DEEL 3, HOOFDSTUK 3: WERKEN IN LEUVEN

Transcriptie

1 DEEL 3, HOOFDSTUK 3: WERKEN IN LEUVEN RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 1

2 Inhoudsopgave 1 Afbakening en situering van het thema Belang van het thema Leeswijzer Bestaande situatie en recente evoluties van het werken in Leuven Leuven: een enorme aantrekkingspool voor bedrijven en werknemers Flinke groei van de ondernemingen en de tewerkstelling in Leuven De sterke sectoren in de Leuvense economie De arbeidssituatie van de Leuvenaars zelf Behoorlijk aantal Leuvenaars aan de slag Waar werken de Leuvenaars? In welke sectoren werken de Leuvenaars? Kort profiel van de Leuvense werkzoekenden en de beschikbare vacatures Een sterk doelgroepenbeleid Bestaand beleid rond de economische speerpunten in Leuven Het werken in Leuven anno 2016, ruimtelijk bekeken De bestemde ruimte voor economie in Leuven Spreiding van de bestaande economische functies in Leuven Recente groei van de economische activiteiten in Leuven, ruimtelijk bekeken Confrontatie van de ruimtereserves met de toekomstige behoeften Raming van de groeibehoefte voor werken: kwalitatief en voluntaristisch Kwantitatieve behoeftenraming? Ruimtebehoefte? Een voluntaristische benadering Bestaande ruimtereserve voor werken? Ruimtereserve op bedrijventerreinen? Ruimtereserve buiten de bedrijventerreinen? Confrontatie van de behoefte met de ruimtereserve: een nijpend probleem Visie en beleid voor het werken in Leuven De speerpunten van het Leuvense economische beleid Leuvense specialiteiten binnen de regio en economische netwerken Leuven, topspeler in de kenniseconomie Leuven als beslissingscentrum behouden De lokale economie ondersteunen Kansen grijpen om de opkomende creatieve economie te laten groeien Stadslandbouw voor een duurzame stedelijke ontwikkeling Compacte kernen en bedrijventerreinen in de open ruimte...24 RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 2

3 4.2.1 Compacte kernen en bedrijventerreinen in de open ruimte blijft het uitgangspunt Nieuwe bedrijventerreinen? Enkel onder strikte voorwaarden! Kwalitatieve verdichting op de juiste plaatsen Stadslandbouw als volwaardige openruimtegebruiker De kansen tot verweving van werken in de woonkernen optimaal benutten Evolutie naar monofunctionele woonkernen omkeren Geschikte ruimte en potenties voor een meer verweven economie benutten Ruimte voor en clustering van de creatieve economie ondersteunen Verhouding van werken met de andere stedelijke niet-woonfuncties bewaken Verdichtingsprojecten inzetten voor kwaliteitsverbetering Multifunctionele polen aan de randen van de woonkernen Voldoende ruimte voor de niet-verweefbare bedrijven op bedrijventerreinen Een sterke ruimtelijke structuur voor de grote tewerkstellingsgebieden Principiële keuzes omtrent de bedrijventerreinen Selectie van de bedrijventerreinen te Leuven Uitbreiding van het ruimteaanbod voor de lokale economie Ruimtelijke groei van de kennisgerelateerde bedrijvigheid mogelijk maken Verweving van functies op de bedrijventerreinen? Duurzame bedrijventerreinen (Multifunctionele) polen garanderen de positie van Leuven als beslissingscentrum Ruimte bewaren om de vooraanstaande rol als beslissingscentrum te behouden Logische locaties voor multifunctionele polen Kleinschalige projecten in het weefsel Campussen van zorg, onderzoek en onderwijs Aandacht voor profilering op (inter)nationaal niveau Krachtlijnen van het beleid rond werken Beperkte ruimte voor bedrijven inzetten voor de Leuvense speerpunten Groei van het ruimte-aanbod voor bedrijven in Leuven Grote structuren van de tewerkstelling in Leuven Verweving van werken binnen de woonkernen Beleid voor de (bestaande) bedrijventerreinen Nieuwe bedrijventerreinen, onder strikte voorwaarden Concentratie van kantoorachtigen in de multifunctionele ontwikkelingspolen RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 3

4 1 Afbakening en situering van het thema 1.1 Belang van het thema Dit beleidskader behandelt het werken en de bedrijvigheid in Leuven. Het schetst de situatie van de tewerkstelling in Leuven, in allerlei sectoren. Het gaat vervolgens in op de ruimtelijke aspecten van de bedrijven in Leuven. Onder bedrijven verstaan we, bij deze ruimtelijke benadering, niet alle instellingen en organisaties waar mensen werken. De ruimtenoden van (de tewerkstelling in) de gemeenschapsvoorzieningen en de handel en horeca worden behandeld in het thema voorzieningen. Wel behandelen we de tewerkstelling in productiebedrijven, kantoren en kantoorachtigen, landbouw, Kortom, alles wat we kunnen verwachten onder een economische bestemming. 1.2 Leeswijzer We schetsen in deel 2 de bestaande situatie van de tewerkstelling en de bedrijven in Leuven, en bekijken de recente evoluties hiervan. We analyseren, voor zover mogelijk, hoe de bedrijven zich ruimtelijk inpassen in Leuven. Vervolgens, deel 3, bespreken we hoe we verwachten dat de bedrijven in Leuven zullen groeien en we vergelijken deze verwachtingen met het bestaande ruimte-aanbod. Het vierde deel schetst het ruimtelijke beleid voor de bedrijven in Leuven. Het beschrijft de speerpunten van het Leuvense economisch beleid, de principes omtrent compacte ontwikkelingen, het belang van de verweven bedrijvigheid binnen de woonkernen en de ruimte voor bedrijvigheid op bedrijventerreinen en campussen. In het laatste deel worden de krachtlijnen nog eens samengevat en beschrijven we wat bindend wordt vastgelegd. RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 4

