Plinius beschriift drie merkwaardi8e 8ebeurtenissen aan zijn 8eleerde vriend Licinius Sura.

Transcriptie

1 5 BESTAAN ER SPOKEN? (VII, 2.7) Plinius beschriift drie merkwaardi8e 8ebeurtenissen aan zijn 8eleerde vriend Licinius Sura. a. Vrouwe Africa C. PLINIUS SURAE SUO S. 1 Et mihi discendi et tibi docendi facultatem otium praebet. Igitur perquam velim scire, esse phantasmata et habere propriam figuram numenque aliquod putes, an inania et vana ex metu nostro imaginem accipere. Ego, ut esse credam, in primis eo ducor, quod audio accidisse Curtio Rufo. Tenuis adhuc et obscurus, 5 obtinenti Africam comes haeserat. Inclinato die spatiabatur in porticu; offertur ei mulieris figura humana grandior pulchriorque. Perterrito Africam se, futurorum praenuntiam, dixit: iturum enim Romam hono~esque gesturum, atque etiam cum summo imperio in eandem provinciam reversurum,

2 10 ibique moriturum. Facta sunt omnia. Praeterea accedenti Carthaginem egredientique nave eadem figura in litore occurrisse narratur. Ipse certe implicitus morbo futura praeteritis, adversa secundis auguratus, spem salutis nullo suorurn desperante proiecit. b. Een spookhuis in Athene 1 lam illud nonne et magis terribile et non minus mirum est, quod exponam, ut accepi? Erat Athenis spatiosa et capax domus, sed infamis et pestilens. Per silentium noctis sonus ferri, et, si attenderes acrius, strepitus vinculorurn longius primo, deinde e proximo reddebatur: mox apparebat idolon, senex macie et squalore confectus, promissa barba, horrenti capillo; cruribus compedes, manibus 5 catenas gerebat quatiebatque. Inde inhabitantibus tristes diraeque noctes per metum vigilabantur; vigiliam morbus et crescente formidine mors sequebatur. Nam interdiu quoque, quamquam abscesserat imago, memoria imaginis oculis inerrabat, longiorque causis timoris timor erat._deserta inde et damnata solitudine domus totaque illi monstro relicta; proscribebatur tamen, seu quis emere, seu quis conducere ignarus tanti mali vellet. 10 Venit Athenas philosophus Athenodorus, legit titulum auditoque pretio, quia suspecta vilitas, p(>f '--- percunctatus omnia docetu~c nihilo minusfimmo tanto magi~ conducit. Ubi coepit adve~perascere, ~-. iubet stemi sibi in prima domus parte, poscit pugillares, stilum, lumen; suos omnes in interiora dimittit; ipse ad scribendum animum oculos manum intendit, ne vacua mens audita simulacra et inanes sibi metus fingeret. Initio, quale ubique, silentium noctis; dein concuti ferrum, vincula moveri. 15. Ille non tollere oculos, non remittere stilum, sed offirrnare animum auribusque praetendere. Tum crebrescere fragor, adventare et iam ut in limine, iam ut intra limen audiri. Respicit, videt agnoscitque narratam sibi effigiem. Stabat innuebatque digito similis vocanti. Hie contra, ut paulum exspectaret, manu significat rursusque ceris et stilo incumbit. Ilia scribentis capiti catenis insonabat. Respicit 2o rursus idem, quod prius, inntjentem, nee moratus tollit lumen et sequitur. Ibat ilia Iento gradu; quasi gravis vinculis. Postquanrdeflexit in aream domus, repente dilapsa deserit comitem. Desertus herbas et folia concerpta signum loco ponit. Postero die ldit magistratus, monet, ut ilium locum effodi iubeant. Inveniuntur ossa inserta catenis et implicita, quae corpus aevo terraque putrefactum nuda et exesa reliquerat vinculis; collecta publice sepeliuntur. Domus postea rite conditis manibus caruit. c. De afgeknipte harep 1 Et haec quidem adfirmantibus credo; illud adfirrnare aliis possum. Est libertus mihi non illitteratus. Cum hoc minor frater eodem lecto quiescebat. Is visus est sibi cemere quendam in toro residentem, admoventemque capiti suo cultros, atque etiam ex ipso vertice amputantem capillos. Ubi illuxit, ipse circa verticem tonsus, capilli iacentes reperiuntur. Exiguum temporis medium, et rursus simile altud 5 priori fidem fecit. Puer in paedagogio mixtus pluribus dormiebat. Venerunt per fenestras (ita narrat) in tunicis albis duo cubantemque detonderunt et, qua venerant, recesserunt. Hunc quoque tonsum sparsosque circa capillos dies ostendit. Nihil notabile secutum, nisi forte quod non fui reus, futurus, si Domitianus, sub quo haec acciderunt, diutius vixisset. Nam in scrinio eius datus a Caro de me libelh,1s inventus est; ex quo coniectari potest, quia reis moris est summittere capillum, recisos 10 meorum capillos depulsi, quod imminebat, periculi signum fuisse. Proinde rogo, eruditionem tuam intendas. Digna res est, quam diu multumque consideres; ne ego quidem indignus, cui copiam scientiae tuae facias. Licet etiam utramque in partem (ut soles) disputes, ex altera tamen fortius, ne_me suspensum incertumque dimittas, cum mihi consulendi causa fuerit, ut dubitare desinerem. Vale.

