Advocaat van het verzoeningsresultaat

Transcriptie

1 Advocaat van het verzoeningsresultaat

2 GENT, 25 APRIL Advocaat van het verzoeningsresultaat Na jaren als Auditeur in de Raad van State, is Bart Weekers sedert 2010 Vlaams Ombudsman. Samen met 12 medewerkers, probeert Bart verzoeningsresultaten te bereiken, telkens het er bovenarms op zit tussen een burger en zijn Vlaamse overheid. Op vraag van het Genootschap Advocaten Publiek Recht vertolkt Bart in deze bijdrage het standpunt van de burger over zelfverdedigers en adviseurs in publiekrechtelijke procedures, die zich niet moeten houden aan de deontologie en de behoorlijke beroepsuitoefening van de advocaat. De boodschap van de burger (m/v/x) is kort en krachtig: hij ligt niet wakker van dit advocaten-probleem en verlangt simpelweg oplossingen voor zijn eigen burger-problemen. Aan de advocaat, maar even goed aan elke andere professional van de publieke onvrede, zegt de burger dan ook wees advocaat van het verzoeningsresultaat.

3 3 Beste collega-professionals van de publieke onvrede, Sta me toe om eerst wat nostalgie vanwege het Genootschap Advocaten Publiek Recht te lezen in de uitnodiging tot deze studienamiddag. De uitnodiging laat inderdaad verstaan dat partijen in publiekrechtelijke procedures voorheen minder geneigd waren om zichzelf te verdedigen of om een beroep te doen op een adviseur - niet-advocaat. Deze studienamiddag wil het hebben over de aandachtspunten daarbij en de mogelijkheden tot verbetering nu deze zelfverdedigers en adviseurs zich niet moeten houden aan de deontologie en de behoorlijke beroepsuitoefening van de advocaat. Bij het Genootschap leeft ook het gevoel dat er andere regels bestaan in deze publiekrechtelijke procedures dan in de burgerrechtelijke. Als Vlaams Ombudsman, dat wil zeggen de ombudsman voor alles wat de Vlaamse overheid beweerdelijk fout doet, mag ik hier vandaag het standpunt van de burger vertolken. Een waarschuwing vooraf: neem mezelf met een korrel zout. Met wat goede wil, sta ik aan het hoofd van jaarlijkse klachten over elektriciteitsfacturen, verkeerslawaai, arbeidsbemiddeling, kinderopvang, sociale huur, klachten voor 6,5 miljoen burgers: ik vertegenwoordig hier hooguit 1% van de burgers, die het dan ook nog eens zeker niet altijd terecht klagen, maar daarover meer verderop,...

