Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen. Naar een sterke Achterhoekse bedrijventerreinenportefeuille. Stec Groep aan regio Achterhoek

Transcriptie

1 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen Naar een sterke Achterhoekse bedrijventerreinenportefeuille Stec Groep aan regio Achterhoek Esther Geuting, Lukas Meuleman en Hub Ploem 16 december 2016

2 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Profiel Achterhoek Profiel Achterhoek... 5 Regionale speerpunten voor de Achterhoek... 8 Economische regio Achterhoek is grensoverschrijdend Vraag en aanbod bedrijventerreinen Uitgangspunt: Ladder voor duurzame verstedelijking Uitgifte van bedrijventerreinen en -locaties in Achterhoek Vraag naar en aanbod van bedrijventerreinen en -locaties tot en met 2025 in Achterhoek Uitbreidingsvraag Vervangingsvraag Extra vraag als gevolg van beleidsambities Vraag van circa 73 hectare tot en met 2025 realistisch Aanbod aan bedrijventerreinen in Achterhoek De Laarberg en A18 Bedrijvenpark hebben als regionale bedrijventerreinen een belangrijke positie binnen de regio Conclusie: groot overaanbod aan bedrijventerreinen in Achterhoek Strategische keuzes Strategische keuze 1: we verminderen onze plancapaciteit stap voor stap Strategische keuze 2: We zetten in op Smart Industries, Biobased industries en logistiek. Dit zijn toekomstgerichte segmenten in de Achterhoek Strategische keuze 3: We houden naast speerpuntsectoren vooral aandacht voor MKB Strategische keuze 4: We kiezen tussen plannen Strategische keuze 5: Zonder regionale instemming lukt het niet Strategische keuze 6: Stap voor stap werken aan : schrappen, verkleuren, faseren Tot slot: we monitoren vraag en werkgelegenheidsontwikkeling jaarlijks Bijlage Scenario s om overaanbod terug te brengen Aanbod en plannen Analyse Achterhoek ten opzichte van de Duitse regio Regionale economie krimpt Financiële voordelen geven Duitse bedrijventerreinen slechts beperkte voorsprong... 34

3 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 3 1 Inleiding De gemeenten Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Doetinchem, Montferland, Oost Gelre, Oude IJsselstreek en Winterswijk werken samen in de bestuurlijke Regio Achterhoek 1. Het Regionaal Programma Bedrijventerreinen (RPB) is de regionale agenda voor bedrijventerreinen op het niveau van de bestuurlijke regio, onder andere opgesteld als dynamisch afsprakenkader tussen regiogemeenten (exclusief Montferland) en provincie Gelderland. Om ook in de toekomst aan de verwachte marktvraag te kunnen voldoen, overaanbod te voorkomen en zo goed mogelijk bij te kunnen sturen, is een evaluatie en herijking van het vigerende RPB (uit december 2011) noodzakelijk. Deze economische analyse van de Achterhoekse bedrijventerreinenmarkt vormt de input voor het op en vast te stellen het RPB. Deze analyse biedt het kader voor concrete werk- en projectafspraken in het Regionaal Programma Bedrijventerreinen tussen de regiogemeenten die deel uit maken van de bestuurlijke Regio Achterhoek en provincie Gelderland; zij zijn waar het gaat om afspraken over bedrijventerreinen nauw betrokken. Binnen de Achterhoek worden in deze analyse de subregio s West-Achterhoek en Oost-Achterhoek onderscheiden. Gezien de omvang van de regio s, de geografische ligging (en bereikbaarheid) en de economische samenhang/ relaties tussen de gemeenten binnen deze twee regio s, splitsen we in de analyse de behoefte naar hectaren bedrijventerrein uit naar de regio Oost-Achterhoek en de regio West-Achterhoek (exclusief Montferland). Deze analyse is input voor het uiteindelijke RPB: Het regionale afsprakenkader over planning en programmering van bedrijventerreinen en -locaties tussen bestuurlijke Regio Achterhoek en provincie Gelderland. De vertaling en uitwerking van de gemeentelijke, regionale en provinciale doelstellingen op het gebied van bedrijventerreinen, economische ontwikkeling en ruimtelijk beleid. Het toetsingskader voor de ontwikkeling van bedrijventerreinen in de regio. Hierbij ligt een link met de Provinciale Verordening (artikel ): in bestemmingsplannen wordt de bestemming tot bedrijventerreinen slechts toegestaan indien dit past in de door Gedeputeerde Staten vastgestelde regionale afspraken ten aanzien van de programmering van bedrijventerreinen. Het doel van het RPB is om voldoende aanbod van de juiste kwaliteit te hebben, marktvraag leidend te maken en flexibiliteit te hebben om in te spelen op nieuwe ontwikkelingen. Daarvoor zal niet langer op basis van de maximale vraag geprogrammeerd moeten worden, maar is de wens om te komen tot een programmering die flexibiliteit geeft om in te kunnen spelen op de marktvraag en de ruimtelijke invulling hiervan. Dit beperkt zich niet enkel tot de bestuurlijke regio maar zal ook worden beïnvloed en van invloed zijn op aangrenzende regio. Ontwikkeling van nieuwe plannen binnen of grenzend aan de marktregio beperken deze flexibiliteit en zijn dus ongewenst. We verwachten dan ook dat de programmering niet alleen binnen de bestuurlijke regio zich aanpast aan de vraag maar dat ook aangrenzende regio vraaggericht programmeren. 1 In verband hiermee participeert Montferland ook in het RPB Achterhoek van Daarnaast heeft de gemeente Montferland een samenwerkingsovereenkomst op het gebied van bedrijventerreinen met 3 gemeenten van de West Achterhoek te weten Bronckhorst, Oude IJsselstreek en Doetinchem( de zogenaamde SOK West Achterhoek). Montferland heeft inmiddels besloten om zich voor het nieuwe RPB te richten op de regio Stadsregio Arnhem-Nijmegen; dit is de reden dat Montferland niet in de analyse van dit rapport is meegenomen. Deze keuze laat onverlet, dat er in het nieuwe RPB Achterhoek (planologische)ruimte wordt gecreëerd voor een eventuele groei van de werkgelegenheid in de gemeente Montferland met als uitgangspunt, samenwerking binnen de West Achterhoek en de daarvoor geldende samenwerkingsovereenkomst (SOK West Achterhoek).

4 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 4 Expliciet zijn werklocaties bestemd voor kantoren en detailhandel geen onderdeel van het RPB en de gemaakte afspraken. Ook richt het RPB zich niet op agrarische bedrijven. Het RPB richt zich wel op hieraan gelieerde bedrijven (en de gebiedsontwikkeling hiervoor) zoals verwerkende bedrijven, logistiek, opslag, etc. Waar het gaat om logistieke terreinen ligt er in markttechnische zin een samenhang tussen de regio West- Achterhoek en de gemeente Montferland. Dit komt omdat Montferland bovengemiddeld aantrekkelijk is voor logistiek in de West-Achterhoek. Omdat de gemeente nog deel uit maakt van het RPB 2011 maar bij vaststelling van het RPB 2017 geen deel meer uit maakt van dit RPB, is telkens rond het thema logistiek expliciet aangegeven of de uitspraak betrekking heeft op: De markttechnische regio: dit is de regio Achterhoek inclusief Montferland. De samenwerking op West-Achterhoeks niveau rond economische structuurversterking (inclusief Montferland) De samenwerking binnen de bestuurlijke samenwerking binnen de bestuurlijke regio Achterhoek ten behoeve van het RPB (exclusief Montferland). De reden om dit te doen hangt samen met de overgang van het RPB uit 2011 naar het RPB Omdat het thema van de Ladder duurzame verstedelijking een belangrijke onderlegger voor het RPB vormt en de markttechnisch relevante regio een rol speelt bij de invloedsfeer van bedrijventerreinen is het belangrijk Montferland en de logistiek in de gemeente Montferland op sommige punten te benoemen of te betrekken in de analyse van vraag en aanbod binnen de bestuurlijke regio. Dit om ongewenste neveneffecten van de bestuurlijke herindeling te voorkomen.

5 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 5 2 Profiel Achterhoek 2.1 Profiel Achterhoek De zeven gemeenten binnen de regio Achterhoek trekken op economisch vlak al geruime tijd op verschillende onderwerpen samen op. In Oost-Achterhoek zijn dit de gemeenten Aalten, Berkelland, Oost Gelre en Winterswijk, in West-Achterhoek zijn dit gemeente Bronckhorst, Doetinchem en Oude IJsselstreek 2. De gemeenten binnen de Achterhoek hebben te maken met vergelijkbare (ruimtelijk-) economische vraagstukken, die vaak de eigen gemeentegrens maar ook landsgrens overstijgen. De Achterhoek is een krimpregio en heeft te maken met een afnemend bevolkingsaantal, sterke vergrijzing, minder werkgelegenheid en kent daarmee een afnemende economische groei. Dit wordt op verschillende vlakken gevoeld. Zo liep de uitgifte van het aantal hectare bedrijventerrein in het afgelopen decennium terug, nam leegstand toe en verzwakt op veel plaatsen de kwaliteit van de Achterhoekse werklocaties. Om deze ontwikkelingen het hoofd te kunnen bieden is het essentieel de regio vitaal te houden. Figuur 1: Gemeenten in marktregio Achterhoek naar Oost- en West-Achterhoek Bron: Stec Groep, In de regio is er op verschillende locaties al aandacht voor het vitaal houden van werklocaties door transformatie, revitalisering en investeringen in innovatie. Acties die een sterke impuls aan de Achterhoekse werklocaties geven. Het accent moet liggen op de kracht van de Achterhoek en deze optimaal benutten. Kansen liggen er namelijk nog steeds volop. De maakindustrie ontwikkelt zich als sterk innovatieve sector. Waar in verschillende andere regio s als Eindhoven en Wageningen nieuwe producten worden ontwikkeld, daar is de Achterhoek juist sterk in het verbeteren, versnellen en versterken van deze producten en productieprocessen. Daarnaast is logistiek van oudsher al sterk in de regio West-Achterhoek, in het bijzonder in de gemeente Montferland. Montferland ligt binnen de marktregio West-Achterhoek maar zal buiten de bestuurlijke regio Achterhoek vallen. De sector is een van de snelst groeiende sectoren binnen Nederland. Agrofood is een typische Achterhoekse sector waar kansen liggen voor een biobased economy en verdere innovatie zoals eiwitproductie. Deze innovatie intenties krijgen verder vorm door het 2 Per 1 januari 2017 uittredingsverzoek Montferland voor Regio Achterhoek; Gemeente Montferland is dan ook niet aangeschoven bij besprekingen rondom RPB Gemeente Montferland wordt binnen de marktregio bedrijventerreinen gerekend in maakt deel uit van het RPB 2011; bij vaststelling van het RPB 2017 zal gemeente Montferland buiten de bestuurlijke regio van het RPB vallen.

6 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 6 reeds opgerichte Biobased Innovation Center Achterhoek (BIC). Tenslotte is binnen de Achterhoek de ondernemersbereidheid groot; het aandeel MKB ers is dan ook erg groot. Figuur 2: Ligging Achterhoek in logistieke corridor Bron: Stec Groep, Een groot deel van deze kansrijke sectoren, ontwikkelingen en bedrijven zijn op Achterhoekse bedrijventerreinen gevestigd. Bedrijventerreinen zijn dan ook van groot belang voor de economie van de Achterhoek: 40 tot 50% van de totale werkgelegenheid in de Achterhoek doet zich voor op bedrijventerreinen binnen de regio. Het is voor de regio nu van groot belang om de economische kansen die er liggen te benutten en te zorgen dat de Achterhoek een vitale economische regio blijft. Figuur 3: Aandeel werkgelegenheid per sector in de marktregio West-Achterhoek 14,0% 16,3% Agrofood sector Health/medische cluster Maakindustrie 16,4% 14,1% Transport en Logistieke sector EMT (Energie en Milieutechnologie) Creatieve industrie 6,0% 3,0% 3,7% 10,8% 15,7% Vrijetijdseconomie Dienstverlening Overig Bron: Provincie Gelderland, 2016; Lisa, 2016; Bewerking Stec Groep, 2016

7 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 7 Figuur 4: Aandeel werkgelegenheid per sector in de marktregio Oost-Achterhoek 12,5% 18,0% Agrofood sector Health/medische cluster 12,2% 6,5% 13,9% Maakindustrie Transport en Logistieke sector EMT (Energie en Milieutechnologie) Creatieve industrie 1,7% 6,6% 9,7% 18,9% Vrijetijdseconomie Dienstverlening Overig Bron: Provincie Gelderland, 2016; Lisa, 2016; Bewerking Stec Groep, 2016 Binnen de regio West-Achterhoek zijn respectievelijk de dienstverlening, agrofood, maakindustrie, gezondheidszorg en logistieke sectoren de grootste werkgelegenheidssectoren (ook wanneer we gemeente Montferland buiten beschouwing houden). Hiervan zijn vooral de maakindustrie, de logistieke sector en de aan agrofood gerelateerde bedrijvigheid sterk vertegenwoordigd op de West-Achterhoekse bedrijventerreinen. Binnen de Regio Oost-Achterhoek zijn respectievelijk de sectoren (maak)industrie, gezondheidszorg, detailhandel (incl. autohandel), zakelijke dienstverlening, bouwnijverheid en agrofood de grootste werkgelegenheidssectoren. Opvallend is het grote aandeel in de (maak)industrie (circa 20%) maar het verder beperkte aandeel in werkgelegenheidssectoren die sterk aan bedrijventerreinen zijn gekoppeld. Agrofood (7%) en bouwnijverheid (7%) zijn veelal wel aan bedrijventerreinen gelieerd. Agrofood omvat alles omtrent voedsel, zowel de productie als de bewerking en distributie ervan. De toegevoegde waarde voor economie en werkgelegenheid van de Achterhoek is aanzienlijk. In de Achterhoek zijn aansluitend op de sector agrofood, grote kansen voor biobased industry. In toenemende mate zijn bijvoorbeeld mestverwerkers van groot belang binnen de agrarische Achterhoek. Een biobased economy zorgt er voor dat restproducten en afval niet enkel als overbodig worden gezien maar juist worden ingezet als bron voor nieuwe energie of grondstoffen, bijvoorbeeld het halen van eiwitten uit biomassa. Op bedrijventerrein Laarberg is bijvoorbeeld onlangs het Praktijkcentrum Eiwit Onderzoek (PEO) geopend; de visie voor Laarberg is gericht op een biobased economy, de visie voorziet een groeipotentieel voor deze sector. Mestverwerkers (maar bijvoorbeeld ook solarparken) zijn grootschalige (relatief extensieve) bedrijfsruimtegebruikers die in de Achterhoek passen en zich veelal ook in de regio vestigen; op Hofskamp-Oost komt bijvoorbeeld een grootschalig mestverwerkingsinitiatief van de grond. De kracht van de Achterhoek ligt verder in de reguliere (maak)industrie. In de loop der jaren is de maakindustrie ontwikkeld van ijzergieterijen naar bijvoorbeeld 3D-printing, labeling, en melk- en voedermachines. Naast enkele toonaangevende bedrijven zijn vooral de MKB ers het gezicht van deze sector. De sector weet zich in de Achterhoek sterk te ontwikkelen en steeds meer te profileren (mede) door als regio Achterhoek in te zetten op Smart Industries. In de Smart Industry maken bedrijven steeds meer gebruik van de beschikbare ICT technologieën om hun bedrijfsvoering te optimaliseren en om op die manier concurrerend te blijven (Achterhoek Smart Industries, 2016). Met de ontwikkeling van Smart Industry wordt gedoeld op de verregaande digitalisering en verweving van apparaten, productiemiddelen

