Workshop in 2 delen: korte voorstelling Erfgoedplus.be inventariseren: praktisch aan de slag

Transcriptie

1 Workshop in 2 delen: Inventariseren van religieus erfgoed: hoe begin je eraan? Themadag Vlaams-Brabantse kerkbesturen Sint-Jan-Baptist, Huizingen Donderdag 20 oktober 2016 Benoît Vanhees korte voorstelling Erfgoedplus.be inventariseren: praktisch aan de slag Inventariseren en ontsluiten met Erfgoedplus.be Erfgoedplus.be? samenwerking tussen de provincie Limburg, Vlaams-Brabant en de erfgoedcel van de stad Leuven in totaal ca objecten 400 collecties online raadpleegbaar Limburg: ca. 75 % van collecties = religieus erfgoed, in Vlaams Brabant ca. 50 % Erfgoedplus.be? Enkele sleuteldata 2002: opstart databank provincie Limburg 2007: samenwerking provincie Vlaams-Brabant 2008: samenwerking stad Leuven 2009: lancering website 2010: toetreding Erfgoedcel Pajottenland & Zennevallei (samenwerkingsverband 15-tal gemeenten) 2013: vernieuwde website Erfgoedplus.be? Doel: divers erfgoed op één plek samenbrengen -> beheren en eventueel ontsluiten religieus, agrarisch, industrieel, sociaal, militair, sporterfgoed, erfgoed uit het onderwijs enz. Zeker niet alleen topstukken of beschermd erfgoed maar minstens evenzeer alle ander waardevol erfgoed. 1

2 Erfgoedplus.be plaform? 1. > Databank 2. > Erfgoedregister 3. > Erfgoedplus.be 1.> Databank = plaats waarin inventarissen van deelnemende collecties digitaal opgeslagen worden permanent: niet gevoelig aan wisselingen bestuur van een kerkfabriek, een heemkundekring duurzaam: dank zij regelmatige back-ups veilig bewaard door professioneel bedrijf: geen gevaar voor een defecte harde schijf enz.) 2.> Erfgoedregister = online inventariseren en registreren Enkel via codewoord toegankelijk geen software op computer: inloggen kan op alle computers enkele velden = gekoppeld aan thesaurus voor doorzoekbaarheid per object en per foto aanduiden wat publiek, wat niet multimediaal: geluidsfragmenten, filmpjes tabblad 'rapportering collectie : -> Kerkinventaris (jaarlijkse verplichting), calamiteiten zie verder 3.> Website Erfgoedplus.be = publiek zichtbaar en doorzoekbaar deel publiek kan gericht opzoeken d.m.v. zoekfilters toont verbanden: gelijkaardig erfgoed in andere kerken, andere werken van zelfde kunstenaar erfgoedbeheerder kan ingevoerde informatie koppelen aan extra documentatie: boeken, artikels, websites publiek = aanvullingen, correcties.via reageer-knop privéverzamelaars kunnen zwerfgoed ingeven internationale ontsluiting via Europeana Waarom deelnemen? jaarlijkse verplichting: (2004) indienen kerkinventaris: gemakkelijk te produceren vanuit het Erfgoedregister efficiënt depotbeleid prioriteiten bij restauraties, sleutelinformatie in geval calamiteiten of diefstal, beheren van uitgeleend erfgoed, tentoonstellingen belangstelling voor (religieus) erfgoed passief en actief stimuleren in onderwijssector, bij gidsen, de pers, het grote publiek online collectie bekend maken via gemeentelijke website, nieuwe toepassingen als apps enz. Hoe werkt het? Stap 1: schriftelijk rapport: beschrijven, interpreteren symboliek, opmeten: systematisch te werk gaan! Stap 2: erfgoedobject fotograferen Stap 3: ingeven in het Erfgoedregister: oefenen kan in een Testversie Stap 4: beslissen wat wel wat niet voor het grote publiek zichtbaar maken op Erfgoedplus 2