4 4 De burger wil alleszins geen 50 jaar terug in de tijd Eerst iets over nostalgie naar de goeie ouwe tijd in het Publiek Recht. Eerlijk? Burgers verlangen daar niet naar. Ik spoel 50 jaar terug naar de beginnende beginselen van behoorlijk bestuur en ik beland bij Louis Paul Suetens in het T.B.P. van De eerste daar ten tonele gevoerde burger luistert naar de naam van Jean Mauer en die Jean Mauer moest op 18 februari 1965, via het arrest van de Raad van State, een kruis maken over zijn ambitie om gemeentesecretaris te worden van Wolkrange. Wolkrange, ondertussen een deelgemeente van de vandaag sowieso te kleine en slechts een goeie inwoners tellende fusiegemeente Messancy in de buurt van Arlon. De Raad van State verwierp na twee jaar juridische strijd de vraag van Jean Mauer om een gemeenteraadsbeslissing te valideren van 7 februari De Raad oordeelde dat de gemeenteraad Jean Mauer overhaast en dus met schending van het beginsel van de fair play had aangesteld tot gemeentesecretaris. Overhaast is een understatement en Twitter kan er ook vandaag nog een puntje aan zuigen. De gemeenteraad van Wolkrange had namelijk tijdens éénzelfde vergadering, zowel het ontslag van de in dienst zijnde secretaris aanvaard, als de vereisten voor de benoeming tot de vacante betrekking vastgesteld en Jean Mauer benoemd als nieuwe secretaris. En toegegeven, af en toe zie ik nog Jean Mauers. Onlangs bijvoorbeeld (zaak ombudsman ) vroeg een burger me waar hij euro advocatenkosten kon recupereren, die hij had moeten maken om via de Raad voor Vergunningsbetwistingen zijn lokale overheid na 2,5 jaar terug te fluiten omdat die de eigen verkavelingsregels negeerde door een carport aan de verkeerde kant van een woning te vergunnen. Maar globaal heb ik vandaag wel degelijk een ander beeld van publiekrechtelijke procedures en besturen en van de tussenkomsten van personen allerhande, waaronder advocaten. Godzijdank heeft Wolkrange al lang geen eigen gemeenteraad meer en raadgevers allerhande, waaronder advocaten, voorkomen al te veel arresten Mauer. Mocht u overigens denken dat ik overdrijf met mijn aandacht voor Jean Mauer, dan leest u best wat verder in het artikel van Suenens. Het volgende topic behandelt de afwezigheid van enige formele motiveringsplicht voor besturen. Suetens bleek zijn tijd uiteindelijk 21 jaar vooruit: inderdaad, sedert de formele motiveringswet van 1991 hoeven burgers zich alvast niet meer te ergeren aan dit kleine, maar essentiële onderdeel van behoorlijke publieke omgang met mekaar.

5 5 Samen EHBO: Eerste Hulp Bij Onvrede Maar laat ik me toch concentreren op mijn wel degelijk positief verhaal dat zich situeert in het heden en de toekomst. En eerst. Ja, ik kan het bevestigen. Heel wat burgers verdedigen zichzelf vandaag zelf in publiekrechtelijke procedures: velen onder hen vinden steeds makkelijker de weg en overheidsdiensten nemen hen ook bij de hand om kwaliteitsvol een procedure op te starten. Neem bijvoorbeeld schade aan het voertuig door de slechte staat van de weg. De burger vindt alle info daarover op met een uitgebreide FAQ en beschrijving van wat te doen staat in zulk geval. Een eerste observatie is dat deze website vol staat met dergelijke correcte Vlaamse overheidsinformatie en meer dan 8,5 miljoen clicks had in Het eraan gekoppelde gratis telefoonnummer 1700 beantwoordde in 2016 ook rond het miljoen telefoontjes en mails. Het is meteen mijn eerste oproep, ook aan de professionals hier aanwezig. Lang voorbij is de tijd, waarbij ons schap met wetboeken het antwoord bevatte op alle vragen en de overheid ontoegankelijk was. Werk dus met deze GPS van de overheidsinformatie. Het is goed navigeren daarop, niet alleen voor de burger zelf, ook voor de generalist of voor de specialist in deze of gene materie, wanneer die te maken krijgt met een vraag of een probleem dat niet onmiddellijk in zijn of haar gezichtsveld ligt en hij toch EHBO, in de zin van Eerste Hulp bij Onvrede moet verlenen. Maar burgers verwachten van onze EHBO meer dan louter goeie informatie. Het is meteen mijn tweede observatie. Ook op de markt van de eerstelijnsrechtshulp denk ik dat we veel meer kunnen doen dan wat vandaag gebeurt. Het is aandoenlijk dat de Orde van de Vlaamse Balies mee spreekuren organiseert via het overheidsbudget rond eerstelijnsrechtshulp. Maar, eerlijk? Ik zie versnippering in plaats van hefbomen om steeds wederkerende adviezen rond garantie of protesteren van facturen te standaardiseren. Of dichter bij mijn eigen specialisatie: de jaarlijkse zwartrij- en doorstromingsboetes bij De Lijn van 107 euro. Een advocaat Publiek Recht begint geen rechtszaak voor zo n habbekrats, maar toch miskijken elk jaar tientallen burgers zich op de do s en don ts rond zulke boete. De middelen rond eerstelijnsrechtshulp zouden heel wat beter besteed zijn, indien we daar wat meer aandacht aan zouden besteden.

