DE BESCHERMING VAN KINDEREN UIT EEN VORIGE RELATIE T.O.V. HUN STIEFOUDERS

Transcriptie

1 DE BESCHERMING VAN KINDEREN UIT EEN VORIGE RELATIE T.O.V. HUN STIEFOUDERS Aantal woorden: Jolien Boumkwo Stamnummer : Promotor: Prof. dr. Bertel De Groote Co-promotor: Asst. Sarah van Brée Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van: Master of Science in de Handelswetenschappen Academiejaar:

2 DE BESCHERMING VAN KINDEREN UIT EEN VORIGE RELATIE T.O.V. HUN STIEFOUDERS Aantal woorden: Jolien Boumkwo Stamnummer : Promotor: Prof. dr. Bertel De Groote Co-promotor: Asst. Sarah van Brée Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van: Master of Science in de Handelswetenschappen Academiejaar:

3 PERMISSION Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden, mits bronvermelding. Jolien Boumkwo I

4 WOORD VOORAF Deze masterproef is tot stand gekomen in het kader van het behalen van het diploma in de opleiding Handelswetenschappen, afstudeerrichting Accountancy & Fiscaliteit aan de Universiteit van Gent. Mijn interesse voor het gekozen onderwerp werd gewekt door het mastervak Fiscale Planning, gedoceerd door Professor De Groote, tevens mijn promotor. Ik ben zelf een kind uit een nieuw samengesteld gezin en wilde mijn positie als stiefkind kennen binnen het Belgisch Burgerlijk Wetboek. Ik was niet tot het gewenste resultaat gekomen zonder de begeleiding van mijn promotor, Professor De Groote, en co-promotor, Sarah Van Brée. Bij vragen stond Professor De Groote meteen klaar. Ik wil hen graag bedanken voor hun supervisie en vertrouwen. Door hen heb ik mijn grenzen verlegd en ging ik dieper in op bepaalde aspecten van mijn thema. Tot slot wens ik mijn moeder, familie en vrienden te bedanken. Een grote dankjewel aan mijn moeder die grondig de tijd nam om alles zorgvuldig na te lezen. Haar vertrouwen gaf me voldoende kracht om te blijven doorzetten. Ook mijn familie en vrienden speelden een belangrijke rol tijdens het verwerkingsproces van mijn thesis. Hun aanmoedigingen en onvoorwaardelijke steun hielpen mij telkens een stapje verder. Jolien Boumkwo Gent, januari 2017 II

5 INHOUDSOPGAVE PERMISSION I WOORD VOORAF II INHOUDSOPGAVE III INLEIDING 1 TITEL I. DE POSITIE VAN HET STIEFKIND BINNEN HET HUIDIG ERFRECHT 2 HOOFDSTUK I. EEN WETTELIJKE DEFINITIE VOOR HET STIEFKIND? 3 AFDELING I. EERSTE VASTSTELLING: DE VEREISTE VAN HET HUWELIJK TUSSEN DE OUDER EN STIEFOUDER VAN HET KIND 3 AFDELING II. TWEEDE VASTSTELLING: DE VEREISTE VAN EEN AFWEZIGE AFSTAMMINGSBAND TUSSEN DE STIEFOUDER EN HET STIEFKIND 4 AFDELING III. DERDE VASTSTELLING : DE NIET-VEREISTE VAN EEN AANWEZIGE SOCIO- AFFECTIEVE BAND TUSSEN DE STIEFOUDER EN HET STIEFKIND 5 HOOFDSTUK II. WAT IS DE ERFRECHTELIJKE POSITIE VAN HET STIEFKIND? 6 AFDELING I. HET STIEFKIND ALS WETTIGE ERFGENAAM? 6 ONDERAFDELING I. Stiefouderadoptie 8 1. Gewone stiefouderadoptie 9 2. Volle stiefouderadoptie 9 ONDERAFDELING II. Toekomstig alternatief voor stiefouderadoptie? 9 AFDELING II. ERFAANSPRAKEN VAN HET STIEFKIND INDIEN HET IN SAMENLOOP KOMT MET ZIJN STIEFOUDER 12 ONDERAFDELING I. De stiefouder als langstlevende echtgenoot van de vooroverleden ouder Omvang van de erfaanspraken van het stiefkind Beperking van de erfaanspraken van het stiefkind 16 ONDERAFDELING II. De stiefouder als langstlevende wettelijk samenwonende partner van de vooroverleden ouder 17 ONDERAFDELING III. De stiefouder als langstlevende feitelijk samenwonende partner van de vooroverleden ouder 18 HOOFDSTUK III. TUSSENBESLUIT 19 III

6 TITEL II. DE INVLOED VAN HET VERMOGENSSTATUUT TUSSEN DE STIEFOUDER EN DE OUDER VAN HET (STIEF)KIND 20 HOOFDSTUK I. HET HUWELIJKSVERMOGENSSTELSEL 20 AFDELING I. HET WETTELIJK STELSEL 21 ONDERAFDELING I. Huwelijksvoordelen in het algemeen Bedingen tot uitbereiding van het gemeenschappelijk vermogen Beding van vooruitmaking Beding van ongelijke verdeling 23 ONDERAFDELING II. De aard van huwelijksvoordelen 24 ONDERAFDELING III. Het huwelijkscontract hanteren als (on)rechtstreekse bevoordeling voor stiefkinderen Onrechtstreekse bevoordeling van het stiefkind via huwelijksvoordelen Rechtstreekse bevoordeling van het stiefkind via de Wet Valkeniers 28 AFDELING II. HET STELSEL VAN SCHEIDING VAN GOEDEREN 31 ONDERAFDELING I. Correctiemechanismen binnen het stelsel van scheiding van goederen Interne correcties: het verrekenbeding Externe correctie: Het intern toegevoegd gemeenschappelijk vermogen 33 ONDERAFDELING II. Huwelijksvoordelen in het stelsel van scheiding van goederen 33 HOOFDSTUK II. HET SAMENLEVINGSVERMOGENSRECHT 35 AFDELING I. DE WETTELIJKE SAMENWONING 35 AFDELING II. DE FEITELIJKE SAMENWONING 36 AFDELING III. SAMENWONINGSVOORDELEN : HET BEDING VAN AANWAS OF TONTINE 36 ONDERAFDELING I. Het aanwas- of tontinebeding in volle eigendom 36 ONDERAFDELING II. Het aanwas- of tontinebeding in vruchtgebruik 39 ONDERAFDELING III. Het beding van aanwas- of tontine tussen de stiefouder en het stiefkind 40 HOOFDSTUK III. TUSSENBESLUIT 41 TITEL III. SCHENKINGEN EN TESTAMENTEN 43 HOOFDSTUK I. MINIMALISATIE VAN DE ERFAANSPRAKEN VAN HET STIEFKIND 43 AFDELING I. HET BESCHIKBAAR DEEL VAN DE OUDER VAN HET (STIEF)KIND 44 AFDELING II. OMZETTINGSRECHT VAN HET VRUCHTGEBRUIK 45 IV

