1. Doelgroep. 2. Relatieschema. Amfibieën. Reptielen

Transcriptie

1

2 Inhoud Inleiding Doelgroep Relatieschema Opzet van de lescyclus Algemeen doel Doelstellingen Relatie met de kerndoelen Voorbereidende activiteit op school Doel van de voorbereidende activiteit Benodigdheden & werkwijze De les op locatie Doel van de les Opbouw en werkwijze Verwerkingsactiviteit op school Doel van de activiteit Benodigdheden en werkwijze Achtergrondinformatie Bijlagen Het verslag invulblad Antwoorden van de leskaart Woordzoeker

3 Inleiding Reptielen en amfibieën zijn twee dierklassen waarover veel verwarring bestaat. Ze lijken erg op elkaar, maar toch zijn er grote verschillen. Ook zijn deze twee dierklassen zeer kwetsbaar en vele soorten, waaronder alle inheemse, zijn beschermd en mogen zonder vergunning niet gevangen of gehouden worden. Helaas worden er tegenwoordig veel soorten in dierenwinkels te koop aangeboden, terwijl de kopers niet voldoende op de hoogte zijn van de specifieke verzorging die deze dieren nodig hebben. Tijdens de les komen de kenmerken van de dierklassen aan bod en wordt de kwetsbaarheid van de dieren besproken. De leerlingen krijgen volop de gelegenheid om de dieren van dichtbij te bekijken en zelf aan te raken! Eventueel aanwezige angsten, vooroordelen en misverstanden komen naar voren en worden besproken. Deze lescyclus is opgezet met als doel de kennis over deze dierklassen bij leerlingen te vergroten en de leerlingen een positieve houding mee te geven ten opzichte van deze dieren. Deze kennis en houding bij jonge kinderen zijn nodig om reptielen en amfibieën ook in de toekomst te blijven beschermen. 2

4 1. Doelgroep De les Amfibieën & Reptielen is bedoeld voor de groepen 5 & 6 van het Rotterdamse basisonderwijs (en tevens geschikt voor leerlingen die door omstandigheden functioneren op het niveau van groep 5 & 6). 2. Relatieschema Het rijk der DIEREN Gewervelden Ongewervelden Vogels Vissen Zoogdieren Amfibieën Reptielen -vaak uitwendige bevruchting -eieren in water -eieren zonder schaal -metamorfose -koudbloedig -vaak inwendige bevruchting -eieren op land -eieren met schaal -geen metamorfose -vervellen -koudbloedig -4 poten -dunne huid -huidademhaling Voortplanting & Ontwikkeling -vochtig -zoet water -land -4 poten -schubben -longen -gebit/giftanden Voortplanting & Ontwikkeling -van zee tot woestijn -zeer biotoop specifiek Lichaamsbouw Leefgebieden Lichaamsbouw Leefgebieden Gedrag & Voortbeweging Amfibieën Soorten Gedrag & Voortbeweging Reptielen Soorten -kruipen -lopen -zwemmen -springen -kikkers -padden -salamanders -kruipen -lopen -zwemmen -springen -Hagedissen - Slangen -Schildpadden - Krokodillen En de mens Functie En de mens Functie -huisdier? -vooroordelen -paddentrek -alleseters -planteneters -vleeseters -huisdier? -vooroordelen -alleseters -planteneters -vleeseters 3

5 3. Opzet van de lescyclus 3.1. Algemeen doel De leerlingen kunnen aan het einde van de les amfibieën en reptielen onderscheiden en hebben op een positieve manier kennis gemaakt met deze dieren Doelstellingen De voorbereidende activiteit De leerlingen maken kennis met twee soorten klassen van gewervelde dieren. De les op locatie De leerlingen leren de wezenlijke verschillen tussen reptielen en amfibieën met betrekking tot de huid, de voortplanting, de ontwikkeling en de ademhaling. De leerlingen leren tijdens de les een aantal amfibieën en reptielen bij naam kennen. De leerlingen krijgen waardering voor reptielen en amfibieën, raken (deels) hun angsten en vooroordelen kwijt. De leerlingen kennen de levenscyclus van amfibieën (ei-larve-metamorfose-volwassene) en reptielen (ei-volwassene). De leerlingen krijgen inzicht in de kwetsbaarheid van reptielen en amfibieën en beseffen waarom deze dieren bescherming nodig hebben. De verwerkingsactiviteit De leerlingen verdiepen zich in de kennis die zij tijdens de les op locatie hebben opgedaan. 4. Relatie met de kerndoelen Deze les sluit aan bij Domein F: mensen, planten en dieren. Kerndoel 29 De leerlingen kunnen: Planten en dieren benoemen en aangeven in welk biotoop ze thuishoren (bijvoorbeeld: sloot, bos, weiland). Kerndoel 30 De leerlingen kunnen: voorbeelden noemen van eigenschappen van organismen waaruit blijkt dat deze aangepast zijn aan de omgeving, voedselmogelijkheden en seizoenen (bijvoorbeeld: schutkleur, winterslaap). Kerndoel 39: De leerlingen leren: met zorg om te gaan met het milieu. Kerndoel 40: De leerlingen leren: in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren te onderscheiden. hoe deze planten en dieren functioneren in hun leefomgeving. 4