8 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 8 en organisaties (het internet of things ) waardoor nieuwe manieren van produceren, nieuwe business modellen en nieuwe sectoren ontstaan. Smart Industry past goed binnen de Achterhoekse bedrijfscultuur. Bedrijven binnen de Achterhoek staan bekend om het slimmer, beter en sneller maken van producten en productieprocessen. Door Smart Industries te (blijven) faciliteren kan Smart Industry de economische aanjager binnen de regio Achterhoek zijn. 2.2 Regionale speerpunten voor de Achterhoek In de Uitvoeringsagenda 2.0 Achterhoek 2020 (conceptversie, februari 2016), worden door de regio diverse speerpunten benoemd. De regio wil het hoofd bieden aan de krimpende bevolkingsomvang door in te zetten op specifieke thema s en scherpe keuzes te maken: De strategische focus van Achterhoek2020 ligt op het innovatieve programma Smart Werken. Via dit programma wordt met het concept Smart Industry de Achterhoekse economie versterkt door maximaal gebruik te maken van de nieuwste informatie en technologische ontwikkelingen. Hierdoor kunnen we veel efficiënter, flexibeler, kwalitatief beter en op maat producten en diensten produceren. In de Achterhoek is de innovatieve maakindustrie een krachtige en onderscheidende economische motor. De kansen die Smart Werken biedt, geven daarom een zeer positief toekomstperspectief. Niet alleen voor de maakindustrie; er zijn ook volop kansrijke cross-overs met andere sectoren, zoals de Zorg en Agro-food. Met ons adagium: Smarthub Achterhoek: Toekomst in de maak! gaan we de Achterhoek echt op de kaart zetten. De Uitvoeringsagenda 2.0 Achterhoek 2020 heeft drie speerpunten: 1. De focus op slimme maakindustrie vormt het hart van de Uitvoeringsagenda2.0, genaamd SMART WERKEN. Binnen de focus van SMART WERKEN zijn ondernemers en kennisinstellingen aan zet: zij staan primair aan de lat om ervoor te zorgen dat de kansen van Smart Industry in bedrijven en organisaties van de verschillende sectoren (kunnen) worden toegepast. 2. Ondersteunend aan de economische clusterontwikkeling zijn investeringen c.q. het voorkomen van desinvesteringen in: a. Wonen, ofwel het creëren van een aantrekkelijk woon- en leefmilieu. b. Bereikbaarheid, ofwel het optimaliseren van de fysieke en digitale infrastructuur. 3. Binnen deze onderdelen kan onderscheid worden gemaakt tussen prioritaire projecten (direct gericht op Smart Werken) en Cross overs (versterking van de brede basis van het economisch cluster). De regio Achterhoek is als grensregio sterk verbonden met Duitse buurregio s. Zo is de West-Achterhoek met gemeente Montferland een onderdeel van de Gelderse logistieke corridor. De regio Achterhoek vormt daarmee de poort tussen Duitsland en Nederland. Voor de ontsluiting vanuit Nederland (Randstad) en België (Antwerpen) naar Duitsland vormt de Achterhoek de poort naar het Duitse achterland. De marktregio voor bedrijventerreinen houdt niet op bij de grens, er liggen mogelijk grote kansen in samenwerking met de buurregio s. Gemeenten spreken de behoefte uit om deze potentie beter in beeld te krijgen zodat een mogelijk RPB en een visie op de bedrijventerreinen verder kijkt dan eigen landsgrenzen. 2.3 Economische regio Achterhoek is grensoverschrijdend De regio Achterhoek grenst over een grote breedte aan de Duitse regio s Borken en Kleve. Ook de regio s Wesel, Coesfeld en Recklinghausen hebben een sterke economische relatie met de Achterhoek 4. Achterhoekse gemeenten zien dat de economische regio niet eindigt bij de grens tussen Duitsland en Nederland, ook op het gebied van bedrijventerreinen en bedrijfsvestigingen. Hoe beide regio s zich verhouden en welke mogelijke en kansen dat biedt zijn relevante vragen voor het RPB. Een economische analyse van de regio Achterhoek en de Duitse buurregio s Borken en Kleve (plus de regio s Wesel, Coesfeld 4 De Regio Achterhoek behelst de gemeenten Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Doetinchem, Oost-Gelre, Oude IJsselstreek en Winterswijk. Met regio Duitse grensregio doelen we in dit stuk op Kreis Borken, Coesfeld, Kleve, Recklinghausen en Wesel

9 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 9 en Recklinghausen) kan mogelijke kansen voor de Achterhoek in beeld brengen. We analyseren en vergelijken naast de economische ontwikkelingen, ook de belangrijkste bedrijventerreinen in de grensregio s. Op basis van beide analyses kunnen de regio s goed worden vergeleken en werken we de belangrijkste effecten, bedreigingen en kansen uit. We geven de belangrijkste conclusies. 5 Figuur 5: Overzicht gemeenten en Kreisen in kaart Bron: Google Maps, 2016; GIS, 2016; Bewerking Stec Groep, 2016 Belangrijkste conclusies op basis van de analyse: 1. Sociaaleconomisch zijn de verschillen tussen de Achterhoek en de Duitse regio s merkbaar. Zowel in de Duitse als in de Nederlandse regio s daalt de bevolking en in het bijzonder de beroepsbevolking. De daling is echter in de Nederlandse regio s veel sterker. In Duitsland wordt deze beperkte krimp in nieuwe prognoses waarschijnlijk nog verder afgevlakt door de aanwas van nieuwe werknemers vanuit andere landen (veelal MOE-landers en recente vluchtelingen vanuit het Midden-Oosten). 2. Het bruto regionaal product per inwoner in Duitse regio s en de Achterhoek zijn van een vergelijkbaar niveau maar het BRP in Duitse regio s groeit de afgelopen jaren aanmerkelijk sterker. 3. Kwalitatief doen de bedrijventerreinen in Nederland niet onder voor Duitse bedrijventerreinen. 4. De mate van gronduitgifte en de mate van succes van bedrijventerreinen in de Duitse grensregio verschilt (net als in Nederland) sterk. Duitse terreinen zijn door de bank genomen dus niet per definitie succesvoller dan Nederlandse terreinen. Terreinen in Kreis Borken lijken bijvoorbeeld succesvoller dan terreinen in Kreis Kleve. 5. Ontsluiting van de terreinen in de Achterhoek is gemiddeld niet sterk. Ook op de Duitse terreinen is de ontsluiting veelal beperkt. Bereikbaarheid is wel van grote invloed op aantrekkelijkheid van een terrein. 6. Grondprijzen van bedrijventerreinen liggen in Duitsland over het algemeen een stuk lager dan in Nederland. 7. Duitsland heeft niet te maken met een instrument zoals de Ladder voor duurzame verstedelijking en veel Kreise hebben dan ook een flinke plancapaciteit in portefeuille (dit is ook van invloed op de grondprijzen). Deze plancapaciteit maakt bedrijventerreinen mogelijk maar veelal kunnen ook andere functies zich op deze terreinen vestigen (kantoren, leisure en zelfs wonen) binnen hetzelfde plan. 8. Terreinen in Duitsland hebben veelal geen sterk uniek en specifiek profiel. Dit betekent dat terreinen in Duitsland vaak sterk gemengde terreinen zijn qua bedrijvigheid (enkele uitzonderingen daargelaten). Nederlandse bedrijventerreinen kunnen zich hierin kwalitatief onderscheiden. 5 Zie de bijlage voor een diepgaandere analyse achterliggend de resultaten

10 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 10 Bedrijventerreinen Achterhoek nog niet onvoldoende onderscheidend ten opzichte van de Duitse terreinen Veel Achterhoekse bedrijventerreinen onderscheiden zich kwalitatief nog onvoldoende van Duitse terreinen en zijn dus vaak ook niet interessanter voor een bedrijf dan een Duits terrein. Doordat het onderscheidend vermogen nu beperkt wordt benut, wordt het verschil tussen terreinen veelal gemaakt in (bouw en milieu)regelgeving en vooral in (bouw- en) grondkosten. De regelgeving is in Duitsland op verschillende vlakken minder strak, hindercategorieën zijn bijvoorbeeld vaak minder strikt. De kosten voor een bedrijf om zich in Duitsland te vestigen, en om als bedrijf te ondernemen, zijn bovendien lager dan in Nederland: Grondprijzen zijn laag Belastingen op vastgoed zijn vaak lager Arbeidsvoorwaarden zijn voor een werkgever veelal gunstiger en voor bedrijven tot 30 werknemers zijn er grote belastingenvoordelen op arbeidskosten. Zolang het verschil tussen terreinen gemaakt wordt in wetgevingsvoordelen en financiële voordelen, zullen Nederlandse bedrijventerreinen minder aantrekkelijk zijn voor bedrijven om zich te vestigen. Economisch potentieel is groot maar barrières lijken vooralsnog groter Ondanks de financiële voordelen die een bedrijf mogelijk in Duitsland ondervindt, liggen er ook voor Nederlandse grensgemeenten economische kansen. De (grens)barrières zijn echter nog relatief groot. Bedrijven op een terrein precies aan de grens zien synergiemogelijkheden bij de grens, terwijl terreinen die wat verder van de grens liggen (zowel aan Duitse als aan Nederlandse kant) slechts een beperkte relatie met de andere regio hebben. Voor een bedrijf met veel oppervlak (m²) maar met een beperkt aantal werknemers (tot 30 personen) is het (kort door de bocht genomen) gunstiger om zich in Duitsland te vestigen. Voor een innovatief bedrijf (met een grote research en development afdeling) is het daarentegen, door hoge Duitse belastingen op innovatie, gunstiger om zich in de Achterhoek te vestigen. Veel Duitse bedrijven kiezen er bijvoorbeeld voor om enkel de R&D afdeling in Nederland te vestigen. Hoewel de arbeidsmarkt ook in de meeste Duitse grensregio s krimpt, krimpt deze minder snel dan in de Achterhoek. Hier liggen mogelijke grensoverschrijdende werkgelegenheidskansen. Bovendien stijgt het bruto regionaal product in de Duitse grensregio s sterker dan in de Achterhoek: de Duitse grensregio wordt hiermee als afzetmarkt voor Nederlandse bedrijven alleen maar interessanter. Economische regio stopt niet bij de grens maar grensoverschrijdende bedrijfsverplaatsingen zijn beperkt Het uitgangspunt dat de economische regio groter is dan enkel de Achterhoek of enkel de Nederlandse gemeenten is een juist uitgangspunt. Handel is steeds sterker internationaal georiënteerd (vooral ook in de groeiende logistieke sector). De afzetmarkt voor met name bedrijven in de grensstreek is sterk grensoverschrijdend. Wanneer we echter enkel naar bedrijventerreinen en bedrijfsvestigingen kijken blijft de grensoverschrijdende relatie beperkt. Obstakels zoals wet- en regelgeving, cultuurverschillen en administratieve rondslomp blijken groter dan de (voornamelijk financiële) voordelen die bedrijven behalen door zich over de grens te vestigen. De economie stopt dus zeker niet bij de grens, locatie overwegingen bij bedrijfsvestigingen stoppen veelal wel bij de grens.