7 HOOFDSTUK II. MAXIMALISATIE VAN DE ERFAANSPRAKEN VAN HET STIEFKIND 48 AFDELING I. RECHTSTREEKSE BEVOORDELING 48 ONDERAFDELING I. Reserveproblematiek 48 ONDERAFDELING II. Wetsvoorstellen Verminderen van het voorbehouden erfdeel Afschaffing van de ascendentenreserve Uitdrukkelijk toegelaten erfovereenkomst of familiepact 50 AFDELING II. ONRECHTSTREEKSE BEVOORDELING 51 ONDERAFDELING I. Fideïcommis de residu (restlegaat) 51 ONDERAFDELING II. Het vruchtgebruik toekennen via schenking/beding van aanwas 52 HOOFDSTUK III. TUSSENBESLUIT 53 TITEL IV. ALGEMENE CONCLUSIE 54 BIBLIOGRAFIE WETGEVING RECHTSPRAAK RECHTSLEER BIJDRAGEN IN TIJDSCHRIFTEN BIJDRAGEN IN VERZAMELWERKEN BIJDRAGEN IN BOEKEN ONLINE BRONNEN 60 V

8 INLEIDING Deze masterproef handelt over de positie van het stiefkind in het huidig Belgisch Burgerlijk Wetboek. In de tegenwoordige samenleving worden meer en meer nieuw samengestelde gezinnen gesticht welke bestaan uit twee partners met niet-gemeenschappelijke en eventueel gemeenschappelijke kinderen. 1 Het 200 jaar oude erfrecht is maar weinig afgesteld op stiefkinderen waardoor ze, al dan niet bewust, worden benadeeld. In het eerste luik wordt het huidig Belgisch erfrecht dat gebaseerd is op de Code Napoléon beschreven (Titel I). De wetgever anno 1804 hechtte enorm veel waarde aan bloedverwantschap waardoor het stiefkind, als niet-bloedverwant, niet in aanmerking komt voor een erfdeel in de nalatenschap van zijn stiefouder. 2 Vooralsnog is het voor een stiefouder onmogelijk om het stiefkind als wettige erfgenaam aan te duiden zonder drastische stappen te ondernemen. De indieners van het wetsvoorstel 3 trachten hierin verandering te brengen. Vervolgens wordt in het tweede luik de invloed van het vermogensstatuut tussen de stiefouder en de ouder van het kind onderzocht (Titel II). Er wordt nagegaan in welke mate gehuwde en ongehuwde partners elkaar kunnen bevoordelen ten nadele van het stiefkind. Voorts wordt de hypothese omgedraaid ten gunste van het stiefkind. In hoeverre kan het vermogensstatuut worden aangewend door de ouder en/of de stiefouder om het stiefkind te beschermen. Tot slot wordt in het derde luik gekeken naar de mogelijkheden om enerzijds de rechten van het stiefkind te minimaliseren door als partner-ouder de stiefouder te begunstigen. Anderzijds wordt nagegaan in hoeverre de stiefouder de rechten van zijn stiefkinderen kan maximaliseren (Titel III). Bij zowel de eerste aanname als de tweede aanname dient rekening gehouden te worden met de grenzen die worden gesteld door de wet. Ter bescherming van het stiefkind heeft de wetgever voorzien in manieren om de negatieve gevolgen van giften ten aanzien van de stiefouder te temperen. Kan de ouder van het (stief)kind opteren voor de gulden middenweg waarbij zowel de stiefouder als het stiefkind gebaat zijn? 1 E. BUYSSE, Een nieuw hersamengesteld gezin: de (on)mogelijkheid om alle kinderen gelijk te behandelen, Notamus 2008, afl. 2, J. DU MONGH, De reservataire erfpositie van de langstlevende echtgenoot 200 jaar na de Code Napoléon Een chronologische en rechtsvergelijkende terugblik in M. PUELINCKX-COENE, Liber amicorum, Kluwer, Antwerpen, 2006, 140, nr Wetsvoorstel tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek met betrekking tot het erfrecht, Parl. St. Senaat , nr. 0681/001, 5. 1

9 In elk deel wordt een voorbeeld gegeven van een nieuw samengesteld gezin, al dan niet met gemeenschappelijke kinderen. Via deze werkwijze is het eenvoudiger om de gevolgen van het erfrecht, het vermogensrecht, schenkingen en testamenten ten aanzien van het stiefkind duidelijk weer te geven. Deze masterscriptie gaat bewust niet in op het fiscale luik. Binnen de erf- en schenkbelastingen bestaat er op de dag van vandaag reeds een gelijkschakeling tussen eigen kinderen en stiefkinderen. Indien de stiefouder zijn stiefkind wenst te begiftigen dan is het laagste tarief van de rechte lijn op hem van toepassing. 4 Bestaat deze gelijkschakeling reeds tussen stiefkinderen en eigen kinderen op burgerrechtelijk niveau of is het Belgisch Burgerlijk Wetboek toe aan een hervorming? Deze meesterproef probeert op voorgaande vraag een antwoord te vinden. 4 Artikel zesde lid, 5, b) V.C.F. 2

10 TITEL I. DE POSITIE VAN HET STIEFKIND BINNEN HET HUIDIG ERFRECHT HOOFDSTUK I. EEN WETTELIJKE DEFINITIE VOOR HET STIEFKIND? 1. In het Belgisch Burgerlijk Wetboek wordt, in tegenstelling tot het Nederlands recht, vooralsnog geen wettelijke definitie opgenomen van het begrip stiefkind. Het Nederlands Burgerlijk Wetboek definieert een stiefkind als: Een kind van de echtgenoot of geregistreerde partner van de erflater van welk kind de erflater niet zelf de ouder is De Belgische rechtspraak en rechtsleer proberen hierin enigszins klaarheid te scheppen door middel van drie belangrijke vaststellingen. 6 Als eerste dienen de ouder en de stiefouder van het kind gehuwd te zijn. Daarnaast wordt vereist dat er geen afstammingsband is tussen de stiefouder en het stiefkind. Tot slot is het niet noodzakelijk dat er een socio-affectieve band bestaat tussen de stiefouder en het stiefkind. AFDELING I. EERSTE VASTSTELLING: DE VEREISTE VAN HET HUWELIJK TUSSEN DE OUDER EN STIEFOUDER VAN HET KIND 7 3. De Nederlandse wettelijke definitie van het begrip stiefkind houdt rekening met de samenlevingsrelatie tussen de ouder en de stiefouder van het kind. Naast de echtgenoot van de ouder wordt ook de geregistreerde partner van de ouder beschouwd als stiefouder. 8 Dit is anders in de Belgische rechtspraak waarbij het toenmalige Arbitragehof en het huidig Grondwettelijk Hof enkel spreken over stiefkinderen indien de ouder en de stiefouder van het kind gehuwd zijn. 9 Voorgaand standpunt wordt gevolgd door het merendeel van de auteurs in de rechtsleer. 5 Artikel 4 :8, lid 3 NBW. 6 S. WOUTERS, De erfrechtelijke positie van het stiefkind: een rechtsvergelijkende studie, masterproef Rechten UHasselt, 2013, S. WOUTERS, De erfrechtelijke positie van het stiefkind: een rechtsvergelijkende studie, masterproef Rechten UHasselt, 2013, G. DEGEEST, De erfrechtelijke positie van het stiefkind in de nalatenschap van de stiefouder, TEP 2016, afl. 1, 6, nr S. WOUTERS, De erfrechtelijke positie van het stiefkind: een rechtsvergelijkende studie, masterproef Rechten UHasselt, 2013, 13, nr. 10 verwijzend naar Arbitragehof 19 december 2002, RTDF 2003, 857; Arbitragehof 7 december 2005, RTDF 2006, 906; GwH 20 december 2012, RW ,