6 5. Voorbereidende activiteit op school Specifieke voorkennis is voor deze les niet vereist. Wel is het aan te raden om een aantal nieuwe begrippen voor aanvang van de les op locatie, de revue te laten passeren. Deze voorbereidende activiteit helpt u daarbij Doel van de voorbereidende activiteit De leerlingen maken kennis met twee soorten klassen van gewervelde dieren 5.2. Benodigdheden & werkwijze Digibord Filmpje: Verschil tussen amfibieën en reptielen (4.40 minuten) Extra fimpjes: - Geboorte van een slang uit een ei (1.15 min timelaps zonder geluid) - Vervellen van de slang (0.39 min) - Van kikkerdril tot kikker (2.39 minuten) Tijdens deze activiteit kijken de leerlingen het filmpje verschil tussen amfibieën en reptielen. In het filmpje worden een aantal amfibieën en reptielen(en hun verschillen) besproken. Ter aanvulling kunt u eventueel nog een van de andere filmpjes bekijken. Aan de hand van het filmpje volgt een onderwijsleergesprek. Onderwijsleergesprek (10 minuten) Wat vond je van het filmpje? Welke dieren zijn in het filmpje voorbij gekomen? Welke dieren kende je nog niet? Welke dieren heb jij al eens in het echt gezien? Wat vind je van deze dieren? Welk dier hoop jij te van dichtbij te bekijken en evt. aan durven raken in de les? Etc 5

7 6. De les op locatie 6.1. Doel van de les De leerlingen leren de wezenlijke verschillen tussen reptielen en amfibieën met betrekking tot de huid, de voortplanting, de ontwikkeling en de ademhaling. De leerlingen leren tijdens de les een aantal amfibieën en reptielen bij naam kennen. De leerlingen krijgen waardering voor reptielen en amfibieën, raken (deels) hun angsten en vooroordelen kwijt. De leerlingen kennen de levenscyclus van amfibieën (ei-larve-metamorfose-volwassene) en reptielen (ei-volwassene). De leerlingen krijgen inzicht in de kwetsbaarheid van reptielen en amfibieën en beseffen waarom deze dieren bescherming nodig hebben Opbouw en werkwijze De les wordt gegeven door een educatief medewerk(st)er op locatie. U heeft tijdens de les een begeleidende rol. De les bestaat uit een kringgesprek, een opdrachtencircuit en een afsluiting. Kringgesprek (20 minuten) Tijdens het kringgesprek komen de leerlingen op een interactieve manier achter de verschillen tussen reptielen en amfibieën en de kwetsbaarheid van deze dieren. Een aantal dieren wordt als voorbeeld naar de kring gehaald. De leerlingen krijgen de gelegenheid om verscheidene dieren aan te raken. Dit heeft tot doel om de leerlingen zich te laten verwonderen over deze bijzondere dieren en om eventueel aanwezige angsten te verminderen of zelfs weg te nemen. Aan het einde van het kringgesprek kennen de leerlingen een aantal dieren, begrijpen ze het verschil tussen amfibieën en reptielen en bezitten ze over voldoende informatie om de opdrachten in de klas te maken. Opdrachtencircuit (40 minuten) Aan de hand van de zoekkaart gaan de leerlingen in groepjes aan de slag met opdrachten in de klas dit kan individueel of in groepjes van uiterlijk 4. De leerlingen passen kennis uit het kringgesprek toe, observeren dieren in de klas en ontdekken nog een aantal andere facetten van reptielen en amfibieën die tijdens het kringgesprek niet expliciet zijn genoemd. Ook kunnen ze nog een aantal dieren aanraken wanneer ze dit willen, zoals de schildpad. Afsluiting (15 minuten) De leerlingen verzamelen weer in de kring. Een aantal bevindingen van de opdrachten worden besproken. Ook worden ervaringen die tijdens de les zijn opgedaan besproken. 6

