Schadebeelden. Schimmel, houtworm, vocht, hoe herken en voorkom ik schade in mijn collectie? Schadebeelden

Transcriptie

1 Schimmel, houtworm, vocht, hoe herken en voorkom ik schade in mijn collectie? Workshop 2 Zuidwestbrabants Museum Halle zaterdag Schadebeelden Rondvraag: welke schadebeelden kennen we reeds? houtrot insectenaantasting roest corrosie slijtage scheuren, breuken Schadebeelden Hoe gaan we die rangschikken? 1. Mogelijkheid opdeling per materiaalsoort bv. ijzer, hout, textiel - ontoereikend 2. Vaak gebruikte opdeling is de volgende: A. Fysische schade B. Chemische schade C. Biologische schade Nog niet volledig. Op zoek naar methode. Bijvoorbeeld door de schadebeelden te groeperen volgens de oorzaken Schadefactoren - Internationaal Ten Agents of Deterioration 1. Fysische krachten 2. Diefstal en vandalisme 3. Dissociatie (ontbinding van een ensemble-collectie) 4. Brand 5. Water (overstroming - neerslag) 6. Ongedierte en Schimmels (insecten-knaagdieren-vogels) 7. Vervuiling (luchtvervuiling, stofdepositie) 8. Licht (infrarood en UV) 9. Verkeerde temperatuur (T) 10. Verkeerde relatieve vochtigheid (RV) > meestal combinaties 1

2 Schadefactoren - Internationaal Ten Agents of Deterioration - oefening > meestal combinaties 1. Archeologische vondst: bv. keramische schotel breuken = Fysische krachten zouten = Water + Vervuiling + ongekend 2. Schilderij in slechte conditie vermolmd hout lijst en raam + schimmels op het doek: ongedierte + schimmels deuk en craquelures: fysische krachten Schadefactoren - MOWA-variant 1. RV & T 2. Oude ingrepen (slordige herstellingen) 3. Licht (Infrarood en UV) 4. Verontreiniging (stof, luchtverontreiniging) 5. Biologische aantasting (ongedierte & schimmels) 6. Fysische krachten 7. Water (overstroming - neerslag) 8. Brand 9. Diefstal en vandalisme 10. Ongekend (bv. verwaarlozing, ) Toelichting: Fysische krachten Schadefactor: Fysische krachten botsing, inslag schok vibratie - trilling druk schuring materiaal-moeheid Voorbeelden: schade door aardbeving, transport, verplaatsen, val, voorbeelden van fysische krachten: links: stootschade in het doek + breuken in de verflagen rechts: breuk in metaal (koperlegering - messing) 2

3 Schadefactor: Fysische krachten voorbeelden van fysische krachten: mechanische schade links: gescheurde weefsels door verkeerde manier van bewaren rechts: valschade bij een gipsen beeld Toelichting: Dissociatie tegengestelde van associatie bv. de gegevens of data van een kunstvoorwerp zijn gerelateerd of geassocieerd met elkaar als die associatie verloren gaat - spreken we van dissociatie betreft dus niet de fysieke conditie van een kunstvoorwerp wettelijke, intellectuele (eigendom) en culturele aspecten bv. als de gegevens omtrent een voorwerp verloren gaan, treedt er waardeverlies op Schadefactor: Dissociatie Schadefactor: Biologische aantastig voorbeelden van zgn. dissociatie - verwaarlozing verlies van context en erfgoedwaarden voorbeelden van biologische aantasting: knaagdieren links: knaagdieren in dit geval ratten rechts: kadavers worden steevast bezocht door vleesvliegen en aasvreters 3

4 Schadefactor: Biologische aantasting Schadefactor: Biologische aantasting voorbeelden van biologische aantasting: insecten links: aantasting door houtaantasters rechts: textielaantasters (mogelijk Dermestidae) voorbeelden van biologische aantasting links: oppervlakteschimmels op hout / textiel rechts: algen op steen Schadefactor: Vervuiling Schadefactor: Vervuiling voorbeelden van vervuiling links: aantasting door corrosie mogelijk door luchtverontreiniging (bv. chloordampen) rechts: roetvervuiling: warmtetransport - thermoforese voorbeelden van vervuiling links: vervuiling door roet en stof rechts vervuiling door achtergebleven poetsmiddel 4

5 Schadefactor: Water Schadefactor: Water voorbeelden van water (vocht) links insijpelend regenwater - beschadigd schildersdoek rechts: lekken in het dak veroorzaken grote vlekken voorbeelden van water (vocht) links: vocht zorgt voor een donkere vlek in het eikenhout rechts: corrosie op het messing (door chloor in leidingwater) Schadefactor: Brand Schadefactor: Oude ingrepen voorbeelden van brandschade links: poging tot brandstichting rechts: kaarsen die te dicht bij beeld staan voorbeelden van oude ingrepen links: lijmsporen op marmer rechts: soldeerresten en gebruik van HCl geeft corrosie 5

