Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen

Transcriptie

1 Strategisch project Fortengordels rond Antwerpen 1 December mei 2017

2 2 INHOUD... 2 DEEL I: ALGEMEEN OVERZICHT INLEIDING STAND VAN ZAKEN 1 DECEMBER MEI Spoor 1: visie... 4 Spoor 2: acties... 4 Spoor 3: communicatie... 7 Spoor 4: samenwerking PLANNING Mei 2017 November FINANCIEEL OVERZICHT DEEL II: PROJECTFICHES... 11

3 3 Deel I: Algemeen overzicht 1. Inleiding Het tweede strategisch project Fortengordels rond Antwerpen ( ) startte officieel op 1 september Het project Fortengordels is één van de tien geïntegreerde gebiedsgerichte projecten die worden gecoördineerd vanuit de provincie Antwerpen. Het projectgebied Fortengordels spreidt zich uit over het grondgebied van 26 gemeenten en 3 stedelijke districten. Het gebiedsprogramma De Fortengordels rond Antwerpen bestaat eruit binnen een afgebakend gebied projecten/acties te realiseren die vanuit de programmacoördinatie op elkaar worden afgestemd. Het gebied omvat de beide fortengordels rond Antwerpen, met in het bijzonder de forten en hun omgeving alsook de verbindingen tussen de forten en de relatie met de vestingstad. Er wordt in het project rekening gehouden met de vijf belangrijke aspecten van de Fortengordels: ruimtelijke samenhang, ecologische waarde, erfgoedwaarde, benutting en toegankelijkheid. Acties dienen ter realisatie van de vier strategische doelstellingen: 1. Bereiken van samenhang door herkenbaarheid 2. Bereiken van samenhang door beleving van de forten 3. Creëren van een zoom rond de stad Antwerpen 4. Ondersteuning van forteigenaars, -beheerders en gemeenten; ontwikkelen van overlegplatform Tijdens het voorgaande strategisch project werd een visie opgemaakt voor de fortengordels rond Antwerpen, uitgewerkt in het Kaderplan. Deze visie wordt in het tweede strategisch project opgevolgd. Er werd ook reeds een aanzet van actieplan geformuleerd. De focus in het tweede strategisch project ligt op het uitvoeren van acties door het continueren van de regiefunctie, het verzamelen en uitwisselen van kennis en gericht communiceren met stakeholders en publiek. Dit is het vijfde en voorlaatste voortgangsrapport van het tweede strategisch project Fortengordels. De acties van het voorjaar 2017 worden besproken samen met een vooruitblik op het najaar. Eind 2017 loopt het strategisch project ten einde. Door het engagement van het provinciebestuur Antwerpen kan de coördinatie alvast in 2018 worden verdergezet, binnen de werking van de provincie. Op deze manier kan er verder gewerkt worden om de ambitie voor de forten te realiseren.

4 december mei 2017 In het huidige strategisch project werken we vanuit vier sporen, met name visie, acties, communicatie en samenwerking. Spoor 1: visie Kaderplan In het eerste strategisch project Fortengordels is er in het kaderplan een visie op de forten geformuleerd. Deze visie voor het projectgebied is opgemaakt op drie niveaus: de beide fortengordels, de zes deelgebieden en op niveau van de forten en schansen. Met het kaderplan werd consensus bereikt tussen de verschillende stakeholders over de ontwikkeling per fort en over de bovenlokale ontwikkeling tussen de forten. Het is geen juridisch document, maar een toetsingskader bij de beoordeling van nieuwe initiatieven. Het wil zo richtinggevend zijn voor de toekomstige ontwikkelingen. Dankzij dit plan is er nu één lijn voor advisering op de drie beleidsniveaus. Deze drie niveaus raadplegen dan ook het kaderplan: 1. Lokaal: externe partners bv. bij de opmaak van een masterplan voor hun fort 2. Provinciaal: interne partners bv. bij de opmaak van PRUP's of bestemmingsplannen, bij de advisering van RUP s en stedenbouwkundige beroepen, bij opmaak van bosbeheerplannen, 3. Vlaams: Agentschap Natuur en Bos (ANB), Agentschap Onroerend Erfgoed(OE), Vlaamse Landsmaatschapij (VLM), en Ruimte Vlaanderen (RV) bevestigden de waarde van het kaderplan als beleidsinstrument waarop ze hun beleid willen stoelen. Ruimte Vlaanderen adviseerde bijkomend om de opmaak van fiches per fort over de gewenste ontwikkeling op te nemen in het actieplan. Spoor 2: acties Het kaderplan geeft een aanzet voor verschillende acties, deze vormen de basis van het actieplan. Het actieplan is verder aangevuld met de vragen en noden vanuit de forten, lopende acties vanuit het vorige strategisch project, processen van de verschillende overheden, opportuniteiten en gesprekken met de verschillende stakeholders. Het actieplan is gestructureerd aan de hand van de vier strategische doelstellingen van het kaderplan. Dit actieplan is een werkdocument dat steeds evolueert samen met het project. Voor de realisatie van een concrete actie of als er rond een specifiek thema inhoudelijke ondersteuning wordt gevraagd, wordt een werkgroep (per actie en /of per deelgebied) opgestart. Tijdens de werkgroepen worden verder kennis vergaard en ervaring gedeeld. In de werkgroepen komen verschillende actoren samen en kunnen er in groep oplossingen voor uitdagingen van fortbeheerders, - eigenaars en/of gemeenten worden gevonden.