8 7. Verwerkingsactiviteit op school 7.1. Doel van de activiteit De leerlingen verdiepen zich in de kennis die zij tijdens de les op locatie hebben opgedaan Benodigdheden en werkwijze Werkblad (zie bijlage) Potlood/pen Het verslag De leerlingen maken individueel een kort verslag over de les Reptielen en amfibieën. Het belangrijkste kenmerk per dierklasse staat hierbij centraal. De leerlingen geven aan welke levende dieren ze hebben gezien in het leslokaal en waarom deze dieren bij de reptielen of juist bij de amfibieën horen. De kinderen kunnen het werkblad invullen om het verslag te maken. U vindt deze in de bijlage. Hierna staat het belangrijkste kenmerk per dierklasse beschreven. Verder vind u aanvullende informatie over de dierklasse. Reptielen: Leggen eieren met een rubberachtige schaal op het land Aanvullende informatie: Reptielen zijn koudbloedige gewervelde dieren. Ze ademen door longen. Vrijwel alle reptielen leven op het land. De huid is bedekt met schubben. Krokodillen en schildpadden bezitten hoornplaten, die in de lederhuid worden gevormd. In principe hebben reptielen vier poten die zijwaarts van het lichaam staan. Slangen hebben echter geen poten en kruipen met behulp van buikschubben en ribben. Ook hazelwormen missen ledematen. Het grootste deel van de reptielen legt eieren. Bij de soorten die eieren op het land leggen, zijn de eieren voorzien van een leerachtige of kalkachtige schaal. Sommige soorten broeden de eieren uit (bijvoorbeeld de pythons), maar meestal komen de eieren uit in het warme zand of in rottende bladerhopen. Er zijn ook soorten waarbij de eieren in het moederlichaam tot ontwikkeling komen, zoals de adders. Zij zijn eierlevendbarend, andere voorbeelden zijn de meeste wurgslangen en sommige hagedissen. Amfibieën: Leggen eieren zonder schaal in het water Aanvullende informatie: Amfibieën zijn koudbloedige gewervelde dieren. De naam amfibie is afgeleid van het Griekse Amphi-bios, wat "dubbel-levend" betekent. Dit verwijst naar de levenswijze van amfibieën: ze kunnen zowel in het water als op het land overleven. In het water levende amfibieën hebben een water- en zuurstof doorlatende huid, die daarom zeer dun is. Ze leggen hun eitjes in het water. De eitjes van kikkers en padden worden bijvoorbeeld in grote groepen afgezet (kikkerdril) en hebben nooit een harde schaal maar een geleiachtig omhulsel. Veel amfibieën die in koelere gebieden leven zoeken in de winter naar beschutte plekken en houden een weken- tot maandenlange winterslaap. Vaak overwinteren amfibieën in de winter ook onder water. In heel warme streken houden veel soorten juist in de zomer een rustperiode, vaak door zich in te graven in de bodem of in de modder, wachtend op vochtige tijden. Tot de amfibieën behoren de kikkers en padden, salamanders en wormsalamanders. 7

