot van de stad? Groene elektriciteit is stroom die is opgewekt door zon, wind, biomassa of water. Sinds 1 januari 2004 geeft CertiQ (onderdeel van Tennet) zogenoemde Garanties van oorsprong uit aan elektriciteitsbedrijven die groene elektriciteit verkopen aan consumenten. Garanties van oorsprong zijn een bewijsmiddel dat de elektriciteit groen is opgewekt en niet meerdere keren is verkocht als groene elektriciteit. De garanties worden elk jaar gecontroleerd, indien nodig herzien en opnieuw uitgegeven. Het inkopen van groene elektriciteit betekent dus dat er geen uitstoot van CO2 plaatsvindt bij de opwekking van deze elektriciteit. Neem de gemeentelijke organisatie: op grond van het energieverbruik is te bepalen, dat de organisatie jaarlijks ongeveer ton CO2-uitstoot. Maar sinds enkele jaren koopt de gemeente Utrecht alleen nog groene stroom in. Dit betekent dat de gemeente (als organisatie) per jaar ongeveer ton minder CO2-uitstoot. Om CO2-neutraal te worden moet de gemeente alleen nog de CO2-uitstoot als gevolg van warmtegebruik en gebruik van brandstof terugdringen. We willen dit niet zien als een vrijbrief om onbeperkt (groene) elektriciteit te verbruiken. Enerzijds omdat het aanbod van groene stroom beperkt is, ook in de toekomst. Anderzijds omdat we ook de kosten van de gemeentelijke organisatie willen verminderen. Besparen op energieverbruik draagt daaraan bij. 4.2 Niet het wiel opnieuw uitvinden Om de doelstellingen te bereiken gaan we niet het wiel opnieuw uitvinden: dat kunnen we ons gezien het noodzakelijke tempo niet permitteren. We passen alle goede voorbeelden die we kennen in Nederland en daarbuiten, waar mogelijk, toe. We maken gebruik van de kennis van duurzaamheid en inspirerende initiatieven die bij onze collega s van de steden aanwezig is. Eveneens zullen we teruggrijpen op succesvolle projecten uit het Utrechtse verleden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan Thermieplus, waarbij particuliere woningeigenaren werden geholpen met het energiezuiniger maken van hun woning. We zetten in op toepasbare innovaties en richten onze aandacht op zogenoemde big en quick wins in de stad. Dit alles natuurlijk in samenwerking met betrokken partijen en in aansluiting op al lopende projecten in de stad. Bijvoorbeeld door aan te sluiten bij het Politiekeurmerk Veilig Wonen, de verbetering van het binnenklimaat in scholen, de ontwikkeling van het Stationsgebied, de maatregelen uit het Actieplan Luchtkwaliteit Utrecht en de herstructurering van bedrijventerreinen en woonwijken. VOORBEELD Tilburg: energieconvenant sociale woningbouw Met als doel energie te besparen in de sociale woningbouw sloten de gemeente Tilburg, woningbedrijf Breburg en energiebedrijf Essent in 2000 het eerste energieconvenant. Bij het tweede convenant sloten zich nog eens drie corporaties aan. Zo ontstond gedeelde informatie en een gezamenlijke taal. Het eerste convenant bevestigde een aantal afspraken om energie te besparen. Het tweede leverde energieprestatieadviezen (EPA) op en het huidige (derde) akkoord gaat over inpassen en verankeren van de afspraken in het dagelijks werk van de corporaties. 17/44

