Interventie Braingame Brian

Transcriptie

1 Interventie Braingame Brian Een executieve functietraining voor kinderen met ADHD en executieve functieproblemen

2 Erkenning Erkend door Deelcommissie Jeugdzorg en psychosociale/pedagogische preventie Jeugdgezondheidszorg Datum: Oordeel: Goed onderbouwd Referentie in verband met publicatie Naam auteur interventiebeschrijving : Pier Prins Titel interventie : Braingame Brian: een executieve functietraining met game-elementen voor kinderen met ADHD en executieve functieproblemen Databank(en) : Databank Effectieve Interventies Plaats, instituut : Oudewater, Stichting Gaming & Training Datum : januari

3 Inhoud Samenvatting... 4 Korte samenvatting van de interventie... 4 Doelgroep... 4 Doel... 4 Aanpak... 4 Materiaal... 4 Onderbouwing... 5 Onderzoek Uitgebreide beschrijving... 6 Beschrijving interventie Doelgroep Doel Aanpak Uitvoering Onderbouwing Onderzoek Onderzoek naar de uitvoering Onderzoek naar de behaalde effecten Samenvatting Werkzame elementen Aangehaalde literatuur

4 Samenvatting Korte samenvatting van de interventie Braingame Brian is een training in cognitieve vaardigheden, ook wel executieve functies genoemd, bedoeld voor kinderen van 8 tot 12 jaar met ADHD. De interventie bestaat uit 25 trainingssessies van ongeveer minuten in een digitale spelwereld, waarvan vier à vijf sessies per week moeten worden uitgevoerd. Deze worden thuis of op school uitgevoerd. Tijdens de training worden, door middel van een computerspel en een extern beloningsysteem, drie executieve functies getraind: werkgeheugen, gedragsinhibitie en cognitieve flexibiliteit. Daarnaast is er begeleiding bestaande uit in totaal vijf contacten: een startgesprek, het bijwonen van drie sessies tijdens de training, en een evaluatiegesprek. Door het beloningsysteem en de digitale spelwereld wordt de prestatiemotivatie van het kind zo optimaal mogelijk gehouden en wordt in Braingame Brian niet alleen rekening gehouden met de problemen in het executieve functioneren, maar ook met de motivationele beperkingen van kinderen met ADHD. Doelgroep Braingame Brian is bedoeld voor kinderen van 8 tot 12 jaar met ADHD en executieve functieproblemen die door deze problemen in hun dagelijkse leven, thuis en/of op school gehinderd worden. Doel Het doel van Braingame Brian is om drie executieve functies, werkgeheugen (WG), inhibitie (I) en cognitieve flexibiliteit (CF), te versterken en zo de ADHDklachten te verminderen. Aanpak In 25 trainingssessies worden door het kind drie executieve functies getraind door middel van drie trainingstaken. De trainingstaken zijn ingebed in een digitale spelwereld. De trainingstijd is dertig minuten per sessie, aangevuld met ongeveer vijftien minuten rondlopen in de spelwereld. Het trainingsschema is vier sessies per week. Daarnaast is er begeleiding door een trainer/therapeut, bestaande uit in totaal vijf contacten: een startgesprek, het bijwonen van drie sessies tijdens de training, en een evaluatiegesprek Materiaal Ouders en kind ontvangen een trainingspakket dat bestaat uit een boekje met een verhaal, spel- en taakinstructie, een wachtwoord en inlogcode, een aftekenlijst, een toestemmingsformulier, een dagboekpagina en een diploma. Verder zijn er een handleiding voor de trainer/therapeut, en een installatiehandleiding (mbt het downloaden van de training) voor de cliënt en de trainer/therapeut. 4

5 Onderbouwing Neurobiologische theorieën over ADHD veronderstellen dat de problemen die kinderen met ADHD ondervinden op het gebied van aandacht, impulsiviteit en hyperactiviteit, te herleiden zijn tot stoornissen in executieve functies en motivatie. Executieve functies stellen ons in staat om onze gedragingen, gedachten en emoties te reguleren en zijn daarom noodzakelijk voor doelgericht gedrag en zelfcontrole. Meta-analyses laten zien dat het executief functioneren van kinderen met ADHD afwijkt van dat van kinderen met een normaal verlopende ontwikkeling (Martinussen, Hayden, Hogg-Johnson, & Tannock, 2005; Willcutt et al., 2012). Een tweede theoretische benadering stelt dat ADHD samenhangt met een verminderde gevoeligheid voor beloning (Luman, Oosterlaan, & Sergeant, 2005). Niet alleen hebben kinderen met ADHD een voorkeur voor directe beloningen, ze hebben ook sterkere bekrachtigers nodig dan kinderen zonder ADHD om optimaal te presteren, hun aandacht vast te houden en om gepast gedrag te laten zien. Braingame Brian is in lijn met deze twee theoretische benaderingen ontwikkeld. Onderzoek Effectonderzoek naar Braingame Brian laat zien dat de getrainde executieve functies verbeteren (Van der Oord, Ponsioen, Geurts, Ten Brink & Prins, 2014; Dovis, Van der Oord, Wiers, & Prins, 2015). Dit geldt dan met name voor werkgeheugen en inhibitie. Deze verbeteringen worden na de training vastgesteld en bij een follow-up 2-3 maanden later. Gedragsverbeteringen in het dagelijks leven en op school dwz. afname van ADHD-klachten en toename van zelfregulatie - worden ook gerapporteerd door ouders en leerkracht, maar deze resultaten worden toegeschreven aan algemene trainingseffecten, zoals mogelijk de positieve aandacht van ouders of het systematisch vijf of zes weken aan een training werken die inspanning vergt. 5

