Het sociaaleconomisch profiel van de Vlaamse Rand kunnen we als volgt samenvatten.

Transcriptie

1 Een blik op de Vlaamse Rand rond Brussel Toespraak van Minister-President Yves Leterme Lot, 23 maart 2007 De Studiedienst van de Vlaamse Regering maakte een algemene omgevingsanalyse over de Vlaamse Rand. De Vlaamse Rand is het gebied dat grenst aan het Hoofdstedelijk Gewest Brussel of aan een van de faciliteitengemeenten en omvat 19 gemeenten. Zes hiervan hebben taalfaciliteiten. De Vlaamse Regering wil het Nederlandstalige karakter van het gebied versterken en de levenskwaliteit van zijn bewoners bevorderen, zo staat in het regeerakkoord van deze Vlaamse Regering. Deze studie wil een stand van zaken opstellen. Het sociaaleconomisch profiel van de Vlaamse Rand kunnen we als volgt samenvatten. Demografie (dia 2-4): relatief sterke bevolkingsaangroei De Vlaamse Rand kent een groeidynamiek die sterker is dan gemiddeld in het Vlaamse Gewest (+7,9% tussen ). Volgens prognoses van de Studiedienst zal deze groei zich verder zetten, zij het iets minder sterk. De bevolkingsaangroei was in het verleden vooral te danken aan het positieve migratiesaldo. Er is een belangrijke instroom van jonge gezinnen vanuit het Brussels Hoofdstedelijk gebied waardoor het een relatief jonge structuur heeft. We stellen echter een netto-uitstroom vast in enkele faciliteitengemeenten zoals Kraainem, Wezembeek-Oppem en Sint-Genesius-Rode. Er is vooral een netto-instroom rond de economische knooppunten zoals de luchthavenzone en de kanaalzone. Welvaart (dia 5): globaal welstellend De Vlaamse Rand is een welstellende regio met een hoog inkomensniveau (gemiddeld inkomen per inwoner ligt 13,6% boven Vlaams Gewest). De inkomens groeien er de laatste jaren weliswaar minder snel dan elders in Vlaanderen (hoog startpunt). We stellen niettemin grote verschillen vast: globaal zijn er relatief meer lage inkomens dan in Vlaanderen: 18,4% aangiften lager dan euro (17,7% in VG) en zijn er ook meer hoge inkomens: 14,4% boven euro jaarinkomen (9,7% in VG). Daarenboven zijn er grote verschillen tussen en binnen de gemeenten. Voorzieningen (dia 6) Het aanbod aan welzijns- en gezondheidsvoorzieningen zowel residentieel als ambulant, ligt onder het niveau van het Vlaamse Gewest. Er is een ruim aanbod aan cultuur- en gemeenschapscentra gesubsidieerd door Vlaamse overheid (zes cultuurcentra en zes gemeenschapscentra beheerd door vzw De Rand) die een gevarieerd programma aanbieden dat ook voor anderstaligen aantrekkelijk is en die ondersteuning geven aan het verenigingsleven. Het aantal voorstellingen en cultuurevenementen buiten deze centra is gering (3,5 culturele voorstellingen/1000inw tov 7,5 in VG). Dit kan verklaard worden door de concurrentie met naburige grote steden en door de beperktere gemeentelijke inzet van middelen 1

2 (vooral in de gemeenten met taalfaciliteiten). Vier faciliteitengemeenten (Drogenbos, Linkebeek, Kraainem, Wezembeek-Oppem) hebben nog steeds geen erkende Nederlandstalige openbare bibliotheek. Kinderen uit de Vlaamse Rand gaan in mindere mate naar de onderwijsinstellingen (erkend door Vlaamse Gemeenschap) in hun buurt dan in Vlaanderen. Er is blijkbaar een relatief grote aantrekkingskracht vanwege grote Nederlandstalige schoolgemeenschappen buiten de Rand en van de internationale en Europese scholen. De Franstalige basisscholen in de faciliteitengemeenten zijn enkel toegankelijk voor de inwoners. Het aanbod aan secundair onderwijs is beperkter (aantal, keuzerichtingen), rekening houdend met het ruime aanbod in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Goed nieuws is dat het leerlingenaantal in de Nederlandstalige basisscholen in de faciliteitengemeenten steeg met 14% sinds De kwaliteit van