18 4.3 De pilot voorbij De resultaten van Utrecht maakt Nieuwe Energie (900 ton in twee jaar) laten zien dat in de komende periode een flinke schaalsprong nodig is voor het realiseren van de doelstellingen uit het collegeprogramma. Een reductie van 30% betekent, dat we de emissie van de stad in tien jaar tijd met bijna ton moeten terugdringen. Het is nu tijd om grote stappen te zetten. Het is ook mogelijk die stappen te zetten. Technologisch zijn de ontwikkelingen zo ver dat we woningen, auto's en bedrijvigheid energiezuinig en duurzaam kunnen maken. De technologie ligt op de plank. Nu is het de tijd om deze technologische innovaties te koppelen aan (nieuwe) maatschappelijke innovaties, bijvoorbeeld door andere financieringsmodellen of procesvormen te gebruiken. We zijn de pilotfase voorbij en we gaan alle leerervaringen, experimenten, bereikte resultaten, kennis en kunde in de stad stimuleren, faciliteren en bij elkaar brengen om tot de schaalsprong te komen. Door deze energie in Utrecht te steken zetten wij Utrecht stevig op de kaart. 4.4 De rol en verantwoordelijkheid van de gemeente Wij sturen in onze rol als opdrachtgever, inkoper van producten, regelgever, medebestuurder, vergunningverlener en beheerder van geld, actief op de ambities voor een groene en duurzame stad (Collegeprogramma Groen, Open en Sociaal, blz. 10). De gemeente heeft verschillende rollen bij partijen en inwoners in de stad. Wij willen onze rollen optimaal benutten om de ambities en doelstellingen van het energiebeleid te realiseren. De rol die we spelen bij de uitvoering van de activiteiten kan variëren van makelen, ontzorgen, verleiden, faciliteren tot handhaven. Bij diverse activiteiten is de rol en inzet van de gemeente eenduidig, zoals bij de uitvoering van de wettelijke taken. Bij andere activiteiten bepaalt en definieert de gemeente haar rol afhankelijk van de inzet die de maatschappelijke partners of wij wenselijk achten om onze doelstelling te realiseren. Marktpartijen zullen daarbij worden uitgedaagd om juist in Utrecht hun ondernemerszin te etaleren. Dialoog met partijen in de stad We gaan de dialoog aan met partijen in de stad, geven voldoende ruimte om mee te praten over hoe we de ambitie en doelstellingen kunnen halen. We bieden ruimte aan kritische meedenkers, zoals het Milieucentrum Utrecht, en zullen met (markt)partijen en kennisinstellingen om de tafel gaan zitten om de voortgang van de resultaten van het energiebeleid te bespreken. Regisseur en facilitator Om het Utrechtse energiebeleid de beslissende impuls te geven gaan we inwoners, organisaties en bedrijven helpen en ondersteunen met het nemen van energiebesparende maatregelen of het verduurzamen van de energievoorziening. Dit doen we door benodigde informatie te geven, bewoners en partijen actief te benaderen en ze, naar wens, te helpen met het zoeken naar de benodigde investeringskredieten, het koppelen en uitwisselen van de kennis van bestaande initiatieven en het overbruggen van andere barrières. Waar de markt een rol speelt of zou moeten spelen, stimuleren we dit als gemeente binnen de gegeven bevoegdheden. 18/44

19 VOORBEELD Etten-Leur: bestemmingsplan windpark Met het project 'Bestemmingsplan windpark' wilde de gemeente Etten-Leur de mogelijkheden voor windenergie in bestemmingsplan 'Buitengebied' vastleggen. De gemeenteraad en externe belanghebbenden werden in een vroeg stadium van het proces betrokken. Vasthoudendheid en overtuigingskracht bleken doorslaggevend. Resultaat is dat er nu vijf windturbines met een totaal vermogen van 6,5 MW draaien; goed voor een elektriciteitsproductie voor zo n huishoudens. De jaarlijks vermeden CO2-uitstoot bedraagt ton. Medebestuurder Als gemeentebestuur hebben we te maken met het regionale, provinciale, landelijke en Europese bestuur. We gaan met al deze bestuursorganen in gesprek om de gekozen richting toe te lichten en kansen en knelpunten aan de orde te stellen. Daarmee