6 1. 1. Uitgebreide beschrijving Beschrijving interventie 1.1 Doelgroep Uiteindelijke doelgroep Braingame Brian is bedoeld voor kinderen van 8 tot en met 12 jaar bij wie ADHD is vastgesteld. Bovendien moeten er executieve functieproblemen aanwezig zijn. Intermediaire doelgroep Er zijn geen intermediaire doelgroepen. Selectie van doelgroepen De doelgroep betreft kinderen van 8-12 jaar met de classificatie ADHD bij wie ook executieve functieproblemen zijn vastgesteld. De training is niet bedoeld voor kinderen jonger dan 8 jaar (de trainingstaken zijn voor hen te moeilijk) en niet voor kinderen ouder dan 12 jaar (de spelwereld is te kinderachtig voor hen). De classificatie ADHD wordt vastgesteld met een klinisch interview en gestandaardiseerde vragenlijsten zoals de Vragenlijst voor Gedragsproblemen bij Kinderen (VvGK; Oosterlaan, Scheres, Antrop, Roeyers & Sergeant, 2008) of de ADHD Vragenlijst (AVL; Scholte & Van der Ploeg, 2005). Met gestandaardiseerde ouder- en leerkrachtvragenlijsten als de Behavior Rating Inventory of Executive Functions vragenlijst (de BRIEF; Gioia, Isquith, Guy & Kenworthy, 2000; Nederlandse vertaling Huizinga & Smidts, 2009) worden executieve functieproblemen, zoals gerapporteerd door ouders en leerkracht, in kaart gebracht. Jeugdzorgprofessionals kunnen er voor kiezen om Braingame Brian in te zetten bij kinderen de classificatie ADHD bij wie onderliggend aan de ADHDgedragskenmerken executieve functieproblemen zijn vastgesteld. Ook ouders kunnen vragen om een behandeling met Braingame Brian, maar het is de trainer of een met de trainer samenwerkende GZ-psycholoog of gekwalificeerd orthopedagoog die uiteindelijk op basis van diagnostiek bepaalt of Braingame Brian geïndiceerd is. De betreffende trainer dient een hiertoe gekwalificeerde jeugdprofessional te zijn.in het algemeen zal er op de BRIEF sprake zijn van een klinische score op de betreffende EF-subschalen. Daarnaast gaat het om de inschatting van de jeugdprofessional of het kind zelf voldoende gemotiveerd is, en of de ouders en/of de school het kind tijdens de training voldoende kunnen monitoren en ondersteunen. 6

7 Contra-indicaties voor de training zijn een onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal door kind en/of ouders, geen ruimte om rustig (dwz. zonder afleiding) te kunnen trainen, geen ouders of andere verzorgers die training kunnen monitoren. Betrokkenheid doelgroep Zowel bij de ontwikkeling als doorontwikkeling van Braingame Brian is de doelgroep betrokken geweest. Kinderen in de beoogde leeftijdsgroep werden tijdens de ontwikkeling uitgenodigd om de trainingstaken te doen en de spelwereld te verkennen en hun reactie te geven op moeilijkheidsgraad van de trainingstaken en de aantrekkelijkheid van de spelwereld. Zo is bijvoorbeeld de moeilijkheidsgraad van de taken aangepast naar aanleiding van de feedback die kinderen gaven. Ook is bij de keuze voor bepaalde uitvindingen in de spelwereld rekening gehouden met de feedback van kinderen; welke van de uitvindingen vonden ze het leukste en welke minder. Verder vonden kinderen de afsluitende sessie (sessie 25) niet leuk genoeg; deze is daarop uitgebreid aangepast. Bij de doorontwikkeling van Braingame Brian worden momenteel nieuwe modules ontwikkeld (verbaal werkgeheugentaak en emotieherkenningstaak) waarbij de doelgroep kinderen met taal- en communicatieproblemen direct betrokken is. Kinderen krijgen proefversies van de nieuwe taken voorgelegd en geven hun feedback. 7

8 1.2 Doel Hoofddoel Braingame Brian is erop gericht om ADHD klachten thuis en op school te verminderen. Subdoelen Om het hoofddoel vermindering van de ADHD-klachten thuis en op school - te bereiken wordt gewerkt aan een versterking van de executieve functies en aan het optimaliseren van de motivationele toestand van het kind. Dit resulteert in vier subdoelen: (a) de respons-inhibitie is verbeterd. Dit houdt in dat het kind beter in staat is om het reageren op een situatie even uit te stellen, even de rem te zetten op zijn handelen, of even niet direct te reageren op een afleiding in de omgeving. Dit kan worden gemeten met de betreffende subschaal van de BRIEF-vragenlijst en met inhibitietestjes, zoals de Stoptaak (uit de TEA-Ch). (b) het werkgeheugen is verbeterd. Dit houdt in dat het kind zich beter kan herinneren waarmee het bezig was, wat het aan het vertellen was of in gedachten had, bijvoorbeeld na een afleiding, of wat het nog moet doen om zijn doel (bv. een taak afmaken) te bereiken. Dit kan worden gemeten met de betreffende subschaal van de BRIEF en met werkgeheugentestjes, zoals de cijferreeksen voor- en achterwaarts (uit de Working Memory Test Battery-C), en de 15 Woorden Test. (c) de flexibiliteit is verbeterd. Dit houdt in dat het kind zich na een gekozen reactie flexibel kan aanpassen aan veranderingen in de situatie, bv. van plan of activiteit kunnen wisselen wanneer de oorspronkelijke reactie niet langer adequaat is. Dit kan worden gemeten met de betreffende subschaal van de BRIEF en met flexibiliteitstestjes zoals de Trailmaking taak (uit de D-KEFs). (d) de motivationele toestand van het kind is geoptimaliseerd. De bekrachtigingswaarde van de EF-training Braingame Brian is groter dan de gangbare EF-trainingen doordat de training in de vorm van een gecomputeriseerde spelwereld met game-elementen wordt aangeboden. Hiermee wordt naar verwachting de motivationele toestand van het kind geoptimaliseerd de spelwereld is aantrekkelijk vorm gegeven en het kind krijgt voortdurend directe feedback op zijn gedrag in de training wat het doen van de training faciliteert en de mogelijke impact ervan verhoogt. Daarnaast zal bovendien een extern beloningssysteem worden gebruikt (zie onder Begeleiding). 8

9 1.3 Aanpak Opzet van de interventie Braingame Brian bestaat uit 25 trainingssessies van ongeveer minuten. Het kind kan deze thuis op eigen tijden doen. Aangeraden wordt minimaal vier sessies per week te doen zodat er continuïteit in de training is; de training kan dan in ongeveer zes weken worden afgerond. De begeleiding tijdens Braingame Brian door een trainer bestaat naast een startgesprek, uit het bijwonen van drie trainingssessies, en een evaluatiegesprek. De drie sessies zijn de eerste trainingssessie, de tiende trainingssessie (om goed beeld te krijgen van het verloop van de training) en de twintigste trainingssessie (bedoeld om kind en ouders te helpen de training vol te houden en af te maken) (60 minuten, thuis). Het startgesprek en het evaluatiegesprek, ongeveer twee weken na de laatste sessie, vinden op de instelling plaats (45-60 minuten). Inhoud van de interventie Braingame Brian is een gecomputeriseerde executieve functietraining met gameelementen. De interventie bestaat uit (a) een digitale spelwereld waarin het kind kan rondlopen, uitvindingen bekijken, enkele spelletjes doen, en waarin het executieve functietrainingstaken uit moet voeren, en (b) een begeleidingscomponent. De spelwereld Braingame Brian is een digitale training in cognitieve vaardigheden die in totaal uit 25 trainingssessies bestaat. De training is ingebed in een visueel aantrekkelijke omgeving, een spelwereld, waar het kind, de speler, gaandeweg de training steeds verder doorheen kan lopen om dingen te bekijken en enkele spelletjes te doen. De taken waarmee de drie executieve functies (werkgeheugen, inhibitie en cognitieve flexibiliteit) worden getraind, zijn ingebed in een spelwereld die bevolkt wordt door verschillende personages. Het doel van het spel is dat Brian de (spel)wereld verbetert en de mensen blij maakt door uitvindingen te doen die ze goed kunnen gebruiken om hun problemen op te lossen. Die uitvindingen kunnen pas gemaakt worden als het kind de trainingstaken goed uitvoert. Om inhoud te geven aan de personages en de spelwereld is er bij de training een verhaal gemaakt. Elke sessie gaat over één hoofdstuk uit het verhaal, waarin 9