5 2 Bestaande situatie en recente evoluties van het werken in Leuven 2.1 Leuven: een enorme aantrekkingspool voor bedrijven en werknemers Flinke groei van de ondernemingen en de tewerkstelling in Leuven Dat de Leuvense ondernemingen het zeer goed doen, blijkt duidelijk uit de Stadsmonitor 2011 en de gegevens over de tewerkstelling te Leuven. Groei van de Leuvense ondernemingen De aangroei van het aantal ondernemingen is in Leuven véél hoger dan in andere centrumsteden. De overlevingsgraad van de ondernemingen is daarbij het beste van alle Vlaamse steden. Het (zeer relatieve) dipje dat Leuven kende in 2010, is in 2012 weer helemaal hersteld. Onze ondernemingen staan ook in voor een extreem hoge geproduceerde welvaart in verhouding tot ons aantal inwoners; maar liefst het dubbele van die in de gemiddelde Vlaamse gemeente en meer dan 1/3 hoger dan andere steden. Groei van de tewerkstelling in Leuven Qua netto jobcreatie spant Leuven helemaal de kroon, met extreem hoge groeicijfers in vergelijking met andere steden en het hele Vlaamse Gewest, waar er sprake is van eerder een stagnatie. We mogen zonder twijfel spreken over een bloeiende en gezonde economische structuur. Uit gegevens van het steunpunt werk en sociale economie (SWSE) blijkt dat het aantal jobs in Leuven in de periode van naar gestegen is, een stijging met meer dan jobs. Dit terwijl de bevolking op beroepsactieve leeftijd (20-64 jaar) slechts steeg van in 2006 naar personen in 2013 (cijfers VDAB). De Leuvense jobratio (aantal jobs per 100 personen op beroepsactieve leeftijd) is hierdoor toegenomen tot 126,4 jobs per 100 personen in Ze ligt daarmee een flink stuk hoger dan in andere regionale en grote steden en vooral ten opzichte van Vlaanderen (met een gemiddelde jobratio van 73,9). Regionale aantrekkingspool De Leuvense economie is duidelijk belangrijk voor een ruime regio. De werkzaamheidsgraad van de Leuvense bevolking is immers normaal voor een centrumstad, zoals we hieronder zullen toelichten. Werknemers worden dus ook sterk uit een ruime regio gerecruteerd. Van de ruim jobs voor loontrekkenden in Leuven - de andere zijn zelfstandigen en helpers - worden er immers nog geen door Leuvenaars zelf ingevuld. De overige loontrekkenden in Leuven, dus 75%, komen van elders! De pendel naar Leuven is dus groot. Dat is natuurlijk normaal voor een centrumstad. Toch zit Leuven op vlak van percentage inkomende pendel bij de top van de centrumsteden, na het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Mechelen. De groep pendelaars naar Leuven is ook sterk gegroeid in de laatste jaren. Het aantal personen die woont buiten Leuven maar hier komen werken, is sinds 2006 gestegen van bijna naar bijna in De sterke sectoren in de Leuvense economie Verdeling van de tewerkstelling over de grote economische sectoren Volgens cijfers van de VDAB werkte in 2013 in Leuven 49.8% van de werkenden in de quartaire sector en 41.6% in de tertiaire sector. De secundaire sector is goed voor 7.8% en de primaire sector voor slechts 0.3%. Deze verhouding ligt helemaal anders dan gemiddeld in Vlaams Brabant, waar de quartaire sector slechts goed is voor 23.4%, maar de tertiaire sector dan weer groter is, met een aandeel van 59.8%. RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 5

6 De secundaire sector is in Vlaams Brabant nog aanzienlijk, met 12.4% van de tewerkgestelden. Ook de primaire sector is, met zijn 2.7%, begrijpelijkerwijze hoger in de hele provincie dan in onze stad. Opvallende Leuvense speerpunten in de tewerkstelling De aanwezigheid van onze grote zorginstellingen (UZ Leuven!), onze sterk uitgebouwde onderwijssector en de concentratie van overheidsdienten en -administraties verklaren uiteraard het overwicht van de quartaire tewerkstelling. Toch is ook de tertiaire tewerkstelling voor Leuven belangrijk, ondanks de algemene dalende trend in Vlaanderen. Qua specialisatie lijkt, uitgaande van de data van de Vlaamse stadsmonitor, de kennis- en creatieve sector niet zo uitgesproken aanwezig. De tewerkstellingsgraad in die secctoren is volgens deze data niet veel hoger dan gemiddeld in Leuven. Toch zijn dit enorm belangrijke onderdelen van de Leuvense economie. Dit kan te maken hebben met de wat vreemde afbakening van deze sectoren, waarin zelfs auto-assemblage zou opgenomen zijn. Leuven beschikt namelijk over grote en belangrijke kenniscentra als KU Leuven & haar associatie, het Vlaams instituut voor biotechnologie (VIB), imec, UZ Leuven,. De stad kan bovendien trots zijn op (anno 2014) de aanwezigheid van een sterke high tech industrie met ruim 300 technologiebedrijven en 135 spin offs en de aanwezigheid van sterke clusters; life sciences, high tech materials (incl. ICT nano tech en mechatronics). Leuven herbergt verschillende technologieplatformen (DSP Valley, CD3, LSEC, nerf, MRC, LFoRCe, Leuven MTC), twee state of the art researchparken (Haasrode, Arenberg). Leuven maakt tenslotte ook deel uit van verschillende kennisnetwerken (Leuven Inc., Health axis Europe, ELAt, Ariane steden). Ook de creatieve sector staat in Leuven absoluut sterk. Begin 2016 becijferde een werkgroep binnen het project Leuven MindGate Creative dat maar liefst 37% van de Leuvense zelfstandigen en 6,5% van de werknemers te Leuven, in de creatieve sector tewerkgesteld zouden zijn. Bij benadering zouden maar liefst 27% van de Leuvense bedrijven tot de creatieve sector kunnen worden gerekend. Deze creatieve sector is echter heel heterogeen en er is niet echt één overheersende subsector te vinden. Daardoor is deze sector ook minder gekend en zichtbaar. De stadsmonitor bevestigt alvast de zeer hoge tewerkstelling van zelfstandigen in de kennisgerelateerde en creatieve sectoren. 2.2 De arbeidssituatie van de Leuvenaars zelf Behoorlijk aantal Leuvenaars aan de slag De Leuvense bevolking op beroepsactieve leeftijd bestond in 2013 uit personen, zo blijkt uit cijfers van het SWSE. Hiervan zijn loontrekkenden. Daarnaast is er nog een grote groep zelfstandigen en helpers (7.696 personen), zijn er de niet werkende werkzoekenden (NWWZ) en een aantal niet beroepsactieven. Hetzelfde beeld komt naar voor uit de cijfers van de VDAB, waaruit blijkt dat in 2013, 68% van de beroepsactieve bevolking werkend is, 5,3% niet werkend maar werkzoekend en 26,7% niet beroepsactief. Dezelfde cijfers tonen aan dat in Leuven de werkzaamheidsgraad dit is de mate waarin de bevolking op beroepsactieve leeftijd effectief werkt - tussen 2003 en 2013 vrij stabiel is gebleven. Ze ligt iets hoger dan in de andere regionale en grote steden, maar lager dan in Vlaanderen. Voor een stad doen we het op dat vlak dus niet slecht. Onze behoorlijke score isvooral te danken aan de hoge tewerkstelling van de vrouwen. De werkzaamheidsgraad van de mannen daalde licht in de laatste jaren, terwijl deze van de vrouwen steeg. Dit kan verklaard worden door het afnemen van de primaire en secundaire sectoren en de stijging van de tertiaire en quartaire sectoren waarin RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 6