6 Schadefactor: Oude ingrepen Schadefactor: Licht voorbeelden van oude ingrepen links: slordige herstellingen met tinsoldeer rechts: overschilderingen - verlies van authenticiteit voorbeelden van schade door licht (kunstlicht - zonlicht) links: zijdefluweel wordt bros en de polen breken af rechts: de vernis vertoont zgn. blindslag Schadefactor: Verkeerde RV Schadefactor: Verkeerde Temperatuur voorbeelden van schade door verkeerde RV links: schimmelplek op eikenhout rechts: roestende ijzeren dook met schade aan natuursteen voorbeelden van schade door Verkeerde Temperatuur links: loskomende lijmverbindingen bij hout rechts: materiaalmoeheid bij verflagen op schilderij 6

7 Intensiteit Belangrijke vragen omtrent uw collectiebeheer Wat is de status / aard van de schade? Is de schade stabiel of veranderlijk? - een deuk in een harnas stabiel - roestvorming op ijzer is veranderlijk > Conditie-inventaris van de collectie - ook in te voeren in Erfgoedplus - voor kerkfabriek: bv. taak voor Monumentenwacht Kan er verdere schade optreden? Zijn er risico's op nieuwe schade > Risico-analyse Identificeren van de risico's schadefactoren 2. Indeling in 3 risicotypes catastrofaal ernstig mild bv. vervuiling type 1 bv. stootschade type 2 permanent sporadisch zelden Frequentie bv. brand type 3 Belangrijke vragen omtrent uw collectiebeheer Kan ik nieuwe schade voorkomen? - bv. maatregelen treffen om een nieuwe deuken in het harnas te voorkomen - bescherming aanbrengen om verdere roestvorming op het harnas te voorkomen - vloermatten plaatsen om vervuiling te voorkomen Kan ik nieuwe schade beperken? - bv. lichtinval op textiel beperken > Preventieve maatregelen: zowel in museum als in depot Geïntegreerd collectiebeheer 5 stappen - horen bij elkaar - niet los van elkaar te koppelen methode m.a.w. integrale aanpak 7

8 Collectiebeheer Preventieve maatregelen 1. Voorkomen of vermijden: bv. courant onderhoud: schoonmaak - reiniging : om schade te voorkomen 2. Blokkeren: bv. preventieve conservering: goed bewaren - beschermen tegen de schadefactoren Collectiebeheer Controle - Monitoring - Diagnose 3. Opsporen, vaststellen: regelmatig controleren: bv. op actieve insecten en schimmels opsporen > controleren is cruciaal - minstens een maal per jaar - hulpmiddelen: plakvallen, lichtvallen Lijst Producten Samenaankoop 2013.pdf Curatieve ingrepen 4. Beperken - reageren: bv. in afzondering plaatsen van een voorwerp dat aangetast is door insecten of schimmels 5. Bestrijden - herstellen - behandelen: bv. anoxie behandeling - diepvriesmethode of conservatie of zelfs restauratie Controlemiddelen Deze 5 stadia - stappen : toe te passen op alle 10 schadefactoren bv. op brand 1: Voorkomen: niet roken 2: Blokkeren: branddeuren sluiten 3: Opsporen: rookdetectoren 4: Beperken: brandblussysteem 5: Behandelen: restauratie 8

9 Controle toepassen op alle niveau's - alle schadefactoren Omgeving of site Gebouw - exterieur Interieur - zalen - depot Kast - Vitrine - rek Object 1. Fysische krachten 2. Diefstal en vandalisme 3. Dissociatie - Verlies (ontbinding van een ensemble-collectie) 4. Brand 5. Water (overstroming - neerslag) 6. Ongedierte en Schimmels (insecten-knaagdieren-vogels) 7. Vervuiling (luchtvervuiling, stofdepositie) 8. Licht (infrarood en UV) 9. Verkeerde temperatuur (T) 10. Verkeerde relatieve vochtigheid (RV) Onderhoudsbrochures Monumentenwacht Schoon schip - handleiding voor het courant onderhoud van waardevolle kerkinterieurs (2001) per thema: bv. Poetsgerei - Vloeren - Beelden - Schilderijen en hun lijsten - Diverse kleine objecten zoals ivoor, been, schildpadhoorn, glas en keramiek. Onderhoudsbrochures Monumentenwacht Kerkelijk textiel behouden en bewaren schoonmaken, hanteren en transporteren bewaren: ruimte, kasten, verpakking, opbergen Onderhoudsbrochures Monumentenwacht Onderhoud van metaal in het interieur aandacht voor het hanteren - bewaren - inventariseren - inpakken en tentoonstellen voorwerpen reinigen 9

10 Onderhoudsbrochures Monumentenwacht Kerkelijk textiel behouden en bewaren herkennen van insecten geïntegreerde insectenbeheersing veel aandacht voor diagnosetechnieken (monitoring - opsporen - controle) Onderhoudsbrochures Monumentenwacht Onderhoud van natuurstenen vloeren Onderhoud van houten vloeren Onderhoud keramische en cementtegelvloeren Brochures Provincie Vlaams-Brabant 10