9 8. Achtergrondinformatie Van alle gewervelde dieren staan de amfibieën en de reptielen bij mensen wel het slechts aangeschreven. Men vindt ze veelal griezelig of vies. Omdat deze dieren, zeker in Nederland, niet dagelijks in het wild te zien zijn, komen we er weinig mee in aanraking. Dit, tezamen met het negatieve beeld dat men heeft, leidt er toe dat er over het algemeen weinig moeite wordt genomen om deze twee dierklassen eens nader te gaan bekijken. Dit is jammer, want amfibieën en reptielen zijn zeer bijzondere en kwetsbare dieren waarvan vele soorten in hun bestaan worden bedreigd. Om hen in de toekomst te blijven beschermen, is een andere attitude noodzakelijk. Heel vroeger, tot aan het eind van het Krijttijdperk, speelden amfibieën en reptielen een heersende rol op aarde. Zij kwamen in een veel grote aantal soorten voor dan vandaag de dag het geval is. Denk bijvoorbeeld aan reuzenreptielen, zoals de dinosauriërs, waarvan fossielen gevonden zijn. Waarom zijn deze reuzen uitgestorven? Er zijn veel theorieën, maar hier beperken wij ons tot de volgende; De temperatuur werd na de Krijttijd steeds lager en daar amfibieën en reptielen koudbloedige dieren zijn, waren de reuzenreptielen hier niet tegen bestand. Koudbloedige dieren hebben geen koud bloed. Koudbloedig wil zeggen, dat het dier afhankelijk is van de omgevingstemperatuur om zijn interne lichaamstemperatuur op peil te houden. Als het kouder wordt, zakt de lichaamstemperatuur van een koud bloedig dier automatisch. De dieren worden trager en loom. Bij hevige kou verstijven ze en veel van deze dieren houden dan ook een winterslaap. Warmbloedige dieren, zoals vogels en zoogdieren, hebben een standaard lichaamstemperatuur die op peil wordt gehouden door verbranding van voedsel. Zo is het lichaam van de mens standaard zo n 37 graden, ook als het buiten koud wordt. Doordat reptielen en amfibieën koudbloedig zijn, is het klimaat waarin zij leven van belang. Hoe verder van de evenaar, hoe ongunstiger het klimaat wordt. In de tropen komen dan ook een paar duizend soorten reptielen voor, bij de Middellandse Zee slechts zo n 150 soorten en in klimaatzones zoals in Nederland, nog geen dozijn! In Nederland zijn alle reptielen en amfibieën vrij schaars, en mede daarom zijn ze hier beschermd. Maar de veranderende milieuomstandigheden, de toename van verkeer en industrie en de druk die de menselijke populatie uitoefent op vele natuurlijke biotopen is funest voor amfibieën en reptielen over de hele wereld. Amfibieën en reptielen lijken op elkaar, maar toch zijn er duidelijke verschillen. Amfibieën zijn afhankelijk van water voor hun voortplanting. Zij leggen hun eieren altijd in het water. Uit het ei van een amfibie komt eerst een visachtige larve met kieuwen. Deze dieren leiden eigenlijk een dubbel leven. In hun larve stadium leven zij als een vis in het water, na de metamorfose leven zij als volwassen dier grotendeels op het land en ademen zij door longen (amfi=leven, bis=dubbel). De huid van amfibieën is dun en biedt de dieren de mogelijkheid om ook in het water, via de huid, zuurstof op te nemen. Reptielen kennen deze afhankelijkheid van water voor de voortplanting niet. Hoewel sommige reptielen fanatieke zwemmers zijn, worden zij altijd op het land geboren en kennen geen larve stadium. Zij kruipen direct als een kleine versie van de ouders uit het ei en ademen altijd via longen. De huid is geschubd en voelt droog en stevig aan. Helaas is hierdoor de huid van een aantal soorten populair bij mensen om schoenen en tassen van te maken (krokodillenleer, slangenleer), wat de populatie van vele soorten niet ten goede komt. Ook is de vaak kleurrijke verschijning van deze dieren een reden waarom mensen deze dieren als huisdier willen houden. Gelukkig is er momenteel strenge wet- en regelgeving die wildvang en gevangenschap van vele soorten tegen gaat. Helaas zijn er nog altijd soorten die vrij te verkrijgen zijn in dierenwinkels. Wat men zich echter niet beseft is dat reptielen en amfibieën zeer kwetsbare dieren zijn en veel aandacht vragen in de voeding, huisvesting en verzorging. Veel mensen verkijken zich hierop, wat de gezondheid van het dier niet ten goede komt. 8

10 9. Bijlagen 9

11 9.1. Het verslag invulblad Verslag (maken op school) Schrijf een verslag over de les Reptielen en amfibieën. Kies een reptiel of een amfibie waar je je verslag over wilt schrijven Ik kies Het is een amfibie/reptiel (doorstrepen wat niet van toepassing is) Plak hier een foto van het dier wat je hebt gekozen Mijn dier is geboren onder water/ op het land Mijn dier heeft een gladde huid/ schubben/ schild en schubben Mijn dier heeft wel een metamorfose/ geen metamorfose Teken hier je dier of vertel wat je zo bijzonder vind aan jou gekozen dier: 10

12 9.2. Antwoorden van de leskaart 11

13 9.3. Woordzoeker Zoekwoorden adder, amfibie, axolotl, baardagame, boomkikker, botten, camouflage, droog, eieren, gelei, gedaanteverwisseling, glad, hagedis, hard, hazelworm, huid, kieuw, krokodil, kikkerdril, kikkervisje, kikker, koud, kam, land, long, nat, pad, reptiel, roodwangschildpad, rugstreeppad, ruw, salamander, schild, schubben, slang, slijm, terrarium, D S D N S L A N G L L T A T H A A A E L A I E E I E E D A A P L X T I W E B D D I R D R Z D A O T J U L B A O T R E W E L M L O M R E U A K P A R J L I A O B K W G H N O E R S D W H N T L A I D C T R R I L I O C D L T E A K S E K V U A U R S E E M L F I K V R B M I H M G R U G S T R E E P P A D N E N E N E N E R K R R E P A E T A D I E K L K S W E D E P Z N W U Z K I I I D I J N R K E G D O I K K D R B S O U D I I N O K A M E O I B S D L O U L O O E O G O F E I E R E N B V L R O A G M D I G L A N D R M W B H E A D I D L I H C S U E U P A A L S R E T N I W E U W E C A M O U F L A G E R E V Z I N A T N E M A G A D R A A B K Zin van overige letters

14 Antwoord Zin van overige letters is: Alle amfibieën en reptielen zijn koudbloedige dieren 13