het onderwijs speelt ongetwijfeld mee. Het marktaandeel van het Nederlandstalig onderwijs in de faciliteitengemeenten steeg van 53,7% in 1997 tot 56,2% in 2006 (telling februari). Ruimtegebruik en wonen (dia 7-11): residentieel maar ook nog relatief veel groen Een relatief hoog aandeel van het territorium is bebouwd (27,9% t.o.v. 18,6% in Vlaams Gewest). De residentiele functie is er belangrijk (19,9% t.o.v. 12,7% Vlaams Gewest) vooral in de zuidelijke rand. De oppervlakte die ingenomen is door appartementen, opslagruimten en nutsvoorzieningen verdubbelde in 20 jaar tijd ( ). Er was een explosieve uitbreiding voor kantoorgebouwen (3 maal) met hoge concentratie in Zaventem, Machelen en Wezembeek-Oppem. De industriële gebouwen volgen de kanaalzone. Het beeld van de groene gordel bestaat echt: Er is relatief veel groen, we vinden er meer boomgaarden, parken en bossen dan gemiddeld in Vlaanderen. Er zijn grote boscomplexen in het zuidoosten (Zoniënwoud) Het woningpatrimonium in de Vlaamse Rand is van goede kwaliteit, wat deels te maken heeft met de recentere ouderdom van het patrimonium (minder oude gebouwen van vóór 1946) en de gemiddeld grotere woonoppervlakte per inwoner (35,2m² per inw. t.o.v. 33,4 in VG). Er zijn iets minder sociale huurwoningen (4,2% van aantal wooneenheden), maar de wachtlijst is ook niet groot (1,8 kandidaten per 100 huishoudens t.o.v. 3 in VG) Aankopen van bouwgrond en woningen is een zeer dure zaak, voor een grote woning betaalt men er gemakkelijk euro meer en de bouwgrond is in de Vlaamse Rand gemiddeld 47euro/m² duurder. Het blijft ook duur voor de lokale bevolking ondanks hun hoger inkomensniveau. Sinds 1998 brak er een prijzenslag los. In 15 jaar tijd zijn de bouwgrondprijzen in de Vlaamse Rand verdrievoudigd, in het Vlaamse Gewest zelfs verviervoudigd. Er zit blijkbaar een grote prijzendruk op bouwgronden rond de economische groeipolen in de Oostrand. De prijzen liggen er hoog en stijgen snel. 2

3 Economische structuur en arbeidsmarkt (dia 12-14): hoge werkgelegenheidsgraad vooral in tertiaire sector De Vlaamse Rand biedt heel wat jobs aan. De werkgelegenheidsgraad ligt ver boven het Vlaamse gemiddelde (74,6% t.o.v. 63,7%). Er is minder werkloosheid in deze regio en bovendien zijn er minder jongeren, minder langdurig en laaggeschoolden bij de werkzoekenden, wel meer hooggeschoolden. De grootste werkgevers vinden we in de tertiaire sector (66,2% t.o.v. 37,8% in Vlaams Gewest), vooral bij de zakelijke diensten en de groothandel. De quartaire sector is in de Rand niet zo belangrijk als men zou vermoeden in de nabijheid van de hoofdstad. 29% van de jobs behoren tot de groep van kennisintensieve diensten, het dubbele van het Vlaamse Gewest (14,5%). De tewerkstelling in de secundaire sector daalde in elf jaar tijd met 28% (tussen 1993 en 2004), veel meer dan in het Vlaamse Gewest (-11%). Dé grote specialiteit in de Vlaamse Rand is de luchtvaartindustrie, uiteraard verbonden aan de activiteiten in en rond de luchthaven van Zaventem. Grote variatie tussen de gemeenten Deze studie toont aan dat er een grote variatie is tussen de gemeenten. Merchtem, Meise en Grimbergen hebben nog een relatief landelijk karakter kunnen bewaren zo dicht bij de hoofdstad. Zaventem, Machelen, Vilvoorde, Drogenbos zijn echte tewerkstellingspolen met een hoog aanbod aan tewerkstellingsplaatsen, waarvan 1/3 nog in de industrie. De Zuid-Oostrand (Kraainem, Wezembeek-Oppem, Tervuren, Overijse, Hoeilaart, Sint-Genesius-Rode, Linkebeek) en Wemmel hebben een residentieel karakter met nog relatief veel oppervlakte bos en tuinen; veel open bebouwing met relatief grote bouwpercelen en woningen met hoog comfort; de woningen en de bouwgrond zijn er zeer duur. De Zuid-Westzone met Asse, Dilbeek, Sint-Pieters-Leeuw, Beersel heeft een suburbaan karakter met een minder welstellende bevolking en minder dichte bebouwing dan in de Zuidrand. Vlaams karakter (dia 15-28): sterke internationalisering Doordat er sinds 1947 geen talentellingen meer georganiseerd worden, kunnen we enkel bij benadering het Vlaamse karakter van de 19 randgemeenten meten. Het gaat echter om meer dan alleen verfransing. De Vlaamse Rand heeft een internationaal karakter. 