10 duidelijk wordt wie Brian is, wie zijn familieleden zijn, wie de andere personages zijn, en wat hun probleem is. Naarmate Brian verder in de training komt, lopen er steeds meer personages in de spelwereld rond. De personages hebben allemaal een probleem en Brian gaat ze middels het doen van uitvindingen helpen om dat probleem op te lossen. Zo spelen een schilder, een postbode, een boer en een opa en oma een rol in de wereld. Elke keer als Brian op een probleem stuit, bedenkt hij een oplossing. Voor de oplossing heeft hij een uitvinding nodig. De bouwtekening van de uitvinding wordt zichtbaar door de werkgeheugentaak te doen. Wanneer hij met de andere twee taken (cognitieve flexibiliteit en inhibitie) onderdelen heeft verzameld en energie heeft opgewekt, dan verschijnt de uitvinding in de spelwereld en is het personage dat hij heeft geholpen blij. Brian s eerste uitvinding is Robot Ed, die hem vergezelt bij al zijn avonturen. Andere uitvindingen zijn een vliegende school, waardoor kinderen niet meer afgeleid zijn als ze uit het raam kijken, een postsorteermachine, een wandelende plantenkas en een schaapscheerdersmachine, die schaapjes opzuigt en dan geschoren weer laat zakken. Vanuit de tuin rondom zijn huis komt Brian onder andere in een dorp, komt hij bij landerijen, in een moeras, op het strand, in een vulkaan, op een onbewoond eiland en ten slotte spelen de laatste sessies zich af in een laboratorium onder de grond, met laserstralen en spannende geluiden. De muziek en de geluiden dragen sterk bij aan de beleving die het kind ervaart als het met Brian rondloopt in de wereld. In het begin kan Brian alleen lopen en rennen, later heeft hij een éénwiel-racefiets gemaakt waarmee hij zich nog sneller kan voortbewegen. Voor het kind is het kunnen rondlopen in de spelwereld en daar de uitvindingen van Brian te zien, de beloning voor het doen van de taken, wat er voor zorgt dat het de training met plezier blijft doorlopen. Er is de mogelijkheid (facultatief) om na sessie 25 nog verder door de wereld te lopen, de uitvindingen te bekijken, en extra oefeningen te doen. Onder in het scherm zijn diverse knoppen te vinden die verwijzen naar het logboek. Daar kan het kind alle informatie vinden over de spelwereld, de taken en de behaalde resultaten. De prestatie op de trainingstaken wordt beloond met bronzen of zilveren sterren. Het kind kan, wanneer hij dat wil, zijn bronzen sterren alsnog verzilveren door de trainingstaak een keer extra te doen. De trainingstaken Tijdens de training worden drie executieve functies (EFs) getraind: werkgeheugen, gedragsinhibitie en cognitieve flexibiliteit. In iedere sessie kan het kind in een bepaald deel van de spelwereld rondlopen; daar krijgt het dan een opdracht. Deze opdracht is meestal het oplossen van een probleem in de spelwereld door een speciale uitvinding te doen. Deze uitvinding kan het kind alleen doen door de trainingstaken uit te voeren. De drie EF-trainingstaken worden elk in een vaste volgorde twee keer per sessie uitgevoerd. 10

11 1. Het werkgeheugen wordt getraind door het natikken van blokjes in een vier bij vier rooster. Het aantal blokjes varieert. In het begin gaat het om reeksen van twee, drie en vier blokjes. De taak is afgerond wanneer in totaal een minimaal aantal blokjes goed is nagetikt. Op basis van de prestaties van het kind wordt de moeilijkheidsgraad per sessie bijgesteld. De training kent vijf varianten van de werkgeheugentaak. Elke variant wordt in vijf van de 25 sessies getraind. De moeilijkheidsgraad wordt automatisch aangepast aan de individuele prestaties van het kind (Dovis e.a., 2008a). 2. Met de stoptaak wordt het inhibitievermogen getraind. De taak bestaat uit het drukken op de P of Q op het toetsenbord, afhankelijk van het signaal dat het kind te zien krijgt. De impuls om te drukken moet worden uitgesteld totdat een wijzer na een rood vlak in een groen vlak terecht komt. Het kind kan te vroeg, maar ook te laat drukken. In dat geval is de wijzer van een groen weer in een rood vlak gekomen. Af en toe moet er helemaal niet worden gedrukt: het signaal dat verschijnt, wordt dan opeens rood. De moeilijkheidsgraad van de taak neemt toe, doordat het moment waarop het signaal rood wordt steeds later verschijnt, dus de periode die het kind heeft om zijn in gang gestelde respons nog te onderdrukken wordt korter. De moeilijkheidsgraad wordt aangepast aan de individuele prestaties van het kind (Dovis e.a., 2008b). 3. De cognitieve flexibiliteit-taak bestaat uit het drukken op de P en Q toets binnen een bepaalde tijd als het signaal verschijnt. Het signaal bestaat uit een driehoekje of een cirkel en is rood of blauw van kleur. De instructie geeft aan of er op de P of Q gedrukt moet worden, bijvoorbeeld door aan te geven: Let op kleur. Bij rood moet dan bijvoorbeeld op de Q gedrukt worden, ongeacht de vorm van de figuur, bij blauw op P. Wanneer er gelet moet worden op vorm moet er nu op de Q gedrukt worden als de vorm een driehoek is, ongeacht de kleur, en op P als de figuur een cirkel is. De taaksets wisselen elkaar ( Let op kleur versus Let op vorm ), voor het kind op onverwachte momenten, af. De moeilijkheidsgraad neemt toe door de tijd die het kind heeft om te reageren te bekorten en wordt aangepast aan de individuele prestaties van het kind (Dovis e.a., 2008b). De data van de trainingstaken worden na afsluiting van iedere sessie via een internetverbinding weggeschreven in een centrale database. Op basis van deze data wordt de moeilijkheidsgraad van iedere taak voor ieder kind na iedere sessie automatisch naar boven of beneden bijgesteld. Degene die verantwoordelijk is voor de feedback op basis van de weggeschreven data aan het eind van de training, heeft ook inzage in de database tijdens de training. 11