11 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 11 3 Vraag en aanbod bedrijventerreinen 3.1 Uitgangspunt: Ladder voor duurzame verstedelijking De Ladder voor duurzame verstedelijking staat centraal bij de herijking van het Regionaal Programma Bedrijventerreinen (RPB). De Ladder voor duurzame verstedelijking is in de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) geïntroduceerd en vastgelegd als procesvereiste in het Besluit ruimtelijke ordening (Bro). Het Bro bepaalt dat bij het mogelijk maken van een nieuwe stedelijke ontwikkeling (nieuw bestemmingsplan, wijzigingsbevoegdheid en uitwerkingsplicht met dusdanige wijziging dat sprake is van een nieuwe stedelijke ontwikkeling) de treden van de Ladder moet worden doorlopen. Doel van de Ladder is een goede ruimtelijke ordening in de vorm van een optimale benutting van de ruimte in stedelijke gebieden. Met de Ladder wordt een zorgvuldige afweging en transparante besluitvorming bij alle ruimtelijke en infrastructurele besluiten nagestreefd. De provincie Gelderland ziet in de Ladder een belangrijk sturingsmechanisme en heeft deze vastgelegd in haar Omgevingsvisie. Aangezien de juridische borging van de Ladder al geregeld is in het Besluit ruimtelijke ordening (Bro), heeft de Provincie de Ladder niet nogmaals opgenomen in de provinciale omgevingsverordening. De Ladder beoogt duurzaam en zorgvuldig ruimtegebruik op bedrijventerreinen te stimuleren en bestaande en nieuwe ontwikkellocaties in de Achterhoek te koppelen, zodat geen ongewenste leegstand of veroudering ontstaat. Dit betekent dat de planning van bedrijventerreinen afgestemd is op de actuele, realistische regionale behoefte en dat bestaande bedrijventerreinen (uitgegeven terreinen en bestaand vastgoed) veel meer aandacht krijgen. 6 PLANCAPACITEIT De Ladder zet de actuele regionale vraag af tegen de harde plancapaciteit in de regio. Harde plancapaciteit zijn plannen waarin ruimte voor nieuwe stedelijke ontwikkeling is opgenomen. Harde plannen zijn plannen met een onherroepelijke status en staan opgenomen in het bestemmingsplan. Harde plannen concurreren met nieuwe beoogde stedelijke ontwikkelingen en voorzien dus al in (een deel van) de vraag. Zachte plannen (geen onherroepelijke status, niet opgenomen in bestemmingsplannen) concurreren niet direct met nieuwe stedelijke ontwikkelingen, maar kunnen wel als alternatieve ontwikkelingslocatie dienen, wanneer de beoogde ontwikkeling niet binnen bestaand stedelijk gebied ligt. 3.2 Uitgifte van bedrijventerreinen en -locaties in Achterhoek De verkoop van bedrijfskavels in de periode 2006 tot nu (peildatum 1 april, 2016) bedroeg circa 138 hectare in regio de Achterhoek. Zie ook onderstaande tabel. Wat opvalt is dat de uitgifte in West-Achterhoek beduidend hoger zijn dan in Oost-Achterhoek. In de afgelopen 10 jaar was de uitgifte in West-Achterhoek het dubbele van de totale uitgifte in Oost-Achterhoek. Sinds 2012 is de West-Achterhoekse uitgifte zelfs ruim het drievoudige van dat van de Oost-Achterhoek. Enerzijds kan dit worden verklaard door een mogelijke beperkte vraag, anderzijds dient te worden aangetekend dat in Oost-Achterhoek in de afgelopen jaren succesvol is ingezet op herstructurering. Nieuwe uitgifte is hierdoor binnen de Oost-Achterhoek relatief laag maar de dynamiek binnen de bestaande voorraad is relatief hoog. Veel leegstaande bedrijfspanden zijn nu gevuld; mogelijk leidt dit tot een grotere uitgifte in de komende jaren voor de Achterhoek. Verder valt de relatief grote uitgifte van de gemeente Doetinchem tussen 2012 en nu op. Dit 6 Momenteel wordt er gewerkt aan De Ladder 2.0, bij opstellen van dit rapport is de Ladder 1.0 nog van kracht. We gaan dus ook uit van deze Ladder en verwachten dat ook na intreding van de nieuwe Ladder, opgaven die voor ons liggen in de basis niet veranderen.

12 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 12 wordt grotendeels (7,7 ha.) veroorzaakt door uitgifte op het relatief nieuwe (regionale) A18 Bedrijvenpark. 7 Ook gemeente Oude IJsselstreek heeft door uitgifte op bedrijventerrein Rieze en Hofskamp Oost een flink uitgifte: circa 7 hectare. In Oost-Achterhoek heeft nagenoeg de helft van de uitgifte van 2012 tot heden plaats gevonden op de Laarberg (circa 3 hectare). Tabel 1: Uitgifte per jaar per type terrein (exclusief opties en intentieovereenkomsten) Gemeente Uitgifte totaal Uitgifte nu (mei 2016) Oost-Achterhoek Aalten 9,8 1,1 Berkelland 7,6 0,2 Oost Gelre 17,5 4,3 Winterswijk 11,3 1,4 Totaal Oost-Achterhoek 46,2 7,0 West-Achterhoek Bronckhorst 9,8 5,1 Doetinchem 27,9 9,5 Oude IJsselstreek 26,8 7,0 Montferland 23,2 0,2 Totaal West-Achterhoek 87,7 21,8 Totaal Achterhoek, incl. Montferland 133,9 28,8 Totaal Achterhoek, excl. Montferland 111,7 28,6 Bron: IBIS provincie Gelderland 1 januari 2016, bewerking Stec Groep, 2016, en inclusief update opgaven van gemeenten in bestuurlijk overleg regio Achterhoek, mei Vraag naar en aanbod van bedrijventerreinen en -locaties tot en met 2025 in Achterhoek De vraag naar bedrijventerreinen en -locaties in de Achterhoek bestaat uit een aantal aspecten. Uitbreidingsvraag: vraag die ontstaat door groei van bedrijvigheid of ruimtegebruik, onder andere als gevolg van economische en bevolkingsgroei, maar ook als gevolg van een trek van bedrijven naar bedrijventerreinen. Vervangingsvraag: vraag die ontstaat door onttrekking van bedrijventerrein als gevolg van transformatie (inschatting o.b.v. gemeentelijke gegevens en concrete plannen transformatie). Vraag door beleidsambities, onder andere gericht op het aantrekken van logistieke vraag van buiten de regio en agro gelieerde bedrijvigheid. Het betreft vraag die niet is opgenomen in de prognoses van de provincie en dus het gevolg zijn van nieuwe ontwikkelingen in de regio. Samen vormen deze drie componenten de totale ruimtevraag naar werklocaties de Achterhoek. De provincie Gelderland heeft in haar prognoses voor bedrijventerreinen de uitbreidingsvraag berekend. Daarbij betreft de uitbreidingsvraag een modelmatige inschatting van de ruimtebehoefte. 8 Hierna gaan we in op de diverse vraagaspecten Uitbreidingsvraag Periodiek vervaardigt het CPB lange termijn scenario s voor Nederland die vervolgens door de provincie Gelderland nader worden geregionaliseerd. De lange termijn scenario s bevatten een range van vier sterk uiteenlopende toekomstbeelden. In het Convenant Bedrijventerreinen zijn het Rijk, de provincies en de gemeenten (VNG) overeengekomen dat zij bij de planning van bedrijventerreinen zullen uitgaan van het scenario Transatlantic Market (TM). In de Gelderse Structuurvisie Bedrijventerreinen wordt ook het TM- 7 Overigens is er recent ook versterkte interesse voor DocksNLD in Montferland. Het zou hierbij gaan om de verkoop van meerdere hectares bedrijfsgrond. Voor het RPB is dit niet zozeer van belang aangezien Montferland voor bedrijventerreinafspraken meer naar Arnhem-Nijmegen (en de Liemers) kijkt. 8 Onderdeel van de uitbreidingsvraag betreft de vraag naar watergebonden bedrijventerrein.

13 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 13 scenario als vertrekpunt genomen voor de planologische reservering van de ruimte voor bedrijventerreinen. Ook voor de herijking van het RPB is het TM-scenario het uitgangspunt. In tabel 2 de weergave van de meest actuele prognose van de provincie Gelderland ten aanzien van bedrijventerreinen in de Regio Achterhoek (basis hiervoor is de raming opgesteld in de rapportage Gelderland in vier bedrijven (2006), provincie Gelderland, periodiek wordt deze raming geüpdatet, meest recent in januari 2016). Op basis van deze prognose is de uitbreidingsvraag naar bedrijventerreinen voor de periode circa 70 hectare Vervangingsvraag Naast uitbreidingsvraag is er - zeer beperkt - behoefte door onttrekking van bedrijventerreinen op (ongewenste) locaties in de Achterhoek. Mits op de plek van onttrekking nog bedrijven gevestigd zijn - die de bedrijfsvoering voort willen zetten - is compensatie elders noodzakelijk om het verlies aan bedrijventerrein teniet te doen. Het effect van de vervangingsvraag is per saldo neutraal en mogelijk zelfs negatief, bedrijven kunnen in het algemeen gesproken met minder ruimte uit op een nieuwe locatie. De omvang van de toekomstige vervangingsvraag laat zich niet zoals de uitbreidingsvraag modelmatig ramen. De vervangingsvraag is niet gebaseerd op wetmatige principes maar is het resultaat van de landschappelijke en stedenbouwkundige visie van gemeenten en de financiële armslag om de wensen uit te voeren. Tevens kunnen bedrijven gevestigd zijn op een voor een gemeente ongewenste plek. Verplaatsing is dan gewenst, maar veelal ontbreekt de financiële armslag van gemeenten om dit mogelijk te maken. Op basis van een inventarisatie is er een concreet plan (planvorming, financiële dekking, uitvoering start op korte termijn) voor transformatie en onttrekking in de Achterhoek. In totaal gaat het om circa 2,5 hectare aan onttrekking/vervangingsvraag tot en met 2025 (diverse locaties in Neede, gemeente Berkelland met circa 2,5 hectare onttrekking en verplaatsing). Kenmerk van de vervangingsvraag is dat de verplaatsing van bedrijven veelal lokaal opgelost dient te worden, met inbegrip van de afwegingen in de Ladder voor duurzame verstedelijking Extra vraag als gevolg van beleidsambities Bedrijfsverplaatsingen van de ene naar de andere regio of vanuit het buitenland zijn schaars. Onderzoek (CPB, 2009 en CBS, 2013) wijst uit dat circa 90 tot 95% van de bedrijfsverplaatsingen binnen de regio plaats heeft gevonden. De overige 5 tot 10% verplaatst wel over regiogrenzen. Een deel van deze vraag is wel al opgenomen in de prognoses van de Provincie. In de regio Achterhoek werden in de afgelopen jaren dan ook maar zeer beperkt grootschalige bedrijven (bovenregionaal) aangetrokken: slechts drie bedrijven (350 arbeidsplaatsen) sinds het jaar Gemeenten binnen de Achterhoek constateren daarnaast een groei en aantrekkende dynamiek van bedrijvigheid in Duitse buurregio s. Mogelijk liggen er in (samenwerking met) deze buurregio s kansen voor een versterking van de bedrijventerreinenmarkt van de Achterhoek. Grensoverschrijdende samenwerking kan mogelijk leiden tot een extra vraag naar bedrijventerrein in de regio Achterhoek. Ook is er op bedrijventerreinen in de Achterhoek steeds meer bedrijvigheid vanuit andere sectoren waar te nemen. Zo constateren gemeenten in de Achterhoek steeds meer vraag vanuit een biobased economy principe. Een concrete vraag naar bedrijfskavels komt bijvoorbeeld van mestverwerkers. Ook vanuit Duitse bedrijven wordt steeds meer over de grens (bijvoorbeeld naar de Laarberg) gekeken om zich als biobased bedrijf te vestigen. 9 Uitgangspunt is 1 januari 2016, uitgifte na deze datum zitten in de prognose opgenomen. Vraag is exclusief de ruimtevraag in Montferland.

14 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 14 Ten aanzien van logistiek worden diverse acties ingezet om de markttechnische regio West-Achterhoek en met name (regionale) bedrijventerrein DocksNLD in Montferland in de logistieke markt te plaatsen. Een van de doelen is om meer logistieke bedrijvigheid voor deze bedrijventerrein aan te trekken, naast de groei en het faciliteren van al gevestigde logistieke ondernemers. Het gaat om aantrekken van logistieke bedrijven/activiteiten die afkomstig zijn van buiten de regio (uit andere regio s in Nederland of uit het buitenland) en voor uitbreiding van de in s-heerenberg gevestigde logistieke bedrijven als Wim Bosman - Mainfreight, DSV, JCL en Hellmann. Ook is er regelmatig interesse van grote buitenlandse (logistieke) partijen op zoek naar een grootschalige bedrijfslocatie. Een extra vraag vanuit logistiek is dus mogelijk te verwachten maar zal zich voornamelijk op bedrijventerreinen aan de A12 richten (gemeente Montferland). Dit grondgebied hangt geografisch en markttechnisch nauw samen met de bestuurlijke regio Achterhoek. Maar Montferland zal bij vaststelling van het RPB 2017 geen deel meer uitmaken van de bestuurlijke Regio Achterhoek. Afspraken uit het RPB van 2011 gingen uit van een andere bestuurlijke indeling. Dit heeft consequenties voor de vergelijkingen van ramingen tussen 2011 en Vraag van circa 73 hectare tot en met 2025 realistisch Opgeteld is de vraag naar regulier bedrijventerrein in Achterhoek circa 73 hectare (70 + 2,5 ha.) tot en met Om een beter beeld te geven is de prognose vertaald naar de verdeling per subregio (Oost en West- Achterhoek, exclusief Montferland). Dit doen we op basis van de prognose van de Provincie, maar ook op basis van het aandeel per subregio in de werkgelegenheid op bedrijventerreinen, de historische bedrijventerreinuitgifte (afgelopen 10 jaar) en de voorraad bedrijventerreinen. Tabel 2: Uitbreidingsvraag tot en met 2025 naar bedrijventerreinen in netto ha. Regio Geactualiseerde prognose Bestuurlijke regio Achterhoek 73 hectare Oost-Achterhoek 33 West-Achterhoek (exclusief Montferland) 40 Bron: Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland, Op basis van de tabel en de achterliggende gegevens verwachten we een vraag (incl. vervangingsvraag) van 30 tot 35 hectare tot en met 2025 in Oost-Achterhoek, en een vraag (incl. vervangingsvraag) van 40 tot 45 hectare tot en met 2025 in West-Achterhoek (excl. Montferland 10 ). De prognose van de vraag houdt rekening met langjarige trends en ontwikkelingen in de economie en met de verhuizing van bedrijven uit het buitengebied naar bedrijventerreinen. Ook wordt rekening gehouden met ontwikkelingen in de markt (bv. opkomst van nieuwe sectoren, die traditionele werkgelegenheid vervangt). De verwachting is dat de ruimtevraag als gevolg van een stagnatie (en krimp) van de bevolking richting 2025 af zal nemen. Als we de prognose vergelijken met de langjarige uitgifte op bedrijventerreinen, dan komt deze aardig overeen. Immers, gemiddeld over 10 jaar is er een uitgifte geweest van circa 11 hectare per jaar. Meer recent sinds 2012 bedroeg de jaarlijkse uitgifte circa 6 hectare per jaar. In de prognose is de ruimtevraag circa 7,5 hectare per jaar voor de Regio Achterhoek. In het afgelopen half jaar zien we overigens de uitgifte stijgen: het is nog niet te zeggen of dit een inhaalslag of incident is of dat er daadwerkelijk een stijgende lijn in de uitgifte zit. De prognose wijkt af van de ruimtevraag die in het verleden is geraamd (RPB, 2011) vanwege de fors lagere (minder reëel 11 ) transformatievraag die op de regio af komt, daarnaast is gecorrigeerd voor de veranderde bestuurlijke samenstelling van de regio. 10 We gaan er hier van uit dat Montferland haar eigen behoefte opvangt en hierover afspraken maakt met de bestuurlijke regio Arnhem-Nijmegen in het RPB van die regio.