11 4. Evenwel zijn niet alle auteurs het ermee eens dat het huwelijk tussen de ouder en de stiefouder noodzakelijk is om over stiefkinderen te spreken. BARBAIX et al. hebben het in dit verband over koekoekskinderen waarmee zij alle niet-gemeenschappelijke kinderen van een paar 10 bedoelen. Deze begripsomschrijving schept geen duidelijkheid over wat wordt bedoeld met een paar. Enerzijds kan eruit afgeleid worden dat een feitelijke relatie tussen de ouder en stiefouder van het kind volstaat om te praten over stiefkinderen'. Anderzijds kan het huwelijk als samenlevingsvorm tussen de ouder en de stiefouder van het kind een vereiste zijn om het over een stiefkind te hebben Tot slot is het van belang om op te merken dat de stopzetting van het huwelijk tussen de stiefouder en de juridische ouder van het kind geen invloed heeft op het voortbestaan van de stiefouder-stiefkindrelatie. 12 AFDELING II. TWEEDE VASTSTELLING: DE VEREISTE VAN EEN AFWEZIGE AFSTAMMINGSBAND TUSSEN DE STIEFOUDER EN HET STIEFKIND Daarnaast is het in de context van een stiefouder-stiefkindrelatie noodzakelijk dat er geen biologische en/of juridische band is tussen de stiefouder en het stiefkind. Een afstammingsband zou derhalve erfaanspraken doen ontstaan. 14 De afwezige afstammingsband wijst op het feit dat een stiefkind afkomstig is uit een andere relatie van de partner van de stiefouder R. BARBAIX, S. EGGERMONT, N. GEELHAND en F. SWENNEN Voorwoord in R. BARBAIX, S. EGGERMONT, N. GEELHAND en F. SWENNEN (eds.), Handboek Estate Planning. Bijzonder Deel 2, Koekoekskinderen, Gent, Larcier, 2008, III. 11 S. WOUTERS, De erfrechtelijke positie van het stiefkind: een rechtsvergelijkende studie, masterproef Rechten UHasselt, 2013, 13, nr S. WOUTERS, De erfrechtelijke positie van het stiefkind: een rechtsvergelijkende studie, masterproef Rechten UHasselt, 2013, 15, nr S. WOUTERS, De erfrechtelijke positie van het stiefkind: een rechtsvergelijkende studie, masterproef Rechten UHasselt, 2013, Artikel 731 B.W. 15 E. BUYSSE, Een nieuw hersamengesteld gezin! Denk eerder aan later, Gent, Story Publishers, 2008, 8. 4

12 AFDELING III. DERDE VASTSTELLING : DE NIET-VEREISTE VAN EEN AANWEZIGE SOCIO-AFFECTIEVE BAND TUSSEN DE STIEFOUDER EN HET STIEFKIND Tot slot is het niet noodzakelijk dat er een socio-affectieve band aanwezig is tussen de stiefouder en het stiefkind opdat er sprake zou zijn van een stiefkind. Dergelijke band kan wel ontstaan, onafhankelijk van de termijn van de stiefouder-stiefkindrelatie, waardoor de stiefouder het stiefkind zou kunnen beschouwen als een eigen kind. Het huidig Belgisch burgerlijk recht houdt hiermee momenteel geen rekening waardoor het stiefkind bij wet niet geroepen is tot de nalatenschap van zijn stiefouder. 17 De vraag is welke positie het stiefkind aanneemt binnen het huidig Belgisch erfrecht. 16 S. WOUTERS, De erfrechtelijke positie van het stiefkind: een rechtsvergelijkende studie, masterproef Rechten UHasselt, 2013, G. DEGEEST, De erfrechtelijke positie van het stiefkind in de nalatenschap van de stiefouder, TEP 2016, afl. 1, 5. 5

13 HOOFDSTUK II. WAT IS DE ERFRECHTELIJKE POSITIE VAN HET STIEFKIND? 8. Uit Afdeling I blijkt het gebrek aan een Belgische wettelijke definitie van het begrip stiefkind. De vraag is welke gevolgen dit heeft op de erfrechtelijke positie van het stiefkind. Voorgaande vraag wordt opgesplitst in twee delen: Enerzijds dient de relatie van het stiefkind en zijn stiefouder in kaart te worden gebracht. Wordt het stiefkind door het erfrecht geroepen tot de nalatenschap van zijn stiefouder? Anderzijds dient de relatie van het (stief)kind en zijn ouder, partner van de stiefouder, nader bekeken te worden. Wat is het erfrecht van het stiefkind indien hij in samenloop komt met de langstlevende stiefouder? 9. Er wordt uitgegaan van een nieuw samengesteld gezin met een kind, Anna, uit een vorige relatie. Tijs en Sarah hebben samen geen gemeenschappelijke kinderen. ex-partner Tijs Sarah Anna 10. In Afdeling I wordt de hoedanigheid van het stiefkind ten aanzien van de stiefouder onderzocht. De vraag is of Anna erfrechten heeft in de nalatenschap van Sarah. 11. In Afdeling II wordt nagegaan wat de hoedanigheid is van het kind uit een vorige relatie ten aanzien van de ouder. De vraag is wat de erfaanspraken zijn van Anna wanneer zij in samenloop komt met de langstlevende stiefouder. AFDELING I. HET STIEFKIND ALS WETTIGE ERFGENAAM? 12. Wat zijn erfrechtelijke aanspraken van het stiefkind in de nalatenschap van zijn stiefouder? Artikel 731 B.W. 18 bepaalt aan wie erfenissen wettelijk toekomen zonder dat de erflater tijdens zijn leven maatregelen heeft getroffen over de verdeling van zijn nalatenschap. Om geroepen te zijn tot de nalatenschap van de erflater dient een persoon te worden aangemerkt als een wettige erfgenaam. 18 Artikel 731 B.W. 6

14 13. De wet groepeert de wettige erfgenamen in twee categorieën: enerzijds de juridische bloedverwanten en anderzijds de langstlevende echtgenoot of wettelijk samenwonende. 19 Tot de juridische bloedverwanten van de erflater behoren: de afstammelingen (kinderen, al dan niet uit een vorige relatie, en hun afstammelingen), de ascendenten (ouders, grootouders, enzovoort) en de zijverwanten (broers, zussen, (groot)nonkels, (groot)tantes en hun afstammelingen). 20 De langstlevende echtgenoot is de persoon van wie de erflater niet gescheiden is van tafel en bed. De langstlevende wettelijk samenwonende is de persoon die op het ogenblik van het overlijden van de erflater nog met hem wettelijk samenwoonde De vereiste van de ontbrekende biologische en/of juridische band in een stiefouderstiefkindrelatie 22 heeft tot gevolg dat het stiefkind (Anna) niet in de groep van juridische bloedverwanten van de stiefouder (Sarah) valt. Het stiefkind behoort evenmin tot de tweede categorie, namelijk de langstlevende echtgenoot of wettelijk samenwonende partner van de stiefouder. Bijgevolg wordt het stiefkind niet aangemerkt als wettige erfgenaam van de stiefouder. 15. De reden waarom het stiefkind in het huidig erfrecht niet geroepen is tot de nalatenschap van zijn stiefouder kan historisch verklaard worden. In de Code Napoléon was het erfrecht een privilege van de bloedverwanten. 23 De wetgever van 1804 ging ervan uit dat de vermoedelijke wil van de erflater erin bestond zijn nalatenschap te doen toekomen aan zijn bloedverwanten. 24 De erfrechten van de langstlevende echtgenoot 25 en wettelijk samenwonende 26 werden wel vastgelegd in het Burgerlijk Wetboek, die van het stiefkind vooralsnog niet. 16. In het tegenwoordig erfrecht is stiefouderadoptie vooralsnog de enige manier om het stiefkind erfrechten te doen verkrijgen als een volwaardig wettige erfgenaam. 19 C. DECLERCK, W. PINTENS en K. VANWINCKELEN, Schets van het familiaal vermogensrecht, die Keure, Antwerpen, 2015, 312, nr H. COOLS, Almanak erven en schenken de theorie en de praktijk, Antwerpen, Standaard Uitgeverij, 2006, R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen erfrecht, Brugge, die Keure, 2013, 100 en Zie supra nr R. BARBAIX, Koekoekskinderen in het familiaal vermogensrecht in R. BARBAIX, S. EGGERMONT, N. GEELHAND en F. SWENNEN (eds.), Handboek Estate Planning. Bijzonder Deel 2, Koekoekskinderen, Gent, Larcier, 2008, 41, nr R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen erfrecht, Brugge, die Keure, 2013, Wet van 14 mei 1981 tot wijziging van het erfrecht van de langstlevende echtgenoot, BS 27 mei Wet van 28 maart 2007 tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk samenwonende betreft, van het Burgerlijk Wetboek en van de wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 8 mei