1 op 10 inwoners van de Vlaamse Rand heeft een buitenlandse nationaliteit, dit is dubbel zoveel als gemiddeld in Vlaanderen; drievierde komt uit EU-25. Het aantal vreemdelingen stijgt er bovendien sneller dan in Vlaanderen, vooral dan in de niet-faciliteitengemeenten. De hoogste concentratie blijft niettemin in de Zuid-Oostrand. Deze internationalisering zit nog dieper dan de statistieken op basis van de huidige nationaliteit laten vermoeden (Rijksregister). Kind & Gezin heeft een goed zicht op jonge gezinnen met een geboorte. Ruim een kwart van de moeders van kinderen geboren in 2005 had bij de geboorte een buitenlandse nationaliteit tegenover 18,8% in heel het Vlaamse Gewest. In de Oostrand heeft zelfs meer dan 1 op 3 jonge moeders een vreemde nationaliteit. Veruit de grootste groep komt uit Westerse landen. In de industriële gemeenten zoals Machelen, Vilvoorde en Drogenbos wonen meer gezinnen met oorspronkelijke nationaliteit uit de Maghreblanden en Turkije. 3

4 Deze internationalisering speelt nog verder door in het taalgebruik. In méér dan de helft van de gezinnen van kinderen geboren in 2005 verloopt de communicatie met de diensten van Kind & Gezin niet in het Nederlands. In één derde van de gezinnen in de Vlaamse Rand gebeurt dit in het Frans. Maar gemiddelden zijn hier een slechte maat. Van de jonge gezinnen waarvan de moeder de Belgische nationaliteit heeft bij geboorte, spreekt enkel 6 op 10 Nederlands met de diensten van Kind en Gezin. Jonge moeders uit Westerse landen spreken maar in beperkte mate Nederlands (14%) vooral Frans (31%) maar ook Engels (20%), Duits (9%) of ze proberen zich met een mixt van deze talen verstaanbaar te maken. De ruime omvang van het internationale karakter van de Rand wordt bevestigd door de onderwijsstatistieken. 37,8 % van de leerlingen in het basisonderwijs (inclusief de erkende Franstalige basisscholen) is anderstalig, tegenover 14,1% in heel het Vlaamse Gewest. We stellen zeer hoge concentraties vast in Kraainem, Wezembeek-Oppem en Drogenbos (>75%). Hoe vertaalt deze anderstaligheid zich in electorale keuzes? Vergelijking maken tussen meerdere verkiezingsuitslagen is een delicate zaak. Eerst omdat het soort stemgerechtigde kiezers verschilt: bij de verkiezingen voor provincie, Vlaams Parlement, Kamer en Senaat hebben inwoners met buitenlandse nationaliteit tot op heden geen stemrecht, EU-burgers kunnen aan Europese en gemeenteraadsverkiezingen deelnemen, voor de gemeenteraadsverkiezingen mogen ook niet EU-burgers die vijf jaar of langer in België verbleven stemmen. Deze impact is echter beperkt: in de faciliteitengemeenten maken de buitenlanders enkel 3,1% van het kiezerskorps uit, vooral EU-burgers. Het type kandidaat verschilt: bij gemeenteraadsverkiezingen komen lokale kandidaten op, bij de Europese verkiezingen dingen nationale kopstukken mee. De kieskringen verschillen bovendien (gemeente, district, provincie Vlaams-Brabant, tweetalige kieskring B-H-V). Bij de provinciale en Vlaamse verkiezingen verenigen de Franstalige partijen zich in de eenheidslijst Union Francophone. Bij Europese verkiezingen wordt enkel met Nederlandstalige en Franstalige kiescolleges gewerkt. Beide bieden zich aan in Brussel-Halle-Vilvoorde. Bij lokale verkiezingen worden soms taalgemengde lijsten