15 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen Aanbod aan bedrijventerreinen in Achterhoek In bijlage 1 van dit rapport is een overzicht opgenomen van het aanbod aan bedrijventerreinen en bedrijfslocaties 12. Het betreft een overzicht naar gemeente, maar ook naar planstatus. Opvallend is dat het aanbod in zowel Oost- als West-Achterhoek voornamelijk kleinschalige en reguliere bedrijfskavels aanbiedt. Dit is redelijk in lijn met de huidige voorraad bedrijventerreinen: veelal reguliere MKB en maakindustrie. Het aanbod bedrijventerreinen bestaat, op basis van aangeleverde gegevens vanuit de gemeenten en vanuit de provincie Gelderland, uit circa 170 hectare harde plancapaciteit en circa 90 hectare zachte plancapaciteit. Het harde planaanbod overstijgt daarmee de verwachte vraag met circa 95 hectare. Inclusief zacht plan aanbod is de overcapaciteit ca. 190 hectare. Voor Oost-Achterhoek zien we een vraag van 30 tot 35 hectare en is het harde planaanbod circa 80 hectare (en zijn er plannen voor het toevoegen van een kleine 60 hectare extra). In de West-Achterhoek is een ruimtevraag van circa 40 tot 45 hectare en een hard aanbod van circa 95 hectare (ca. 123 hectare inclusief zachte plannen) De Laarberg en A18 Bedrijvenpark hebben als regionale bedrijventerreinen een belangrijke positie binnen de regio Binnen de Achterhoek maken we onderscheid tussen lokale bedrijventerreinen en regionale bedrijventerreinen. In de Oost-Achterhoek is de Laarberg aangewezen als regionaal bedrijventerrein, voor de West-Achterhoek heeft A18 Bedrijvenpark deze status. A18 Bedrijvenpark is voornamelijk gericht op grootschalige ruimtegebruikers, en concurreert hierdoor met grootschalige terreinen aan de A12 in gemeente Zevenaar, Duiven en Montferland. Momenteel worden er mede daarom afspraken gemaakt met de gemeente Montferland over de relatie tussen A18 Bedrijvenpark (Doetinchem) en DocksNLD (Montferland). Het doel is om het bedrijfsleven zo goed mogelijk te faciliteren en werkgelegenheid binnen de gehele Achterhoek te behouden en te vergroten. Deze afspraken worden niet in het RPB opgenomen. De Laarberg richt zich op middelgrote tot grote bedrijven. De Laarberg focust zich daarbij met name op de sector biobased (en circulaire economie). De helft van alle (nieuwe) uitgifte in de Oost-Achterhoek vond in de periode 2012-mei 2016 plaats op De Laarberg. Ook eind 2016 tonen grote, op biobased en circulaire economie gerichte, bedrijven interesse in de Laarberg. De Laarberg heeft momenteel nog circa 20 tot 25 hectare uitgeefbare bedrijfskavels (harde plancapaciteit), daarnaast is er nog een kleine 35 hectare opgenomen in de structuurvisie (zachte plancapaciteit). Gezien de recente uitgifte, de huidige interesse vanuit het bedrijfsleven en de regionale status van De Laarberg, willen gemeenten in de Oost-Achterhoek voldoende ruimte kunnen (blijven) bieden op het regionale bedrijventerrein om op deze marktvraag in te kunnen spelen. Gemeenten in de Oost-Achterhoek spreken de ambitie uit De Laarberg verder te willen ontwikkelen wanneer de markt hier om blijft vragen. Oost-Achterhoek vraagt hier expliciet aandacht voor binnen het RPB. 3.5 Conclusie: groot overaanbod aan bedrijventerreinen in Achterhoek Een overaanbod aan harde plancapaciteit neemt verschillende risico s met zich mee. Een grote mate aan zachte plannen vergroot dit risico. De huidige situatie is niet gezond en zet het investeringsklimaat en de kwaliteit van de bedrijventerreinen onder druk. Gezonde marktspanning is nodig om locaties te kunnen ontwikkelen en de werkgelegenheid te stimuleren. Daarbij is marktspanning noodzakelijk om de 11 We hebben geïnventariseerd welke transformatieplannen als voorzien zijn van een concreet plan van aanpak, uitvoeringstermijn en/of financiële borging. De ervaring is namelijk dat transformatie in regio s vergelijkbaar met de Achterhoek (als gevolg van beperkte alternatieve functies bv geen behoefte aan transformatie naar woningen) maar beperkt van de grond komt. 12 Cijfers op basis van IBIS. Het IBIS-registratiesysteem is een systeem dat bedrijventerreinen in de provincie registreert. Input voor dit datasysteem wordt geleverd door gemeenten en gecontroleerd door provincie. De volledigheid (en juistheid) van deze data is de verantwoordelijkheid van iedere afzonderlijke gemeente.

16 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 16 concurrentiepositie als gemeente sterk te houden, wat vervolgens weer van belang is voor het functioneren en de toekomst van (lokale) MKB en werkgelegenheid. Dit MKB is veelvuldig op gemeentelijke bedrijventerreinen gevestigd en heeft hierin veel geld geïnvesteerd. Bij blijvend overaanbod staan deze investeringen onder druk door toenemende leegstand, dalende vastgoedwaardes en terreinen waar het minder prettig ondernemen en werken is. Ook mist de regio op deze manier flexibiliteit om in te kunnen spelen op gewenste ontwikkelingen. Plannen die nog een bestemmingsplanprocedure moeten doorlopen (dit geldt dus ook voor wijzigingsbevoegdheden en uitwerkingsplichten) zullen aan de Ladder voor duurzame verstedelijking moeten worden getoetst. Om als plan te voldoen aan de Ladder zal er moeten worden aangetoond dat er daadwerkelijk een behoefte is aan het plan. Doordat er in de regio momenteel een flink overaanbod is, zal deze behoefte vrijwel onmogelijk kunnen worden aangetoond en zullen nieuwe plannen dan ook sneuvelen bij de Raad van State. Dit heeft als gevolg dat er binnen de verschillende gemeenten weinig flexibiliteit is om in te spelen op lokale initiatieven en ontwikkelingen. Goede, gewenste plannen worden op deze manier gehinderd door bestaande (en mogelijk minder sterke) plannen. Naast ruimtelijke gevolgen zullen vooral ook de financiële gevolgen door de gemeenten met een overaanbod aan plannen worden gevoeld. Grond is aangekocht maar terreinen kunnen door het overaanbod niet of slechts beperkt worden uitgegeven. Door plannen te schrappen ontstaan er weer kansen voor de goede, door de markt gewenste, plannen en kunnen kwalitatief succesvolle terreinen mogelijk verder worden ontwikkeld. Door plannen te schrappen beperkt een gemeente daarnaast haar verliezen op de rente die over grondexploitatie lopen.

17 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 17 4 Strategische keuzes 4.1 Strategische keuze 1: we verminderen onze plancapaciteit stap voor stap Fors indikken van plannen zorgt voor meer balans in de bedrijventerreinenmarkt De overcapaciteit aan plannen voor nieuwe bedrijventerreinen in de bestuurlijke Regio Achterhoek vraagt om forse strategische keuzes tussen ontwikkelingslocaties. Daarbij moet sterk rekening worden gehouden met de wensen van de gebruiker, zodat wordt voorkomen dat wordt gebouwd voor (toekomstige) leegstand. Dat betekent concreet selectief zijn met nieuwbouw, schrappen van plannen, en alleen nieuwbouw op toekomstbestendige bedrijventerreinen toestaan, in ruil voor het onttrekken van harde planmeters op andere locaties. In praktijk zullen we moeten inzetten op het bevriezen van de zachte plancapaciteit, naast een afname van de harde plancapaciteit. Een kwalitatieve analyse van de bedrijventerreinen en een verdere kwalitatieve analyse van de bedrijventerreinen is niet opgenomen in deze analyse. Een verdere kwalitatieve afweging van plannen kan er toe leiden dat mogelijk zachte plannen de voorkeur krijgen boven harde plannen omdat deze zachte plannen mogelijk beter aansluiten op de kwalitatieve vraag. Door te werken aan een gezonde balans tussen vraag en aanbod (tot 2020, maar ook tot 2030 en 2040) en daardoor weer enige marktspanning te creëren zal naar verwachting op termijn het beschikbare aanbod (en daarmee ook de leegstand) op bedrijventerreinen in de Achterhoek enigszins afnemen. Niks doen zorgt voor toename van problematiek We realiseren ons dat wanneer er geen gezamenlijke regionale actie volgt, de problemen verder toenemen. De voorraad groeit dan fors en het aanbod (en daarmee de leegstand) stijgt. Daarmee daalt ook de waarde van het bestaande vastgoed en schuiven we de rekening voor de actuele bedrijventerreinenontwikkeling door naar toekomstige generaties. Het schrappen van plannen en kiezen voor de meest toekomstbestendige locaties is het beste medicijn voor versterking van de bedrijventerreinenmarkt in de Achterhoek. We realiseren ons echter dat we zo ook te maken krijgen met flinke kosten voor het afboeken van bestaande grondexploitaties. Wanneer het gaat om lopende exploitaties beperken we door afboeken soms echter ook risico s op potentieel toekomstige renteverlies. Naast gemeenten zijn ook vastgoedpartijen en ondernemers en particuliere eigenaren aan zet. Naar schatting staat bestaand vastgoed voor te hoge bedragen in de boeken. Dit vraagt om actie. Zo kan de toename van de leegstand tegen worden gegaan en herontwikkeling/transformatie mogelijk worden gemaakt. Door als regiogemeenten scherpe keuzes te maken in de planvoorraad en een selecte hoeveelheid locaties voor (her)ontwikkeling aan te wijzen scheppen we duidelijkheid. 4.2 Strategische keuze 2: We zetten in op Smart Industries, Biobased industries en logistiek. Dit zijn toekomstgerichte segmenten in de Achterhoek Kansen liggen binnen verschillende sectoren: Smart Industries, Biobased Industries en logistiek De Regio Achterhoek is een krimpregio waarbij ook de werkgelegenheid terug loopt. De economie binnen de Achterhoek heeft het zwaar. Toch liggen er binnen de regio zeker ook kansen. Kansen liggen er vooral in specifieke segmenten. Zo neemt de vraag naar Biobased Industries (Energie en Milieutechnologie) gerelateerde bedrijvigheid steeds verder toe. Een belangrijk voorbeeld hiervan is de sterk toenemende ruimtevraag van biobased-economy gerelateerde bedrijven, zoals mestvergisters en andere vormen van bio-raffinage op bedrijventerreinen. Dit wordt bovendien extra aangejaagd door veranderende wetgeving rondom mest(verwerking). Daarnaast heeft de Regio Achterhoek zich ontwikkeld als Smart Industry-regio. In de Achterhoek worden producten en productieprocessen slimmer, sneller en beter gemaakt. Het aantal MKB ers binnen deze sector is groot, waardoor het innovatievermogen binnen de regio ook groot is.

18 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 18 Figuur 6: Ontwikkeling werkgelegenheid per sector tussen 2005 en 2014 Bron: Statistisch Zakboek Gelderland, 2016; Bewerking Stec Groep, 2016 (inclusief Montferland) Overigens zien we in de werkgelegenheidsontwikkeling tussen 2014 en 2015 een duidelijk verschil tussen West- en Oost-Achterhoek. Waar de werkgelegenheid in Oost-Achterhoek binnen iedere gemeente daalde, daar nam de werkgelegenheid binnen de gemeenten in West-Achterhoek juist toe. Enkel in de gemeente Doetinchem nam de werkgelegenheid af. Op dit moment kan niet worden gesteld dat het hier om een trend gaat aangezien dit slechts de ontwikkeling in één jaar is. Figuur 7: Ontwikkeling werkgelegenheid per gemeente van één jaar (tussen 2014 en 2015) Bron: Provinciaal werkgelegenheidsonderzoek Gelderland (provincie Gelderland), 2015.

