Meten & weten van executieve functies

Transcriptie

1 Meten & weten van executieve functies Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Le Kannerhuis

2 Bdschap 1. Executieve functies (EF) = een parapluterm 2. We hebben allemaal sms EF prblemen 3. EF prblemen kmen vaker vr & zijn ernstiger bij mensen met een hele serie diagnses 4. Niet iedereen met één van deze diagnses heeft EF prblemen 5. Iets kan een EF prbleem lijken, maar heft het niet te zijn 6. EF prblemen kunnen verminderen Met de jaren Dr behandeling

3 Inhud Wat zijn EF? EF meten EF weten EF veranderen EF tekmst Bdschap

4 Wat zijn EF? EF = Cgnitieve cntrle/uitverende functies EF = Parapluterm EFs zijn vaardigheden die allen ndig zijn vr adequaat en delgericht gedrag tijdelijk nthuden van infrmatie tijdens het uitveren van een pdracht (werkgeheugen [WG]) stppen van gedrag (inhibitie) plannen van gedrag, vruitdenken (planning) veranderen van gedrag (flexibiliteit) Starten, veranderen & stppen

5 Wat zijn EF? Vrbeeld 1 Naar het cngres EF bij kinderen & adlescenten gaan. Vrbeeld 2 Filmpje van uitzending 1 e uitzending AutismeTV.nl gemaakt dr HRMedia, Visueel Cmmuniceren (Hiemstra, 2013) Vrbeeld 3 Uw EF...laten we ze testen!

6 EF meten Uw inhibitie vermgen! Als u een BLIJ gezicht ziet, rept u heel hard JA Als u een BOOS gezicht ziet, zegt u NIETS Let p!!! NIETS = niet hetzelfde als NEE! Met niets zeggen bedel ik STILTE......dus u zegt k niet het wrd niets!

7 EF meten Uw flexibiliteit! Als u dit ziet dan zegt u BLIJ bij een blij gezicht en BOOS bij een bs gezicht Als u dit ziet dan zegt u MAN als u een gezicht van een man ziet en VROUW als u een gezicht van een vruw ziet.

8 Grte verschillen tussen mensen! Hier meite mee? Dit kan verschillende redenen hebben!

9 EF meten Er zijn in Nederland een aantal testbatterijen waar verschillende EFs aanbd kmen & waar tevens nrmen van vrhanden zijn. Zie bijvrbeeld: ANT D-KEFS TEA(-Ch) BADS (versie vr kk & vlw) Zie vr verzicht ivm NP taken Buma, Mulder, Lindebm, Schmand, 2012 Swaab, Buma, Hendriksen, & Knig, 2011

10 EF meten Belangrijk: Meet EF nit p zichzelf staand. Iaw m te kunnen interpreteren f er een EF prbleem is MOETEN k andere cgnitieve vaardigheden in kaart wrden gebracht! Iaw als er EF prblemen gerapprteerd wrden p een vragenlijst betekent dit niet dat er k EF prblemen aan ten grndslag liggen!

11 EF weten Vrbeeld autisme & ADHD Willcutt ea., (2008) WG Inhibitie Flexibiliteit Planning AUT-CON ADHD-CON Effect grtte: = Klein; = Middel; = Grt; = Zeer grt

12 EF weten Vrbeeld kinderen: Geurts ea., (2004) AUT-CON ADHD-CON AUT-ADHD WG Inhibitie Flexibiliteit Planning = Verschil = Geen verschil Kinderen met ADHD znder sciale prblemen, beter in EF dan kinderen met sciale prblemen (Tseng & Gau, 2013)

13 EF weten Verschillen tussen mensen Vrbeeld ADHD Grepstudies: JA inhibitie prbleem maar er zijn grte verschillen (Nigg ea., 2005; Willcutt ea., 2005) +/- 50% inhibitieprbleem Michigan Vrbeeld Autisme Grepstudies: Onduidelijk f er een inhibitieprbleem is +/- 25% inhibitieprbleem (e.g., De Vries & Geurts, in prep) 10 Inhibitie Clrad