3 6. PLINIUS EN ZIJN SLAVEN (vm,t6) P lin ius schriift aan zijn vriend Patemus over het verdriet dat hij heeft om zijn ziek.e en overleden slaven. C. PLINIUS PATERNO SUO S. 1 Confecerunt me infirmitates meorum, mortes etiam, et quidem iuvenum. Solacia duo nequaquam paria tanto dolori, solacia tamen: unum facilitas manumittendi (videor enim non omnino immaturos perdidisse, quos iam liberos perdidi), alterum, quod permitto servis quoque qu~si testamenta facere, eaque, ut legitima, custodia. Mandant rogantque quod visum; pareo, ut iussus. Dividunt, donant, 5 reliilquunt, dumtaxat intra domum; nam servis res publica quaedam et quasi civitas domus est. Sed quamquam his solaciis adquiescam, debilitor et frangor eadem ilia humanitate, quae me, ut hoc ipsum permitterem, induxit. Non ideo tamen velim durior fieri. Nee ignoro alios eiusmodi casus nihil arriplius vocare quam damnum, eoque sibi magnos homines et sapientes videri. Qui an magni sapientesque sint, nescio; homines non sunt. Hominis est enim adfici dolqre, sentire, resistere tamen 10 et solacia admittere, non solaciis non egere. Verum de his plura fortasse quam debui, sed pauciora quam volui. Est enim quaedam etiam dolendi voluptas, praesertim, si in amici sinu defleas, apud quem lacrimis tuis vellaus sit parata vel venia. Vale.

4 humana(abl.) gran dis perterrito ( dat.) Africam se furura (onz. mv.) praen:.mna irurum gero (3) honores cum summa tmpeno accedenri, egredienri Carthago, -inis = humana figura (abl compararioni.s) groat vul aan: ei (vul aan: esse)' dar ze vrouwe Africa was' toekomst voorspelster vul aan: eum ( nl Curtium Rufum) staatsambten vervullen nl. als procomu~ = Bouvemeur) vu! aan: ei ( dat. ajhankelijk van occurtisse) Carrhago (p!aars in de provincie Africa) ipse certe implicitus morbo praeterita ( onz. mv.) adversa (onz. mv.) secunda (onz. mv.) 10 auguror ( 1) + abl. despero (1) nullo suorum desperante proicio (3) spem 'hijzelfin ieder geval' ziek geworden verleden regenslag voorspoed voorspellenjvoorzien op grond van wanhopen vul aan als objea: salutem de hoop Iaten varen 1. Wat wil Plinius nu precies weten met betrekking tot spookverschijningen? 2. spcm saturis proiecit ( 10 ): a. Waarom gafhij de hoop op? GeefLatijns citaat. b. Wat is dus het (psychologische) gevolg van voorspellingen? Motiveer je anrwoord. b. Een spookhuis in Athene 11am illud ltilfus expono (3) accipio (3) Athenis spatiosus er capax infamis pestilens son us attendo (3) longius e proxtmo reddebarur idolon mages squalor, -oris confecms + abl. promissa barba ( abl.) horrens capillus crus, cruns compes, -edis 5 catena quatio (3) inhabitantibus dims vigilo (1) vigilia forrnido, -inis inter diu abscedo (3) inerro ( 1) + dat. causis timons verder, voorrs het volgende wonderbaarlijk uiteenzetten, venellen hier: vernemen inathene groat en rutm berucht ongezond, onheilbrengend geluid opletten hier: vrij verweg van heel dichtbij 'weerklonk' spook verrnagering, magerte vervuiling, vuil aangetast door 'met lange baard' ruig, ongekamd haar been (voet)boei ketting schudden 'door de bewoners' (dat. aucrori.s) vreselijk wakend doorbrengen slapeloosheid angst overdag weggaan blijven zweven Voor abl. comparationis timor, -oris damnata solirudine monstrum proscribo (3) qms conduco (3) 1oArhenas (ace.) timlus sus pectus vilitas percunctor ( 1) doceor nuhilo minus lffiffio advesperasco (3) sterni prima domus parte pugillares (mv.) stilus interiora ( onz. mv.) antmum intendo (3) ad vacuus simulacra audita mants mihi fingo (3) silentium noctis concutio (3) concuti rjm audiri (r.16) 15 tollo (3) oculos offirnure animum auribusque praetendere angst 'gedoemd tot verlatenheid' spook te koop(te huur aanbieden = aliquis huren naar Athene bordje verdacht (vul aan: erat)!age prijs inforrneren hier: op de hoogte gesteld worden van desondanks ofliever, sterker nog avond worden vul aan: lectum (bed) 'in het voorste dee! van het huis' schrijftafeltjes (met was bestreken) schrij fstift 'meer naar binnen gelegen gedeelte' object van intendit richten op, concenrreren op hier: zonder met iets bezig te zijn 'de spoken waarover hij gehoord had' hier: ongegrond zich inbeelden vu!aan:erat (hevig) schudden aile infinitivi zijn infinitivi hi.srorici de ogen opslaan, opkijken 'zijn aandacht versterken en die (als een scherrn) voor zijn oren spannen' (d.w.z. je zo op iers anders concentreren datje niers hoort)