willen we onze medebesturen meekrijgen in de Utrechtse ambitie, zodat ondersteunende beleidsinstrumenten op alle niveaus beschikbaar komen. Ook in de rol als medebestuurder in (regionale) organisaties gaan we actief duurzaamheid vanuit onze rol invullen. Een voorbeeld is de deelname van Utrecht in de Afval Verwijdering Utrecht (AVU). Vergunningverlener, toetser en handhaver We gaan vanuit onze rol vergunningverlener, toetser en handhaver eenieder aan zijn of haar verantwoordelijkheid houden. De bestaande wetgeving en bevoegdheden die ons ter beschikking staan gaan we inzetten om het energiebeleid toe te passen en te handhaven. Opdrachtgever en inkoper De gemeente koopt voor ongeveer 500 miljoen euro per jaar aan producten en diensten in. Dit biedt de mogelijkheid én de verantwoordelijkheid om als grote partij op de markt een voorbeeld te zijn bij de inkoop van producten, diensten en beheer van gebouwen en openbare ruimte. In het separaat te verschijnen plan van aanpak voor de eigen organisatie komen we daarop terug. VOORBEELD Agentschap NL: EnergiePrestatieNorm op de bouwplaats Vaak hebben gemeenten te weinig tijd of te weinig specifieke kennis om de EPN op de bouwplaats effectief te controleren. Het AgentschapNL heeft een gratis pakket hulpmiddelen samengesteld om de inspecteurs bij het toezicht op de EPN te ondersteunen. Het uitgangspunt: geen extra aanslag op uw kostbare tijd; wel uw beschikbare tijd en capaciteit beter benutten. Het is van belang toezicht te houden op energieaspecten, al is het maar steekproefsgewijs. Daarmee geven gemeenten het preventieve signaal aan bouwende partijen dat er controle op de EPN plaatsvindt. 19/44

20 4.5 Principes uit het milieu- en energiebeleid toegepast In het milieu- en energiebeleid zijn diverse principes van toepassing. De bekendste is waarschijnlijk het principe van 'de vervuiler betaalt', en ook wel 'de gebruiker betaalt' (als het om energie gaat). In het energiebeleid is de Trias Energetica een veel gehanteerd principe. Hiermee wordt aangegeven dat eerst wordt ingezet op het besparen op energie, daarna het toepassen van duurzame energie en het efficiënt inzetten van fossiele brandstoffen 1. Deze principes liggen ten grondslag aan deze notitie en de voorstellen hierin. 4.6 Energiebeleid betaalt zichzelf Het mooie van energiebesparingsmaatregelen is dat ze zichzelf (vaak al binnen 5 jaar) terugbetalen. Dat betekent dat de financiële middelen die er vanuit de gemeente in gestopt worden, relatief beperkt kunnen zijn. De bottleneck zit hem veelal in het organiseren van het overbruggen van de 'split-incentive' (wie investeert is niet degene die profiteert van de lagere energielasten) en in het georganiseerd krijgen van arrangementen. Gemeentelijke middelen kunnen daardoor zorgen voor een groot multiplier effect (zowel qua marktinvesteringen als qua werkgelegenheid). 4.7 Doelen combineren Met het duurzaamheidsfonds geeft de gemeente een impuls aan marktinitiatieven en daarmee aan de werkgelegenheid. Om die werkgelegenheid ten goede te laten komen aan mensen die moeilijk aan werk komen, gaan wij bij de aanbesteding en bij de afspraken over arrangementen (bijvoorbeeld tussen een bank, een energiebedrijf, een coöperatie en aannemers), tegelijkertijd afspraken maken over bijvoorbeeld social return, opleidingsplaatsen en het aannemen van Utrechtse (jeugd)werklozen. 1 Stadsverwarming is hiervan een voorbeeld. De gebruikte fossiele brandstoffen worden zo efficiënt mogelijk ingezet, waarmee zowel elektriciteit als warmte wordt opgewekt. 20/44