3 Hoe kunnen wij u verder helpen? Erfgoedregister Informatiesessies, vormingsmomenten + handleidingen 'helpdesk' tijdens werkweek updates software aanbod uitleendienst Erfgoedstats Erfgoedplus.be website Nationale en internationale ontsluiting en valorisatie Aansluiten bij Erfgoedplus.be? Eerste vereiste: samenwerkingsovereenkomst tussen stad/gemeente en provincie (licentiekosten op basis inwonersaantal) gemeente wordt lid van een erfgoedcel van meerdere gemeenten die vervolgens een overeenkomst met de provincie sluit (idem) Hierna: gratis voor alle erfgoedbeheerders op grondgebied gemeente aparte samenwerkingsovereenkomst per deelnemende collectie met provincie Is uw gemeente aangesloten? (okt. 2016) Aparte overeenkomst met provincie: Aarschot, Begijnendijk, Boutersem, Diest, Huldenberg, Kortenberg, Landen, Opwijk, Scherpenheuvel-Zichem, Tienen, Vilvoorde, Wezembeek-Oppem en Zemst Aangesloten via de Erfgoedcel P&Z: Affligem, Beersel, Bever, Dilbeek, Drogenbos, Galmaarden, Gooik, Halle, Herne, Lennik, Liedekerke, Pepingen, Roosdaal, St. Pietersleeuw, Ternat Overeenkomst met de Erfgoedcel Leuven: Leuven, Bertem, Bierbeek, Haacht, Herent, Holsbeek, Lubbeek, Oud-Heverlee Rotselaar Inventariseren van religieus Inventariseren van religieus erfgoed: praktisch aan de slag erfgoed: praktisch aan de slag Praktisch: aan de slag! (1) Voorbereidende stappen Stel een team samen van bij voorkeur 2-3 personen: iemand die noteert (zie fiche) iemand die fotografeert / opmeet invoeren in de databank > later Bereid de inventarisatie voor: raadpleeg (kritisch) oudere inventarissen, neem eens een kijkje op Erfgoedplus, is er een rapport van Monumentenwacht enz. Praktisch: aan de slag! (2) Plan het verloop van de inventarisatie: maak een rondgang door de kerk en noteer alle ruimtes die geïnventariseerd moeten worden. Maak een helder overzicht en gebruik steeds dezelfde naam voor iedere ruimte. zie vademecum p. 30 bepaal wat wel en wat niet in een erfgoed-inventaris moet zie vademecum p. 11 Werk systematisch ruimte per ruimte, kast per kast (niet per objectsoort!) noteer de standplaats (bewaarplaats) van elk object vergeet zolder, kelder, opslagruimtes niet 3

4 Praktisch: aan de slag! (3) Wat heb je nodig? vouwmeter/zaklamp/vergrootglas schrijfgerei inventarisatiefiches Erfgoedplus.be digitaal fototoestel (evt. met statief) effen achtergrond (uitleendienst Dienst Erfgoed) witte handschoenen evt. ladder (maar wees voorzichtig) aangepaste kledij: het kan koud zijn in een kerk Praktisch: invullen fiche (1) Welke gegevens moet je noteren? zie inventarisatiefiche erfgoedregister + vademecum p.13 1 fiche per inventarisnummer: Objectnaam: zie lexicon religieus erfgoed (b.v.: schilderij ) Titel (b.v.: Heilige Familie ) Fysieke en inhoudelijke beschrijving Afmetingen Materialen en technieken Toestand Opschriften: teksten, signaturen, merktekens Locatie van het object Nummer van genomen foto Praktisch: invullen fiche (2) Facultatief: plaats van vervaardiging datering vervaardiger Opgelet! Bij twijfel - blijf algemeen - gok niet en vul geen verkeerde informatie in. Praktisch: foto s en nummering verschillende digitale foto's per object! - Noteer de bestandsnummers op de fiche - Fotografeer details waarmee men het erfgoedobject bij diefstal zou kunnen herkennen, eventuele schade Inventarisnummer/nummeren fiche: - doorlopende nummering werkfiches - voorlopig inventarisnummers objecten (invoeren in databank - unieke en eeuwige nummering gebruiken - gebruik voorloopnullen, bij voorkeur geen combinatie letters/cijfers, best b.v. 001, 002, 003, Praktisch: meten Meten: beginnen met de grootste afmetingen, buitenste maten: hoogte / breedte / diepte / diameter losse onderdelen apart opmeten bv. tabernakel op een altaar schilderijen: met en zonder lijst (eventueel schatten indien te moeilijk om te meten) vergelijk met voorwerp met bekende lengte kelken e.d.: diameter voet, cuppa en van een eventueel deksel Praktisch: materialen en technieken Materialen en technieken: bekijk alle zijden: achter- en onderzijde tonen vaker het materiaal slijtplekken verraden soms het materiaal (bv. koper onder dunne zilverlaag) gebruik de juiste termen: consulteer de databank gok niet, blijf algemeen. bv. metaal verduidelijk in de beschrijving: bv. goudkleurig metaal 4