5 fi:agor lawaai nee moratus (partie.) ' en zonder te aarzelen ' crebresco (3) sterker worden 2.0 deflexi (peif.j afbuigen advento(1) naderbij komen area binenplaats Ut = velut repente (bijw.) plotseling effigies spook dilapsus (partie.) verdwenen innuo (3) wenken, een wenk geven folium blad digitus vinger concerptus (partie.) bijeengeplukt similis vocanti 'alsofhij riep' stgnum 'als teken' hie nl. Athenodorus rnagisttatus (ace. mv.) de plaatselijke autoriteiten exspectaret subject het spook effodo (3) uitgraven significo (I) wenken, beduiden insettus (partie.) omwonden cerae (mv.) was, (de met was bestteken) schrijf- implicitus (partie.) gewikkeld tafeltjes aevum tijd incumbo (3) + dat. zich buigen over, zijn aa~dacht wijden purrefacrus (partie.) verrot, verteerd aan exesus + abl. aangevreten/verteerd door ilia vulaan:effigies sepelio bc;graven catenis insono (I) met zijn kettingen rammelen boven rite condo (3) naar behoren begraven + dat. manes(mv.) schim, ziel (van de overledme) idem quod prius 'op dezelfde manier als daarvoor' careo +abl. vrij zijn van, geen last meer hebben van 1. Deserta inde t/m relicta (7-8): noem de verschillende stadia die hieraan vooraf zijn gegaan. 2. a. Wie is ille (15)? b. Wie is illa ( 18)? 3 Hoe wordt de spookverschijning in deze tekst verklaard? 4 Noteer de verschillende woorden waarmee in tekst been spook(verschijning) in het Larijn wordt weergegeven? c. De afgeknipte haren 1 haec affirrnantes haec illud affirmo (1) libertus illitterarus rmnor lectus quiesco (3) is visus est sibi torus res ideo cultri (mv.) vertex, -icis amputo (I) capillus illuxi (peif.) tonsus (partie.) exiguum temporis medium simile ( onz.) 5 fidem facio (3) +dar. puer zij die dit stellig beweren slaat op de z voortif8aande verhalen her volgende (verhaal) bevesrigen, met zekerheid uitspreken vrijgelatene onontwikkeld jonger bed slapen 'hij droomde' bed zitten schaar kruin (rondom) a&nijden haar Iicht worden glad geknipt (vul aan: erat) 'er verliep een korte rijd' eenzelfde gebeurtenis geloofwaardigheid schenken aan hier: slaaf ( nl. van Plinius) paedagogium mixtus +abl. fenestra runica albus cubo (I) cubantem detondi (peif.) qua sparsus (partie.) circa (bijw.) notabilis secututn nisi forte quod norrfui reus futurus Domitianus scnmum datus (partie.) Carus libellus paedagogium (ruimte waar jo"be slaven voor bijzondere.fi.mcries werdm op8eleid) te midden van venster tunica ( = wollen onderkleed) wit slapen vul aan: puerum haar knippen ( daarlangs) waarlangs gesttooid inhetrond opvallend, merkwaardig vulaan: est behalve toevallig het feit dar 'ik niet werd aangeklaagd' 'ik die aangeklaagde zou zijn' onder keizer Domitianus (81-g6) werden zeer velen aanstklacj8dwqjens majesteiruchmnis archief{kast) 'ingediend' Mettius Carus was een berucht beroepsaankla.ger (schriftelijke) aanklacht