6 6 Overigens, kunnen we zelf dan onderlinge achterhoedegevechten voeren over zulke zaken; burgers spelen ons sowieso tegen mekaar uit. Ze houden ons scherp en krijgen ons uiteindelijk heus wel daar waar we moeten zijn. Zo aanvaardde de burger die me achter die euro vroeg, mijn afwijzend antwoord pas toen ook de juridische dienst van Test-Aankoop me bleek bij te treden. Een andere burger (zaak ombudsman ) vraagt mijn mening over een voorstel vanwege zijn generalist-advocaat, die een tot mislukken gedoemde openbaarheidsprocedure voorstelt om inzage te krijgen in het studietoelagedossier van de ondertussen meerderjarige zoon van verzoeker. En ja, het gebeurt ook andersom. Het vernietigingsarrest RvSt. nr van 23 februari 2017 leert dat ook ik wel erg snel het bemiddelen opgaf in een zaak van een uiteindelijk door de Raad van State vernietigde vergunning voor een helihaven in landbouwgebied. De burger wil simpelweg oplossingen En laat dit duidelijk zijn: het zal burgers worst wezen of een juridische techniek al dan niet orthodox is en of een advocaat zijn of haar deontologie van maar liefst 77 pagina s helemaal correct volgt (zelf heb ik overigens nauwelijks 3 of 4 decreetsartikelen deontologie). Burgers halen enkel de schouders op wanneer de juridische beroepsgroepen in een defensieve kramp schieten omdat er kapers op de kust komen. Ze weten heel goed wat ze de mensen van het recht verwijten: te duur, te lange termijnen, te abstracte resultaten, letterlijk én figuurlijk een te zwaar proces. De burger vindt dus dat we ons op deze studiemiddag onze tijd verliezen door ons bezig te houden met de eigen problemen van de mensen van het recht, terwijl de burger concrete oplossingen van ons verwacht van zijn eigen burger-problemen. En jawel hoor, begrijp me niet verkeerd: wanneer iemand diep in de puree zit, als een ontslag dreigt of de schrapping van een structurele subsidie, dan krijg ik regelmatig de vraag welke advocaat raadt u me aan? Uw beroep heeft dus zeker nog toekomst en uw toegevoegde waarde wordt erkend. En vanzelfsprekend hebben de verschillende traditionele publiekrechtelijke procedures via de verschillende administratieve rechtbanken bijvoorbeeld daarbij dan elk hun eigen mérites, maar soms ook valkuilen.

7 7 De burger vraagt simpelweg aan u en mij om te redeneren vanuit de oplossingen en het is daar dat mijn publiekrechtelijke procedures soms kunnen helpen en, toegegeven, soms ook niet. Laat ik daarom dus verder wat focussen op die nieuwe en inderdaad onzekere publiekrechtelijke procedures met nieuw soort regels, waarin mijn Vlaamse Ombudsdienst werkt en waar er uiteraard wel degelijk een rechtsgrond voor is in het Vlaams Klachtendecreet, in het Ombudsdecreet, maar bijvoorbeeld ook in artikel 19 RvSt-Wet, dat een opschorting van de 60-dagen-termijn bepaalt voor al wie ultiem verzoening nastreeft via de ombudsman. Ik heb het hier dus over publiekrechtelijke bemiddeling en verzoening van standpunten via de ombudsman en meer bepaald over de verzoeningsresultaten uit het Vlaams klachtenboek 2016 (zie waarvan er sommige tot stand kwamen met de hulp van een advocaat, maar het merendeel zonder enige tussenkomst van enige advocaat of de ombudsman zelf. Ik ben erg overtuigd dat we hier nog maar aan het begin staan van een weg met een enorme toekomst. Wie weet spoelt er iemand over 50 jaar terug met de vaststelling dat deze ombudsman zijn tijd wat vooruit was toen hij vond dat de overheid altijd een voorafgaand bemiddelingsaanbod moet doen, vooraleer de overheid een burger voor de rechter sleept. Overigens, was de reactie van de top van de Vlaamse administratie op dit voorstel uit mijn beleidsplan veelzeggend: Interessant ombudsman, maar zadel ons wel niet op met een nieuw substantieel vormvereiste, waar de mensen van het recht zo op kicken. Wat er verder ook met dit voorstel gebeurt: ik denk dus dat het enkel via zulke innovaties is dat de burger de toegevoegde waarde van de professionals van de publieke onvrede zal blijven aanvaarden.