15 ONDERAFDELING I. STIEFOUDERADOPTIE 17. De kans is reëel dat er een affectieve band ontstaat tussen Anna en Sarah, zeker indien deze laatste haar stiefkind van jongs af aan heeft opgevoed. Een stiefkind behandelen als een eigen kind is in het huidig Belgisch erfrecht bijna onmogelijk. Voor Sarah biedt stiefouderadoptie de enige absolute zekerheid dat Anna als een eigen kind zal worden aangemerkt. 27 Zij kan tot adoptie overgaan indien zij de echtgenoot, wettelijke of feitelijk 28 samenwonende partner is van de ouder van Anna (Tijs). 18. Stiefouderadoptie dient gegrond te zijn op wettige redenen. 29 Als voldoende wettige reden volstaat het dat de stiefouder het doel heeft om erfaanspraken te doen ontstaan in hoofde van zijn stiefkind. 30 Uit een arrest van 12 juli 2012 van het Grondwettelijk Hof 31 blijkt dat het zelfs wordt aanvaard dat een stiefouder zijn stiefkind alsnog adopteert na een huwelijksbreuk met de ouder van het (stief)kind. Dit wijst op de eerdergenoemde duurzame stiefouder-stiefkindrelatie. 19. De wetgever spoort stiefouderadoptie aan door enkele versoepelingen toe te voegen met betrekking tot de leeftijdsvoorwaarden. Ten eerst bedraagt de minimumleeftijd van de stiefouderadoptant 18 jaar. 32 De algemene regel bij een gewone adoptant vereist minimum 25 jaar. 33 Ten tweede bedraagt het minimumleeftijdsverschil tussen de stiefouder en zijn stiefkind 10 jaar. 34 De algemene regel stelt een minimumgrens van 15 jaar voorop De stiefouder (Sarah) heeft naar Belgisch recht de keuze tussen gewone of volle stiefouderadoptie. De gevolgen van de keuzemogelijkheden zijn anders en bepalen de reikwijdte van de erfrechtelijke aanspraken van het stiefkind (Anna) E. BUYSSE, Een nieuw hersamengesteld gezin: de (on)mogelijkheid om alle kinderen gelijk te behandelen, Notamus 2008, afl. 2, 32; G. DEGEEST, De erfrechtelijke positie van het stiefkind in de nalatenschap van de stiefouder, TEP 2016, afl. 1, 50, nr Indien de ouder van het kind en stiefouder wettelijk samenwonend zijn wordt wel vereist dat ze op permanente en affectieve wijze samenwonend voor reeds ten minsten drie jaar op het tijdstip van indiening van het verzoek te adoptie. Zie artikel 343 B.W. 29 Artikel B.W. 30 P. SENAEVE, Compendium van het Personen- en Familierecht, Leuven, Acco, 2013, 289; S. WOUTERS, De erfrechtelijke positie van het stiefkind: een rechtsvergelijkende studie, masterproef Rechten UHasselt, 2014, GwH 12 juli 2012 nr. 93/ Artikel 345 tweede lid B.W. 33 Artikel 345 eerste lid B.W. 34 Artikel 345 tweede lid B.W. 35 Artikel 345 eerste lid B.W. 36 Zie hiervoor G. DEGEEST, De erfrechtelijke positie van het stiefkind in de nalatenschap van de stiefouder, TEP 2016, afl. 1, 50-52, nr

16 1. Gewone stiefouderadoptie 21. Indien de stiefouder (Sarah) opteert om tot gewone stiefouderadoptie over te gaan dan ontstaat er enkel verwantschap tot in de eerste graad ten aanzien van het stiefkind (Anna). Deze verwantschapsband strekt zich evenwel uit tot de afstammelingen van Anna. 37 Door gewone stiefouderadoptie verkrijgt het stiefkind dezelfde rechten als ware het geboren als eigen kind van de stiefouder. De erfaanspraken blijven echter beperkt tot de nalatenschap van de stiefouder. Het stiefkind verkrijgt geen erfrechten in de nalatenschap van de bloedverwanten van de stiefouder. D.w.z. dat bij het vooroverlijden van Sarah, Anna niet in aanmerking zal komen voor plaatsvervulling De banden met de oorspronkelijke familie van het stiefkind blijven behouden waardoor het zijn erfaanspraken niet verliest in de nalatenschap van zijn biologische ouder en diens bloedverwanten. Het geadopteerde stiefkind blijft een volwaardig erfgenaam ten aanzien van zijn oorspronkelijke familie Volle stiefouderadoptie 23. De stiefouder (Sarah) kan verlangen dat het stiefkind (Anna) burgerrechtelijk volkomen hetzelfde zal worden behandeld als een eigen kind. In die situatie kan Sarah enkel kiezen voor volle stiefouderadoptie, met dien verstande dat Anna nog niet meerderjarig is Door volle stiefouderadoptie verkrijgt het stiefkind, naast erfaanspraken in de nalatenschap van de stiefouder, ook erfrechten ten aanzien van de bloedverwanten van de stiefouder. Als keerzijde van de medaille verliest het stiefkind zijn erfrechtelijke aanspraken in de nalatenschap van zijn oorspronkelijke familie. De banden met voorgenoemde familie worden volledig doorgeknipt. 41 Volle stiefouderadoptie kan een weloverwogen beslissing zijn indien de oorspronkelijke familie van het stiefkind zich niet om hem bekommert P. SENAEVE, Compendium van het Personen- en Familierecht, Leuven, Acco, 2013, Artikel B.W. 39 Artikel B.W. 40 Artikel 356-1, tweede lid B.W. 41 G. DEGEEST, De erfrechtelijke positie van het stiefkind in de nalatenschap van de stiefouder, TEP 2016, afl. 1, 55, nr. 116 verwijzend naar M. DRAAISMA, De stiefouder: het stiefkind van het erfrecht: een onderzoek naar de juridische plaatsbepaling van de stiefouder, Ridderkerk, Ridderprint, 2001, I. ANNE, Stiefouderadoptie, wettige redenen en wettige belangen, A.J.T. 2001,