5 5 Een aantal acties worden getrokken door andere actoren. De vleermuiswerkgroep van het Agentschap Natuur en Bos, de Sigmawerken rond Lillo (Waterwegen en Zeekanaal), het veer Liefkenshoek-Lillo (Agentschap mobiliteit en openbare werken), het beheer van de antitankgracht door de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), opmaak van een Onroerend Erfgoed (OE) afwegingskader voor de forten en het landinrichtingsplan Rupel-Schelde van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) zijn hier voorbeelden van. Hierbij wordt een beroep gedaan op de expertise en kennis van de projectcoördinatie Fortengordels. Op deze momenten vormt de coördinator een grote meerwaarde als concreet aanspreekpunt en vertegenwoordiger van de forten. In de toekomst zal deze rol nog belangrijker worden met de verdere uitrol van deze projecten. De acties dienen ter realisatie van de strategische doelstellingen en zijn steeds in overeenstemming met de ontwikkelingsperspectieven (op een continuüm van laag- naar hoogdynamisch) die werden vooropgesteld per fort. Bij elke uitvoering wordt het evenwicht bewaakt tussen het bestaande erfgoed en de aanwezige natuur. Lopende acties in de periode december 2016 mei SD1: bereiken van samenhang door herkenbaarheid o Voorbereiding bestek leesbaarheid: opmaak van bouwsteencatalogus voor de bewegwijzering op de Brialmontforten; opmaak implementatieplan: bevragen gemeenten o Verwerken studie Lidarbeelden en unieke Duitse WO-II luchtfoto s, inventarisatie en visualisatie van bewaarde relicten in GIS en delen data met relevante partners. o Opstart project Vergeten Linies III: verwerking bovenstaande studie in een publicatie. Uitbesteding aan de UGent. o Opvolgen studie Muurschilderingen : historisch graffiti in de forten. o Vervanging infobord Fort 7 Wilrijk na aanrijding. o Overleg met Regionaal Landschap Voorkempen voor project herkenbaarheid van de Antitankgracht. o Overleg Aquafin over Fortvlakte in Wijnegem: aanleg bufferbekken en mogelijkheden voor informatie en aanleg. SD2: bereiken van samenhang door beleving van de forten o Organisatie evenement: de Fortengordel 2017 en voorbereiding Fortengordel o Herwerking fietsboekje Herover de forten ; 2 e druk op exemplaren en verdeeld via de toeristische kantoren en tijdens de Fortengordel. o Organisatie werkgroepen museale forten. Met de publieksgerichte forten wordt bekeken hoe er nauwer kan worden samengewerkt. Hiervoor werden twee verkennende vergaderingen georganiseerd en een eerste werksessie onder begeleiding van participatiebureau Levuur.

6 6 o Infoborden: er wordt onderzocht waar er in 2017 bijkomende infoborden kunnen worden geplaatst (uit de reeds bestaande en toegepaste catalogus van het Europese project Forten en Linies in Grensbreed Perspectief). o Organisatie Geocaches in Brialmontforten o Organisatie samenwerking tussen de forten Lillo en Liefkenshoek ifv van de toekomstige (2018) overzetboot: gebruiken toeristische kansen die deze verbinding creëert. Hiervoor vonden twee vergaderingen plaats waarbij praktische afspraken en de inhoud van de toeristische infrastructuur besproken werd. Voor, tijdens en na de overzet zouden gebruikers delen van de lange geschiedenis tussen beide forten leren kennen. Hierbij wordt gedacht aan infoborden en videomateriaal. Er werden reeds contacten gelegd met het havenbedrijf, W&Z en DAB vloot voor de praktische aspecten. SD3: creëren van een zoom rond de stad Antwerpen o Ondersteunen planprogramma Rupel-Schelde: afstemming met de Vlaamse Landschandmaatschappij voor de landinrichtingsprojecten Rupelstreek (forten Klein-Brabant) en Zwijndrecht (defensieve dijk en fort St-Marie). o Opvolging sanering Fort Sint-Filips bij W&Z & havenbedrijf, onderhandeling over volledige documentatie in functie van het volledig verdwijnen van dit fort. o Opzetten samenwerking Agentschap Onroerend Erfgoed (OE) in 2017: organisatie studiedag beheerplannen, opzetten project inventarisatie Forten, ondersteunen bescherming forten en opstart afwegingskader forten. o Managementplannen IHD s: afstemming met het Agentschap voor Natuur en Bos en Dienst Milieu en Natuurbeleid binnen de provincie. o Managementplannen IHD: bijeenbrengen eigenaars forten met ANB. De coördinator speelt hier een belangrijke rol als neutrale bemiddelaar in deze gevoelige materie. o Advisering aan de hand van het kaderplan Fortengordels: RUP s gemeenten wanneer van toepassing op de fortgemeenten, witboek Ruimte Vlaanderen. o Overleg en afstemming met coördinatoren Zuidrand Antwerpen, Rupelstreek en Groene Zes in functie van de open ruimte rond Antwerpen. SD4: ondersteuning van forteigenaars, -beheerders, gemeenten/ontwikkelen van overlegplatform o Kennisverzameling coördinator: bijwonen infodagen, bilateraal contact fortbeheerders, opvolgen processen externe partners (WenZ, ANB, VLM, VMM, OE, ), opvolgen mogelijkheden Europese programma s, interne kennisdeling met andere provinciale diensten. o Informatie verlenen aan externen: (verschillende informatievragen over de forten, van thesisstudenten tot filmmaatschappijen op zoek naar locaties) o Ondersteuning opmaak beheerplan Fort Liezele en omgeving samen met VLM o Lerend Netwerk: organisatie vijfde Lerend Netwerk op 31 maart 2017: loopgraven op en tussen de forten: nieuwe ontdekkingen op basis van LIDAR onderzoek.