8 8 Kijk goed rondom u Maar wat zijn nu precies de belangrijkste nieuwe spelregels en vereiste vaardigheden bij dit soort nieuwe publiekrechtelijke procedures? Om te beginnen: enkel wie het hele landschap beheerst van de gerechtelijke en buitengerechtelijke geschillenbeslechting, zal zijn gading vinden bij het verzoeningsperspectief via klachtenbehandeling en ombudswerk binnen een alomtegenwoordige overheid, die duizend-en-één dingen doet. Bij de ombudsman bijvoorbeeld stromen dag-na-dag de mails en telefoontjes binnen en voor de ombudsman het weet, holt hij van het ene brandje naar het andere en staat hij daar met zijn verzoening brengend tuinslangetje tegenover vlammen, die langs deuren en ramen uitslaan. Goed rondom kijken, is dus de boodschap. Negatief omschreven gaat het daarbij om de vaardigheid om goed neen kunnen zeggen of de klachtencarrousel te stoppen. Inderdaad, niets schrijnender dan hetzelfde dossier soms als een soort monster van Loch Ness te zien blijven opduiken. Een verzoeker met een catch 22 rond een torenhoge belastingschuld verwoordde het ooit treffend zo bij me: sommigen willen iets doen, maar kunnen niet; en zij die iets kunnen doen, willen niet. Dit sluit trouwens wat aan bij een bekende misvatting over de ombudsman (ook bij advocaten Publiek Recht, die me immers vragen om hier vandaag het standpunt van de burger te verwoorden), in de zin dat de ombudsman steeds sowieso het standpunt van de burger vertolkt. Dat is dus niet zo: de ombudsman is bij uitstek neutraal op basis van een maatschappelijk belang. Anders dan de advocaat in zijn klassieke rol, verdedigt de ombudsman geen specifiek belang en het grootste deel van mijn tijd bestaat alvast uit zeer goed rondom kijken en vervolgens aan de burger duidelijk neen zeggen wanneer die bijvoorbeeld een compleet onrealistische verwachting rond handhaving heeft en denkt dat de Vlaamse overheid een welzijnsvoorziening zal sluiten omdat grootmoeder er niet goed verzorgd werd. Maar opnieuw, ik nam onlangs een tweede mandaat op en dat was toch vooral omdat ik werk aan positief verhaal en hoopvol gestemd ben. Wie dus het perspectief voor ogen houdt van de burger die een oplossing wil, verkiest dus uiteraard ook een meer positieve omschrijving van deze eerste vaardigheid rond het goed rondom kijken. Het gaat er dan om de toegevoegde waarde te zien van klachtenbehandeling of ombudswerk tussen de vele andere manieren om te antwoorden op onvrede. Ik verduidelijk aan de hand van het verhaal van de abnormaal hoge waterfactuur, u weet wel die larmoyante verhalen van mensen, die zoals u en ik niet elke dag thuis in de kelder de stand van hun watermeter opschrijven en dan plots de inhoud van een heel Olympisch zwembad aangerekend krijgen op een waterfactuur van vele duizenden euro s.