7 doorgaans meer vrouwen aan het werk zijn. De tertiaire en quartaire sectoren zijn ook de minst crisisgevoelige sectoren. Toch moeten we niet op onze lauweren rusten. Cijfers van de VDAB geven aan dat er binnen de Leuvense bevolking op beroepsactieve leeftijd, een steeds grotere groep niet aan de slag is en ook geen werk zoekt; deze zijn dus eigenlijk niet beroepsactief. Het gaat om bruggepensioneeerden, zieken,... (opgelet is niet gelijk aan NWWZ). Dit percentage ligt net onder het Vlaams gemiddelde, maar ligt wel hoger in Leuven dan in de omgeving, bij voorbeeld in Herent. Dit is te verklaren vanuit Leuven en haar rol als centrumstad. Ook blijkt uit heel recente studies van de VDAB Vlaams-Brabant, dat Leuven eind juli niet werkende werkzoekenden telde. Dit is een stijging van 4.2% ten opzichte van juli Met deze stijging gaat de stad Leuven in tegen de dalende trend van Vlaanderen. Van deze werkzoekende populatie is 7.8% schoolverlater, dit is een lager percentage dan in Vlaanderen. Het aandeel ingeschreven bij OCMW ligt in Leuven dan weer een stuk hoger. De stijging is te wijten aan de strengere voorwaarden gekoppeld aan de werkloosheidsuitkering maar ook (en vooral) aan de toename van de doelgroep allochtone (niet-eu) NWWZ. Het aandeel werkzoekenden met een niet EU nationaliteit en deze van allochtone origine ligt ook beduidend hoger, wat niet abnormaal is gezien de stedelijke context van Leuven. Alhoewel men nog geen volledig zicht heeft op het juiste profiel van deze nieuwkomers kunnen we toch al zien dat het voornamelijk over laaggeschoolde jonge mannen gaat. Het blijft een uitdaging voor de stad en de regio om ook deze groepen aan de slag te krijgen Waar werken de Leuvenaars? Onder haar eigen beroepsactieve bevolking telt Leuven loontrekkenden. Zoals hierboven aangehaald, worden hiervan jobs ingevuld door Leuvenaars die werken in Leuven. De overblijvende woont wel in Leuven, maar werkt dus elders. Het aantal personen dat woont en werkt in Leuven is sinds 2006 licht gegroeid, van naar in De groep Leuvenaars die buiten Leuven gaan werken, is nogal stabiel gebleven in dezelfde periode: in 2006 en in De Leuvenaars werken dus steeds meer in eigen stad. Of misschien is het omgekeerd en komen de werknemers steeds meer ook hier wonen. Maar de grootste groep werkenden, komt nog steeds van buiten de stad en deze groep werknemers is het sterkst gestegen In welke sectoren werken de Leuvenaars? De loontrekkende Leuvenaars konden we in 2013 als volgt over de verschillende sectoren verdelen: De Leuvenaars zelf werken ongeveer even veel in de tertiaire als in de quartaire sector. In de secundaire sector werkt nog 7,8%, en nog geen percent van de Leuvenaars is tewerkgesteld in de landbouw. Kijkend naar de recente evoluties, valt vooral op dat de tewerkstelling in de primaire sector in de periode van 2006 tot 2013 met meer dan 50% gedaald is, de secundaire sector in vergelijking een lichte daling kent en de tertiaire en quartaire sectoren aanzienlijk stijgen Kort profiel van de Leuvense werkzoekenden en de beschikbare vacatures Leuven is een stad met in verhouding zeer veel hooggeschoolde werkzoekenden. Meer dan 1 op 3 is hooggeschoold, terwijl dit op Vlaams niveau voor slechts 1 op 5 werkzoekenden het geval is. Leuven is dan ook een universiteitsstad waar veel mensen na hun studies blijven "plakken" om werk te zoeken. In absolute cijfers is, anno 2016, echter de groep laaggeschoolde werkzoekenden (1.289 personen) nog net iets groter dan de werkzoekende hooggeschoolden (1.106 personen). Toch ligt het aantal bij de laaggeschoolden lager dan gemiddeld in Vlaanderen, waar dit aandeel kan oplopen tot 50%. De groep van de middengeschoolde werkzoekenden is de kleinste groep, maar sluit nauw aan bij de andere groepen (993 personen). Dit blijkt uit data van de VDAB. RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 7