17 ONDERAFDELING II. TOEKOMSTIG ALTERNATIEF VOOR STIEFOUDERADOPTIE? 25. Stiefouderadoptie kan op de gevoelens van de juridische ouder, die niet de partner is van de stiefouder, stuiten. Om die reden weigert een stiefkind soms om geadopteerd te worden door zijn stiefouder. Daarnaast is het mogelijk dat de juridische ouder protesteert tegen de stiefouderadoptie. Dergelijke protest biedt niet de garantie dat stiefouderadoptie wordt tegengehouden. De belangen van het stiefkind staan altijd centraal Daar de gevolgen van stiefouderadoptie verregaand zijn diende TAELMAN aanvankelijk een op het Nederlands recht geïnspireerd wetsvoorstel 44 in. Het wetsvoorstel van 2 september 2010 voegt artikel 1100bis toe aan het Burgerlijk Wetboek waarbij enerzijds een wettelijke definitie van het begrip stiefkind wordt voorzien en anderzijds een mogelijkheid voor de stiefouder wordt gecreëerd zijn stiefkind te benoemen als wettige erfgenaam in zijn nalatenschap. 27. In artikel 1100bis B.W. wordt een stiefkind gedefinieerd als: Een kind van de echtgenoot of wettelijk samenwonende partner van de erflater, van welk kind de erflater niet zelf ouder is. Zodanig kind blijft stiefkind, indien het huwelijk of de wettelijke samenwoning is geëindigd. 45 De nieuwe wettelijke definitie verruimt het begrip stiefouder tot de wettelijk samenwonende partner. Er is ook sprake van een stiefkind wanneer de ouder en de stiefouder van het kind ongehuwd zijn. 28. Het wetsvoorstel biedt een alternatief dat de ingrijpende gevolgen van stiefouderadoptie tempert. De stiefouder krijgt de mogelijkheid om bij testament zijn stiefkind te benoemen als wettige erfgenaam waardoor het betrokken wordt in zijn nalatenschap. Bijgevolg zou het stiefkind in beginsel eenzelfde erfdeel verkrijgen als de eigen kinderen van de stiefouder en wordt voorzien in plaatsvervulling ten voordele van het stief(achter)kleinkind. 29. Er is geen werkelijke gelijkstelling tussen het stiefkind en het eigen kind. Het stiefkind wordt wel benoemd als wettige erfgenaam maar kan geen reservataire aanspraken uitoefenen. Bijgevolg kan het stiefkind geen vordering tot inkorting instellen tegen giften bij 43 G. DEGEEST, De erfrechtelijke positie van het stiefkind in de nalatenschap van de stiefouder, TEP 2016, afl. 1, 52, nr Wetsvoorstel (TAELMAN, M.) tot wijziging van het Burgelijk Wetboek teneinde het stiefkind als erfgenaam te kunnen benoemen, Parl. St. Senaat buitengewone zitting 2010, nr. 5-39/1, Algemene toelichting, Wetsvoorstel (TAELMAN, M.) tot wijziging van het Burgelijk Wetboek teneinde het stiefkind als erfgenaam te kunnen benoemen, Parl. St. Senaat buitengewone zitting 2010, nr. 5-39/1. 10

18 overschrijding van zijn erfdeel. Voor de berekening van de reserve van de juridische kinderen wordt er dan weer wel rekening gehouden met het stiefkind. Niet alle gemeenschappelijke kinderen zijn hier even happig op daar hun reserve wordt verminderd Het alternatief biedt enige onzekerheid bij stiefkinderen. Een testament is immers herroepbaar waardoor de stiefouder steeds kan terugkomen op zijn beslissing om het stiefkind te betrekken in zijn nalatenschap. Op die manier kan het stiefkind steeds onterfd worden S. WOUTERS, De erfrechtelijke positie van het stiefkind: een rechtsvergelijkende studie, masterproef Rechten UHasselt, 2013, S. WOUTERS, De erfrechtelijke positie van het stiefkind: een rechtsvergelijkende studie, masterproef Rechten UHasselt, 2013,

19 AFDELING II. ERFAANSPRAKEN VAN HET STIEFKIND INDIEN HET IN SAMENLOOP KOMT MET ZIJN STIEFOUDER 31. De tweede deelvraag spitst zich toe op de relatie van het (stief)kind tot zijn ouder, partner van de stiefouder. De vraag is dus wat de erfaanspraken zijn van het stiefkind (Anna) binnen de nalatenschap van de ouder (Tijs), wanneer zij in samenloop komt met de stiefouder (Sarah). 32. Zoals uiteengezet in paragraaf 13 behoort een kind uit een vorige relatie tot de juridische bloedverwanten van de erflater wat bijgevolg wettelijk erfrecht doet ontstaan. 48 Een liefdesrelatie tussen de ouder en de stiefouder van het kind staat de erfaanspraken van het stiefkind in de nalatenschap van zijn ouder niet in de weg. De samenlevingsrelatie tussen beiden bepaalt of de erfrechtelijke aanspraken van het stiefkind al dan niet worden beperkt. 33. Anno 1804 was het erfrecht enkel voorbehouden voor de wettige verwanten. Dit impliceerde dat enkel huwelijkse aanverwanten volwaardige erfrechten hadden in de nalatenschap van hun vooroverleden ouder. Het tegengestelde gold voor buitenhuwelijkse verwanten die geen of slechts inferieure erfrechtelijke aanspraken verkregen. 34. Dankzij de Afstammingswet van werd de afstamming losgekoppeld van het huwelijk waardoor ook voorhuwelijkse aanverwanten volwaardige erfaanspraken genoten. De juridische vaststelling van de afstamming, ongeacht de wijze waarop, werd voortaan de noodzakelijke en voldoende voorwaarde om het statuut van volwaardig erfgenaam te krijgen. 35. Weliswaar bracht de Afstammingswet slechts kwantitatieve gelijkheid tussen afstammelingen. Door de wet kreeg iedere afstammeling recht op een gelijk deel van de blote eigendom van de nalatenschap indien hij in samenloop kwam met de langstlevende stiefouder-echtgenoot. Op kwalitatief vlak bestond er nagenoeg geen gelijkheid tussen de afstammelingen. De compensatieregels, de Assepoesterclausule en de omzetting van het vruchtgebruik, die de wetgever had ingevoerd naar aanleiding van de wet van 14 mei en de Afstammingswet van 1987 hadden enkel betrekking op kinderen uit een vorig huwelijk Artikel 731 B.W. 49 Wet van 31 maart 1987 tot wijzinging van een aantal bepalingen betreffende de afstamming, BS 27 mei Wet van 14 mei 1981 tot wijziging van het erfrecht van de langstlevende echtgenoot, BS 27 mei R. BARBAIX, Koekoekskinderen in het familiaal vermogensrecht in R. BARBAIX, S. EGGERMONT, N. GEELHAND en F. SWENNEN (eds.), Handboek Estate Planning. Bijzonder Deel 2, Koekoekskinderen, Gent, Larcier, 2008, 42-47, nr