12 Op basis van de data is het mogelijk om aanpassingen te doen, bijvoorbeeld wanneer het kind moeite ondervindt bij het doorlopen van de training of wanneer er van te voren aanleiding is om aanpassingen te doen. Taken kunnen dan op een makkelijker of een moeilijker niveau ingesteld worden. Taken kunnen ook worden uitgezet (blijven op het laagste niveau), of kunnen tijdelijk alleen uit oefentrials bestaan (bijvoorbeeld non-switchtrials bij de cognitieve flexibiliteit taak). Dit maakt dat de training per kind op maat kan worden ingesteld. De begeleiding Het kind doet de training alleen en het is niet de bedoeling dat een therapeut of trainer bij elke sessie aanwezig is. Wel is het belangrijk dat iemand de voortgang van de training monitort; dit is de ouder als het kind thuis traint, de leerkracht als het kind op school traint. Daarbij wordt gebruik gemaakt van een extern beloningssysteem (bv. stickers na afronding van een sessie). Op deze manier wordt de motivatie van het kind optimaal gehouden. De rol van de ouders bij de begeleiding van het kind tijdens de training is belangrijk (zie ook Kwaliteitsbewaking). De ouders dienen te controleren of de computer geschikt is voor de training (ook al draait het spel op vrijwel alle gangbare computers). Ze moeten verder het contact onderhouden met de trainer. Daarnaast regelt de ouder een geschikte plek om te trainen (dwz. zonder afleiding, en als er veel afleiding is, zorgen voor een koptelefoon) en kiest in overleg met kind en trainer dag en tijdstip (vier keer per week). Verder moeten ouders het kind aanzetten tot het starten van een sessie, en indien nodig een sessie monitoren. Ook het technisch juist afsluiten van een sessie is belangrijk ivm het opslaan van de data; hierop moet de ouder toezien. Tenslotte draagt de ouder zorg voor het geven van de externe beloning. Er is in beperkte mate begeleiding door een gekwalificeerde trainer. Deze begeleiding bestaat uit vijf contactmomenten verdeeld over de hele training en bestaat uit het uitleggen van het doel en de betekenis van de training voor het verminderen van de ADHD-klachten (psycho-educatie), het uitleggen van het spel en de training in de eerste trainingssessie, het motiveren van het kind voor de training, het monitoren van de vooruitgang door twee trainingssessies bij te wonen, het doen van een voor- en nameting, en het evalueren van de training met kind en ouders. Deze begeleiding bestaat uit gesprekken die alleen informerend, ondersteunend en motiverend zijn. 12

13 2. Uitvoering Materialen Voor de werving zijn er brochures en flyers beschikbaar. Het trainingspakket dat de trainer met ouders en kind bij de start van de training doorneemt, bestaat uit een wachtwoord en inlogcode, een instructiegedeelte met informatie over het opstarten en afsluiten van de sessies, de werkwijze en de taken. Verder bevat het boekje het (voor)leesverhaal (op CD-rom). Ook bevat het trainingspakket een aftekenlijst voor het beloningssysteem, een toestemmingsformulier om de data van de training te mogen gebruiken voor onderzoek, een dagboekverslag en een diploma. Het diploma wordt na afloop van de training uitgereikt door de trainer en ondertekend door kind en behandelaar. Tevens is er een uitgebreide handleiding voor de trainer en is er een installatiehandleiding voor het downloaden en installeren van de training op de computer voor de ouders en voor de trainer. Locatie en type organisatie Braingame Brian kan door een instelling voor jeugdhulp worden uitgevoerd, en kan daar plaatsvinden, of thuis of op school. Steeds zal een gekwalificeerde trainer de begeleiding van het kind op zich nemen. Wanneer het niet mogelijk is de training thuis uit te voeren, bijvoorbeeld omdat er geen rustige ruimte beschikbaar is, of wanneer het niet wenselijk is, bijvoorbeeld omdat het kind de training na schooltijd niet kan opbrengen, dan kan de trainingstijd onder schooltijd worden ingepland en op school plaatsvinden. Wanneer Braingame Brian op school plaatsvindt, wordt het kind daar ondersteund door de ouder of wordt de ondersteuning toegewezen aan iemand op school, bijvoorbeeld de leerkracht, de remedial teacher, een IB er of de zorgcoördinator. Deze personen zijn er in dat geval alleen voor om te zorgen dat het kind de sessies gaat doen, en niet dat het kind moet trainen in aanwezigheid van een van deze volwassenen. De therapeutische begeleiding, dat wil zeggen de drie keer dat de therapeut/trainer meekijkt, vinden dan op school plaats. 13

14 Opleiding en competenties van de uitvoerders De training Braingame Brian wordt begeleid door daartoe opgeleide trainers. De trainer is verantwoordelijk voor de indicatiestelling, het startgesprek, de voor- en nameting, de begeleiding tijdens de training, en het evaluatiegesprek. De opleiding bestaat uit een train-de-trainers-traject (aangeboden door de Stichting Gaming & Training; en omvat het doorlopen van een trainingsdag, het zelf doen van de complete training, en het bestuderen van een uitgebreide literatuurmap. De trainer ontvangt vervolgens een certificaat. Vanaf dat moment kan een trainer cliënten indiceren en aanmelden voor de training. Het minimale opleidingsniveau voor deelnemers aan het train-de-trainers-traject is psycholoog of orthopedagoog. Anders werkzaam in een team, waarin een psycholoog of orthopedagoog aanwezig is. Kwaliteitsbewaking De kwaliteit van de uitvoering wordt op volgende manieren ondersteund: de beschikbaarheid van een helpdesk voor eventuele technische problemen, een website ( en een adres voor vragen. Bij vragen en problemen nemen de ouders in eerste instantie contact op met de trainer. Bij technische problemen neemt de trainer rechtstreeks contact op met de helpdesk. Bij andere vragen neemt de trainer contact op met de Stichting Gaming & Training. Wanneer de trainer echter niet bereikbaar is, kunnen ouders zelf ook een sturen naar de Stichting. Van maandag tot en met vrijdag worden de s dagelijks beantwoord. Een tweejaarlijkse terugkomdag voor trainers is bedoeld om de inhoudelijke kwaliteit van de interventie en de behandelintegriteit te versterken.tijdens een terugkomdag worden de trainers bijgeschoold op het punt van nieuwe ontwikkelingen rond (onderzoek van) cognitieve trainingen bij kinderen met ADHD en kinderen met cognitieve controleproblemen. Een belangrijke plaats neemt het uitwisselen van praktijkervaringen met Braingame Brian in. Enkele trainers die Braingame Brian veel gebruiken worden vooraf uitgenodigd om hun ervaringen met de training middels een presentatie te delen. Ervaringen rond indicatiestelling, praktische uitvoering, knelpunten en evaluatie van de training worden dan uitgewisseld en met de ontwikkelaars van Braingame Brian doorgesproken. Daarnaast kan elke trainer in de database de voortgang van zijn/haar cliënt (frequentie waarin getraind wordt, de duur van de sessies, en de prestaties op de taken) monitoren en indien nodig handmatig ingrijpen in het trainingsniveau; 14