8 In 2016 zag je voor alle leeftijdsgroepen in Leuven een stijging van werkzoekenden. Toch valt op dat de stijging bij jongeren (+13,8%) een stuk hoger ligt dan deze bij de middengroep (+1,3%) en 50- plussers (+4,7%). Bij deze laatste doelgroep is de stijging te wijten aan de sterke toename van 60- plussers (+66,7%), dewelke langer beschikbaar moeten blijven voor de arbeidsmarkt. Sinds 2016, zo blijkt uit recente studies van de VDAB Vlaams-Brabant, kent Leuven ook een stijging van het aantal vacatures. Het gaat om de gewone vacatures, dus zonder uitzendopdrachten op jaarbasis. Hiermee sluit de regio eindelijk aan bij de stijgende trend die zich over Vlaanderen manifesteerde vanaf midden Voor Leuven steeg het aantal vacatures met 15,3% tot in de periode juli 2015 juli Binnen deze vacatures zijn het echter vooral de vacatures gericht op hooggeschoolden die sterk toenemen, en voornamelijk in de quartaire sector. Ook binnen de gewone vacatures via werving- en selectiekantoren vormen de vacatures voor hooggeschoolden de grootste groep. Bij de uitzendopdrachten is het gevraagde scholingsniveau echter lager. Hier zitten heel wat vacatures tussen zonder diplomavereiste. Ook TSO-profielen worden sterk gezocht. In het algemeen valt op dat de vacatures voor de middengeschoolden (diploma secundair onderwijs en hoger beroepsonderwijs) de kleinste groep is. Deze cijfers moeten wel correct geïnterpreteerd worden. De aantallen vacatures zijn niet rechtstreeks representatief voor de verschillende soorten jobs die in Leuven aanwezig zijn. Het is een momentopname die enkel aangeeft waarvoor op een bepaald moment mensen gezocht worden en welke scholingsgraad daarvoor nodig is. Uit cijfers van de VDAB uit 2012 blijkt dat er in Leuven ongeveer evenveel vacatures zijn voor de tertiaire als de quartaire sector, slechts een beperkt aantal voor de secundaire sector en nauwelijks voor de primaire sector. Als we ter vergelijking naar Halle-Vilvoorde kijken, zien we dat daar het aantal vacatures in de tertiaire sector meer dan dubbel zo groot is dan het aantal vacatures in de quartaire sector; hiermee volgens ze de Vlaamse tendens. De cijfers voor de secundaire en primaire sector lopen gelijk met deze voor Leuven. Uit een andere studie van de VDAB over de vacatures per scholingsgraad kan geconcludeerd worden dat men voornamelijk op zoek is naar laag- en hooggeschoolden en dat het aantal vacatures voor de middengeschoolden opmerkelijk lager ligt. Hieruit kan geconcludeerd worden dat er in Leuven voornamelijk vacatures zijn voor jobs in de tertiaire en quartaire sectoren waarbij gevraagd wordt naar zowel laag- als hooggeschoold personeel. In die zin komt dit overeen met de vraag naar jobs voor laag- en hooggeschoolden maar in mindere mate aan de vraag voor middengeschoolden, die in Leuven toch nog een redelijk grote groep vertegenwoordigt Een sterk doelgroepenbeleid In Leuven is een significante groep langdurig en laaggeschoolde werkzoekenden (cijfers VDAB). Het gaat over personen zonder diploma secundair onderwijs die minstens 2 jaar werkzoekend zijn. Deze groep stijgt jaar na jaar; van 274 personen in 2010 naar 397 personen in Het gaat in veel gevallen over mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt waarvoor een werkervaring in de sociale economie des te belangrijker is aangezien deze personen nood hebben aan specifieke begeleiding en ondersteuning op de werkvloer. Eind 2012 stelde de Vlaamse sociale inschakelingseconomie bijna doelgroepmedewerkers te werk in heel Vlaanderen. Het merendeel (85%) daarvan vindt een plaats binnen de pijler maatwerk die de beschutte werkplaatsen, sociale werkplaatsen en invoegbedrijven omvat. De lokale RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 8

9 diensteneconomie blijft zich, sinds de start van deze maatregel in 2008, verder uitbreiden en stelde zo eind 2012 iets meer dan doelgroepmedewerkers te werk. In de stad Leuven werkten in 2015 in de sociale economie, bij de verschillende vzw s en in verschillende statuten, ruim 700 doelgroepwerknemers. Een 500-tal mensen werken bij de sociale economiepromotoren op de Veilingsite. Een ander deel in diverse kleine buurtgericht ingeplande opleidings-en tewerkstellingsprojecten. 2.3 Bestaand beleid rond de economische speerpunten in Leuven Het ruimtelijk beleid van de stad Leuven is er in de laatste decennia op gericht geweest om een selectief aanbodbeleid te voeren. De beperkte Leuvense economische ruimte wordt ingezet voor die sectoren die een belangrijke meerwaarde vormen voor de stad; bedrijvigheid die met de stad en haar speerpunten weinig te maken hebben, kunnen hier geen ruimte krijgen. De aanwezige kenniseconomie ondersteunt enorm de Leuvense welvaart. De stad kiest er daarom sinds jaren bewust voor om een gegarandeerd en gereserveerd aanbod te behouden voor deze sector. Binnen de kenniseconomie heeft de stad haar speerpunten verder gedefinieerd. Deze zijn enerzijds gevonden in de richting van health, die een grote wisselwerking kent met onze sterke onderwijs-, onderzoeks- en zorgfuncties te Gasthuisberg. Anderzijds profileert de stad zich sterk in de high-tech sector, met subsectoren als micro-electronica en nanotechnologie (met ondermeer imec als internationaal vermaard vlaggenschip), materiaalontwikkeling en opkomende sectoren als cleantech. Voor deze kenniseconomie, waarin zowel spin-offs van KU Leuven als andere researchgerelateerde bedrijven ressorteren, heeft de stad steeds voldoende beschikbare ruimte willen voorzien. Deze werd gevonden op de site imec, wetenschapspark Arenberg en researchpark Haasrode. De stad hield sinds eind jaren 90 ook Termunckveld achter de hand als uitbreidingszone voor kennisgerelateerde bedrijvigheid. Naast een behoorlijk ruimte-aanbod, achtte de stad ook een goede netwerking en profilering van belang. Daarom participeert de stad reeds jaren in netwerken van steden met een sterk kennisprofiel om via samenwerkingsverbanden in een sterkere positie te staan binnen de internationale competitie om investeerders. In 2016 werd ook het project Leuven MindGate formeel opgestart, dat als doel heeft op lokaal vlak de netwerking te versterken en de uitstraling en branding op internationaal niveau te verzekeren. Ook de tertiaire sector heeft in de stad steeds een belangrijke plaats ingenomen. Leuven vormt immers een belangrijk beslissingscentrum. Ze is provinciehoofdplaats en herbergt daarom heel wat administraties. Daarnaast zijn er tal van hoofdkwartieren van grote bedrijven en instellingen in de stad. Voor Leuven is de aanwezigheid van dergelijke beslissingcentra heel belangrijk. Voldoende ruimte voor kantoorachtige gebouwen is dan ook steeds belangrijk geweest. Daarom is er sinds de jaren 90 heel wat economische ruimte, gericht op diensten en kantoren, mogelijk gemaakt in gemengde stedelijke projecten. We vinden deze vooral aan de Leuvense vesten (Philipssite, Stationsomgeving, Vaartkom), maar ook in de deelgemeenten (Remysite). Ook vindt Leuven het belangrijk om voldoende ruimte te voorzien voor de lokaal gebonden bedrijven. Het eerste structuurplan Leuven van 2014 spreekt van de volgende types bedrijven die hieronder vallen:het plaatsgebonden karakter kan bestaan uit het tewerkstellen van belangrijke doelgroepen in de Leuvense bevolking. Ook gaat het om bedrijven die het voorzieningenniveau van de stad ondersteunen, omdat ze vooral aan de stad leveren. daarnaast ressorteren hieronder ook bedrijven die hier historisch gegroeid zijn en zo een sterke verbondenheid met de stad vertonen en tenslotte bedrijven die hier een specifiek patrimonium benutten en beheren, soms met hoge erfgoedwaarde. De stad trachtte sinds de jaren 90 ook voor deze soorten bedrijven de nodige ruimte te reserveren, met wisselend succes. Een aantal bedrijventerreinen zijn hiervoor aan het aanbod toegevoegd (Veilingsite) of uitgebreid en efficiënter ingericht (Vaartzone en milieupark). De uitbreiding van het aanbod op Parkveld of aan de Wijgmaalsesteenweg is echter niet gelukt. RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 9