7 7 o o o o o o Ondersteuning fortbeheerders in opmaak beheerplannen OE & ANB Onderzoeken mogelijkheden sociale tewerkstelling voor onderhoud Brialmontforten. Voorbereiden nulinspectie forten door Monumentenwacht. Onderzoek mogelijkheden gebruik verweringssubsidies voor aankoop fort voor Natuurpunt. Opmaak beschermingsaanvraag fort Merksem op vraag district. Coördineren overleg Fort Sint-Marie: organisatie plaatsbezoek en opstart haalbaarheidsstudie. Spoor 3: communicatie De volgende communicatie-acties zijn voltooid in deze periode: o Verspreiding vlaggenmateriaal in huisstijl project naar forten en eerste gebruik tijdens Fortengordel: beachvlaggen, spandoeken en vlaggen. o Algemene communicatie Fortengordel 2017: affiche, flyer, evenementwebsite, promofilmpjes persberichten naar lokale en nationale pers, advertentie o Persmoment, 17 mei voor Fortengordel 2017 o Herdruk en verspreiding fietsboekje Herover de forten naar forten en toeristische diensten o Onderhoud website en facebookpagina Fortengordels Spoor 4: samenwerking Dit vierde spoor werd na de aanvraag van het tweede strategisch project toegevoegd. Net als visie, acties en communicatie is ook samenwerking een constante in het realiseren van een doelgerichte gebiedsontwikkeling; een goed proces is immers onontbeerlijk voor het bekomen van een gedragen resultaat. De afstemming tussen lopende en nieuwe projecten binnen het gebied gebeurt via de projectcoördinator en het actieplan. De coördinator maakt een overzicht van de verschillende initiatieven en brengt partners samen indien samenwerking opportuun is. Dit kan op schaal van de forten en schansen, op deelgebied niveau of op niveau van de fortengordels als geheel. De coördinator bewaakt bij de afstemming vertegenwoordiging door de verschillende sectoren om in de uitvoering het evenwicht te behouden tussen de belangrijke thema s: ruimtelijke samenhang, ecologische waarde, erfgoedwaarde, benutting en toegankelijkheid. Indien uitvoering plaatsvindt in het kader van het strategisch project, wordt dit opgenomen in het actieplan Samenwerking met de individuele forten gebeurde in deze periode intensief voor de organisatie van de Fortengordel. Hiervoor werd er eind 2017 een startvergadering gehouden en tijdens het voorjaar 2017 unilateraal overlegd. Naast de Fortengordel is er werk gemaakt van intensievere samenwerking tussen de forten onderling en met de projectcoördinatie. In de werkgroep museale forten wordt er gezocht naar een nauwere samenwerking tussen de publieksgerichte forten. Met de forten Liefkenshoek en Lillo, wordt er samen met W&Z, het havenbedrijf, DAB Vloot en Havenland gezocht hoe de toekomstige veerboot toeristisch/recreatief

8 8 geëxploiteerd kan worden. Samenwerking werd bovendien actief gezocht met andere bovenlokale organisaties zoals bij de Antitankgracht met het regionale landschap. In het project rond de ontwikkeling van fort Sint-Marie wordt er zowel samengewerkt met de twee gemeenten Zwijndrecht en Beveren, als met de hogere administraties van W&Z en VLM. De andere relevante Vlaamse instanties zijn bovendien tijdig in het proces betrokken. Zij worden verder blijvend betrokken. Hiervoor is er een processtructuur uitgewerkt met een stuurgroep van politici, een plangroep van ambtenaren en een begeleidingsgroep waarin verschillende Vlaamse instanties en middenveldorganisaties betrokken zijn. Voor elke actie wordt een structuur op maat uitgewerkt.

9 9 3. Planning 2017 Hier wordt een kort overzicht gegeven van de belangrijkste aandachtspunten van de werking van het project voor de laatste werkingsperiode: mei 2017 december Mei 2017 November 2017 In het najaar van 2017 worden verschillende projecten die de voorbije anderhalf jaar zijn opgestart afgerond, zoals bijvoorbeeld de studie muurschilderingen. Waar nodig worden de projecten verder opgevolgd, zoals de projecten rond St-Marie, St-Filips en tussen Lillo - Liefkenshoek. Nieuwe projecten die worden opgestart in het najaar zijn onder te verdelen in drie thema s: onderhoud en beheer, herkenbaarheid en beleving van de forten (bvb door een educatief pakket) en de invulling van de Brialmontforten. Er wordt bekeken met monumentenwacht en Kempens Landschap of er mogelijkheden zijn via sociale economie om het onderhoudsachterstand van de forten te verbeteren. Hierbij wordt prioriteit gegeven aan de Brialmontforten. Een volgend Lerend Netwerk wordt georganiseerd rond geïntegreerde beheerplannen in samenwerking met de agentschappen ANB en OE. Rond bekendheid en herkenbaarheid wordt er onderzocht of er een educatief pakket kan worden opgemaakt voor de forten, in het algemeen of per deelgebied. De invulling van de Brialmontforten is een project waarbij met de politieke verantwoordelijken wordt gezocht naar manieren om de private sector meer te betrekken bij het gebruik van de forten. Voor de aanwezige verenigingen wordt bovendien gezocht naar een betere regulering.

10 11 DEEL II: projectfiches Projectcoördinatie - Een optimale afstemming tussen de verschillende acties, deelgebieden en beleidslijnen in het projectgebied zorgen voor een vlotte uitvoering van het strategisch project. - Een duidelijke rolverdeling en een globaal zicht op de inspanningen van de verschillende partners in het project worden bewaakt. - Afstemming tussen de verschillende onderdelen en deelprojecten van alle partners. Het begeleiden, structureren en opvolgen van het proces, op de vier sporen. Het opzetten van een duidelijke projectstructuur waarbij een goed evenwicht nagestreefd wordt tussen volledigheid (verschillende partners, betrokkenen) en werkbaarheid. Rol projectcoördinator: de rol van de projectcoördinator bestaat uit het organiseren en sturen van het proces. Hij beoogt tevens de afstemming tussen de verschillende ideeën, projecten en partners. Projectcoördinator Kaat Mertens is in oktober 2014 aan de slag gegaan. Halverwege 2015 heeft er een personeelswissel plaatsgevonden. nam in oktober 2015 de coördinatie op zich. Kaat Mertens, sinds oktober 2015 Provincie Antwerpen (Dienst Gebiedsgericht Beleid en Dienst Erfgoed): projectcoördinatie Fortengordels - Dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid (DMN) - Dienst Ruimtelijke Planning (DRP) - Dienst Mobiliteit (DMOB) - Dienst Erfgoed (DE) - Dienst Landbouw en Plattelandsbeleid (DLP) - Monumentenwacht Antwerpen - Toerisme Provincie Antwerpen (TPA) - Communicatiedienst Provincie Antwerpen - Kempens Landschap - Gemeenten met forten - Vlaamse Overheid (Ruimte Vlaanderen), ANB, Onroerend Erfgoed, VLM, VMM, W&Z, - Simon Stevin VVC Timing Doorlopend Financiering - Projectsubsidie Vlaanderen (80%) - Reguliere middelen provincie (20%)