20 36. De blijvende kwalitatieve ongelijkheid tussen afstammelingen onderling was onderhevig aan groter wordende kritiek. Het Hof Mensenrechten en het Grondwettelijk Hof verduidelijkten in hun rechtspraak dat naast de kwantitatieve, ook de kwalitatief verschillende behandeling onder de bescherming van het Verdrag Mensenrechten en het gelijkheidsbeginsel en discriminatieverbod valt. De ongelijke behandeling kan enkel worden getolereerd indien daarvoor een objectieve en gerechtvaardigde verantwoording bestaat. Voor de ongelijke behandeling van in overspel verwekte kinderen is als gerechtvaardigde grond de bescherming van de morele belangen van de langstlevende echtgenoot niet voldoende. Dit leidde tot een tweede grote hervormingsstroom in 2006 en De eerste grote hervorming kwam op gang door de Afstammingswet van Voorgenoemde wet schafte de correctiemaatregelen ten aanzien van de overspelige kinderen af. Artikelen 745quater, 1, tweede lid B.W. en 837 B.W. werden verbannen uit het Burgerlijk Wetboek. Voortaan kunnen ook in overspel verwekte kinderen de omzetting van het vruchtgebruik vorderen en worden zij niet langer uitgesloten bij de verdeling in natura. De tweede grote hervormingsstroom werd in gang gezet door de Wet van 28 maart die onder meer artikel 745quinquies, 2 en 3 B.W. wijzigde. De dubbele verwijzingen van kinderen uit een vorig huwelijk werd vervangen door kinderen uit een vorige relatie. In de wet van 28 maart 2007 werd bewust geen integrale gelijkstelling van alle kinderen, ongeacht de wijze waarop de afstamming werd vastgesteld, gehandhaafd. De vraag of dat onderscheid objectief en gerechtvaardigd is valt buiten het bestek van deze masterproef. 38. Ongeacht de wijze waarop de afstamming is vastgesteld heeft elk kind recht op een gelijk deel in de nalatenschap van zijn vooroverleden ouder. 54 Wanneer een stiefkind in samenloop komt met zijn stiefouder kan zijn erfdeel in de nalatenschap van zijn vooroverleden ouder worden herleid tot een kleiner deel. De eventuele minimalisatie van de erfaanspraken van het stiefkind is afhankelijk van de samenlevingsrelatie tussen de ouder en de stiefouder van het kind. 39. In wat volgt wordt nagegaan in welke mate de erfrechten van het stiefkind (Anna) worden beïnvloed door de hoedanigheid van de langstlevende stiefouder (Sarah). 52 Wet van 1 juli tot wijzinging van de bepalingen van het Burgelijk Wetboek met betrekking tot het vaststellen van de afstamming en de gevolgen ervan, BS 29 december Wet van 28 maart 2007 tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk samenwonende betreft, van het Burgerlijk Wetboek en van de wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 8 mei Artikel 745 B.W. 13

21 ONDERAFDELING I. DE STIEFOUDER ALS LANGSTLEVENDE ECHTGENOOT VAN DE VOOROVERLEDEN OUDER 40. Anno 1804 werd aan de langstlevende geen erfrecht toegekend indien de vooroverleden echtgenoot wettige bloedverwanten tot en met de twaalfde graad of een natuurlijk kind naliet. Dit volgde uit het belang dat de Code Napoléon hechtte aan bloedverwantschap. Door de uitermate beperkte erfaanspraken van de langstlevende in de nalatenschap van de eerststervende echtgenoot, begiftigden echtgenoten elkaar het best via huwelijkscontract De positie van de langstlevende echtgenoot werd doorheen de jaren enorm versterkt, ten koste van de afstammelingen. De grootste promotie voor de langstlevende echtgenoot werd geleverd door de wet van 14 mei Enerzijds werd het erfrecht van de langstlevende echtgenoot uitgebreid en anderzijds werd er een einde gesteld aan de erfrechtelijke achterstelling van de langstlevende stiefouder in samenloop met kinderen uit een vorige relatie. 57 Met betrekking tot dat laatste schrapte de wet onder meer artikel 1098 B.W., welke een bijzonder beschikbaar deel voorschreef ten nadele van de langstlevende echtgenoot De uitbreiding van het erfrecht van de langstlevende, met name de invoering van het algemeen reservatair erfrecht, deed de balans van het erfrecht voornamelijk overhellen in het voordeel van de langstlevende. 59 De nadelige erfrechtelijke gevolgen die hiermee gepaard gingen ten aanzien van de afstammelingen, zeker in het geval van een nieuw huwelijk, lieten niemand onberoerd. Steeds meer stemmen gingen dan ook op om de patrimoniale consequenties van een nieuw huwelijk voor de reeds bestaande afstammelingen te 55 E. BUYSSE, Een nieuw hersamengesteld gezin! Denk eerder aan later, Gent, Story Publishers, 2008, 25; R. BARBAIX, Koekoekskinderen in het familiaal vermogensrecht in R. BARBAIX, S. EGGERMONT, N. GEELHAND en F. SWENNEN (eds.), Handboek Estate Planning. Bijzonder Deel 2, Koekoekskinderen, Gent, Larcier, 2008, Wet van 14 mei 1981 tot wijziging van het erfrecht van de langstlevende echtgenoot, BS 27 mei R. BARBAIX, Koekoekskinderen in het familiaal vermogensrecht in R. BARBAIX, S. EGGERMONT, N. GEELHAND en F. SWENNEN (eds.), Handboek Estate Planning. Bijzonder Deel 2, Koekoekskinderen, Gent, Larcier, 2008, 46, nr A. SIBIET, De langstlevende stiefouder, de zwakke weggebruiker in het Belgisch rechtsverkeer? De invloed van stiefkinderen op de uitwerking van huwelijksvoordelen (artikel 1465 B.W.), Not.Fisc.M. 2004, afl. 1, 2 en J. DU MONGH, De reservataire erfpositie van de langstlevende echtgenoot 200 jaar na de Code Napoléon Een chronologische en rechtsvergelijkende terugblik in M. PUELINCKX-COENE, Liber amicorum, Kluwer, Antwerpen, 2006, 140, nr

22 neutraliseren. Verschillende wetsvoorstellen werden ingediend, aanvankelijk zonder enig resultaat De steeds groter wordende familiaal vermogensrechtelijke bescherming van de langstlevende echtgenoot kende op 3 april 2003 zijn keerpunt. Bij artikel 5 van de Wet van 22 april werd een uitzondering toegevoegd op het verbod van erfovereenkomsten en artikel 1388 B.W. aangevuld met een tweede lid, de zogenaamde Wet Valkeniers Omvang van de erfaanspraken van het stiefkind 44. Wanneer de ouder (Tijs) overlijdt dan komt het stiefkind (Anna) in samenloop met de stiefouder (Sarah). Als langstlevende echtgenoot verkrijgt Sarah het vruchtgebruik op de gehele nalatenschap van haar vooroverleden man, terwijl Anna hiervan slechts de blote eigendom verkrijgt. 63 Tussen Sarah en Anna bestaat er geen juridische en/of biologische band waardoor het uitgesteld erfrecht hier niet van toepassing is. 45. Er ontstaan vaak moeilijkheden door het levenslange vruchtgebruik op de gehele nalatenschap van de vooroverleden echtgenoot-ouder. De gehele nalatenschap omvat het eigen vermogen, de helft van het gemeenschappelijk vermogen, de ingekorte goederen en in principe ook de goederen die de erflater voordien als voorschot op erfdeel heeft geschonken. Vooral dat laatste kan onverwachte en nare gevolgen teweegbrengen, bijvoorbeeld ingeval Tijs gedurende zijn leven zijn dochter diverse goederen in volle eigendom heeft geschonken voordat hij huwde met Sarah. Indien Tijs als eerste overlijdt dan zal Sarah vanaf de dag van zijn dood het vruchtgebruik kunnen uitoefenen op de goederen die hij voordien aan zijn dochter heeft geschonken als voorschot op erfdeel. Als langstlevende echtgenote heeft Sarah immers het recht om inbreng of inkorting te vorderen In het wetsvoorstel tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek met betrekking tot het erfrecht 65 worden de inbrengingsregels die betrekking hebben op schenkingen die de erflater heeft gedaan vóór zijn nieuw huwelijk afgeschaft. Daarnaast beschikt de langstlevende stiefouder evenmin over de mogelijkheid om het vruchtgebruik te eisen op goederen die de 60 J. DU MONGH, De reservataire erfpositie van de langstlevende echtgenoot 200 jaar na de Code Napoléon Een chronologische en rechtsvergelijkende terugblik in M. PUELINCKX-COENE, Liber amicorum, Kluwer, Antwerpen, 2006, 141, nr Wet van 22 april 2003 tot wijziging van enkele bepalingen van het Burgerlijk Wetboek in verband met het erfrecht van de langstlevende echtgenoot, BS 22 mei Zie infra nr Artikel 745bis, 1, eerste lid B.W.; BARBAIX, R. Familiaal vermogensrecht in essentie, Intersentia, Antwerpen, 2015, 226, nr L. CHERRETTE, De weerslag van de hervorming van het erfrecht op nieuwe samengestelde gezinnen, masterproef UGent, 2014, Wetsvoorstel tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek met betrekking tot het erfrecht, Parl. St. Senaat , nr. 0681/001, 5. 15