10 2.4 Het werken in Leuven anno 2016, ruimtelijk bekeken De bestemde ruimte voor economie in Leuven Specifiek bestemde ruimte voor economische functies of met gemengde bestemming De stad Leuven beschikt anno 2016 over heel wat bestemde ruimte voor economie: op het gewestplan, in BPA s, in ruimtelijke uitvoeringsplannen. Deze ruimte werd in kaart gebracht, en is te vinden in de figuur: ruimte met een economische bestemming. Het gaat om alles samen ruim 480ha bruto bestemde ruimte. Deze bestemde ruimte is uiteraard niet allemaal effectief bruikbaar omwille van infrastructuren, gebruiksbeperkingen allerlei, Ook zijn er heel wat zones bij die een gemengde bestemming hebben, en waar bij voorbeeld ook woonfuncties vergunbaar zijn. Het gaat dan om gebieden die in RUP s en BPA s als zone met gemengde bestemming zijn aangeduid, om BPA-zones voor wonen en handel waar handel (eventueel enkel op het gelijkvloers) als mogelijke bestemming is opgenomen,... Het is dus absoluut niet allemaal gereserveerde ruimte voor kantoren, industrie of KMO! Voor de volledigheid moet opgemerkt worden dat economische activiteiten ook nog op veel andere plaatsen vergunbaar zijn zonder expliciet als bestemming te zijn opgenomen in bestemmingsplannen: in het woongebied, in het agrarisch gebied, in de zones voor gemeenschapsvoorzieningen, Bestaande functies binnen de zones met specifieke gemengde of economische bestemming Binnen de zones die via de bestemmingsplannen een specifieke economische (of gemengde bestemming) hebben gekregen, staan anno 2016 ruim gebouwen, die samen een grondoppervlakte van bijna m 2 beslaan. Van deze grondoppervlakte is 16% gebruikt door niet- economische bestemmingen (handel en horeca zijn als economische bestemming meegerekend). Er staan dus toch nog heel wat gebouwen zonder een expliciete economische bestemming in deze specifieke bestemmingszones; het gaat zelfs om meer dan de helft van de gebouwen. Vooral de kleinere gebouwtjes hebben dus vaak een afwijkende bestemming. Vermoedelijk zijn hierbij heel veel woongebouwen. Het is erg logisch dat handel en horeca een belangrijk aandeel uitmaken van deze gebouwen met een economische bestemming. We vinden ze uiteraard sterk terug in de zones die in BPA s en RUP s hiervoor specifiek bestemd zijn zoals de detailhandelszone aan de Tiensesteenweg en vele zones met gemengde bestemmingen in BPA s. Ze komen echter ook veel voor in de bestemde bedrijventerreinen waar we eerder productiebedrijven en kantoorachtigen zouden verwachten. Dit kunnen we vaststellen op basis van de vergelijking van de beide kaarten van de gebouwen met nieteconomische bestemming, waarbij in de linkse de horeca- en handelgebouwen niet te zien zijn, en in de rechts wel. De aanwezigheid van horeca/handel is opvallend in de KMO-zone Haasrode, Vaartzone (zowel kant K. Bégaultlaan als kant Aarschotsesteenweg) en zelfs in de bedrijvenzones te Remy en aan de Diestsesteenweg Spreiding van de bestaande economische functies in Leuven Gebouwen met tewerkstelling in Leuven De gebouwen die in Leuven ingezet worden voor werken, vinden we verspreid over het grondgebied terug, niet enkel in de specifiek daartoe bestemde zones. Op basis van de data die in het stedelijk GISsysteem aanwezig zijn, heeft de stad getracht om meer zicht te krijgen op de feitelijke spreiding van de economische activiteiten in de Leuvense ruimte. Van de ruim gekende gebouwen in Leuven, hebben er ruim 4.000, dus bijna 10%, minstens op het gelijkvloers een economische bestemming. Ze beslaan samen bijna 1,5 miljoen m 2 RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 10