19 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 19 Figuur 8: Belangrijkste locatieoverwegingen voor logistieke partijen Een derde belangrijke en snel groeiende sector op bedrijventerreinen landelijk maar ook binnen de Achterhoek is logistiek. Kansen liggen er voor de regio in het aantrekken en faciliteren van (grootschalige) logistieke partijen, in de praktijk vanaf circa 2 ha per transactie. Deze logistieke partijen hebben echter zeer specifieke locatieeisen. Naast de mogelijkheid om een grote kavel te realiseren is bereikbaarheid nog altijd de belangrijkste locatiefactor voor een logistiek bedrijf. Daarna is de aanwezigheid van voldoende (geschikte) arbeidskrachten de belangrijkste locatieoverweging, zo blijkt uit onderzoek uitgevoerd door Stec Groep (Logistiek in Beeld, 2016). Bron: Logistiek in Beeld (Stec Groep, 2016) Vooral de gemeente Montferland met specifiek het gebied s-heerenberg Emmerich (Duitsland) is een aantrekkelijke vestigingsplaats voor logistieke partijen en is de laatste jaren uitgegroeid tot een grensoverschrijdende logistiek knooppunt waar in combinatie met het RWT, de Betuweroute en de verbeterde bereikbaarheid in het snelwegennetwerk een trimodaal vestigingsklimaat is ontstaan. Aanbod van locaties dient aan te sluiten bij specifieke vestigingseisen Bedrijventerreinen met specifieke kenmerken en vestigingsmilieu zijn van groot belang om huidige en toekomstige ruimtevragers te kunnen faciliteren. Door specifieke terreinen voor specifieke ruimtevragers aan te bieden zorgen gemeenten binnen de Achterhoek dat bedrijventerreinen voldoen aan de kwalitatieve vraag binnen de regio. De lokale bedrijvigheid in de regio wordt mede gevoed door grote landelijke economische spelers, maar ook door nieuwe startende ondernemers. WAT BETEKENT DIT VOOR ONZE BEDRIJVENTERREINEN? We richten bedrijventerrein in voor speciale doelgroepen met een sterk imago. We ontwikkelen niet voor de middelmaat, zo creëer je vlees noch vis. Belangrijk zijn de look & feel van een locatie. Dit betekent enkele duidelijke randvoorwaarden voor een bepaalde ontwikkeling. Alles kan en mag zolang het in overeenstemming is met het DNA van de locatie. We maken onderscheid tussen regionale bedrijventerreinen die geschikt zijn voor grootschalige ruimtevragers (A18 bedrijvenpark en de Laarberg) en lokale bedrijventerreinen die geschikt zijn voor de lokale vraag. We zetten ons in om het aanbod van bedrijventerreinen hier zo goed mogelijk op aan te sluiten.

20 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen Strategische keuze 3: We houden naast speerpuntsectoren vooral aandacht voor MKB De economische kracht van de Regio Achterhoek is tweekoppig, daar sluiten we bij aan in ons beleid De bedrijventerreinenmarkt is lokaal georiënteerd. Zo n 90% van de toekomstige ondernemers op werklocaties is nu ook al binnen de huidige gemeente gevestigd. Dat betekent dat we ons regionale werklocatiebeleid (bedrijventerreinenbeleid) vooral moeten richten op het optimaal faciliteren van onze bestaande bedrijvigheid. Kenmerkend in de samenstelling van de werkgelegenheid binnen de bedrijventerreinenmarkt is een zekere tweekoppigheid, die zich ook sterk in de Achterhoek voordoet: Meer dan 85%% van de vestigingen heeft een omvang van minder dan 5 werknemers. Daarnaast zit er veel werkgelegenheid bij een beperkt aantal grote werkgevers. Achterhoek heeft traditiegetrouw een zeer groot aandeel MKB ers De Achterhoek kent al jaren een traditie van veel MKB-bedrijven. Dit is ook duidelijk te zien in het aandeel dat MBK ers vertegenwoordigen binnen de totale werkgelegenheid. MKB ers zorgen binnen de Achterhoek voor 65% van de totale bruto toegevoegde waarde. Van alle 40 COROP-regio s binnen Nederland, neemt de Achterhoek hiermee de 7 e plaats in. Figuur 9: Aandeel MKB in bruto toegevoegde waarde per regio ten opzichte van Nederlands gemiddelde Bron: Rabobank, 2015; bewerking Stec Groep, Aandeel grootschalige ruimtegebruikers en grootschalige ruimtevragers neemt steeds verder toe Tegelijkertijd volgt de Achterhoek ook steeds meer de landelijk trend van schaalvergroting binnen de bedrijventerreinenmarkt. De ruimtevraag van een deel van de bedrijven wordt steeds grootschaliger, voornamelijk op formele bedrijventerreinen. Denk hierbij aan grote logistieke partijen en distributiecentra waar een ruimtevraag van meer dan 8 hectare steeds vaker de regel is dan een uitzondering, maar ook onder grote biobased-bedrijven zoals mestvergisters neemt de ruimtevraag toe. Kleinschalig bedrijfsleven blijven faciliteren en grootschalige bedrijvigheid gericht kansen bieden De tweekoppigheid van aan de ene kant grote instituten en aan de andere kant het kleinbedrijf is iets dat Regio Achterhoek moet koesteren en verder moet benutten. Zeker omdat verwacht mag worden dat het aantal kleine ondernemers en Zzp ers blijft groeien en dat daarnaast steeds meer kansen liggen voor bijvoorbeeld grootschalige biobased-gerelateerde bedrijven in Oost-Achterhoek en grootschalige logistieke partijen in West-Achterhoek. Deze kleine, zelfstandige ondernemers voegen vooral kennis en innovatiekracht toe binnen de bedrijventerreinenmarkt.

21 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 21 WAT BETEKENT DIT VOOR ONZE BEDRIJVENTERREINEN? We richten terreinen zo in dat ook rekening wordt gehouden met de huisvestingseisen en -wensen van het bestaande kleinschalige lokale bedrijfsleven, dit is prioriteit nummer 1. We monitoren nu al locaties voor mogelijke speerpunten, bijvoorbeeld locaties voor biobasedgerelateerde bedrijvigheid, logistiek en innovatieve maakindustrie. We brengen daarom de huisvestingseisen en -wensen van het bestaande lokale bedrijfsleven goed in beeld. Flexibiliteit in het aanbieden van locaties is belangrijk: we houden daarbij expliciet rekening met de tweekoppigheid in de markt. Om optimaal aan te kunnen sluiten op de tweekoppigheid in de markt maken we onderscheid tussen lokale en regionale bedrijventerreinen: ieder geschikt voor een specifiek deel van de marktvraag. 4.4 Strategische keuze 4: We kiezen tussen plannen Figuur 10: Gevolgen verminderende en veranderende vraag naar bedrijventerreinen Bron: Stec Groep, Om het aanbod van bedrijventerreinen in de Achterhoek te verbeteren moeten keuzes worden gemaakt in het bestaande aanbod en werken we niet mee aan het publiekrechtelijk verder brengen van locatie die nu nog niet hard zijn. We stellen de volgende criteria voor om te kiezen tussen harde plannen voor nieuwe bedrijventerreinen: De komende periode werken we samen hard aan het verminderen van het overaanbod van bedrijventerreinen zodat op termijn een balans bestaat tussen vraag en aanbod. We focussen ons allereerst op het afmaken van huidige terreinen die zich bewezen hebben in de Regio Achterhoek Zo voorkomen we dat het overaanbod sluipenderwijs oploopt. Momenteel bestaat er al een kwantitatief overaanbod aan harde plannen die voorzien in de verwachte vraag naar bedrijventerreinen voor de regio. We focussen ons allereerst op het afmaken van huidige terreinen die zich al hebben bewezen als succesvolle bedrijventerrein. Het ontwikkelen van nieuwe locaties (greenfields) voorkomen we. Het bijkomend voordeel van een locatie die zich al heeft bewezen, is het feit dat er al gebruikers aanwezig zijn. We vragen de Provincie geen medewerking te verlenen aan plannen voor nieuwe terreinen in de Achterhoek en binnen de invloedsfeer van de Regio Achterhoek Gezien het feit dat er momenteel al een overaanbod aan bedrijventerreinen in de bestuurlijke Regio Achterhoek is, bestaat er geen ruimte meer voor de ontwikkeling van nieuwe plannen binnen de regio. Wij als bestuurlijke Regio Achterhoek zetten ons in om het (over)aanbod terug te brengen. Vanuit de Ladder voor duurzame verstedelijking dient er echter niet naar de bestuurlijke regio te worden gekeken maar naar

22 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 22 het aanbod binnen de marktregio. Om te voorkomen dat de marktruimte die we als bestuurlijke regio creëren, vervolgens wordt gekannibaliseerd door de ontwikkeling van (over)aanbod bij aangrenzende gemeenten (gelegen binnen de marktregio maar buiten de bestuurlijke regio), vragen we de Provincie hier strikt op toe te zien. Wel zien we mogelijkheden voor samenwerkingsarrangementen waarbij beschikbare plantitels op andere locaties onttrokken worden om ter beschikking te stellen aan nieuwe bedrijventerreinenontwikkeling, die beter passen bij de gewenste economische structuur. We schrappen harde plannen voor standalone bedrijventerreinen We onttrekken stap voor stap harde plannen voor nieuwe ontwikkellocaties die niet aansluiten op bestaande bedrijventerreinen, ten faveure van harde plannen voor bedrijventerreinen die een bestaand terrein afronden of zorgen voor een betere ruimtelijke inpassing van terreinen. Zo dragen we bij aan het versterken van de ruimtelijke kwaliteit op bedrijventerreinen. We beschouwen economie en financiën in samenhang maar financiën zijn niet doorslaggevend Bij een juiste strategie voor werklocaties gaan economische keuzes samen met financiële keuzes. De focus ligt in wat is goed voor de regio en of de economische ambities kunnen worden gerealiseerd. Natuurlijk zijn financiën daarin belangrijk maar niet doorslaggevend. De traditionele rol van het grondbedrijf is immers om ten dienste te staan van de ruimtelijke ontwikkelingen en niet andersom. We kiezen dus ook voor terreinen die kwalitatief meerwaarde bieden voor de regio, dit hangt niet samen met eigendom van de grond, of de hoogte van de boekwaarde. Binnen de planologische ruimte beter aansluiten op de kwalitatieve vraag De actuele raming geeft inzicht in de kwantitatieve behoefte naar bedrijventerreinen. Daarnaast ligt er duidelijk groeipotentie binnen enkele sectoren. We kiezen daarom voor terreinen die aansluiten op de kwantitatieve en kwalitatieve behoefte. We bekijken de mogelijkheden voor herprofilering en herstructurering van terrein die niet voorzien in een specifieke kwalitatieve behoefte. Zo is er in de regio een overmaat aan terreinen in het standaard segment modern gemengd. Deze terreinen zijn veelal geschikt voor een beperkte lokale vraag en zorgen deels voor (lokaal) overaanbod. Deze terreinen komen in aanmerking om (deels) te schrappen, te verkleuren. We kiezen voor de terreinen die zo veel mogelijk aansluiten bij de speerpunten van het economisch beleid. Dus enerzijds de focus op grootschalige Biobased Industries en logistiek en anderzijds terreinen die het bestaande lokale bedrijfsleven kunnen faciliteren. Niet-marktconforme plannen schrappen en inzetten op kwalitatief sterke (mogelijk zachte) plannen gaan hierbij hand in hand. We kiezen voor terreinen die belangrijk zijn voor de Regio Achterhoek Belangrijk in de afweging om terreinen wel of niet te ontwikkelen is om de Regio Achterhoek als één entiteit te beschouwen. Dat houdt in dat niet iedere gemeente voor zichzelf gaat ontwikkelen, maar zich als onderdeel ziet van het grote geheel de Regio Achterhoek. Concreet betekent dit dat iedere gemeente inzet op zijn eigen kracht, gemeenten en terreinen complementair aan elkaar zijn en elkaar versterken. Dat betekent belangen delen en soms iets opgeven voor het gezamenlijk belang. Lokale terreinen op geringe afstand van elkaar met een subregionaal verzorgingsgebied zijn vaak elkaars concurrenten. Juist in deze terreinen moeten keuzes worden gemaakt. Terreinen met een hoge economische waarde of goed toekomstperspectief krijgen hierbij de voorkeur. Resultaat: het economisch belang van terreinen staat centraal (werkgelegenheid, vastgoedperspectief, financiën). We maken de afweging op basis van de economische meerwaarde die de terreinen voor de werkgelegenheid en voor versterking van ons profiel bieden.

23 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 23 We onderzoeken de mogelijkheden om het terrein te herprofileren naar andere functies? Naast het onttrekken van het surplus aan terreinen is het ook een optie om het oorspronkelijke profiel van het terrein te herprofileren naar een profiel waar wel vraag naar is en aansluit op kwalitatieve eisen vanuit de markt. Dit kan het geval zijn voor: Terreinen met een profiel waar weinig vraag naar is. Terreinen waar al heel veel aanbod in is. Terreinen met een profiel dat niet aansluit op de kwalitatieve vraag vanuit de markt. Een mogelijkheid is om het bestaande surplus aan bedrijventerreinen in te zetten om de toekomstige vraag naar niet-bedrijventerreinenfuncties op te vangen; bijvoorbeeld solarparken, deels biobased gerelateerde functies (niet bedrijven zijnde), daarnaast kunnen terreinen een rol vervullen in het herhuisvesten van bedrijven die nog niet op formele bedrijventerreinen zijn gevestigd. We voorkomen de ontwikkeling van bedrijfsruimtegebruik in het buitengebied De Regio Achterhoek is een agrarische regio met van origine veel bedrijvigheid in het buitengebied. Denk hierbij aan kleine agrarische bedrijfjes / boerderijtjes die uitgroeien tot grotere bedrijfsruimtegebruikers. Een deel van deze bedrijfsruimtegebruikers beëindigt zijn bedrijfsvoering in dit buitengebied. Gezien het relatief grote overaanbod aan bedrijventerreinen binnen de Achterhoek het is van belang dat deze locaties in het buitengebied, waar het in de basis ongewenst is om een (industrieel) bedrijf te vestigen, geen bedrijfsbestemming krijgen. Door niet-agrarische bedrijfsruimtegebruikers in het buitengebied toe te staan land een deel van de vraag naar formele bedrijventerreinen in het buitengebied : er ontstaan mogelijke verkeersproblemen en er treedt mogelijk een ongewenste verrommeling van het platteland op. Wel moet rekening worden gehouden met de broedplaatsfunctie die deze locaties nu regelmatig hebben voor startende kleine ondernemingen. We gaan hierbij uit van de principes uit het functieverandering beleid dat is opgenomen in de visie Functies Zoeken Plaatsen Zoeken Functies, opgesteld door de Regio Achterhoek (2006). Verruiming van dit beleid is gelet op de reductieopgave van het aantal uitgeefbare hectares bedrijventerrein in de Achterhoek, ongewenst Naast nieuwvestiging van kleine start-ups in vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen, komen er in het buitgebied ook bestaande niet-agrarische bedrijven voor. Het gaat hierbij veelal om ambachtelijke bedrijfjes die in de loop der jaren in omvang zijn gegroeid tot volwaardige bedrijven met een geldende bedrijfsbestemming. Indien er geen dringende redenen zijn om deze bedrijven te verplaatsen naar een bedrijventerrein, zullen deze situaties voorlopig blijven bestaan. Vraag is hoe om te gaan met uitbreidingswensen van deze bedrijven? In het Streekplan en onderliggende bestemmingsplannen werd doorgaans uitgegaan van 10% uitbreidingsruimte voor bestaande niet-agrarische bedrijven in het buitengebied. In de vigerende en in de huidige Concept-Omgevingsvisie Gelderland is deze normering losgelaten en ingezet op een Ja-mits-benadering. In lijn met de lopende uitwerking van de Regionale Structuurvisie Achterhoek, heeft het de voorkeur om met het betreffende bedrijf te verkennen of verplaatsing naar een regulier bedrijventerrein tot de mogelijkheid behoort. Zo niet, dan een maximale uitbreiding van 50% van het bestemmingsvlak onderzoeken. Hieraan wordt het uitgangspunt gekoppeld dat waardestijging, door het vergroten van de bedrijfsbestemming, wordt verevend. Dit vindt bijvoorbeeld plaats in de vorm van een bijdrage om afwaardering van bedrijventerreinen te bekostigen. Een werkgroep in oprichting bereidt voorstellen voor om nadere afspraken over groeimogelijkheden en verevening uit te werken. WAT BETEKENT DIT VOOR ONZE BEDRIJVENTERREINEN? Er zullen locaties geschrapt moeten worden die nu nog in de planning opgenomen staan. Locaties die nu een gemengd profiel hebben, zullen geherprofileerd moeten worden.