11 12 Spoor 1: visievorming Kaderplan Een globale visie voor de beide fortengordels in een kaderplan Een document met samenvatting van de historiek, het juridisch kader, bestaande toestand op drie niveaus(gordel, deelgebied, fort) met betrekking op de vijf thema s (Ruimtelijke samenhang, Erfgoed, Ecologie, Toegankelijkheid, Benutting), infofiches per fort en bijlage met uitwerking van bepaalde thema s. Opgemaakt tijdens het eerste strategisch project Fortengordels en verspreid naar de verschillende partners. Bekrachtigd door een aantal partners, zowel de gemeenten als Vlaamse overheden. Dit kaderplan wordt opgevolgd tijdens het tweede strategisch project. Kaat Mertens - Provincie Antwerpen Provinciale werkgroep en dagelijks bestuur kaderplan. - Studiebureau Grontmij, - Partners processtructuur kaderplan Timing Huidige fase Financiering Afgerond. Opvolging doorheen het tweede strategisch project. Binnen eerste strategisch project Fortengordels.

12 13 Spoor 1 visievorming en 2 acties Actieplan Komen tot een gedragen actieplan met een overzicht van de acties voor de periode van het strategisch project. Het geeft een overzicht van wie welke acties uitvoert om tot een duidelijke rolverdeling te komen. Een actieplan opgedeeld via de vier strategische doelstelling van het project. Het plan is een opsomming van alle mogelijke acties voor de komende twee jaar met een indicatie van de termijn en aanduiding van de initiatiefnemer en/of trekker. In de zomer en najaar 2016 werd een groot aantal actoren bevraagd. Met de resultaten van deze bevraging is het bestaande actieplan aangevuld en bijgewerkt. Het actieplan is opgemaakt en wordt permanent bijgewerkt naar aanleiding van contacten met stakeholders, voortschrijdend inzicht en opportuniteiten. Provinciebestuur Antwerpen: projectcoördinatie Fortengordels - Dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid (DMN) - Dienst Ruimtelijke Planning (DRP) - Dienst Mobiliteit (DMOB) - Dienst Erfgoed (DE) - Dienst Landbouw en Plattelandsbeleid (DLP) - Monumentenwacht Antwerpen - Toerisme Provincie Antwerpen - Stakeholders: gemeenten met fort, eigenaars en Vlaamse overheden Timing 2016; afgerond Huidige fase Afgerond maar opgevat als permanent werkdocument dat steeds in beweging is. Financiering /

13 14 Spoor 2: Acties SD1 : Samenhang door herkenbaarheid: huisstijl De forten naar het brede publiek promoten als een geheel, om de samenhang inzichtelijk en herkenbaar te maken. Het doel is om zo op termijn de gemeenschappelijke identiteit te bevorderen. Hierdoor worden de forten als geheel deel van het collectieve geheugen en wordt er draagvlak gecreëerd bij de bevolking Om het samenhangende systeem van de forten als een eenheid te presenteren wordt er consequent gebruik gemaakt van de huisstijl. Deze toont op een heldere manier het concept van de twee gordels en is gemakkelijk herkenbaar voor het brede publiek. Om de huisstijl tijdens het evenement de Fortengordel toe te passen werden er vlaggen, spandoeken en beachvlaggen aangekocht. Deze werden verspreid over de forten en worden gebruikt tijdens het overkoepelende evenement en tijdens eigen evenementen van de partners en de coördinatie. Ook bij andere (deel)projecten wordt de huisstijl gebruikt om te communiceren naar het brede publiek. Provinciebestuur Antwerpen: projectcoördinatie Fortengordels - Communicatiedienst - Fortbeheerders; externe partners Timing Huidige fase Financiering 2.159,85 Aanmaak en verspreiding vlaggen afgerond. Er wordt doorheen het project bekeken waar de huisstijl kan worden toegepast.

14 15 Spoor 2: Acties SD1 : Samenhang door herkenbaarheid: Lidaronderzoek UGent Om het samenhangende systeem van de forten als een eenheid te presenteren onderzoeken we of er bijkomende fysieke elementen (met erfgoedwaarde zoals loopgraven en bunkers) zijn die het systeem mee vorm geven. In een studie van de UGent is aan de hand van het nieuwe digitaal hoogtemodel op zoek gegaan naar de nog aanwezige militaire relicten (loopgraven ea.) tussen en op de forten. De relicten kunnen nieuwe ankers worden om de open ruimte tussen forten te vrijwaren. De studie is doorheen 2016 uitgevoerd en begin januari 2017 opgeleverd. Op 31 maart werd er een Lerend Netwerk over georganiseerd waar de resultaten zijn voorgesteld. De gegevens worden bovendien via GIS beschikbaar gesteld en reeds aan de relevante Vlaamse instanties gedeeld (ANB, VLM, OE). Gezien het belang van de ontdekkingen wordt er gewerkt aan een publicatie van de resultaten. Timing Huidige fase Provinciebestuur Antwerpen: projectcoördinatie Fortengordels - Dienst Erfgoed - UGent : onderzoek : publicatie in boekvorm. Er wordt samen met de onderzoekers gewerkt aan een publicatie. Dit wordt een derde deel binnen de reeks Vergeten Linies, die door de provincie zijn uitgegeven. Uitgave is voorzien tegen voorjaar Financiering Onderzoek: ,7 incl. inspectie en fotograaf. Publicatie: geschat op