11 grondoppervlakte. Het gaat niet alleen om typische bedrijfsgebouwen als productiegebouwen, labo s en kantoren, gebouwen voor vrije beroepen,... Ook in de verzorgende sector werken veel mensen. Daarbinnen is het aantal handels- en horecagebouwen een aanzienlijke groep. Als we de ruim gebouwen met handel en horeca niet meetellen, dan nog gaat het om ruim gebouwen met tewerkstelling, die samen een grondoppervlak innemen van meer dan 1 miljoen m 2. Bij de gebouwen waar tewerkstelling aanwezig is, rekenen we de gebouwen met gebruik in de categorieën productie, kantoren en diensten, vrije beroepen, handel en horeca, verzorging, opslag, zoals opgenomen in de stedelijke data. Het is duidelijk dat er nog gebouwen zijn waarin wordt gewerkt, zeker binnen de gemeenschapsvoorzieningen. Verzorging werd meegenomen, omwille van de zo belangrijke tewerkstellingspool Gasthuisberg; andere gemeenschapsvoorzieningen komen hier niet altijd in voor. Zo is uit de kaarten af te leiden dat sommige KULeuven gebouwen wel in de cijfers voorkomen, anderen niet. Dit heeft te maken met de inconsistente toewijzing aan categorieën. De cijfers mogen dan ook niet te letterlijk worden genomen. Ook moet er rekening mee gehouden worden dat alle gebouwen met een opslagfunctie hierbij zijn gerekend, ook als ze niet duidelijk aan een bedrijfsactiviteit zijn gelinkt. Verdeling tussen de specifiek daarvoor bestemde terreinen en de rest van Leuven Als we de bestemde ruimte voor economie vergelijken met de ligging van de gebouwen met tewerkstelling, dan stellen we vast dat het gros van de gebouwen met economisch gebruik, ca. 85%, buiten de zones met een duidelijke economische bestemming op de bestemmingsplannen liggen. We vinden namelijk bijna van deze gebouwen terug buiten die specifiek bestemde zones, en nog geen 600 gebouwen liggen erbinnen. Maar als we de ingenomen vloeroppervlakte beschouwen, is de verdeling ongeveer fifty-fifty. Het is dus duidelijk, en ook logisch, dat de tewerkstelling buiten de grote bestemde zones type bedrijventerrein, vooral in kleinere gebouwen te vinden is. Opnieuw bekijken we dezelfde cijfers zonder handel en horeca, die toch vaak verweven in de woonkernen voorkomt. Dan nog steeds gaat het om 80% van de economische gebouwen (excl. handel en horeca) die buiten die specifieke economische bestemmingszones liggen. Maar qua grondoppervlakte maken deze nog maar ruim 40% uit. Bij deze cijfers moeten enkele kanttekeningen worden geplaatst. Vele van deze gebouwen zijn bedoeld voor opslag. Die opslaggebouwen, die we op de kaarten heel verspreid terugvinden in de woonkernen en zelfs in de open ruimte, kunnen niet steeds met tewerkstelling gelinkt worden. De aard van de data laten niet toe om dit verder te verfijnen. Werken in de open ruimte: de primaire sector Ook in de open ruimte wordt uiteraard gewerkt. Naast wat mogelijke zonevreemde bedrijfjes, gaat het hier voornamelijk over landbouw. In het thematisch beleidskader voor de Blauwgroene structuur wordt uitgebreid ingegaan op de unieke situatie waarin Leuven zich bevindt door haar ligging in 4 verschillende landbouwstreken. Ook bespreekt dit beleidskader meer nauwgezet het eindrapport van de Studie Stadslandbouw Leuven (opgeleverd door de KU Leuven in opdracht van de stad Leuven in 2015). Hierin zijn de oppervlaktes vermeld die feitelijk in gebruik zijn voor landbouw en welk type landbouw. Algemeen wordt er het belang van landbouw als belangrijke ruimtegebruiker en speler in het behouden van voldoende open ruimte naar voor geschoven. Op basis van de totale oppervlakte van Leuven en het oppervlak cultuurgrond aangegeven in de landbouwtelling van 2013, is in Leuven hectare in gebruik voor landbouw (cultuurgrond) of 29,9% van de totale oppervlakte. De landbouwtelling geeft verder aan dat er runderen en varkens in Leuven voorkomen en runderen en varkens in de regio als geheel. RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 11

12 Deze dieren bevinden zich niet per definitie op het grondgebied van Leuven, omdat ook enkel de administratieve hoofdzetel van het bedrijf hier gevestigd kan zijn. Het aandeel in het ruimtegebruik door akkerbouw is ook aanzienlijk. Zo wordt meer dan 60% van het areaal bouwland in de regio en in Leuven ingenomen door granen voor de korrel (tarwe, gerst, maïs) en is akkerbouw (bouwland) in totaal goed voor bijna 75% van de totale oppervlakte cultuurgrond. In de regio is groenteteelt in openlucht goed voor 4,5% van het areaal en in Leuven heeft groenteteelt in openlucht een aandeel van 3,4% in het areaal bouwland. Van het totale areaal cultuurgrond is 78% ingenomen door bouwland, 2,71% door boomgaarden en boomkwekerijen en 19,23% door blijvend grasland. In vergelijking met andere regio s in Vlaanderen is er relatief weinig intensieve varkensteelt en veehouderij Recente groei van de economische activiteiten in Leuven, ruimtelijk bekeken Over de ruimtelijke evolutie/groei in de voorbije jaren voor tewerkstelling of en bedrijven in Leuven, heeft de stad geen bruikbare kwantitatieve gegevens. Wel kunnen een aantal grote lijnen geschetst worden. De groei van stedelijke functies die Leuven optekende, vond voor het overgrote gedeelte plaats binnen de afgebakende woonkernen, campussen en bedrijventerreinen die de stad reeds in het eerste structuurplan uit 2004 aanduidde. Voor tewerkstelling springen vooral de ruimtelijke ontwikkelingen op bedrijventerreinen en in de grote gemengde stadsontwikkelingsprojecten in het oog. De stad plande heel wat herontwikkelingsprojecten en uitbreidingsgebieden voor campussen en bedrijventerreinen, bij de goedkeuring van haar eerste structuurplan uit Daarnaast vond er vermoedelijk ook heel wat groei plaats buiten deze grote ontwikkelingsprojecten, campussen en bedrijventerreinen. Economische ontwikkeling in de grote gemengde stadsontwikkelingsprojecten? Zo werden sinds de jaren 90 de ontwikkeling van verschillende multifunctionele ontwikkelingspolen (MF polen) aangezet, waar een mix van stedelijke functies terecht zou komen zoals werken, wonen, diensten, Bijna al deze MF polen zijn gelegen in de omgeving van de Leuvense Vesten (Vaartkom, stationsomgeving, Philipssite, Bodart). Twee van dergelijke polen zijn in de deelgemeenten gelegen (Remysite en omgeving Brabanthal). De meeste van deze multifunctionele polen, met uitzondering van Bodart, zijn anno 2016 effectief al realiteit, of ze zijn toch al in uitvoering. Toch moet hierbij opgemerkt worden dat deze polen niet allemaal hun rol als tewerkstellingslocaties volledig hebben waargemaakt, zeker niet de polen die pas de laatste jaren werden aangevat. Zo werden in de projecten van de Vaartkom en de stationsomgeving een aantal gebouwen ingevuld met woningen die bij de aanvankelijke planning eerder economische bestemmingen hadden. Bij de voorbereiding van deze projecten via ruimtelijke uitvoeringsplannen was deze markttendens niet voorzien. Groei van tewerkstelling op bedrijventerreinen Ook duidde de stad bij de goedkeuring van het eerste structuurplan van 2004, de bedrijventerreinen en bedrijvenfragmenten aan. Hier werd een onderscheid gemaakt tussen bedrijventerreinen die specifiek ingezet werden voor de kennisgerelateerde tewerkstelling en terreinen waar andere bedrijven terecht kunnen die op één of andere manier een binding met Leuven vertonen: hier historisch gegroeid met een belangrijke tewerkstelling; bedieners van de lokale Leuvense gebruikers, Deze gewenste economische structuur is anno 2016 zeker niet volledig gerealiseerd. RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 12