23 erflater tijdens zijn nieuw huwelijk heeft geschonken en waarmee de stiefouder heeft ingestemd. Volgens het wetsvoorstel zou het dus onmogelijk zijn voor Sarah om een vordering tot inbreng of inkorting in te stellen op de goederen die door Tijs werden geschonken aan zijn dochter als voorschot op erfdeel. 2. Beperking van de erfaanspraken van het stiefkind 47. De erfaanspraken van het stiefkind worden beperkt door het reservatair erfrecht van de langstlevende echtgenoot-stiefouder. De reserve van de langstlevende bestaat enerzijds uit de abstracte of kwantitatieve reserve 66, het vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap, en anderzijds uit de concrete of kwalitatieve reserve 67, het levenslange vruchtgebruik op de preferentiële goederen. 48. De langstlevende stiefouder kiest zelf op welk van de reserves hij het liefst beroep wenst uit te oefenen. 68 Bij die keuze kunnen zich twee onderscheidende situaties voordoen. In de eerste situatie waarbij de concrete reserve meer dan de helft van de nalatenschap uitmaakt dient er niets te gebeuren. De reserve van de langstlevende heeft immers betrekking op de preferentiële goederen, namelijk het onroerend goed dat dient als gezinswoning en de daarin aanwezige huisraad. In de tweede situatie waarbij de concrete reserve minder dan de helft van de nalatenschap uitmaakt, dient het verschil tussen de abstracte en de concrete reserve te worden aangevuld met vruchtgebruik van andere activa. Bijgevolg kan de reserve van de langstlevende minimaal beperkt worden tot de concrete reserve en dient hij op zijn minst aanspraak te maken op de abstracte reserve Daarnaast heeft de langstlevende echtgenoot sinds de wet van 28 maart het recht op de huur van de gezinswoning indien de eerstoverleden echtgenoot de gezinswoning huurde Artikel 915bis, 1 B.W. 67 Artikel 915bis, 2 B.W. 68 R. BARBAIX en A. VERBEKE, Beginselen erfrecht, Brugge, Die Keure, 2013, E. BUYSSE, Een nieuw hersamengesteld gezin! Denk eerder aan later, Gent, Story Publishers, 2008, Wet van 28 maart 2007 tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk samenwonende betreft, van het Burgerlijk Wetboek en van de wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 8 mei Artikel 745bis, 3 B.W. 16

24 ONDERAFDELING II. DE STIEFOUDER ALS LANGSTLEVENDE WETTELIJK SAMENWONENDE PARTNER VAN DE VOOROVERLEDEN OUDER 50. Ook het erfrechtelijk statuut van de langstlevende wettelijk samenwonende partner bleef niet ongewijzigd in het Burgerlijk Wetboek. Door de wet van 28 maart werd een beperkt wettelijk erfrecht voorzien aan de langstlevende wettelijk samenwonende partner. Hierbij staat de bescherming van de woonomgeving van de partners centraal. Anders dan bij echtgenoten wordt de langstlevende wettelijk samenwonende enkel aangemerkt als wettelijke erfgenaam en kent de wet geen reservatair erfdeel toe aan de langstlevende. Dit laatste opent de weg om de langstlevende stiefouder volledig te onterven Indien Sarah en Tijs wettelijk samenwonen verkrijgt zij bij zijn overlijden het recht op de gezinswoning die diende als gemeenschappelijke verblijfplaats met de daarin aanwezige huisraad. 74 Indien de gezinswoning gehuurd was dan wordt haar het recht op de huur toegekend Op grond van de wet is het onmogelijk dat Sarah als langstlevende wettelijk samenwonende partner aanspraak maakt op de gehele nalatenschap van Tijs. Wettelijke samenwoning beperkt de erfaanspraken van Anna in de nalatenschap van haar vader in mindere mate dan het huwelijk. Wanneer Tijs sterft verkrijgt Sarah, indien niets anders werd bedongen, het vruchtgebruik van de gezinswoning en de daarin aanwezige huisraad. Anna wordt blote eigenares van de gezinswoning en huisraad samen en volle eigenares van de rest van de nalatenschap van haar vooroverleden vader. 72 Wet van 28 maart 2007 tot wijziging, wat de regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk samenwonende betreft, van het Burgerlijk Wetboek en van de wet van 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrijven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, BS 8 mei E. BUYSSE, Een nieuw hersamengesteld gezin! Denk eerder aan later, Gent, Story Publishers, 2008, 60; H. CASMAN Wet van 28 maart 2007 tot regeling van het erfrecht van de langstlevende wettelijk samenwonende een eerste commentaar, Not.Fisc.M. 2007, afl. 5-6, Artikel 745octies, 1 eerste lid B.W. 75 Artikel 745octies, 1 tweede lid B.W. 17

25 ONDERAFDELING III. DE STIEFOUDER ALS LANGSTLEVENDE FEITELIJK SAMENWONENDE PARTNER VAN DE VOOROVERLEDEN OUDER 53. Artikel 731 B.W. 76 sluit de langstlevende feitelijk samenwonende partner uit als wettige erfgenaam. De langstlevende feitelijke samenwoner heeft geen erfrechten in de nalatenschap van zijn vooroverleden partner. 54. Indien Sarah en Tijs noch gehuwd, noch wettelijk samenwonen ontbeert de langstlevende erfrecht. Bij het overlijden van Tijs zal Sarah geen erfaanspraken hebben in zijn nalatenschap. Volgens de wettelijke erfovergang blijft zij met lege hadden achter. De gehele nalatenschap van Tijs zal in volle eigendom toekomen aan zijn dochter Anna Artikel 731 B.W. 77 Artikel 745 B.W. 18