24 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen Strategische keuze 5: Zonder regionale instemming lukt het niet Kwantitatieve en kwalitatieve instemming, in plaats van afstemming Als we kijken naar het totale overaanbod aan bedrijventerreinen dat voor de komende jaren in de Achterhoek is gepland dan is een juiste en stringente regionale afstemming op regionaal niveau noodzakelijk. We duiden dat aan met instemming in plaats van afstemming. Met andere woorden: besluiten over het planologisch verder brengen van werklocaties en besluiten over het op de markt brengen van werklocaties moeten gebonden zijn aan regionale instemming, niet slechts het elkaar informeren, over voorgenomen plannen. Dit geldt in principe ook voor locaties die markttechnisch tot het zelfde invloedsfeer behoren, maar buiten de bestuurlijke regio vallen. Binnen de regio moet voor alle plannen en faseringsvoorstellen instemming komen over segmentering van terreinen, omvang en planning. De sterkten van de afzonderlijke gemeenten moeten worden ingezet om de Regio Achterhoek als totaal beter te maken. Met name voor de locaties met een bovenregionale aantrekkelijkheid is het belangrijk hier als regio in te coördineren en overleg tussen gemeenten te faciliteren. Hoe verbinden afzonderlijke gemeenten zich aan de afspraken? De vraag is hoe de afzonderlijke gemeenten zich committeren aan de gemaakte afspraken. Oftewel, hoe wordt aan instemming vormgegeven? Belangrijk hierin is de verhouding tussen de beslissingsmacht en mate van beleidsvrijheid van de zogenaamde twee R-en : de Raad en de Regio. Kernvragen hierin: In welke mate mogen afzonderlijke raden autonome besluiten nemen die het belang van de regio aangaan? Dienen raadsbesluiten over planning en uitgifte van bedrijventerreinen en niet-bedrijventerreinen altijd op regioniveau worden bekrachtigd? Is het noodzakelijk op (sub-)regioniveau te komen tot een soort regionale grondwet met daarin de belangrijkste spelregels voor regionale samenwerking? Hoe wordt omgegaan met de situatie dat afzonderlijke gemeenten zich niet committeren aan de regionale spelregels? WAT BETEKENT DIT VOOR ONZE BEDRIJVENTERREINEN? Locaties kunnen enkel worden ontwikkeld door instemming van de regio. Locaties worden geschrapt op basis van instemming met de regio. 4.6 Strategische keuze 6: Stap voor stap werken aan : schrappen, verkleuren, faseren We committeren ons aan het RPB Met de afspraken in het RPB committeren we ons als gemeenten in de bestuurlijke Regio Achterhoek aan de doelstelling om het overaanbod aan bedrijventerreinen te verminderen en onze economische structuur te versterken. Met dit doel komen we binnen twee jaar met een uitwerking van de bedrijventerreinenprogrammering waarbij het overaanbod stap voor stap verder wordt teruggebracht en in balans raakt met de vraag. We werken samen aan arrangementen om aanbod beter in balans te brengen Arrangementen die we regionaal de komende periode verkennen zijn zowel publiekrechtelijk als privaatrechtelijk van aard, in de lijn met de scenario s zoals ze in de bijlage staan benoemd. We gaan aan de slag met een lijst van harde plannen waar op termijn de plantitel wordt geschrapt / gewijzigd. We streven ernaar ladderruimte te creëren voor nieuwe regionaal gewenste plannen, in ruil voor het ontstemmen van minder gewenste plannen. Het stimuleren van verhuisketens van informele locaties naar formele bedrijventerreinen in de Achterhoek.

25 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 25 We herprofileren harde terreinen waar we te veel van hebben naar terreinen die nieuwe marktniches verkennen. We hanteren hierbij de principes van de Ladder. We gaan er daarbij als bestuurlijke Regio Achterhoek vanuit dat de publiekrechtelijke arrangementen versterkt worden met privaatrechtelijke en financiële arrangementen, mogelijk op schaal van 1 gemeente, subregionale schaal (West-Achterhoek, Oost-Achterhoek) of in de relevante bestuurlijke of markttechnische regio. 4.7 Tot slot: we monitoren vraag en werkgelegenheidsontwikkeling jaarlijks We monitoren de vraag naar bedrijventerreinen in de Achterhoek. Dit doen we 1) door de uitgifte van terreinen jaarlijks te monitoren en deze te vergelijken met de geprognosticeerde vraag van provincie Gelderland. Daarnaast signaleren we als Achterhoekse gemeenten dat als gevolg van Smart Industries en robotisering de afhankelijkheid van arbeid in het productieproces in de Achterhoek bij sommige sectoren en activiteiten vermindert. Dit betekent dat de ruimtebehoefte van bedrijventerreinen minder goed te voorspellen is dan in het verleden. We vinden het daarom belangrijk dit op Achterhoekse schaal goed te monitoren, om zo de bedrijventerreinen-programmering hierop af te stemmen.

26 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 26 Bijlage Scenario s om overaanbod terug te brengen We constateren uit bovenstaande analyse dat beide Achterhoekse regio s te maken hebben met (fors) overaanbod. Het overaanbod aan bedrijventerreinen kost op lange termijn veel, zowel economisch als sociaal. We schetsen daarom in onderstaande tabellen enkele keuzes hoe om te gaan met overaanbod. Deze scenario s vormen de basis waarop de verschillende strategische keuzes worden gebaseerd. De scenario s schetsen een mogelijke uitkomst bij een set aan keuzemogelijkheden. De scenario s zijn geen blauwdrukken die een strategie bepalen maar zijn enkele richtinggevende scenario s. Het is uiteindelijk aan de regio( s) zelf om een strategie te bepalen binnen het RPB. Scenario 1: Doorgaan conform het oude RPB Omschrijving Bestaande afspraken blijven ongewijzigd (conform het RPB van 2011). Het ontwikkelen van terreinen leidt tot (kwantitatief) overaanbod van ± 85 hectare (hard) tot ±175 hectare (hard + zacht) in Economie Druk op de toppositie van de Achterhoek op Smart-Industry. Rem op private investeringen en rendementen onder druk. Verslechtering van het vestigingsklimaat en uitstraling van de regio. Financieel Grondprijzen komen onder druk te staan. Bedrijventerreinen raken niet vol en plannen worden verliesgevend door renteverliezen. Afboekingen worden zover mogelijk op de lange termijn geschoven, naar de volgende generatie. Ook extra renteverliezen in de toekomst. Ongelijke verdeling van de financiële baten en lasten tussen gemeenten. Ladder voor Niet mogelijk om nieuwe, wellicht kansrijke plannen te ontwikkelen. duurzame Moeizame planologische en bestuurlijke procedure zachte, terreinen, indien deze nog verstedelijking doorlopen moeten worden. Beperkte regionale afstemming. Regionale Smart-Industry ambities lopen een deuk op. samenwerking Meer concurrentie tussen gemeenten. Frictie tussen doelstelling Provincie en handelen door de regio, ook in relatie tot de Ladder. Ruimtelijk effect op Bestaande bedrijventerreinen verouderen sneller. Er is teveel aanbod, waardoor bedrijven bestaande bedrijventerreinen sneller verplaatsen. Investeren in nieuwe panden is aantrekkelijker dan investeren in bestaand vastgoed, zowel vanuit eindgebruiker als belegger. Leegstand neemt op termijn toe. Vergroting van sociale onveiligheid op verouderde bedrijventerreinen Werkgelegenheid Rem op werkgelegenheidsgroei Voordelen Nadelen + Doorgaan met huidige terreinen en plannen. - Negatieve invloed op economie, werkgelegenheid, + Op korte termijn beperkte financiële gevolgen. investeringen, financiën en vestigingsklimaat door + Gemeenten houden volledige autonomie. overaanbod. - Probleem wordt verschoven naar volgende generaties. - Druk op het economisch functioneren Smart Industry ambities. - Ladderrisico s nieuwe, gewenste plannen en frictie met doelstellingen provincie. - Meer concurrentie tussen gemeenten om bedrijf binnen te halen. - Snellere veroudering en toename van leegstand.

27 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 27 Scenario 2a: Boekhoudkundig optimaal kiezen, als gemeenten afzonderlijk Omschrijving Vraag en aanbod worden naar elkaar toe bewogen, door de financieel minst pijnlijke plannen te schrappen. Terreinen in gemeentelijk eigendom, waar een grote voorinvestering in is gedaan, blijven op de markt, evenals terreinen met een hoog risico op publiek- of privaatrechtelijke schadeclaims, omdat de gemeente harde contractuele afspraken heeft met een private partij. Boekhoudkundige, cijfermatige afweging. Gemeenten vliegen de opgave individueel aan. Er is geen sprake van regionale verevening. Kwantitatief overaanbod wordt geminimaliseerd. Kwalitatieve (mis)match verandert niet. Aanbod en plannen is momenteel veel van hetzelfde; uniek aanbod is zeer beperkt. Economie Deels tegemoet komen aan Smart industry (en logistieke) ambities. Beperkte private investeringen in regio, rendement onder druk. Vestigingsklimaat stabiel of licht slechter. Financieel Ongelijke verdeling van de financiële baten en lasten tussen gemeenten. Markttechnische mismatch blijft, waardoor kans op renteverlies groot is. Mogelijk zijn extra voorzieningen noodzakelijk op lange termijn. Ladder voor Kwantitatief geen, kwalitatief mogelijk wel ruimte voor nieuwe plannen. duurzame Provincie stemt mogelijk in met nieuwe bedrijventerreinafspraken. verstedelijking Regionale Smart industry ambities worden maar ten dele waar gemaakt. samenwerking Minder, maar nog steeds concurrentie tussen gemeenten. Iedere gemeente voor zichzelf kan leiden tot frictie Ruimtelijk effect op Op lange termijn beperkte impact op leegstand. bestaande bedrijventerreinen Werkgelegenheid Op lange termijn rem op werkgelegenheidsgroei Voordelen Nadelen + Vraag en aanbod worden kwantitatief naar elkaar toe bewogen. - De kwalitatieve mismatch wordt versterkt. Markttechnisch sluiten vraag en aanbod niet op elkaar aan. + Gemeenten blijven de baas over hun eigen portefeuille. - Cijfermatige afweging, niet op basis van marktkeuzes. De makkelijkste oplossing. + Ruimte voor nieuwe, gewenste plannen. - Doorgaan met ongewenste plekken leidt tot financiële + Financiële optimalisatieopgave. risico s. - Ongelijke verdeling financiële baten en lasten tussen gemeenten. - Druk op economische ontwikkeling en ambities Smart Industry. - Blijvende concurrentie tussen gemeenten.

28 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 28 Scenario 2b: Boekhoudkundig optimaal kiezen, als regio samen Omschrijving Vraag en aanbod worden naar elkaar toe bewogen, door de financieel minst pijnlijke plannen te schrappen. Terreinen in gemeentelijk eigendom, waar een grote voorinvestering in is gedaan, blijven op de markt, evenals terreinen met een hoog risico op publiek- of privaatrechtelijke schadeclaims, omdat de gemeente harde contractuele afspraken heeft met een private partij. Boekhoudkundige, cijfermatige afweging. De regio gaat deze opgave als geheel aan. Er wordt gezocht naar arrangementen om de financiële pijn te verdelen. Kwantitatief overaanbod wordt geminimaliseerd. Kwalitatieve mismatch wordt in stand gehouden en wellicht versterkt. Veel van hetzelfde in ontwikkeling; uniek aanbod ontbreekt. Economie Deels tegemoet komen aan Smart Industry ambities. Beperkte private investeringen in regio, rendement onder druk. Vestigingsklimaat stabiel of licht slechter. Financieel Gezamenlijk dragen van de financiële pijn: naar rato verdeling van financiële baten en lasten. Markttechnische mismatch blijft, waardoor kans op renteverlies groot is. Mogelijk zijn extra voorzieningen noodzakelijk op lange termijn. Ladder voor Kwantitatief geen, kwalitatief wel ruimte voor nieuwe plannen. duurzame Provincie stemt mogelijk in met nieuwe bedrijventerreinafspraken. verstedelijking Regionale Boost samenwerking door financiële arrangementen en naar rato verdelen financiële opgave. samenwerking Smart Industry ambities worden maar ten dele waargemaakt. Ruimtelijk effect op Op lange termijn beperkte impact op leegstand. bestaande bedrijventerreinen Werkgelegenheid Op lange termijn rem op werkgelegenheidsgroei en negatief effect op werkloosheid. Voordelen Nadelen + Vraag en aanbod worden kwantitatief naar elkaar - De kwalitatieve mismatch wordt versterkt. Markttechnisch toe bewogen. sluiten vraag en aanbod niet op elkaar aan. + Regionale, financiële optimalisatie en - Cijfermatige afweging, niet op basis van marktkeuzes. De samenwerking. makkelijkste oplossing. + Ruimte voor nieuwe, gewenste plannen. - Doorgaan met ongewenste plekken leidt tot financiële + Financiële optimalisatieopgave. risico s. - Druk op economische ontwikkeling en ambities Smart Industry.