13 De bedrijvigheid op de bedrijventerreinen is zeker gegroeid door de stapsgewijze realisatie van het wetenschapspark Arenberg en door de verdichting op bestaande terreinen als imec en Haasrode researchpark waar sinds 2000 verschillende nieuwe percelen werden gecreëerd. Een aantal bedrijventerreinen die de stad vooropstelde, zijn nog niet ontwikkeld; ofwel omdat zij eerder reserveruimte vormen (bijvoorbeeld Termunckveld) ofwel omwille van vernietigingen door de Raad van State (Parkveld) ofwel omdat de percelen niet op de markt leken te komen (Wijgmaalsesteenweg) ofwel omdat het niet ontsloten geraakte en er wijzigende visies kwamen over de wenselijke concrete bestemming (spoorwegplateau). Ook stellen we vast dat de druk op bedrijventerreinen vanwege andere bestemmingen dan productiebedrijven zeer groot is, daar waar de voorschriften dergelijke menging toelaten. Zo heeft de stad grote moeite om de klassieke bedrijven in de Vaartzone te behouden, ten voordele van de meer lucratieve baanwinkels. De groei van bedrijvigheid op bedrijventerreinen is dus niet zo groot geweest als de stad begin jaren 2000 had verwacht. Groei van tewerkstelling op campussen van zorg en (hoger) onderwijs De Leuvense campussen van zorg en hoger onderwijs hebben dan weer opvallende ontwikkelingen gekend. Op Gasthuisberg wordt het verdichtingsproject binnen de ringweg, zoals vastgelegd in het masterplan uit 2011, aan hoog tempo gerealiseerd. Ook in de Zuidelijke Dijlevallei wordt de campus verder verdicht op kwalitatieve wijze, op basis van de keuzes die werden vastgelegd door stad en KU Leuven in het masterplan zuidelijke Dijlevallei van jaartal Toch hebben deze ontwikkelingen er niet of nauwelijks toe geleid dat er aan de openruimtestructuur werd geknaagd. Reservegebieden voor de campusontwikkeling, zoals Vogelzang en het reservegebied ten zuidwesten van campus zuidelijke Dijlevallei, bleven onaangeroerd. Groei van stedelijke bedrijvigheid in de open ruimte? De stad trachtte in de voorbije decennia inderdaad de economische ontwikkelingen in de open ruimte tegen te gaan (met uitzondering natuurlijk van de economie die net hier thuis hoort: landbouw, zachte recreatie, ). Dit met wisselend succes waar het gewestplan tegenzat. Op enkele plaatsen slaagde het stadsbestuur er niet in om de uitvoering van de bestaande (economische) gewestplanbestemming te verhinderen, alhoewel het ruimtelijk structuurplan van 2004 hier eigenlijk behoud van open ruimte voorzag. De invulling van de KMO-bestemming in de omgeving Bornestraat is hiervan een voorbeeld. Ook het uitdoven van de economische activiteiten net ten noorden van Wijgmaalbrug, bleek een weinig realistische keuze uit het structuurplan van De toestand in de landbouwsector werd hierboven beschreven. Naast de klassieke landbouw, wordt de zogenaamde stadslandbouw steeds belangrijker. Stadslandbouw wordt gedefinieerd als het verbouwen van voedsel in en rond steden, met enkele bijbehorende kenmerken. Stadslandbouw gaat om een industrie of nijverheid, hieronder valt zowel commerciële als niet-commerciële stadslandbouw. Zo gaat het niet alleen om de productie van voedsel, maar ook om de verwerking en verspreiding van het gewonnen voedsel. Men maakt ook gebruik van hulpbronnen, producten en diensten uit de stad en levert vervolgens weer hulpbronnen, producten en diensten aan. Stadslandbouw kan zich zowel op permanente locaties in een stad bevinden als op tijdelijke, die elkaar steeds afwisselen. Het gaat dus over het voortbrengen, verwerken en vermarkten van voedsel en daar aan gerelateerde producten en diensten, in urbane en peri-urbane gebieden, daarbij gebruikmakend van stedelijke hulpbronnen en reststoffen. Ook in Leuven is er interesse voor verschillende vormen van kleinschalige en lokale voedselproductie. Dat blijkt o.m. uit het groot aantal voedselteams, de aanwezigheid van een aantal oogst- of samentuinen, een aantal tuindeel- en volkstuinprojecten. RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 13

14 Groei van de verweven tewerkstelling binnen de woongebieden: een onbekende We bespraken hierboven al het weinig dat er geweten is over de bedrijvigheid die verweven is in de woonkernen en de open ruimte. Het gaat om heel wat gebouwen waar een of andere vorm van werken gevonden wordt. Over de evolutie van de voorbije jaren zijn er echter geen gegevens. RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 14