15 zo kan de moeilijkheidsgraad van een trainingstaak bijvoorbeeld naar boven of naar beneden worden bijgesteld. De trainer kan ook altijd, indien nodig, in overleg treden met de Stichting voor advies bij onvoldoende vooruitgang op één of meer taken en/of motivationele problemen bij het kind. De trainer is altijd bereikbaar voor vragen van ouders voor de duur van de training. Ook deze drie punten borgen de kwaliteit van de training. Tenslotte is er een Nieuwsbrief die via een directe mailing naar de gecertificeerde trainers wordt gestuurd. In deze Nieuwsbrief wordt informatie gegeven over praktijkervaringen met de training, recent onderzoek en nieuwe ontwikkelingen op het gebied van cognitieve trainingen. Randvoorwaarden Er zijn vier belangrijke randvoorwaarden: (1) de cliënt moet over een goed werkende PC/Mac kunnen beschikken waarop de training kan draaien; (2) er moet thuis of op school een goede ruimte om te trainen zijn: rustig en zonder onnodige afleiding; (3) er moet begeleiding zijn; een ouder of leerkracht moet de voortgang van de training kunnen monitoren; (4) er moet een trainer zijn die minimale begeleiding kan garanderen bestaande uit: startgesprek, bijwonen drie trainingssessies, en evaluatiegesprek. Het bijwonen van de sessies kan indien nodig vervangen worden door telefonische contacten. Na het startgesprek test de cliënt zijn PC/Mac via de op de website geplaatste testversie van Braingame Brian. De cliënt meldt de trainer dat de PC/Mac voldoet aan de eisen en de training naar verwachting goed zal kunnen draaien. Bij vragen kan contact op worden genomen met de Stichting Gaming & Training. Wanneer een cliënt niet over een juiste PC/Mac beschikt, kan de trainer een alternatief aanbieden. Ook kan de cliënt contact opnemen met de Stichting Gaming & Training die de mogelijkheid biedt om een pc of laptop te leasen gedurende het trainingstraject. 15

16 Implementatie Het belangrijkste implementatie instrument is het train-de-trainers-traject. Wanneer de trainer voldoet aan de eisen ontvangt hij/zij de uitnodiging met informatie over de trainingsdag en de benodigde bestanden. Over het algemeen zal vier keer per jaar een trainingsdag worden aangeboden. De trainer heeft vervolgens drie maanden de tijd om het trainingstraject af te ronden. Na het bijwonen van de trainingsdag, het lezen van de literatuur en het zelf doorlopen van de training aan de hand van het digitale document Starten met Braingame Brian, versie trainers meldt de trainer de afronding via een mail aan de Stichting Gaming & Training. De trainer ontvangt vervolgens per post het certificaat, dat getekend moet worden teruggestuurd. Ook ontvangt de trainer het digitale document Braingame Brian, instructie trainers na training waarin alle stappen met betrekking tot het aanvragen van trainingspakketten staan aangegeven. Vanaf dat moment kan een trainer cliënten indiceren en aanmelden voor de training. Wanneer nieuwe informatie beschikbaar is, wordt deze via een Nieuwsbrief onder alle trainers verspreid. Alle wijzigingen in spelwereld, taken, documenten en verandering in procedures worden hierin vermeld. Kosten De personele kosten betreffen de inzet van de trainer die het kind bij het doorlopen van Braingame Brian begeleidt en zullen verschillen per zorgprofessional en per instelling. In elk geval is het belangrijk dat de trainer de volgende vijf contactmomenten heeft: startgesprek, trainingssessie 1, trainingssessie 10, trainingssessie 20, en evaluatiegesprek. Elk contact duurt ca. 60 minuten (50 min. contact en 10 min. indirecte tijd). Daarnaast wordt twee uur gerekend voor indicatiestelling, voor- en nameting en het analyseren van de trainingsgegevens. De totale tijdsinvestering per kind is dan ongeveer zeven uur. Dit is exclusief reistijd voor de maximaal drie contacten buiten de instelling. Het contact rond sessie 10 en sessie 20 kan echter korter zijn en zelfs per telefoon, afhankelijk van de voortgang van het kind in de training. Dit zal de totale tijdsinvestering terugbrengen. Het trainingspakket waarmee een kind Braingame Brian eenmaal kan doorlopen kost 100 euro (incl. BTW). De totale kosten voor de behandeling (dwz. de aanschaf van het trainingspakket + minimaal vijf contacten) zullen afhankelijk zijn van of de trainer wel/geen contract met de gemeente heeft. Bij een contract zullen de contacten met de trainer vergoed worden volgens een door partijen overeengekomen uurvergoeding, anders komen deze kosten voor eigen rekening van de cliënt. 16

17 3. Onderbouwing Probleem De interventie Braingame Brian is ontwikkeld voor kinderen met ADHD bij wie tekorten in executieve functies worden verondersteld. ADHD uit zich in uiteenlopende gedragingen: in aandachtstekorten, motorische onrust en/of impulsief gedrag. Kinderen met ADHD slagen er vaak niet in om hun aandacht bij taken of spel te houden of goed op te letten op details in hun schoolwerk. Wanneer aanwijzingen of instructies worden gegeven letten ze onvoldoende op en kunnen dan hun (school)werk niet goed afmaken. Vaak zijn ze onrustig, bewegen veel, rennen rond of zijn luidruchtig wanneer dat niet de bedoeling is. Impulsief gedrag, tenslotte, kan ook opvallend zijn; ze hebben moeite met op hun beurt wachten en gooien het antwoord eruit voordat de vraag gesteld is, verstoren onbedoeld de bezigheden van andere kinderen, of doen gevaarlijke dingen. Kinderen met de classificatie ADHD vertonen echter niet allemaal hetzelfde gedrag. Ze kunnen in hun gedrag bijvoorbeeld vooral opvallen door aandachtsproblemen, of juist door overbeweeglijkheid en impulsief gedrag. Er zijn daarnaast ook kinderen die zowel veel concentratieproblemen laten zien als motorische onrust en impulsiviteit (Sonuga-Barke et al., 2013). Deze typische ADHD-gedragingen bemoeilijken niet alleen het leren en presteren op school, maar hebben ook nadelige effecten op de sociale contacten binnen en buiten het gezin, wat weer een negatieve invloed kan hebben op het zelfbeeld en zelfvertrouwen van de kinderen (Barkley, 2006). Voor de classificatie adhd moet een minimaal aantal symptomen van aandachtsproblemen en/of hyperactiviteit en impulsiviteit aanwezig zijn (DSM-5 APA, 2013). Geschat wordt dat bij 3-5% van de schoolgaande kinderen onder de 16 jaar sprake is van ADHD (Polanczyk, De Lima, Horta, Biederman, & Rohde, 2007). In bevolkingsonderzoeken werd gevonden dat ADHD ongeveer twee- tot driemaal zoveel voorkomt bij jongens dan bij meisjes, terwijl bij kinderen die in behandeling zijn het aantal jongens zelfs vijfmaal groter is dan het aantal meisjes (Multidisciplinaire Richtlijn ADHD, 2005). Comorbiditeit is bij kinderen en jongeren met ADHD eerder regel dan uitzondering, wat de gedragsproblematiek extra compliceert. ADHD gaat vaak samen met andere gedragsproblemen (agressie en regelovertredend gedrag), leerproblemen en, in mindere mate, met angst- en stemmingsproblemen. Ook bestaat er overlap in symptomen met autismespectrumstoornissen. Krijgen kinderen met ADHD niet de juiste behandeling, dan verhoogt dit het risico op forse schoolproblemen en zelfs schooluitval, op middelenmisbruik in de adolescentie, en een verheviging van agressieve en regelovertredende gedragsproblemen (Prins & Van der Oord, 2014). 17