29 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 29 Scenario 3: Markttechnisch kiezen Omschrijving Vraag en aanbod worden naar elkaar toe bewogen. Plannen die kwalitatief aansluiten op de vraag blijven op de markt, terwijl plannen die niet aantrekkelijk zijn worden geschrapt. Plannen worden geoptimaliseerd om aan te sluiten op de marktvraag, bijvoorbeeld door herprofilering. Ruimte voor nieuwe, markttechnisch gewenste plannen. Inzet op Smart Industry en biobased economy ambities (en mogelijk agrifood en logistiek). De afweging wordt op (sub-)regionaal niveau gemaakt. Er wordt gezocht naar arrangementen om de financiële pijn te verdelen. Kwantitatief overaanbod wordt geminimaliseerd. Kwalitatieve mismatch wordt geminimaliseerd. Economie Plus op de economische groei. Tegemoet komen aan markttechnisch aantrekkelijke locaties en speerpunt ambities. Meer private investeringen en rendement op investeringen. Vestigingsklimaat versterkt. Investeringen in economische doelstellingen van de regio voor lange termijn. Financieel Financieel wordt niet de makkelijkste weg gekozen. Dit betekent dat plannen waar veel voorinvesteringen gedaan zijn, maar die markttechnisch beperkt aansluiten bij de vraag, uit de markt worden genomen. Lasten op korte termijn, baten op langere termijn. Verdienmogelijkheden op terreinen die gewenst zijn hoger. Ladder voor Ladderruimte voor nieuwe, gewenste en zachte plannen. duurzame Minder proces bij planning en procedures nieuwe terreinen. Regionale afstemming heeft verstedelijking plaatsgevonden en terreinen sluiten aan bij de marktvraag. Maximaal aansluiten bij de provinciale prognose en doelstellingen. Regionale Regionale arrangementen worden gezocht om de financiële consequenties te dekken. samenwerking Regio( s) wordt nog meer één. Versterken concurrentiepositie van de regio door resultaten en eenheid. Afstemming met de provincie versoepelen. Ruimtelijk effect op Bestaande bedrijventerreinen krijgen een boost. Ondernemers en eigenaren blijven investeren, bestaande bedrijventerreinen Verlaging van de leegstand en minder veroudering. want nieuwe terreinen voegen per definitie iets toe aan de bestaande voorraad. Werkgelegenheid Stimulans regionale werkgelegenheidsambities. Voordelen Nadelen + Positief effect op langere termijn voor economie, - Hogere publieke en private investeringen gevraagd op werkgelegenheid, investeringen, ambities en korte termijn. financiën. - Commitment van alle gemeenten inclusief + Voorkomen dat financiële consequenties gemeenteraden nodig. versterkt worden en daarmee afgeschoven op de volgende generatie. + Regionale samenwerking krijgt een boost. + Ruimte voor nieuwe, gewenste plannen. + Financiële baten hoger op langere termijn.

30 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 30 Aanbod en plannen Onderstaande tabel geeft een totaaloverzicht van het (uitgeefbare) aanbod in de Oost-Achterhoek. 13 Gemeente Bedrijventerrein Planstatus Doelgroep Nog uitgeefbaar (in netto ha.) Aalten AA-Strang Onherroepelijk BP Kleinschalig (<1.000 m²) 2,8 Aalten Industrieterrein II Onherroepelijk BP Kleinschalig (1.000 m² m²) 0,9 Aalten t Hietveld, fase 1A Onherroepelijk BP Kleinschalig (<1.000 m²) 6,4 Aalten Vierde Broekdijk Onherroepelijk BP Kleinschalige lichte milieucategorie (<1.000 m²) 2 Aalten t Hietveld fase 1B Zacht plan, voorlopig Nog niet bekend geen planvorming 3 Aalten Aalten-West Hard plan op basis van Regulier vorige RPB 5 Berkelland De Kiefte Onherroepelijk BP Kleinschalig (1.000 m² m²) 4,8 Berkelland De Vrijersmaat Onherroepelijk BP Kleinschalige lichte milieucategorie (1.000 m² m²) 0,3 Berkelland Everskamp Onherroepelijk BP Kleinschalig (1.000 m² m²) 2,6 Berkelland Overberkel Onherroepelijk BP Kleinschalig (<1.000 m²) 2,6 Berkelland Russchemors Onherroepelijk BP Regulier (<2.500 m² m²) 11,2 Berkelland Kiefte 5 Zacht plan Kleinschalig (1.000 m² m²) 1,7 Berkelland Lichtenhorst Zacht plan PDV-locatie 0,2 Oost Gelre Lindebrook Onherroepelijk BP Kleinschalig en regulier ( m²) 8 Oost Gelre RBT Laarberg fase 1 Onherroepelijk BP Kleinschalig en regulier ( m²) 5,8 Oost Gelre RBT Laarberg fase 2 Onherroepelijk BP Regulier (2.500 m² m²) 11,7 Oost Gelre RBT Laarberg fase 2 Onherroepelijk BP Gericht op biobased en solarpark 12 Oost Gelre RBT Laarberg fase 2 In structuurvisie Regulier (2.500 m² m²) en biobased 34,7 Winterswijk Industrieterrein Veeneslat Vastgesteld BP Regulier (<2.500 m² m²) 2,6 Zuid Winterswijk Bedrijvenlandschap Slinge Zacht plan Regulier 2,6 Winterswijk Bedrijventerrein Gaxel Beleidsambitie 14 Nog niet bekend 15 Winterswijk Zacht plan. Onderdeel Regulier Spoorzone van integraal herstructureringsplan 3,4 Spoorzone Totaal Hard 78,7 Totaal Zacht 60,6 Totaal Oost-Achterhoek 139,3 Bron: Provincie Gelderland, 2016; aanvulling door gemeenten, 2016; bewerking Stec Groep. 13 De netto omvang kan nog wijzigen. Op dit moment werkt de Provincie aan een update van de gegevens. In een uiteindelijk RPB worden de gegevens opgenomen die volgen uit deze update en na afstemming met de gemeenten. 14 Gaxel is een beleidsambitie van de gemeente Winterswijk.

31 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 31 Onderstaande tabel geeft een totaaloverzicht van het (uitgeefbare) aanbod in West-Achterhoek. 15 Gemeente Bedrijventerrein Planstatus Doelgroep Nog uitgeefbaar (in netto ha.) Bronckhorst De Vinkenkamp Onherroepelijk BP Kleinschalig (1.000 m² m²) 2,1 Bronckhorst Steenderdiek B Onherroepelijk BP Kleinschalig (1.000 m² m²) 1,2 Bronckhorst Winkelskamp Oost Onherroepelijk BP Kleinschalig (<1.000 m²) 2 Bronckhorst Winkelskamp II Zacht plan Opvang bedrijven uit centrum / buitengebied 2,5 Bronckhorst Aviko Onherroepelijk BP Uitbreiding Aviko 5 Doetinchem A18 Bedrijvenpark fase 1 Onherroepelijk BP Regulier 31,3 Doetinchem A18 Bedrijvenpark fase 2 Onherroepelijk BP Regulier 30 Doetinchem Keppelseweg Onherroepelijk BP Kleinschalig (<1.000 m²) 2,4 Doetinchem Verheulsweide Onherroepelijk BP Regulier, zware milieucategorie 3 Doetinchem Wijnbergen Onherroepelijk BP Regulier, zware milieucategorie 2 Oude IJsselstreek De Rieze (fases I t/m V) Onherroepelijk BP Regulier, grootschalig (tot 4 ha.) 3,4 Oude IJsselstreek De Rieze VI Onherroepelijk BP Regulier (<2.500 m² m²) 3,4 Oude IJsselstreek Hofskamp Oost 2e fase Onherroepelijk BP Regulier (<2.500 m² m²) en 12,4 grootschalig tot 1,5 hectare Oude IJsselstreek Seesinckpark Onherroepelijk BP Kleinschalig (<1.000 m²) 1,1 Oude IJsselstreek Hofskamp Oost 3e fase Zacht plan Regulier (<2.500 m² m²) en 25 grootschalig tot 1,5 hectare Totaal Hard 98,6 Totaal Zacht 27,5 Totaal West- Achterhoek 124,1 Bron: Provincie Gelderland, 2016; aanvulling door gemeenten, 2016; bewerking Stec Groep. 15 De netto omvang kan nog wijzigen. Op dit moment werkt de provincie aan een update van de gegevens. In de eindversie van het op te stellen RPB worden de gegevens opgenomen die volgen uit deze update en na afstemming met de gemeenten.

32 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 32 Analyse Achterhoek ten opzichte van de Duitse regio Allereerst brengen we de totale regio in beeld en vergelijken we de Duitse en de Nederlandse regio s. Vervolgens zoomen we verder in op de ontwikkeling van bedrijventerreinen binnen de regio en bediscussiëren we de belangrijkste verschillen tussen de regio s. Tot de Nederlandse regio rekenen we de Achterhoek (gemeente Aalten, Berkelland, Bronckhorst, Doetinchem, Oost Gelre, Oude IJsselstreek en Winterswijk), tot de Duitse grensregio rekenen we Kreis Borken, Coesfeld, Kleve, Recklinghausen en Wesel. Regionale economie krimpt Beroepsbevolking krimpt zowel in Nederlandse als in Duitse regio s In de regio Achterhoek krimpt de bevolking tot 2020 nog niet sterk, daarna lijkt er tot 2040 wel een flinke afname te zijn van het aantal inwoners. Ook in de Duitse grensregio is tot 2020 nauwelijks sprake van een krimpende bevolking. Deze beperkte krimp zet zich door tot de periode , daarna krimpt ook in de Duitse regio de bevolking sterker (zie figuur 3) 16. De beroepsbevolking in beide regio s krimpt mede door vergrijzing en ontgroening relatief sterker. Zo krimpt de beroepsbevolking in beide regio s vanaf 2020 sterk. Uit de prognose blijkt dat de regio Achterhoek in 2040 nog over circa 70% van de huidige omvang van de beroepsbevolking beschikt. Ook in de Duitse regio loopt de beroepsbevolking sterk terug, zo neemt de omvang van de beroepsbevolking in de Duitse grensregio met circa 20% af ten opzichte van de huidige beroepsbevolking. We concluderen dan ook dat beide regio s binnen enkele jaren krimpregio s zijn. Figuur: Bevolkingsprognose (links) en beroepsbevolking (rechts) regio Achterhoek en Duitse grensregio 105% 105% 100% 100% 95% 95% 90% 90% 85% 85% 80% 75% Regio Achterhoek Duitse grensregio 80% 75% 70% % Bron: Landesdatabank NRW, 2016; PBL / CBS, Regionale bevolkingsprognose, 2016; Bewerking Stec Groep, 2016 Lokaal slechts kleine verschillen, enkel Kreis Kleve groeit nog licht Binnen de beide regio s zijn er ook verschillen waar te nemen. Zo daalt de bevolkingsomvang in Doetinchem licht (met circa 3% tot 2030) terwijl de bevolkingsomvang van Bronckhorst tot 2030 met circa 12% daalt en daarmee één van de sterkst krimpende gemeenten van Nederland is. Ook in de Duitse grensregio zijn duidelijke verschillen waarneembaar. In Kreis Recklinghausen en Kreis Borken daalt de bevolkingsomvang tot 2030 met circa 4%, terwijl de bevolkingsomvang in Kreis Kleve over dezelfde periode juist stijgt met circa 4%. 16 Verschillende Duitse ambtenaren uit de Duitse grensregio geven overigens aan dat de grote vluchtelingenstroom nog niet is meegerekend in de geprognosticeerde cijfers. Dit is voor de Nederlandse gemeenten wel het geval. Mogelijk vallen de cijfers voor de Duitse regio in de praktijk dus iets positiever uit.

33 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 33 Figuur: Lokale verschillen in bevolkingsdynamiek tussen gemeenten (links) en Kreise (rechts) 105% 105% 100% 100% 95% 95% 90% Aalten Doetinchem 90% 85% Winterswijk Oude IJsselstreek 85% Kleve Wesel 80% Oost Gelre Berkelland 80% Borken Coesfeld 75% Bronckhorst % Recklinghausen Bron: Landesdatabank NRW, 2016; PBL / CBS, Regionale bevolkingsprognose, 2016; Bewerking Stec Groep, 2016 Omvang van de beroepsbevolking krimpt sneller dan de totale bevolkingsomvang Ook in de beroepsbevolking zijn op lokaal niveau, kleine verschillen waar te nemen. Ook hier krimpt gemeente Bronckhorst het snelst in omvang (-21% tot 2030 en zelfs -39% tot 2040), terwijl Oude IJsselstreek en Doetinchem minder hard krimpen (-11% in 2030 en -23% in 2040). Ook in de Duitse regio krimpt de beroepsbevolking, al lijkt ook deze daling relatief minder sterk te zijn dan bij de Achterhoekse gemeenten. Opvallend is dat de totale bevolking in Kreis Kleve tot 2030 groeit (+4%, zie figuur 4) maar dat de beroepsbevolking in dezelfde periode juist met 4% daalt. We concluderen dat ook in de Duitse grensregio de omvang van de beroepsbevolking sterker daalt dan de totale bevolkingsomvang van de regio. Bruto regionaal product per inwoner in de Achterhoek is hoog maar wordt ingehaald door buurregio s Om een indicatie te geven van de economische ontwikkeling van een regio, vergelijken we de ontwikkeling van het bruto regionaal product (BRP) per inwoner van iedere regio met elkaar. In de regio Achterhoek was, in vergelijking met de Duitse buurregio s, het BRP per inwoner in de afgelopen 10 tot 15 jaar vrij hoog. Enkel in Kreis Borken lag het BRP per inwoner hoger dan in de Achterhoek. Sinds de start van de crisis rond eind 2007 nam het BRP per inwoner in de Achterhoek echter licht af. Sinds 2009/2010 is het BRP wel weer licht gestegen maar deze groei heeft de afgelopen jaren niet sterk doorgezet. In de Duitse Kreisen was de start van de crisis ook duidelijk te merken in het BRP. Zo daalde het BRP in Kreis Coesfeld begin 2007 al sterk terwijl de daling in overige Kreisen een jaar later te merken was. De Duitse Kreisen hebben zich sinds 2009 echter sterk hersteld. Het BRP per inwoners is sinds 2009 blijven stijgen waardoor het BRP per inwoner in Kreis Borken inmiddels zo n hoger ligt dan in de Achterhoek en ook de overige Kreisen lijken de Achterhoek snel in te (gaan) halen.