5 Praktisch: toestand Schadebeelden (1) Schadebeelden (2) goede, matige, of slechte staat is het object volledig of niet? beschrijf zichtbare schade, gebreken elke object- en materiaalsoort heeft specifieke schadebeelden (zie: brochures Monumentenwacht) Schimmel, schade door te hoge vochtigheid enz. Lacunes: ontbrekende verf, onderdelen Schadebeelden (3) Dieren in en op gebouwen, Insecten, Monumentenwacht, 2010 Uitvliegopeningen van insecten, schade door knaagdieren enz. Schadebeelden samenvatting (4) barsten, krassen, inkepingen slijtagesporen door veelvuldig gebruik bv. deur van kastje enz. verkleuringen, oxidatie, roest, vochtinsijpeling, UV straling, temperatuursschommelingen, ouderdom, vervuiling ontbrekende onderdelen en lacunes vogels, knaagdieren, insecten, schimmels vandalen, dieven enz 1) Schilderijen: paneel of doek olieverf of niet? vorm: rechthoekig, ovaal lijst: verguld of niet voorstelling: in detail opschriften: letterlijk 5

6 Voorbeeld fysieke beschrijving olieverf op doek, ingelijst ovaal schilderij inhoudelijke beschrijving bisschop, priesters, misdienaars, gelovigen in een (gotisch) kerkinterieur inwijding kerk (zie inwijdingskruis) 2) Beeldhouwwerken: materiaal: hout, steen, gips vol of hol onderzijde / achterzijde beschilderd? In welke kleuren? wie of wat? Hoe afgebeeld? (volledig, half, hoofd) grondige beschrijving: man, vrouw? attributen? originele sokkel enz. Heilige Dominicus, driemaal anders Vademecum p. 23 3) Liturgische vaten (vasa sacra en vasa non sacra) Vasa sacra: miskelk, ciborie, monstrans Vasa non sacra: wierookvat, olievaatje steeds van de voet naar boven toe beschrijven per onderdeel vorm beschrijven zie volgend blad per onderdeel de siermotieven of afbeeldingen beschrijven (aparte woordenschat!!!) eventuele teksten noteren, let op merktekens materialen: messing, zilver technieken: verguld, verzilverd cuppa tegencuppa stam nodus stam voet voorbeeld goudkleurig: verguld voet: zeslobbig met kruisjes en letters (letters noteren) stam: zeszijdig, met bloempjes nodus: met pareltjes kleine tegencuppa van bladmotiefjes cuppa met tekst op soort ring (tekst noteren) 6

7 Inventariseren: merken Inventarisatie: merken Zilvermerken: merken identificeren vergt ervaring en studie van alle merken detailfoto s noteer op fiche hoeveel merken, en waar ze precies aangebracht werden identificatie zie bv. smidstekens MOT-website of boeken als Zilver kunst object verhalen uit Leuven Eindredactie Ko Goubert p. 284 e.v. Zilversteek > datering: Ancien Regime = om exact zilvergehalte te bepalen 4) Meubilair: van beneden naar boven beschrijven hout, steen, metaal, combinatie afwerking, stijl algemeen uitzicht: welke kleur? (vb. zwart marmer, wit geschilderd, verguld) vorm van de poten, van het tafelblad, van de deuren, welke voorstellingen, teksten enz. doe dit per onderdeel (vb. bij altaren) 5) Verlichting: vaak metaal, soms hout koper: roodachtig / messing: geelkoper zilver verguld, verzilverd (ook voor hout) beschrijven van onder naar boven (zie volgende blz.) siermotieven per onderdeel beschrijven kaarsenpin vetvanger stam nodus voet 6) Religieus textiel (paramenten) zwaarste opgave voor leken: correct herkennen materialen en technieken = werk voor specialisten materialen: zijde, metaaldraad, katoen, linnen, wol technieken: borduurwerk, applicatie, kloskant, belangrijk: etiket fabrikant som de onderdelen en alle toebehoren op beschrijf de vorm van de kazuifel: wijd of vioolkast? beschrijf kleuren, motieven, welke voorstellingen? 7

8 (latijns) kruis kolom schild wijde kazuifel grond: rood motief: JHS en kruisen in schildjes gaffelkruis: groen met gele bladmotieven op de kruising PX en druiventrossen groene boord Fotograferen: absoluut noodzakelijk belang van juiste moment (te veel / te weinig zonlicht!) en kunstmatige belichting van elk object / inventarisnummer minstens één goede (kleuren)foto: een inventaris met goede foto s is handiger en nuttiger grote hulp bij - diefstal, calamiteit, restauratie - samenstelling tentoonstellingen, brochures Info en advies CRKC: Handleiding opstellen kerkinventaris Mieke van Zanten, Religieus erfgoed uit kerken en kloosters in de Lage Landen, Geïllustreerd lexicon van Nederlandse en Vlaamse termen. Zutphen, 2008 Annemie Van Dyck, Kerkelijk textiel. CRKC, Contactgegevens Provincie Vlaams Brabant Dienst Erfgoed Erfgoedconsulent registratie Benoit Vanhees benoit.vanhees@vlaamsbrabant.be