14 EF weten Ontwikkeling van EF 0 tt +/- 21: Tename in EF > +/-30: Afname in EF Peuters Schl lft Adlescent Jng vlw Late vlw! = Temp verschilt per EF dmein! = Verschillen in temp tussen persnen Ontwikkeling van EF bij ADHD & Autisme Leeftijd Age -> Leeftijd Age -> Cntrles Ouder ADHD/Autisme

15 EF veranderen Verschillende type EF trainingen (Diamnd ea., 2012; Diamnd & Lee, 2011) Strategie trainingen Vrbeeld planningstraining Cmputertrainingen Vrbeeld CgMed f BrainGame Brian Trainingen die zich niet specifiek richten p EF Vrbeeld sprt, mindfullness, nieuwe dingen leren

16 EF veranderen Training van werkgeheugen (Melby-Lervag & Hulme, 2012) Effect in kk en vlw p getrainde & ngetrainde WG taken? (near transfer; e.g., Brella e.a., 2010; Jaeggi e.a., 2010; Hlmes e.a., 2009; Klingberg e.a. 2005; Threll e.a., 2009) Verbaal WG Visueel WG JA... tt

17 EF veranderen Gecmputeriseerde EF training: Braingame Brian PhD prject Marieke de Vries RCT: Vergelijking nn-ef, WG, & CgFlex training kinderen met autisme tussen 8-12 jaar (IQ>80), NU 77 kinderen geïncludeerd Start: December 2009 & Eind: Begin 2014

18 EF veranderen Vrlpige resultaten: WG taak WG training: Near transfer CgFlex: Far transfer Nn-EF: Far transfer 6,000 Geheugenspanne 5,800 5,600 5,400 5,200 5,000 4,800 4,600 4,400 4,200 4,000 pre pst fllw up Pre Pst Fllw up Nn-EF Nn-EF WG WG CgFlex CgFlex JA NEE JA?

19 EF veranderen Vrlpige resultaten: BRIEF ttaal scre WG: Far transfer Nn-EF & CgFlex: Far transfer 175,000? NEE... BRIEF ttaal scre 170, , , , , ,000 pre pst fllw up Pre Pst Fllw up Nn-EF WG Nn-EF WG CgFlex

20 EF veranderen Of iemand al dan niet een specifiek EF prbleem heeft kan belangrijk zijn vr keuze interventie! Bv. als prblemen p specifieke CgFlextaak dan mgelijk minder vruitgang bij SVa training (Berger et al., 2003) He bij Braingame Brian? Om te weten vr wie welke interventie geschikt is hebben we altijd grte aantallen ndig. Flex-niveau (0-14) Niveau Trainingssessie (1-25) Sessie

21 EF tekmst We weten veel ver grepen, maar minder ver wat vr wie nu het beste is... Belangrijke pen vragen zijn: Wanneer WIE welke EF prblemen heeft Bij WIE de EF prblemen vanzelf verdwijnen Bij WIE de EF prblemen erger wrden Bij WIE welke behandeling het meest zinvl is Ndig? Studies in grte grepen m kind & mgevingsfactren ged in kaart te brengen: SUBTYPERING

22 Bdschap 1. Executieve functies (EF) = een parapluterm 2. We hebben allemaal sms EF prblemen 3. EF prblemen kmen vaker vr & zijn ernstiger bij mensen met een hele serie diagnses 4. Niet iedereen met één van deze diagnses heeft EF prblemen 5. Iets kan een EF prbleem lijken, maar heft het niet te zijn 6. EF prblemen kunnen verminderen Met de jaren Dr behandeling

23 Dank rganisatie, dank d Arc & U bedankt vr uw aandacht! h.m.geurts@uva.nl

24 24