15 16 Spoor 2: Acties SD1 : Samenhang door herkenbaarheid: Historische relicten Het versterken van de eenheid van de forten door het gemeenschappelijke erfgoed te inventariseren en bestuderen. Er is een studie uitgeschreven om de overgebleven iconografische relicten in de forten te inventariseren en te bestuderen. Hierbij wordt de focus gelegd op de bewaarde muurschilderingen. Na bevraging van de forten bleek dat er veel en verschillende relicten bewaard zijn, zoals opschriften en graffiti die het oorspronkelijk functioneren van het fort illustreren (bvb schiettabel bij schietgat); ingekraste namen en zelfs volledig decoratieve schilderingen. Tijdens de studie worden deze geïnventariseerd en de bewaringstoestand bestudeerd. Op basis hiervan worden aanbevelingen voor conservatie geformuleerd en kunnen er ook publieksgerichte acties mee ondernomen worden. Onderzoek loopt volgens planning. Provinciebestuur Antwerpen: projectcoördinatie Fortengordels - Monumentenwacht - Studiebureau Begga Vermaelen - Fortbeheerders Timing Huidige fase Financiering ,21 Bestek uitgestuurd eind De studie is opgestart in maart 2017 en wordt afgerond in november Plaatsbezoeken door studiebureau

16 17 Spoor 2: Acties SD1 : Samenhang door herkenbaarheid: Screenflanders Bekendmaken van de forten bij het publiek door deze beschikbaar te stellen als filmlocatie. Deze actie werd ondernomen nadat er regelmatig onderzoekers bij de coördinator kwamen vragen naar beschikbaarheid van de forten als filmlocatie. De forten die hierin interesse hebben werden aangemeld bij het filmloket van Screenflanders: forten en een schans werden opgenomen in de databank. Provinciebestuur Antwerpen: projectcoördinatie Fortengordels / - Forten en gemeenten die zich hebben aangemeld. Timing Huidige fase Afgerond Financiering /

17 18 Spoor 2: Acties SD1 : Samenhang door herkenbaarheid: Leesbaarheid Brialmontforten Op een uniforme manier het publiek wegwijs maken op de Brialmontforten. Deze actie werd ondernomen nadat er vanuit verschillende gemeenten in de Brialmontgordel de bekommernis werd geuit dat de bezoekers van de forten moeite hebben met zicht te oriënteren. Een goed doordachte en homogene bewegwijzering kan dit verbeteren. Om dit uniform aan te pakken en daarmee de herkenbaarheid van de forten als gordel te verhogen wordt er een studie uitgeschreven om een bouwsteencatalogus uit te werken. Tegelijkertijd wordt er een studie uitgevoerd om deze catalogus te implementeren. Er wordt bovendien bekeken hoe de bereikbaarheid van de forten verbeterd kan worden. - Bestek in opmaak; overleg met gemeenten Provinciebestuur Antwerpen: projectcoördinatie Fortengordels - DMOB (mobiliteit) Timing Huidige fase Financiering - Brialmontforten en hun gemeenten Besprekingen met gemeenten Nog te bepalen: kosten voor studiewerk door project Fortengordels Kosten voor implementatie: cofinanciering gemeenten

18 19 Spoor 2: Acties SD2 : Samenhang door beleving: Evenement Fortengordel Via een bovenlokaal evenement het grote publiek laten kennismaken met de forten. Een bovenlokaal evenement waarbij de Forten zich als geheel naar het publiek profileren. De forten zijn met elkaar verbonden met fietsroutes waarbij de bezoekers worden aangemoedigd om de groene zoom die de forten verbindt te ontdekken. Op de forten zelf wordt het hedendaagse aanbod aan het brede publiek getoond. De natuur- en erfgoedwaarden worden op verschillende manieren geduid. Door contact met nationale media (Gazet van Antwerpen en Radio 2) bereikt dit evenement een groot publiek waarvan een deel nooit in aanraking komt met de forten. De mensen worden er bovendien op gewezen dat de meeste forten doorheen het jaar te gebruiken zijn als plaatsen van recreatie en ontspanning. Tijdens de editie van 2015 deden 19 forten mee aan dit evenement. In de editie van 2016 werd dit verruimd met 3 forten: Fort s-gravenwezel, Fort Koningshooikt en Fort Walem. In 2017 is dit uitgebreid met Schans Puurs en Fort Lillo. Fortengordel 2015 vond plaats op 17 mei 2015 met 8600 bezoekers in 19 forten. De Fortengordel 2016 op 15 mei met 8750 bezoekers op 21 forten. De editie van 2017 vond plaats op 21 mei met als thema muziek, dit jaar werd er een record aantal bezoekers van geteld, over 23 forten. Editie 2017 was een groot succes. Provinciebestuur Antwerpen: projectcoördinatie Fortengordels Facilitaire dienst, Communicatiedienst De deelnemende forten. Timing Voorbereiding tijdens het voorjaar 2015, 2016 en Huidige fase Voorbereiding editie 2018 Financiering De editie 2015 koste in totaal ,59. De editie 2016 kostte ,33. Kostprijs 2017 nog onbekend.