18 Oorzaken Neurobiologische theorieën over ADHD gaan ervan uit dat de problemen die kinderen met ADHD in hun dagelijkse leven ondervinden op het gebied van aandacht, impulsiviteit en hyperactiviteit te herleiden zijn tot stoornissen in executieve functies en motivatie (Barkley, 2006; Nigg, 2006). Executieve functies zijn cognitieve controleprocessen die noodzakelijk zijn voor het reguleren van gedrag, gedachten en emoties; ze stellen ons in staat tot zelfregulatie. Meta-analyses laten zien dat het executieve functioneren van kinderen met ADHD afwijkt van dat van kinderen met een normale ontwikkeling (Martinussen, Hayden, Hogg-Johnson, & Tannock, 2005). Verder is er evidentie voor het feit dat beperkingen in het executieve functioneren van kinderen met ADHD een verklaring vormen voor hun problemen met aandacht, hyperactiviteit en impulsiviteit (Kofler, Rapport, Bolden, Sarver & Raiker, 2010; Raiker, Rapport, Kofler & Sarver, 2012; Rapport, Bolden, Kofler, Sarver, Raiker & Alderson, 2009). Volgens een tweede belangrijke theoretische benadering hangt adhd samen met een verminderde gevoeligheid voor bekrachtiging (Sonuga- Barke, 2003). Kinderen met adhd reageren anders op beloningen dan kinderen zonder adhd. Niet alleen hebben zij een voorkeur voor directe beloningen en een afkeer van uitgestelde beloningen, ook hebben ze sterkere bekrachtigers nodig dan kinderen zonder adhd om optimaal te presteren, hun aandacht vast te houden en gepast gedrag te laten zien (Luman et al., 2005). Wanneer bekrachtigers sterk en frequent zijn, dan kan dat de motivationele toestand van kinderen met adhd optimaliseren en kan het hun cognitieve prestaties dichter bij het niveau brengen van kinderen zonder adhd (Dovis, Van der Oord, Wiers, & Prins, 2012; Luman et al., 2005). Braingame Brian is ontwikkeld in lijn met deze twee theoretische benaderingen: stoornissen in executieve functies en verminderde gevoeligheid voor bekrachtiging. Het wordt steeds duidelijker dat kinderen die op basis van bepaalde uiterlijke gedragskenmerken de classificatie ADHD krijgen een grote individuele variatie vertonen ten aanzien van hun neurocognitieve functies (Diamond, 2005). Deze neuropsychologische heterogeniteit kan waarschijnlijk beter worden beschreven aan de hand van onderliggende neurobiologische netwerken dan aan de hand van de gedragskenmerken van ADHD (Sonuga-Barke, 2003). Neurobiologische netwerken die als relevant verondersteld worden bij ADHD-problematiek hangen onder andere samen met executieve functies als werkgeheugen, inhibitie, cognitieve flexibiliteit en het verwerken van beloningsinformatie (Durston, Van Belle & Zeeuw, 2011). Het ligt daarom voor de hand om de diagnostiek en behandeling van ADHD niet alleen op de gedragskenmerken te richten (en op de niet-kindgebonden kenmerken als de ouders, de opvoeding en de omgeving), maar ook op de onderliggende executieve functies. 18

19 Aan te pakken factoren De executieve functies waarop kinderen met ADHD het vaakst beperkingen laten zien zijn werkgeheugen, gedragsinhibitie en cognitieve flexibiliteit (Willcutt, Doyle, Nigg, Faraone & Pennington, 2005). Het doel van Braingame Brian is om deze drie executieve functies tegelijkertijd, dwz. in één en hetzelfde trainingsprogramma, te trainen en zo via de versterking van deze cognitieve functies (zie de onder 1.2. genoemde subdoelen) de ADHD-klachten te verminderen en de zelfregulatie te verbeteren. Verantwoording In Braingame Brian wordt in vijf tot zes weken systematisch op Executieve Functie (EF) taken getraind waardoor de capaciteit van deze drie EFs versterkt wordt. Systematisch het werkgeheugen trainen, zo is de veronderstelling, vergroot de werkgeheugencapaciteit en, zo is vastgesteld in onderzoek, resulteert in toegenomen activiteit in hersengebieden die een centrale rol spelen in de ADHD problematiek (Klingberg e.a., 2005). Verder wijst onderzoek er op dat EFcapaciteit niet statisch, maar plastisch is (Klingberg, 2010). Dit biedt de rationale om bij kinderen met ADHD het werkgeheugen systematisch te trainen. Het meeste trainingsonderzoek betreft het trainen van een enkele executieve functie, bijv. het werkgeheugen (Melby-Lervag & Hulme, 2013). Er zijn echter aanwijzingen dat de meeste kinderen met ADHD op meerdere EF-domeinen tekorten vertonen en dat daarom meerdere executieve functies trainen, zoals in Braingame Brian gebeurt, mogelijk een effectievere strategie is om de aan EF-gerelateerde ADHD-klachten te verminderen (zie van der Oord et al., 2014; Johnstone et al., 2012). De meeste evidentie is tot op heden gevonden voor de effectiviteit van het trainen van werkgeheugen (WG) bij kinderen met ADHD (Beck, Hanson, Puffenberger, Benninger & Benninger, 2010; Green et al., 2012; Klingberg et al., 2005). Na afloop van de training is het werkgeheugen van de kinderen verbeterd en vertonen ze minder ADHD-gedrag volgens hun ouders. Dit effect blijkt ook aanwezig bij een follow-up na drie maanden. Verder bleek uit een studie van Holmes, Gathercole, Place, Dunning, Hilton en Elliot (2009) dat het trainen van werkgeheugen bij kinderen met ADHD effectief is, bovenop de effecten van medicatie. De effecten op beoordelaars die blind zijn (dat wil zeggen die niet direct bij de behandeling betrokken zijn, zoals bv. leerkrachten), bleken echter klein en meestal niet significant na een WG-training (Beck et al., 2010; Klingberg et al., 2005). Of een werkgeheugentraining ook een gunstig effect heeft op andere, niet getrainde, executieve functies valt ondanks enkele positieve bevindingen (Beck et al., 2010; Klingberg et al., 2005) nog niet eenduidig te concluderen (Melby-Lervag & Hulme, 2013). De effectiviteit van het trainen van inhibitie en cognitieve flexibiliteit bij kinderen met adhd twee executieve functies die in Braingame Brian ook worden getraind - is aanzienlijk minder onderzocht (zie voor een overzicht Rabipour & Raz, 2012). Niettemin neemt het onderzoek naar de effecten van training op deze gebieden 19