34 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 34 Figuur: Ontwikkeling Bruto Regionaal Product per inwoner Achterhoek Kreis Kleve Kreis Wesel Kreis Borken Kreis Coesfeld Kreis Recklinghausen Bron: CBS, 2016; ING, 2016; Statistische Ämter des Bundes und der Länder, 2016; Bewerking Stec Groep, 2016 Financiële voordelen geven Duitse bedrijventerreinen slechts beperkte voorsprong Achterblijven van uitgifte bedrijventerrein in Achterhoek is niet beperkt tot grensstroken De uitgifte van hectaren bedrijventerrein is in de regio Achterhoek de afgelopen 5 a 10 jaar in verhouding tot de periode hiervoor wat afgenomen. De bedrijventerreinenmarkt lijkt op diverse locaties weer aan te trekken en de uitgifte begint ook weer toe te nemen. Tegelijkertijd hebben diverse ambtenaren en bestuurders van Nederlandse gemeenten het gevoel dat in de Duitse grensregio de bedrijventerreinen een stuk sneller wordt uitgegeven. Op basis van een analyse van de diverse bedrijventerreinen in de Duitse grensregio (zie ook paragraaf 4.2), zien we deze snelle uitgifte ook op diverse plekken terug. In Kreis Borken verloopt de uitgifte van bedrijventerreinen gestaag. In bijvoorbeeld Stadt Vreden, grenzend aan de gemeenten Winterswijk, Berkelland en Oost Gelre, verloopt de uitgifte van bedrijventerreinen goed. 17 Stadt Vreden ziet in de afgelopen vijf tot tien jaar een groei in de uitgifte. Aan de overzijde van de grens, in de aangrenzende gemeenten Winterswijk, Berkelland en Oost Gelre, is de uitgifte in de afgelopen 10 jaar beperkter geweest. Deze beperkte mate van uitgifte heeft zich echter in de gehele Achterhoek voorgedaan en lijkt niet zozeer specifiek gebonden aan een grensregio. Bedrijven verhuizen veelal binnen eigen regio Op basis van gesprekken met Stadt Vreden, Rees, Bocholt, Kleve en Emmerich concluderen we dat de uitgifte van hectaren in delen van de Duitse grensregio daadwerkelijk sneller verloopt 18. Dit lijkt echter vooral te maken te hebben met bepaalde specifieke locatievoordelen (of het ontbreken er van in de directe omgeving) dan dat er daadwerkelijk sprake is van grensoverschrijdende bedrijfsverplaatsingen. Binnen Nederland zien we dat circa dat 90% van de bedrijven verhuist binnen de eigen gemeentegrenzen (Database Locatiebeslissingen Nederland, Stec Groep, 2016) en ruim 95% binnen de eigen regio. Grensoverschrijdend is dit aandeel nog veel kleiner zo blijkt uit berichten van de Duits-Nederlandse Handelskamer: zo vonden er bijvoorbeeld in geheel Twente over 2015 circa 6 bedrijfsverhuizingen naar Duitsland plaats (bron: Duits Nederlandse Handelskamer, 2015). Locatievoordelen en beschikbaarheid van bedrijfskavels is doorslaggevend De uitgifte van hectaren bedrijventerrein verloopt in Kreis Kleve minder snel dan in Kreis Borken. In Stadt Kleve en Stadt Rees maar vooral in Stadt Emmerich is de uitgifte relatief beperkt. Stadt Emmerich heeft weliswaar een flink aantal hectaren bedrijventerrein in voorraad om uit te geven maar kan deze, voornamelijk door milieubeperkingen (waterwingebied en een natuurgebied), niet op korte termijn 17 Nlijkt uit gesprek met Stadt Vreden, harde cijfers zijn voor dit onderzoek niet beschikbaar gesteld 18 Blijkt onder andere uit gesprekken met Stadt Vreden, Stadt Rees, Stadt Bocholt, Stadt Kleve en Stadt Emmerich

35 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 35 uitgeven. Door de aanwezigheid van de haven in combinatie met de snelweg A3/A12 is de economie in Stadt Emmerich sterk gegroeid in de afgelopen jaren. De combinatie tussen de haven en de goede bereikbaarheid over de weg heeft geleid tot de totstandkoming van een logistieke hotspot. De groei van bedrijventerreinen in de nabijheid van de haven en deze snelweg landt echter niet in Emmerich maar juist in de Nederlandse gemeente Montferland. In Emmerich zijn (naast de kavels rondom het waterwingebied) wel bedrijventerreinen direct uitgeefbaar maar deze terreinen liggen minder gunstig ten opzichte van de haven en de snelweg en / of voorzien enkel in kleine kavelopties. Hier zijn de locatievoordelen gelijk aan die in Duitsland en zijn de juiste randvoorwaarden gecreëerd om bedrijvigheid te kunnen faciliteren. Kwaliteiten van een terrein geven hierbij de doorslag voor een bedrijfsvesting. Grondprijzen gemiddeld 50 tot 70% lager op Duitse bedrijventerrein Gemiddeld gezien ligt de grondprijs op bedrijventerreinen in Duitsland velen malen lager dan in Nederland. Op de bedrijventerreinen in de Achterhoek is de gemiddelde grondprijs zo n 4 tot 5x hoger dan op de Duitse terreinen. Tabel: grondprijzen per terrein ter indicatie Duitse grensregio Kreis Bedrijventerrein Grondprijs in euro s Kleve Nellenwardgen Hammscher Hof Querallee Bocholt Holtwick Technologiepark Industriepark Bocholt Coesfeld Industriepark Nordrhein-Westfalen Hafen Vreden Lünten Nord Gaxel Duitse grensregio gemiddeld Bron: Landesdatabank NRW, 2016; diverse websites Kreisen Tabel: grondprijzen per terrein ter indicatie regio Achterhoek Gemeente Bedrijventerrein Grondprijs in euro s Doetinchem A18 Bedrijvenpark Oost Gelre De Laarberg Oude IJsselstreek De Rieze Oude IJsselstreek Hofskamp Winterswijk Veeneslast Zuid Berkelland De Kiefte Nederlandse grensregio gemiddeld Bron: IBIS, 2016 Grondprijs niet doorslaggevend bij locatiekeuze Zoals in de tabel is te zien, is het verschil in grondprijzen erg groot. Toch zijn grondprijzen over het algemeen niet doorslaggevend bij het maken van een locatiebeslissing 19. Factoren als bereikbaarheid, locatie, kavelvorm en kavelgrootte en de aanwezigheid van voldoende en goed personeel zijn voor bedrijven minstens zo belangrijk. Verder zijn vooral voor grensoverschrijdende verhuizingen de obstakels een belangrijke reden om niet over de grens te verhuizen. Over de grens verhuizen lijkt vaak aantrekkelijk voor een bedrijf maar in de praktijk blijken de obstakels vaak toch te groot om daadwerkelijk te verhuizen. Obstakels als de taalbarrière, belastingstelsel, administratieve overschrijvingen, personeelskosten, pensioenen en wet- en regelgeving voorkomen veelal een verhuizing van een bedrijf. Voor relatief kleine 19 Zo blijkt uit diverse onderzoeken: Database Locatiebeslissingen Nederland (Stec Groep, 2016); Logistiek in beeld, 2015 en 2016 (Stec groep, 2016).

36 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 36 bedrijven is de investering om deze zaken op orde te krijgen veelal te groot. Grote bedrijven kiezen er vaak voor om enkel onderdelen van een bedrijf over de grens te vestigen, denk hierbij aan R&D-afdelingen en bijvoorbeeld callcenters. Achterhoekse terreinen doen kwalitatief niet onder voor buurterreinen Wanneer we de terreinen in het grensgebied van de regio Achterhoek vergelijken met terreinen in het grensgebied van de Duitse regio s zien we beperkte verschillen. Zo zijn de verschillen in bereikbaarheid beperkt, is het verschil in hindercategorieën relatief beperkt en is ook het verschil in kavelvorm en omvang relatief beperkt. Een andere belangrijke locatieoverweging voor bedrijven is de factor arbeid. Ook hier lijken op basis van de analyses (zie de economische analyse), de verschillen zeer beperkt. Enkel de factor arbeidsethos zou in één van beide regio s sterker kunnen zijn, dit is echter lastig te meten. Uit verschillende gesprekken met ondernemers, gemeenten en uitzendbureaus kunnen we in ieder geval concluderen dat de arbeidsethos juist een zeer positieve eigenschap is voor de regio Achterhoek. Al met al lijken de terreinen in de regio Achterhoek dus zeker niet onder te doen voor de Duitse terreinen. Hier is ook meteen de grootste bedreiging genoemd. Nederlandse terreinen onderscheiden zich kwalitatief onvoldoende van de Duitse terreinen. Tabel: overzicht van eigenschappen van bedrijventerreinen in Duitsland Kreis Bedrijventerrein Omvang Uitgeefbaar Soort bedrijvigheid Afstand tot Bijzonderheid verkeersader Kleve Nellenwardgen 34 7 grootschalige / 0 gemengd Hammscher Hof gemengd 0 Querallee 1 kleinschalig / 0 hoogwaardig Bij hoge school Emmerich Ost IV grootschalig 0 logistiek Bij haven Moritz-von kleinschalig 0 Nassau-Kaserne woon/werk Bij haven Bocholt Holtwick 21 8 modern gemengd 0 Technologiepark 10 3 hoogwaardig ICT 0 bij hogeschool Industriepark Bocholt grootschalig en regulier 0 Grootste bedrijventerrein van NordrheinWestfalen Coesfeld Industriepark Nordrhein- Westfalen gemengde industrie Hafen 55 0,9 gemengd / havengerelateerd 2 Bij haven Vreden Lünten 2,6 1,8 modern gemengd 20 Nord 10,3 1,1 modern gemengd 20 Gaxel ,8 gemengd 20 Hoge milieucategorie mogelijk Wesel Ost grootschalig 0 Rhede Lippe Mündungsraum Rheder Gewerbegebiet Ost Logistiek en gemengd Vooral zwaardere industrie 0 0 0

37 Analyse Achterhoekse bedrijventerreinen 37 Tabel: overzicht van eigenschappen van belangrijke bedrijventerreinen in grensregio Achterhoek Gemeente Bedrijventerrein Omvang Soort bedrijvigheid Afstand tot Bijzonderheid verkeersader Doetinchem A18 87 Regionaal, grootschalig 0 km tot A18 Bedrijvenpark Oost Gelre Laarberg 64 Regionaal, biobased 17 km tot B70 (DLD) Montferland DocksNLD 26 Grootschalig, logistiek 0 km tot A3 (DLD) Valt buiten het RPB Winterswijk Vèèneslat 90 Lokaal, kleinschalig 9 km tot B70 (DLD) Aalten De Rietstap 10 Kleinschalige dienstverlening en productie 8 km tot A3 (DLD) Ontsluiting van regio Achterhoek is beperkt De regio Achterhoek wordt ontsloten door de snelwegen A12 en de A18 maar is voor een belangrijk deel afhankelijk van N-wegen. De oostwestverbinding binnen de Achterhoek is redelijk: vooral aan de zuidwestkant is de ontsluiting via de A12 en de Duitse A3 goed. De ontsluiting vanaf Varsseveld richting Arnhem loopt weliswaar via de snelweg A18 maar wordt ook belemmerd door een hoge mate van congestie. De ontsluiting van de noord en de oostkant van de Achterhoek is via (veelal drukke) N-wegen een stuk beperkter. De focus van de infrastructuur ligt veelal op de oostwestverbinding van de regio: de verbinding tussen Arnhem (en wat verder de Randstad en haven Rotterdam) aan de westkant en de Duitse regio aan de oostkant De noord-zuidverbinding binnen de regio Achterhoek is mede door deze oostwestfocus, van zeer beperkte kwaliteit. We concluderen dat de bereikbaarheid van de regio Achterhoek, ten opzichte van veel andere Nederlandse regio s, beperkt is. Ontsluiting van Duitse regio s is iets sterker Ook de Duitse grensregio s worden ontsloten door enkele snelwegen. De A3 vanuit Oberhausen richting Arnhem en de A57 vanuit Keulen via Goch richting Boxmeer zijn daarbij de belangrijkste grensoverschrijdende snelwegen binnen de regio. Verder wordt de Duitse regio door enkele snelwegen van en naar het Ruhrgebied ontsloten en is ook de noord-zuidverbindingen via de A31 een belangrijke verkeersader. Bovendien beschikt de Duitse regio over verschillende Bundesstrasse: belangrijke aanvoerwegen tussen Autobahnen en stedelijke kernen. De Bundesstrasse zijn enigszins vergelijkbaar met N-wegen in Nederland maar bieden door meerdere banen, een hogere maximale snelheid en deels ongelijkvloerse kruisingen een betere ontsluiting dan de meeste Nederlandse N-wegen. De ontsluiting van de Duitse grensregio s lijkt hiermee sterker dan binnen de Achterhoek, al is ook de ontsluiting binnen de Duitse regio suboptimaal. Figuur: Overzicht van wegennet in Nederlandse en Duitse regio