samengesteld, vaak eenheidslijsten rond een gekende lokale figuur. We vergelijken daarom per type verkiezingsniveau. Voor de gemeenteraadsverkiezingen houden de Nederlandstalige lijsten in de Vlaamse Rand vrij goed stand tussen 1976 en 2006, met drievierde van de kiezers. In de faciliteitengemeenten komt steeds meer een bipolair landschap tot stand, met Nederlandstalige en Franstalige eenheids- of kartellijsten. De Nederlandstalige lijsten gaan er keer op keer achteruit, -7,4% sinds De stemmen van de tweetalige lijsten worden in hoofdzaak opgeslokt door de Franstalige lijsten. Deze waren in 2006 goed voor ruim de helft (59,3%) van de kiezers, een verdubbeling sinds 1976 na de fusies van de gemeenten (26,9% in 1976). In de niet-faciliteitengemeenten treffen we vaak een Franstalige eenheidslijst aan tegenover het brede Vlaamse politiek spectrum. Bij de jongste verkiezingen kwamen in Merchtem, Asse, Machelen en Meise geen Franstalige lijsten op. In de negen nietfaciliteitengemeenten waar dit wel het geval is, houden de Nederlandstalige lijsten 4

5 goed stand (81,4% in 2006, status quo in vergelijking met 1976, wel -2,5% sinds 2000). De Franstalige lijsten danken hun lichte vooruitgang (16,7% tov 13,8% in 1976) in deze randgemeenten vooral aan de recuperatie van de taalgemengde lijsten. Voor de provincieraadsverkiezingen (provincie Vlaams-Brabant bestaat sinds 1994) kennen de Franstalige eenheidslijsten in het arrondissement Halle-Vilvoorde een lichte stijging tussen 1994 en De resultaten per kieskanton verschillen erg. Ze behalen hoge scores in het kanton Zaventem (30%), terwijl ze beperkte aanhang hebben in de noordelijke kantons Asse en Vilvoorde. Voor de verkiezingen van het Vlaamse parlement vinden we een gelijkaardig patroon, al behaalt de Franstalige eenheidslijst licht lagere percentages dan voor de provinciale verkiezingen. De Franstalige lijsten behalen bij de verkiezingen voor het Europese parlement overal fors hogere resultaten dan bij de verkiezingen voor het Vlaamse Parlement. Dit is opvallend omdat de twee laatste edities beide verkiezingen op dezelfde dag werden gehouden. Bij de Europese verkiezingen is het volledige politieke spectrum ook aan Franstalige zijde aanwezig en zetten de partijen gekende nationale kopstukken vooraan. Dit heeft blijkbaar een groter effect voor Franstalige lijsten; in sommige kantons behalen ze tot 10 procentpunt meer dan de Union Francophone bij de verkiezingen voor het Vlaamse Parlement of de provincieraad. In de kantons Zaventem en Halle behaalt het Franstalige kiescollege tot ruim een derde van de stemmen. Omgekeerd geldt dat de Nederlandstalige lijsten die zich met een duidelijke partijpolitiek programma aanbieden zoals bij de gemeenteraadsverkiezingen buiten de faciliteitengemeenten, bij de provincie en het Vlaams Parlement, goed scoren wanneer ze tegenover een Franstalige eenheidslijst zoals UF staan. Globaal kunnen we stellen dat de noordwestelijke rand rond Brussel voorlopig de ontvlaamsing beter doorstaat dan de zuidoostelijke rand. Dat de Vlaamse overheid zich van de taalkundige en sociaaleconomische toestand in de Vlaamse Rand bewust is, mag blijken uit het bijzonder actieve Randbeleid dat de huidige Vlaamse Regering binnen haar bevoegdheden voert. Via onder meer onderwijs, cultuur, inburgering, taallessen, sociaal huisvestingsbeleid en opleiding van anderstalige werkzoekenden gebruikt de Vlaamse overheid de beschikbare hefbomen om het Vlaamse karakter in deze regio te versterken. Sociaaleconomisch profiel van de Vlaamse Rand en een blik op het Vlaamse karakter. SVR-rapport 2007/1 Contactpersonen op de Studiedienst van de Vlaamse Regering: Gunter Desmet 0496/ (vooral mbt Vlaams karakter) Josée Lemaître 02/ Gratis te bestellen via 5