19 20 Spoor 2: Acties SD2 : Samenhang door beleving: fietsroutes Editie 2016 & Editie 2017 Het vergroten van de bekendheid van de forten bij recreanten. Het verhogen van het aantal bezoekers aan de forten doorheen het jaar. Een recreatieve publicatie op basis van de fietsknooppunten met 6 routes, in totaal 40 pagina s. Hiermee krijgt het brede publiek de kans om in contact te komen met de forten. In 2016 is de nieuwe brochure gecreëerd. Dit werd exemplaren gedrukt en verdeeld over de toeristische diensten in de buurt van de forten en tijdens de Fortengordel De routes worden ook digitaal verspreid. In voorjaar 2017 is de brochure herwerkt ifv van de aangepaste knooppunten en opnieuw gedrukt en verdeeld. Provinciebestuur Antwerpen: projectcoördinatie Fortengordels Toerisme provincie Antwerpen (TPA) De lokale toerismekantoren. De fortbeheerders. Timing Huidige fase Herdruk en verdeling. Financiering Kostprijs eerste editie in totaal (vormgeving en druk): 4.499,57. Herdruk: 2.749,84.

20 21 Spoor 2: Acties SD2 : Samenhang door beleving: samenwerking museale forten De forten aan het brede publiek presenteren als interessante bestemmingen voor recreatie en cultuur en hiervoor de beschikbare middelen bundelen. Met de verschillende museale forten wordt er gezocht naar de mogelijkheden en vormen van samenwerking. Dit kan bijvoorbeeld door het creëren van een gemeenschappelijke tijdelijke activiteit, door het voeren van gemeenschappelijke communicatie en door inspiratie op te doen bij elkaar en zo steeds vernieuwende activiteiten te ontwikkelen om een breed publiek aan te trekken. Tijdens een eerste vergadering met de verschillende museale forten in het najaar 2016 was het duidelijk dat er voldoende animo is om tot een betere samenwerking te komen. Op een volgende bijeenkomt begin 2017 zijn de mogelijkheden en beperkingen onderzocht. Op 2 juni 2017 wordt er in samenwerking met Levuur cvba een werksessie georganiseerd om dit proces te stroomlijnen. Provinciebestuur Antwerpen: projectcoördinatie Fortengordels Toerisme provincie Antwerpen (TPA) De fortbeheerders van de museale forten. Levuur cvba Timing Huidige fase Voorbereiding 2 e werkgroep in augustus waarbij de mogelijkheden verder worden uitgewerkt. Financiering Begeleiding door Levuur cvba: 4.055,93

21 22 Spoor 2: Acties SD2 : Samenhang door beleving: Scheldeforten en het veer De historische relatie tussen de forten Lillo en Liefkenshoek zichtbaar en beleefbaar maken voor recreanten/toeristen. Beide forten aantrekkelijker maken om te bezoeken met de fiets. In de loop van 2018 wordt er een nieuwe overzetboot ingezet op de Schelde. Deze zal varen tussen beide forten. De bezoeker krijgt tijdens de overzet informatie mee over de geschiedenis van de forten en de veren die hen altijd heeft verbonden. Er zijn reeds drie vergaderingen georganiseerd waarop respectievelijk het draagvlak voor het project, inhoudelijke haalbaarheid en historisch beeldmateriaal is onderzocht. In het najaar wordt dit verder uitgewerkt. Er wordt overlegd met DAB Vloot voor praktische en technische afspraken. De inhoud wordt bovendien voorgesteld aan een brede expertengroep en betrokken instanties. Provinciebestuur Antwerpen: projectcoördinatie Fortengordels Toerisme provincie Antwerpen (TPA) - gemeente Beveren (Liefkenshoek) & Stad Antwerpen, (MAS en Lillo) - DAB Vloot (uitbater), Haven van Antwerpen (staat in voor bouw steigers en toekomst waterbus) Timing Huidige fase elijk onderzoek: opzoeking historisch beeldmateriaal. Praktisch: overleg DAB Vloot Financiering Nog te bepalen.

22 23 Spoor 2: Acties SD3 : Zoom rond Antwerpen: Landinrichtingsproject Schelde & Rupel Inrichting van gebieden in Klein-Brabant en Zwijndrecht. De Vlaamse Landmaatschappij is gestart met een Landinrichtingsplan (LIP) in gebieden aan de Rupel en Schelde. De forten van Zwijndrecht en Klein-Brabant maken hier een belangrijk deel van uit. De coördinator Fortengordels volgt deze projecten op, brengt het belang van de forten voor de landinrichting naar voor en bewaakt de insteek van het kaderplan bij de toekomstige uitvoering. In uitvoering Eddy Vermeerbergen (VLM) Vlaamse Landmaatschappij Dienst Erfgoed, Dienst mobiliteit en Dienst Integraal Waterbeleid Partners planbegeleidingsgroep Timing Huidige fase Financiering / Fort Liezele: Eind 2017 wordt er een studiebureau door VLM aangezocht voor de opmaak van het beheerplan. Zwijndrecht: begeleiding studie Fort Sint-Marie

23 24 Spoor 2: Acties SD3 : Zoom rond Antwerpen: managementplannen IHD - ANB Het verbeteren van de forten als habitatgebied voor vleermuizen en andere natura-2000 soorten. Het Agentschap Natuur en Bos voorziet in de opmaak van managementplannen met Instandhoudingsdoelstellingen. Per fort wordt er een zoneringsplan opgemaakt en een aangepast beheer toegepast. Na goedkeuring van de zoekzones wordt er een provinciaal infomoment gepland waarbij het managementplan word geëvalueerd. Hans De Schryver Agentschap Natuur en Bos Dienst Milieu en Natuur De coördinator fortengordels volgt dit proces vanuit het strategisch project. De managementplannen worden meegenomen naar de toekomstige geïntegreerde beheersplannen. Timing Huidige fase Financiering / Door het uitblijven van het wetgevend kader wordt er samen gezocht naar een manier om de habitatgebieden te verbeteren, oa. via beheerplannen