6 coniecto ( 1) + A.c.I. reus moris est + dat. capillum summitto (3) recisus (partie.) 10 mei (mv.) depulsi periculi (.gen.) proinde rogo eruditio, -onis intendo (3) quam+conj. considero ( 1) opmaken(concluderen dat; hiervan haf18t af de A. c. I.: ( recisos) capillos signum (periculi) fuisse aangeklaagde her is de gewoonte van ( moris: sell possessivus) her haar lang Laten groeien (bij wijze. van rouw) afgesneden, afgeknipt mijn personeel (d.w.z. slaven en vrij.gelarenen) van her afgeweerde gevaar, van her afweren van her gevaar daarom hier: + conj. geleerdheid hier: op deze kwesrie richren = ut earn + conj. overdenken ne ego quidem indignus cui+conj. copiam scienriae facio (3) + dat. licet + conj. utramque in partem disputo (1) forti us ex altera (vul aan: sum) 'ook ik ben het waard' = ur ei + conj. van kennis Laten profiteren (vulaa~: ribi) 'je mag...' naar rwee kanten, 'voor en regen' redeneren, pleiten vu[ aan: disputa ( vul aan: parte) 'voor een van de twee standpunten' (nl. de in her besin van de brief senoemde materiele en p.rycholosische verklarif18 van spoken) gespannen, 'in spanning' suspensus cum mihi consulendi 'omdat voor rnij de reden (om u) te causa fuerit raadplegen was' consulendi sell van herserundium, ajhankelijk van causa 1. ex quo coniectari t/m fuisse (9-10): leg in je eigen woorden uit hoe Plinius de gebeurtenis van de afgeknipte haren van zijn vrijgelaten slaaf verklaart. 2. utramque in partem ( 12): welke 2 kanten worden bedoeld? Citeer uit het begin van de brief 3 consuleru:licausa (13): citeer uit het begin van de briefhet equivalent. 4 Naar welke van de 2 standpunten neigt Plinius zelf denk je? Motiveer je antwoord PLINIUS EN ZIJN SlAVEN (VIII, t6) 1 conficio (3) infirmitas, -atis mei (mv.) mortes (mv.) etquidem solacium solacia duo nequaquam (bijw.) par+ dat. unum facilitas manumitto (3) manumittendi videor nonomnmo imrnaturus perdo (3) alterum quod quasi testamenta legitim us custodio hier. uirputten, veel verdriet doen ziekte rnijn personeel ( d.w.z. slaven en vrij.gelatenen) hier: sterfgevallen en bovendien nog ( reden tot) ti:oost vuldan:sunt helemaal niet hier. opwegend tegen vu.l aan: solacium est gemak (in het verleden vereiste de vrijlatif18 van slaven vee! wettelijke formaliteiten) vrijlaten (vanslaven) sen. van herserundium, ajhankelijk van facilitas (vu!aan: mihi) 'ik vind' helemaal niet te vroeg hier. verliezen de tweede troost is het feit dar 'als het ware testamenten' ('quasi', omdat slaven juridisch8ezienseen testament konden maken) we trig hier. in acht nemen, zich eraan houden mandant rogantque quod visum 5 dumtaxat intra do mum servis t/m domus est quamquam acquiesco (3) + abl debilito ( 1) humanitas, -aris hoc ipsum induco (3) ur + conj. velim non ignoro ( 1) alios eiusmodi casus eiusmodi nihil amplius damnum eoque sapientes qui an..., nestio nl in hun testarnenten ( vu! aan: eis est) 'wac ze willen' 'als het maa~ binnenshuis blijft' ( dus niet aan slaven van een ander hu.is) subject: domus hier. + conj. troost/rust vinden bij verzwakken, ontmoedigen menselijkheid juist dit ertoe brengen om 'ik zou willen' (conj. porenria!is) niet niet weten = heel goed weten (vu.l aan: homines) subjectsacc. van de infinirivus vocare objectsacc. van de infinitivus vocare dergelijk niets meer, niets anders schadepost, financieel verlies endaarom Plinius denkt hierbij aan de filosofie van de Stoa, die emaar streeftbeen emoties toe te Laten. Zie hoofosru.k 18 'f ekstboek of deze mensen (relarieve aansluitif18)..., weet ik niet

7 est+ Ben. 1onon egeo + abl. verum pluta het is eigen aan/kenmerk van (Ben. posssessivus) vul aan: hominis est nodig hebben maar vul aan: scripsi fortasse praesertim msmu defleo venta misschien vooral 'aan de borst', 'in de armen' uithuilen begrip 1. videor t/m perdidi (2-3): wat bedoelt Plinius met deze woorden? 2. Dividunt t/m dumt~at intra domum (4-5): waarom is dit door de bepaling 'dumtaxat intra domum' niet zo 'grootmoedig' als het lijkt? 3 illa humanitate (6): waartoe heeft de humanit~it van Plinius geleid? 4 Non ideo t/m e.g ere (7-10 ): vergelijk deze opvatting over emoties met die van Seneca en de Stoa in brief 116 (Hoofdstuk 12, tekst 7). Hoe denkt Seneca hierover? 5 in sinu amici ( 12): wie wordt hier bedoeld?