20 van executief functioneren toe en zijn er aanwijzingen dat ook deze executieve functies trainbaar zijn (Cortese et al., 2015). Een studie laat zien dat kleuters zonder ADHD na het volgen van een inhibitietraining een verbetering van inhibitie lieten zien (Thorell, Lindqvist, Nutley, Bohlin & Klingberg, 2009). De inhibitietraining maakte gebruik van het flankerparadigma, waarbij op een computerscherm steeds een horizontale reeks van vijf pijlen verschijnt die allemaal in dezelfde richting wijzen. De middelste pijl kan echter in een andere richting wijzen dan de overige pijlen en juist op deze pijl moet gereageerd worden door een linker- of rechterknop van het toetsenbord in te drukken. In verschillende aandachtstrainingen waarbij acht dan wel twaalf verschillende computertaken herhaaldelijk worden aangeboden gedurende tien sessies van 45 minuten in een periode van zes weken, wordt meestal ook inhibitie getraind (Rueda, Checa, & Combita, 2012). De inhibitietrainingen bestaan zowel uit taken gebaseerd op het flankerparadigma, als op het stroopparadigma (benoemen van kleur inkt, bijvoorbeeld geel, in plaats van het lezen van het woord, bijvoorbeeld rood). Bij dit type trainingen worden vaak positieve effecten gerapporteerd en laten de deelnemende kinderen na de training meer inhibitie zien (Rabipour & Raz, 2012). In een studie onder kinderen met ADHD resulteerde de gecombineerde aandachtstraining met inhibitieelementen in een reductie van de door de ouders gerapporteerde aandachtsproblemen (Shalev,Tsal, & Mevorach, 2007). In een studie van Johnstone en collega s (2012) doorliepen 60 kinderen met ADHD een kortdurende adaptieve werkgeheugentraining in combinatie met een responsinhibitietraining (een mixed executive function training ). De training bestond uit 25 sessies verdeeld over vier á vijf weken en toonde op de nameting statistisch significante verbeteringen aan in waarneembaar ADHD-gedrag, in inhibitie (zich beter tegen afleiding/interferentie kunnen verzetten) en op een maat voor volgehouden aandacht, zoals gerapporteerd door de ouders. In een recente, kortdurende, adaptieve go/no-go inhibitietraining bestaande uit 20 aaneengesloten trainingsdagen waarin op elke trainingsdag zes blokken van 100 go-no-go -trials (totaal: 20 minuten) werden doorlopen, trainden Xin Zhao en collega s (2016) inhibitie bij kinderen van jaar. Significante verbeteringen na de training werden gevonden op een vergelijkbare responseinhibitie taak met andere stimuli. Ook werden positieve transfer effecten gevonden op werkgeheugen en task switching. De mogelijkheid om responsinhibitie met succes te trainen wordt hiermee aannemelijk gemaakt. Met betrekking tot het trainen van cognitieve flexibiliteit (cf) bleek dat volwassenen met adhd een verbeterde cognitieve flexibiliteit lieten zien na een zeer korte training die bestond uit het herhaaldelijk aanbieden van cognitieve flexibiliteitstaken (White & Shaw, 2006), vergelijkbaar met het type taken dat 20

21 binnen Braingame Brian gebruikt wordt. Een studie onder kinderen met adhd liet zien dat cognitieve flexibiliteit en andere cognitieve functies verbeterden na een CF-training (Kray, Karbach, Haenig, & Freitag, 2011). In een recente CF trainingstudie vonden Zinke, Einert, Pfennig en Kliegel (2012) bij 20 jonge adolescenten (10-14 jaar) die een task switching training van drie sessies doorliepen, dat de switching costs significant minder werden. De executive controle werd als gevolg van de training beter. Recente meta-analyses van EF-trainingsonderzoek wijzen op de nog onvoldoende evidentie voor de brede generalisatie van de effecten van deze trainingen (in de meeste gevallen enkelvoudige werkgeheugentrainingen en aandachtstrainingen) naar het gedrag van kinderen met ADHD in de dagelijkse situatie thuis en op school (Sonuga-Barke et al., 2013; Cortese et al., 2015). Tegelijkertijd wijzen ze er op dat de heterogeniteit van de ADHD classificatie en het heterogene neuropsychologische profiel van de kinderen met deze classificatie betekent dat trainingen zich op meerdere EF-domeinen zouden moeten richten. Cortese en collega s (2015) concluderen in dit verband: The development and evaluation of multicomponent training models should be a future priority. (p.172). Op een dergelijk model is Braingame Brian gebaseerd. Niet alle onderzoeken laten dezelfde brede generalisatie van trainingseffecten zien als in de studie van Klingberg en collega s (2005). De mate van generalisatie van de trainingseffecten verschilt per onderzoek. Sommige studies vinden een aanzienlijke transfer (Holmes et al., 2009), andere vinden weinig of helemaal geen generalisatie van het trainingseffect (Owen et al., 2010). EFtrainingsprogramma s waarvan de effecten generaliseren naar niet getrainde EFs of naar ecologisch valide maten bijvoorbeeld prestaties op schooltaken of specifieke zelfregulatiegedragingen in de thuissituatie- zijn klinisch relevant, maar zeldzamer (zie Melby-Lervag & Hulme, 2013; Klingberg, 2010). Braingame Brian bestaat uit 25 trainingssessies. Met dit aantal volgen wij de opzet van de effectieve werkgeheugentraining van Klingberg en collega s (2005) die ook uit 25 sessies bestond. De meeste cognitieve trainingen voor kinderen met de classificatie ADHD hebben dit aantal sessies (Cortese et al., 2015). Of dit aantal optimaal is om klinisch relevante effecten te behalen en welk aantal minimaal is voor een effectieve EF-training is op dit moment niet bekend. Psycho-educatie over executieve functies maakt onderdeel uit van de behandeling met Braingame Brian. De keuze om psycho-educatie over EFs toe te voegen aan de training is gebaseerd op klinische overwegingen en niet op 21