24 25 Spoor 2: Acties SD3 : Zoom rond Antwerpen: erfgoed Het bewaren en/of verbeteren van het bestaande onroerende, roerende en immateriële erfgoed van de forten. - Overleg Agentschap Onroerend Erfgoed (OE). - Ondersteunen vragen vanuit veld naar bescherming & opname in inventaris. - Ondersteunen vragen vanuit veld naar de opmaak van beheerplannen. - Ondersteunen vragen naar bijkomende studies. - Ondersteunen bij ad hoc vragen rond restauratie/ conservatie/ consolidatie van bepaalde delen of onderdelen van de forten. - Laten inspecteren van de forten door Monumentenwacht. Op basis van hun rapporten kunnen er algemene aanbevelingen worden gedaan naar preventief onderhoud. - Doorlopend. Inspecties van monumentenwacht worden besproken met de eigenaars. - Samen met OE wordt er gewerkt aan het aanvullen van de inventarisdatabank - Op vraag van het District Merksem opmaak beschermingsaanvraag voorjaar Het agentschap OE stelt in een afwegingskader op voor de bescherming van alle forten en andere relicten. - Voorjaar 2017: overleg over toekomst Fort Sint-Filips, rechterschelde oever ifv van sanering Timing Huidige fase Financiering Agentschap Onroerend Erfgoed, Provinciebestuur Antwerpen en/of de forteigenaars Monumentenwacht Antwerpen, Dienst Erfgoed - Agentschap Onroerend Erfgoed - Forteigenaars Opmaak inventaris en beschermingsaanvraag Fort Merksem Deze actie vereist geen bijkomende financiering.

25 26 Spoor 2: Acties SD3 : Zoom rond Antwerpen: beheerplannen Het bewaren en/of verbeteren van het bestaande toestand van de forten voor zowel natuur- als erfgoedwaarden. De geïntegreerde beheerplannen voor natuur en erfgoed zijn belangrijke gereedschappen om de toestand van de forten op de lange termijn te bewaren en/of verbeteren. Vanuit het project Fortengordels worden de forten aangespoord om deze plannen te laten opmaken én te implementeren. Hierbij wordt het belang van de geïntegreerde plannen benadrukt en op de kwaliteit en homogeniteit gewaakt.. - Deze actie bevindt zich in een opstartfase. Er is bij een aantal forten een eerste impuls gegeven om deze plannen te laten opstellen door voorstellingen voor schepencolleges. - Met ANB wordt er gezocht naar een werkbare studiedruk ifv van de te verzamelen gegevens over vleermuizen. - Samen met het agentschap OE wordt er in de eerste helft 2017 een studiedag georganiseerd om de gemeenten beter in te lichten over het belang en de werking van beheerplannen. Timing Huidige fase Financiering Provincie Antwerpen en Forteigenaars Monumentenwacht Antwerpen, Dienst Erfgoed, Dienst Milieu en Natuurbeleid - Agentschap Onroerend Erfgoed - Agentschap ANB - Fort eigenaars Voorbereiding studiedag beheerplannen. Deze actie vereist geen bijkomende financiering.

26 27 Spoor 2: Acties SD3 : Zoom rond Antwerpen: open ruimte Het behouden van de open ruimte van het schutsveld van de forten. De forten optimaal laten functioneren als groene stapstenen en als een echte groene zoom rond Antwerpen. - Geven van advies bij de opmaak van RUP s en andere beleidsdocumenten van de ruimtelijke ordening, zoals het groenplan van de stad Antwerpen. - Ondersteuning strategisch project Open Ruimte Zuidrand - Bij alle acties en contacten van de projectcoördinator wordt het belang van de Forten voor de Open Ruimte meegenomen. Hefboomstudie en visievorming Zuidrand Gemeenten Departement Ruimte, Erfgoed en Mobiliteit; Dienst Milieu en Natuurbeleid - Studiebureaus - Ruimtelijke ordening diensten gemeentes met fort. Timing Doorlopend Huidige fase / Financiering /

27 28 Spoor 2: Acties SD3 : Overlegplatform: kenniscentrum Ondersteuning partners door centraal verzamelen en verspreiden informatie. / Kennisverzameling coördinator: bijwonen infodagen, bilateraal contact fortbeheerders, opvolgen processen externe partners (WenZ, ANB, VLM, VMM, OE, ), opvolgen mogelijkheden Europese programma s, interne kennisdeling met andere provinciale diensten. Externe informatieverlening: verschillende informatievragen over de forten, van thesisstudenten tot filmmaatschappijen en eventbureaus op zoek naar originele locaties Provinciebestuur Antwerpen Interne diensten die betrekking hebben op de forten: mobiliteit, economie, ruimte, natuur, erfgoed, toerisme; Fortbeheerders, Vlaamse Overheden, Europese instellingen Timing Huidige fase / Financiering /

28 29 Spoor 2: Acties SD4 : Overlegplatform: Fort Sint-Marie Bewaken kwalitateit en evenwichtige invulling forten die worden verlaten door Defensie. Samenbrengen partners voor zoektocht naar een nieuwe functie voor Fort Sint-Marie. Binnen het Landinrichtingsplan Rupel en Schelde is Zwijndrecht een van de betrokken gemeenten. Op vraag van de gemeente voerde de coördinator Fortengordels verkennende gesprekken bij de huidige eigenaar van het fort, Defensie. Hieruit is een apart project ontstaan waarbij er gezocht wordt naar een nieuwe invulling en op termijn mogelijke aankoop van het fort. Dit werd gecoördineerd door het project Fortengordels. Dit resulteerde in drie vergaderingen en een plaatsbezoek met de aanwezigheid van betrokken Vlaamse instanties. De eerstelijns partners zijn: Zwijndrecht, Beveren, VLM, W&Z en maatschappij Linkerscheldeoever(MLSO). Op de laatste vergadering (27/04/2017) is beslist om een haalbaarheidsstudie uit te laten voeren door een studiebureau. Deze studie wordt betaald en gecoördineerd door de maatschappij Linkerscheldeoever. Het project fortengordels coördineert het inhoudelijk. Er is een opdracht uitgeschreven. In juni 2017 wordt het winnende bureau aangesteld. / Provinciebestuur Antwerpen Gemeenten Zwijndrecht & Beveren VLM, W&Z, Defensie Timing Huidige fase Financiering Eind juni wordt het studiebureau aangesteld. Zij starten in september 2017 en hebben 9 maand voor de uitvoering. Tijdens dit onderzoek worden er 3 begeleidingsgroepen georganiseerd met verschillende overheden ; door MLSO