9 9 Wees advocaat van het verzoeningsresultaat Over de jaren heen zien we dit klachtenbeeld positief evolueren, vooral toch doordat klachtenbehandeling en ombudswerk mee rekken op de reglementaire marge voor watermaatschappijen om minnelijk te schikken. Een rek die u zelf slechts met de grootste moeite zal bekomen via individuele procedures voor de rechtbank, onder andere omdat u en de rechter niet het totaaloverzicht hebben op de enkele honderden van dergelijke dossiers per jaar bij de verschillende Vlaamse watermaatschappijen. In een concrete rechtszaak, zal de juridische dienst van de watermaatschappij daarom doorgaans geneigd zijn om louter strikt het minimum te schikken volgens wat de maatschappij reglementair verplicht is. De ombudsman bijvoorbeeld heeft al een breder zicht en kan zo regelmatig publiek rapporteren over veel forsere factuurverminderingen dan het strikt reglementair mogelijke. Ik denk aan een communicatie die ik op 21 mei 2015 kon doen, toen de Watergroep euro afpitste van een factuur van euro. Dergelijke resultaten lieten me heel onlangs ook toe om op 8 maart 2017 in mijn jaarverslag over 2016 nog een stap verder te gaan en te schrijven dat een te rigide toepassing van de minimumregeling tot onbillijkheid leidt. En dezer dagen zit de ombudsman, samen met de toezichthouder (die nog een beter zicht heeft dan de ombudsman op al die schikkingen), bij het beleid rond de tafel om te bekijken hoe de watermaatschappijen reglementair aangespoord kunnen worden tot meer soepelheid en billijkheid. Ik omschrijf dergelijke aanpak als een hink-stap-sprong. Daarbij staan de hink en de stap voor het inschatten of de onvrede gegrond kan genoemd worden ( de hink ) op basis van een toets aan good practices in de vorm van ombudsnormen waaraan behoorlijk overheidsoptreden moet beantwoorden (dit is dan de stap ). Watermaatschappijen die strikt enkel minnelijk schikken volgens wat ze reglementair verplicht zijn vallen zo dan bijvoorbeeld uit de toon in vergelijking met andere maatschappijen, die verdergaan. Maar de kroon op het werk ligt uiteraard bij wat volgt en dat is bij de sprong richting verzoening of definitieve geschillenbeslechting, waarbij klachtenbehandeling en ombudswerk doorgaans zullen trachten om maat te houden. Daarbij zal de één blijven (m)opperen dat het optreden van de klachtenbehandelaars en de ombudsman inzake abnormaal hoge facturen niet doortastend genoeg is en dat het te traag gaat; anderen zullen blijven opwerpen dat de gelijkheid en de rechtszekerheid in het gedrang zijn.

10 10 Het is op die onzekere weg dat ik samen met u wil wandelen. Om hier resultaten te bereiken soms behoorlijk onorthodox voor al wie een louter juridische bril opzet belanden we uiteindelijk bij de vraag wat hier precies nodig is? Het is op dit punt, dat ik u meegeef: Voer geen achterhoedegevecht. Behoud in uw beroep wat goed is, maar moderniseer waar nodig. Wees meer dan louter de advocaat van de burger of de advocaat van het bestuur. Wees de advocaat van het verzoeningsresultaat. Wanneer u bijvoorbeeld merkt dat Vlaanderen te traag rechtspreekt, u denkt de overheid fiscale regels te strikt interpreteert, deze of gene partij rechtsmisbruik maakt van de factor tijd, u botst op grenzen van wederzijdse loyaliteit tussen burger en bestuur, de overheid tekortschiet bij een mensenrecht, blijf overwegen om me dat te melden. We bekijken dan of we dit samen kunnen aanpakken en of we, met de hulp van mijn specifieke toegang tot de overheid en mijn verzoeningstaal, standpunten kunnen verzoenen in uw concrete zaak en, wie weet, samen ook dossieroverstijgende resultaten kunnen boeken ten dienste van het algemeen belang. Want moge dit meteen ook mijn slotwoord zijn: het is mijn diepste wens en ook overtuiging dat we mekaar niet tot in de eeuwigheid zullen aanspreken als collegabestrijders van publieke onvrede, maar wel als collega-advocaat van het verzoeningsresultaat. Bart Weekers VLAAMS OMBUDSMAN

11 Artikel 2 Ombudsdecreet - Er bestaat bij het Vlaams Parlement een Vlaams Ombudsman voor de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaamse Gewest, hierna Vlaamse Ombudsman te noemen.