22 gecontroleerd onderzoek. Zowel kind als ouders (of indien van toepassing de leerkracht) dienen geïnformeerd te worden over wat executieve functies zijn, hoe EF-problemen zich thuis en op school tonen, hoe zij met andere woorden samenhangen met het functioneren in het dagelijkse leven, en wat het doorlopen van de training voor effecten hierop kan hebben en waarom. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een werkboek waarin trainers tips en voorbeelden worden aangereikt. 22

23 4. Onderzoek 4.1 Onderzoek naar de uitvoering In de eerste klinische pilot studie naar de effectiviteit van Braingame Brian (Van der Oord, Ponsioen, Geurts, Ten Brink & Prins, 2014) is, middels bevraging van ouders, nagegaan wat de kinderen van de training vonden en hoe zij deze uitvoerden: 50% deed de training zonder problemen, 25% bleek af en toe aanmoediging nodig te hebben, en 25% had echt externe beloning nodig om door te zetten en de training af te maken. 4.2 Onderzoek naar de behaalde effecten Braingame Brian is een EF-training met game-elementen; de EF-taken die het kind moet doen zijn ingebed in een spelwereld. De standaardtraining is adaptief: het niveau past zich gaandeweg de training automatisch aan aan het optimale prestatieniveau van het individuele kind. Tegelijkertijd worden in Braingame Brian drie EF s getraind: Werkgeheugen, Inhibitievermogen, en Cognitieve Flexibiliteit. De training van een specifieke EF, werkgeheugen, inhibitie of cognitieve flexibiliteit, kan uit gezet worden, d.w.z. kan in een niet-adaptieve modus gezet worden. Er zijn de afgelopen vijf jaar drie gecontroleerde klinische trials met een voormeting, nameting en follow-up meting uitgevoerd rond Braingame Brian bij totaal 263 kinderen met ADHD in de leeftijd van 8-14 jaar, met een gemiddeld IQ. Van der Oord, Ponsioen, Geurts, Ten Brink, en Prins (2014) In een eerste, wachtlijst-gecontroleerde studie is de effectiviteit van Braingame Brian onderzocht bij 40 kinderen van 8 tot 12 jaar (33 jongens en 7 meisjes), met een classificatie ADHD (DSM-IV), met een gemiddeld IQ, die voor behandeling waren aangemeld bij een Jeugd GGZ. De ouders van de getrainde kinderen rapporteerden op de nameting (N = 18) een significante verbetering bij de kinderen van het executieve functioneren (BRIEF totaalscore: groot effect:.38 pre-post op eta squared en.27 pre-followup.) en ADHD-gedrag (VvGK subschaal aandacht en hyperactiviteit/impulsiviteit: groot effect), terwijl deze verbetering niet werd gerapporteerd voor de kinderen (N = 22) uit de wachtlijstconditie. Dit effect bleef behouden op de follow-up meting negen weken later. Dit positieve effect bleek ook op te treden bij kinderen (N = 29) die al medicatie gebruikten. Dit effect werd niet op de leerkrachtbeoordelingen gezien. Effecten op neuropsychologische maten werden niet gerapporteerd. Verder konden verwachtings- of non-specifieke (aandachts-) effecten in deze studie nog niet als verklaring voor het positieve behandeleffect 23

24 uitgesloten worden. Deze eerste pilotstudie laat zien dat het doorlopen van Braingame Brian meer effect heeft dan het staan op een wachtlijst. Dovis, Van der Oord, Wiers, en Prins (2015) In een gecontroleerde klinische trial werden 89 kinderen met een classificatie ADHD, een gemiddelde leeftijd van jaar (8-12 jaar) en met een gemiddeld IQ, random verdeeld over drie Braingame Brian trainingscondities: (1) een volledig actieve conditie waarin Werkgeheugen (WG), Inhibitie (INH) en Cognitieve Flexibiliteit (CF) (adaptief) werden getraind, (2) een gedeeltelijk actieve conditie waarin alleen INH en CF werden getraind en waarin de WG-taak in een niet-adaptieve, lage training-modus werd aangeboden, en (3) een placebo conditie, waarin de WG, INH, en CF trainingstaken alle drie in een niet trainingmodus werd aangeboden. Korte en lange termijn (3 mnd) effecten werden gemeten. Na de training bleek dat het visuospatieel WG significant sterker verbeterde in de volledig actieve conditie dan in de deels actieve en de placebo-conditie, wat wijst op een ( near transfer ) trainingseffect van Braingame Brian op het Werkgeheugen. Ook de prestaties op Inhibitie (Stop taak) verbeterden significant sterker in de volledig actieve conditie en de gedeeltelijk actieve conditie dan in de de placebo-conditie. Dit wijst op een ( near transfer ) trainingseffect van Braingame Brian op het remvermogen van de kinderen. Ook de prestatie op een maat voor interferentiecontrole (de STROOP-taak) verbeterde sterker in de volledig actieve conditie, wat wijst op een far transfer trainingseffect op inhibitie. Er werd geen trainingseffect van Braingame Brian gevonden op Cognitieve Flexibiliteit, verbaal werkgeheugen, complex redeneren, noch op de gedragsbeoordelingen door ouders en leerkrachten: op al deze maten gingen de kinderen in alle drie de condities significant vooruit. Opmerkelijk was dat deze vooruitgang ook door de leerkrachten werd gerapporteerd. De auteurs concluderen dat in deze studie de verbeteringen op het visuospatieel werkgeheugen en op inhibitie specifieke trainingseffecten zijn van Braingame Brian. Transfer naar niet getrainde EFs en naar gedrag in het dagelijks leven zoals gerapporteerd door ouders en leerkrachten gedragingen was niet-specifiek. M.a.w. deze effecten kunnen niet toegeschreven worden aan het doen van de trainingstaken in Braingame Brian. Met andere woorden, in deze studie spelen naast de gevonden specifieke trainingseffecten op werkgeheugen en inhibitie, ook algemene, a-specifieke ( far transfer ) trainingseffecten een rol, zoals mogelijk bv. leren volhouden en jezelf inspannen om 25 trainingssessies te doen, positieve aandacht van de ouders. 24