29 30 Spoor 3: Communicatie Website Fortengordels.be Verspreiden van de kennis over én de recreatiemogelijkheden van de forten via de website De website biedt informatie over de geschiedenis, huidige erfgoed- en natuurlijke waarden, en recreatiemogelijkheden. Een overzichtskaart geeft de locatie van de forten weer en toont het geheel van de forten, per fort is er een aparte pagina. Website hervormd van informatief over geschiedenis naar een meer recreatieve insteek. De website is bovendien responsive gemaakt, bruikbaar voor mobiele toepassingen. Provinciebestuur Antwerpen Communicatiedienst, Dienst Erfgoed en Dienst Milieu en Natuur De fortbeheerders worden gecontacteerd voor input in de vernieuwde website. Timing voorjaar Huidige fase Afgerond. In voorjaar 2017 inhoudelijk verder aangevuld. Financiering Kostprijs vernieuwing door pure-communication: ,70

30 31 Spoor 3: Communicatie Fortengordel De fortengordels en forten bekend maken bij het brede publiek. Het evenement de fortengordel in de kijker zetten bij via de lokale en landelijke pers. In het voorjaar 2017 zijn er een aantal communicatie acties georganiseerd in het kader van het evenement de Fortengordel. Papieren communicatie: - verspreiding flyers en affiche over de 22 deelnemende forten en gemeenten - verspreiding programmabrochure en advertenties via Gazet van Antwerpen Audiovisueel materiaal: - bestelling reportages over Forten bij Radio 2 Pers: - versturen verschillende persteksten, agendatip, hoogtepunten naar brede pers - versturen promotieteksten naar lokale communicatieambtenaren - Persmoment op 17 mei 2017 en officiële opening evenement op 21 mei 2017 Provinciebestuur Antwerpen: projectcoördinatie Fortengordels - Communicatiedienst provincie Antwerpen - Persdienst provincie Antwerpen - Fortbeheerders Timing januari tot mei 2017: organisatie en communicatie Huidige fase Afronding versie Voorbereiding evenement Fortengordel 2018 Financiering /

31 32 Spoor 4: Samenwerking Afstemming en overleg Via een goed proces komen tot gedragen acties en een duurzaam resultaat. Binnen het tweede strategisch project is er een nieuwe processtructuur ontwikkeld. De verschillende groepen hebben een omlijnde samenstelling en takenpakket. De stuurgroep neemt beslissingen op beleidsniveau. De plangroep zorgt voor afstemming tussen de verschillende beleidsniveaus door ambtelijk overleg. De werkgroepen behandelen een specifieke actie en zorgen voor de uitwerking en uitvoering. Het Levend Netwerk geeft ruimte voor kennisuitwisseling. In najaar 2017 wordt in functie van verderzetting project binnen de provincie gewerkt aan een nieuwe invulling van de processtructuur. Provinciebestuur Antwerpen Dienst Gebiedsgericht beleid Gemeenten en beheerders forten, Vlaamse overheden Timing Doorlopend Huidige fase / Financiering /

32 33 Spoor 4: Samenwerking Kennisdeling Lerend Netwerk Delen nieuwe informatie met en tussen fortpartners. Het Levend Netwerk is een manier in de processtructuur om de fortpartners bijeen te brengen rond een specifiek thema en informatie met hen te delen. Bovendien biedt de informele opzet de partners de kans om ook onderling kennis uit te wisselen. Volgende Lerende Netwerken werden reeds georganiseerd: 7 oktober 2014: Natuurdoelen IHD 19 januari 2015: mogelijkheden Europese subsidies; 59 aanwezigen 6 juni 2016: Vleermuisstudies: recente inzichten vleermuizen; 46 aanwezigen 19 oktober 2016: workshop onderhoudsmensen Brialmontforten met monumentenwacht; 15 deelnemers 31 maart 2017: studie Lidar loopgraven: 70 aanwezigen Provinciebestuur Antwerpen Afhankelijk thema (dienst Europa, Milieu & Natuurbeleid, Economie, erfgoed, ) Relevante inhoudelijke partners: Dienst Europa, ANB, Natuurpunt, Monumentenwacht, UGent, Timing Doorlopend Huidige fase Planning Lerend Netwerk Beheerplannen met Agentschap OE in oktober Financiering /

33 34 Spoor 4: Samenwerking Ad hoc samenwerkingen / Kennisdeling: de coördinator blijft op de hoogte van wat er bij de forten leeft en kan op die manier tijdig de juiste partners bijeenbrengen. Op deze manieren ontstaan er synergiën. Kleinere acties initiëren waarbij met een kleine inspanning soms veel resultaat kan geboekt worden. Enkele voorbeelden hiervan zijn: - Bemiddelen coördinator bij opmaak samenwerkingsovereenkomst natuur en erfgoedverenigingen fort Bornem - Bemiddelen gemeente en eigenaar Fort Haasdonk over onteigening en toegankelijkheid - Inlichten gebruikers en eigenaars over bestaan verschillende subsidiemogelijkheden. - ondersteunen fort 2 Wommelgem bij opmaak beheerplan Provinciebestuur Antwerpen / / Timing Doorlopend Huidige fase / Financiering /