26 HOOFDSTUK III. TUSSENBESLUIT 55. Uit Afdeling I blijkt dat het stiefkind van rechtswege niet betrokken wordt in de nalatenschap van zijn stiefouder. Stiefouderadoptie is naar huidig Belgisch recht de enige manier om als stiefkind wettige erfgenaam te worden van de stiefouder. Het voordeel hieraan is dat het stiefkind erfaanspraken zal krijgen in de nalatenschap van zijn stiefouder. Die erfelijke aanspraken kunnen uitgebreid worden tot de bloedverwanten van de stiefouder indien hij overgaat tot volle stiefouderadoptie. Het nadeel van deze adoptievorm is dat het stiefkind minderjarig moet zijn en dat de banden met zijn oorspronkelijke familie worden doorgeknipt. Zowel gewone als volle adoptie kunnen negatieve gevoelens teweegbrengen bij de biologische ouder en/of familie van het (stief)kind. De ouder, die niet de partner is van de stiefouder, kan zich evenwel verzetten tegen de adoptie, maar finaal wordt er altijd rekening gehouden met de belangen van het stiefkind. 56. Het wetsvoorstel probeert met zijn nieuwe wettelijke definitie voor het begrip stiefkind en zijn alternatief voor stiefouderadoptie enigszins mildering te brengen. De indieners van het wetsvoorstel brengen een alternatief naar voor dat de mogelijkheid creëert voor de stiefouder om het stiefkind bij uiterste wilsbeschikking als wettige erfgenaam in zijn nalatenschap te benoemen. Het voordeel is dat het stiefkind een erfdeel verkrijgt dat even groot is als ware het een eigen kind van zijn stiefouder en dat er voorzien wordt in plaatsvervulling ten gunste van het stief(achter)kleinkind. Het nadeel is dat een testament ten allen tijde herroepbaar is waardoor het stiefkind zich in een onzekere positie bevindt. 57. Afdeling II toonde aan dat de samenlevingsvorm tussen de ouder en de stiefouder van het kind een invloed heeft op de erfaanspraken van het stiefkind. Een stiefkind heeft er erfrechtelijk het meest baat bij dat zijn ouder en stiefouder feitelijk samenwonen. Hierdoor zal de stiefouder bij wet niet geroepen zijn tot de nalatenschap van zijn vooroverleden partner. Het huwelijk beknot de erfaanspraken van het stiefkind het meest daar de gehele nalatenschap in vruchtgebruik toekomt aan de langstlevende stiefouder. Het afwezig uitgesteld erfrecht tussen de stiefouder en het stiefkind doet wrevel opwekken. Het stiefkind moet geduld hebben vooraleer het vruchtgebruik aanwast bij zijn blote eigendom. 58. In Titel II wordt verder ingegaan op het vermogensstatuut van de stiefouder en de juridische ouder. In hoeverre kan enerzijds het stiefkind en anderzijds de stiefouder buiten spel gezet worden door de samenlevingsvorm van het paar? Biedt het vermogensstatuut een opportuniteit om het stiefkind te bevoordelen? 19

27 TITEL II. DE INVLOED VAN HET VERMOGENSSTATUUT TUSSEN DE STIEFOUDER EN DE OUDER VAN HET (STIEF)KIND 59. De bevindingen in Titel I toonden aan dat de hoedanigheid van de stiefouder als langstlevende echtgenoot, wettelijk of feitelijk samenwonende partner belangrijk is om te bepalen welke erfaanspraken het stiefkind heeft in de nalatenschap van zijn ouder. In Titel II wordt onderzocht in welke mate het stiefkind benadeeld of bevoordeeld kan worden door het vermogensstatuut van zijn ouder en stiefouder. 60. Opnieuw wordt uitgegaan van een nieuw samengesteld gezin. Greet en Hans hebben samen één gemeenschappelijk kind (Gilles) en één niet-gemeenschappelijk kind (Nina), dochter uit een vorige relatie van Greet. Hans Greet ex-partner Gilles Nina Er wordt een antwoord gezocht op volgende vragen: 1) Welke wettelijke bescherming geniet het stiefkind wanneer zijn stiefouder, binnen een vermogensstelsel, maximaal begunstigd wordt door de ouder van het kind? 2) Hoe kan de ouder de erfrechten van zijn kind vrijwaren tegen de negatieve gevolgen die kunnen ontstaan bij een vermogensstatuut. 3) Kan de stiefouder het vermogensstatuut hanteren om zijn stiefkind (on)rechtstreeks te bevoordelen? HOOFDSTUK I. HET HUWELIJKSVERMOGENSSTELSEL 61. Klassiek wordt het huwelijksvermogensstelsel opgedeeld in drie huwelijksstelsels: het wettelijk stelsel, de algehele gemeenschap en het stelsel van scheiding van goederen. Het huwelijksvermogensstelsel kan door een huwelijkscontract naar de wensen van het echtpaar worden opgemaakt rekening houdend met de openbare orde, de goede zeden en het primair stelsel Artikel 1387 B.W. 20

28 AFDELING I. HET WETTELIJK STELSEL 62. Een echtpaar dat huwt zonder huwelijkscontract is van rechtswege onderworpen aan het wettelijk stelsel. Daarbij ontstaan de eigen vermogens van de echtgenoten en hun gemeenschappelijk vermogen. 79 Het wettelijk stelsel zonder huwelijkscontract tussen de ouder en de stiefouder van het kind heeft ingrijpende gevolgen voor een kind uit een vorige relatie. 63. Ten eerste worden, door het weerlegbaar vermoeden van gemeenschap, goederen waarvoor niet kan bewezen worden dat ze eigen zijn, geacht gemeenschappelijk te zijn. Bij het overlijden van de eerststervende komt de helft van het gemeenschappelijk vermogen in volle eigendom toe aan de langstlevende echtgenoot. Het stiefkind heeft als niet wettige erfgenaam geen uitgesteld erfrecht ten aanzien van zijn stiefouder en ziet bijgevolg de nalatenschap van zijn vooroverleden ouder voorgoed verdwijnen in de handen van deze laatste Daarnaast wordt het gemeenschappelijk vermogen automatisch aangevuld door aanwinsten. Bij ontbinding van het huwelijk wordt de gemeenschap verdeeld in gelijke delen, wat een voordeel oplevert voor de minst verdienende echtgenoot. Ingeval de eerststervende ouder meer inkomen genoot dan de langstlevende stiefouder dan verliest het stiefkind de meerinkomsten van de eerstgenoemde definitief Ingeval de ouder (Greet) de erfrechten van haar kind (Nina) uit een vorige relatie wil vrijwaren is het omwille van bovenstaande redenen aangeraden om een huwelijkscontract op te stellen. Daarin kan vooraf worden omschreven welke goederen men reeds in zijn bezit had voor het huwelijk of in hoeverre de aanwinsten terecht zullen komen in het gemeenschappelijk vermogen. 66. Het huwelijkscontract kan ook gebruikt worden ter vrijwaring van de juridische belangen van het kind ten aanzien van zijn stiefouder, de partner van de andere ouder. Om dit te illustreren wordt teruggegrepen naar een voorbeeld dat het nieuws haalde, het huwelijk van ex-politica Marie-Roos Morel en haar toenmalige echtgenoot Frank Vanhecke. 79 Artikel 1398 B.W. 80 A. SIBIET, De langstlevende stiefouder, de zwakke weggebruiker in het Belgisch rechtsverkeer? De invloed van stiefkinderen op de uitwerking van huwelijksvoordelen (artikel 1465 B.W.), Not.Fisc.M. 2004, 7; A. VERBEKE, Hervorming van het Belgisch erfrecht, TEP 2011, afl. 1-2, E. BUYSSE, Een nieuw hersamengesteld gezin! Denk eerder aan later, Gent, Story Publishers, 2008,