15 3 Confrontatie van de ruimtereserves met de toekomstige behoeften 3.1 Raming van de groeibehoefte voor werken: kwalitatief en voluntaristisch Kwantitatieve behoeftenraming? Ruimtebehoefte kwantitatief inschatten: geen evidentie Voor de behoefte aan economische ruimte zijn er geen echte kwantitatieve scenario s beschikbaar zoals deze voor de woningbehoefte zijn uitgewerkt. Gezien de specifieke Leuvense economie met een focus op diensten en kennisgerelateerde activiteiten, is het om te beginnen weinig zinvol om de economische groei trachten te vatten in hectares bedrijventerrein, zoals in sommige andere stedelijke gebieden. Bovendien is het moeilijk om de behoefte aan ruimte voor te stellen. Economische activiteiten houden zich niet aan een bepaalde, ruimtelijk min of meer af te bakenen, markt (in tegenstelling tot de bevolkingsgroei die je binnen een bepaalde woningmarkt moet opvangen). Of beter: verschillende soorten bedrijven hebben heel uiteenlopende markten. Een groot ruimteaanbod trekt bijgevolg bedrijven aan en vergroot zo de indruk van een behoefte. Als de ruimtereserve op is en dit algemeen bekend wordt, neemt de concrete vraag af omdat bedrijven zelfs geen poging meer wagen. Dit laatste is wat sinds kort vastgesteld wordt door de beheerders van bedrijventerreinen. De inschatting van de behoefte is ook afhankelijk van de keuzes die worden gemaakt: is het een probleem als bepaalde bedrijven geen plaats vinden in de stad? Signalen rond specifieke ruimtetekorten Er is weinig gebundelde informatie over de concreet zoekende bedrijven op de Leuvense markt van de gebouwen en percelen op bedrijventerreinen. De vragen komen immers op heel wat plaatsen toe: bij de stad, POM, Interleuven, De stad onderzocht de formeel geregistreerde aanvragen van de laatste 5 jaren voor een bedrijfsperceel bij Interleuven, die heel wat percelen beheert in de kennisgerelateerde sector. Interleuven merkt hierbij op dat veel bedrijven echter al afhaken na verkennende gesprekken, zonder een formele aanvraagfiche in te vullen, omdat er toch geen ruimte beschikbaar blijkt. In de afgelopen 5 jaren werden voor Leuven en de directe omgeving (buurgemeenten en Haacht) 110 aanvragen ontvangen, waarvan 55% zich (soms enkel) in Leuven zelf wilde vestigen. Een derde van de kandidaten was al in Leuven gevestigd en had nood aan herlocalisatie. Interleuven heeft hiervan nog geen 20% aan een locatie kunnen helpen. Ruim 10% van de kandidaten hoorde niet thuis op bedrijventerreinen waar Interleuven percelen beheert. De overige ca. 70% kon dus niet worden geholpen, terwijl een vestiging in onze regio wenselijk was. Het gaat vooral om bedrijven in de categorie lokaal gebonden, zoals bouwbedrijven, lokale logistiek (verhuurbedrijven, opslag, ), groothandel, herstelbedrijven zoals garages, printbedrijven,... Maar ook bedrijven in de kennisgerelateerde sector komen in het Leuvense nog moeilijk aan een plaats (materialenresearch en -ontwikkeling, mechatronica, ). Het is dus wel duidelijk dat er een vraag is naar meer aanbod op de verschillende soorten bedrijventerreinen. Ook de behoeften aan bijkomende ruimte in de kantorenmarkt zijn niet onderbouwd met kwantitatieve gegevens. Uit de beperkte marktvraag naar kantoren van de laatste jaren blijkt dat dit segment momenteel voldoende is bediend. In verschillende recente ontwikkelingsprojecten, zoals Vaartkom en stationsomgeving, werd in de uitvoeringsfase door ontwikkelaars beslist om het programma kantoren door andere programma s te vervangen. De stad verwacht niet direct wijzigingen op dit vlak. Als gevolg van de internationale economische crisis sinds 2008 is de vraag naar kantoorruimte op Vlaams niveau sterk afgenomen. Fenomenen als thuis- en telewerken hebben eveneens een impact gehad op de omvang en de invulling van kantoorruimten. Er is een sterke daling RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 15

16 geweest van het aantal vierkante meter per werkplek. Deze is in grote mate het gevolg van de technologische evolutie waarbij groot log materiaal (desktops etc.) vervangen zijn door lichtere en draagbare modellen. Daarenboven heeft ook de manier van werken een invloed op de vraag naar kantoorruimtes. Er is minder behoefte aan individuele werkplekken, er wordt meer samengewerkt, werknemers zijn mobieler en werken flexibeler. Specialisten menen dat in Vlaanderen deze evolutie zich nog moet doortrekken. Op het vlak van de verweven economie binnen de bestaande woonkernen ontvangt de stad dan weer duidelijke signalen. Door de herontwikkeling van bepaalde oude industriële gebieden, moeten hier en daar bedrijven wijken voor nieuwe woonontwikkelingen: ook bedrijven die zelf niet geneigd waren tot herlocaliseren omdat ze een site binnen de woonkern verkiezen. De stad stelde dit bij voorbeeld vast bij verschillende projecten in de Vaartkom. Niet enkel gemeenschapsvoorzieningen, maar ook kleinschalige bedrijvigheid ziet op tegen een slinkend ruimte-aanbod Ruimtebehoefte? Een voluntaristische benadering De stad vindt het niet zinvol om een groei van de ruimte op de bedrijventerreinen met een bepaald aantal hectaren als behoefte te formuleren. Wel wordt de behoefte geformuleerd vanuit de doelstelling: voor welk soort bedrijven wenst de stad ruimte te voorzien? Voor dit soort bedrijven moet op elk moment een ruimteaanbod beschikbaar zijn, op plaatsen waar dit ruimtelijk verantwoord kan worden. Indien: - geen ruimte concreet beschikbaar is, of - het aanbod nog zeer beperkt is zodat er een ruimtetekort dreigt te ontstaan en niet tijdig nieuw aanbod gecreëerd kan worden (ontwikkeling van een bedrijventerrein neemt bijvoorbeeld al vlug 7 à 10 jaren in beslag en ook reconversie van bestaande terreinen neemt veel tijd in beslag), dan is er sprake van een behoefte. Die moet worden ingevuld door het aanspreken van ruimtelijk goed gelegen ruimtereserves zoals uitbreiding van terreinen, verdichting, herontwikkeling, De groeibehoefte bestaat dus vooral uit een analyse of er, voor de economische speerpunten die Leuven detecteerde, nog een redelijk toekomstig aanbod ter beschikking is. Dergelijke analyses moeten om de 5 à 10 jaar worden uitgevoerd, zodat op verantwoorde wijze kan worden beslist om de ruimtereserve aan te snijden. 3.2 Bestaande ruimtereserve voor werken? Ruimtereserve op bedrijventerreinen? De Leuvense bedrijventerreinen vertonen, zo blijkt uit de Stadsmonitor 2014, een zeer behoorlijke bezettingsgraad, bijna de hoogste van alle Vlaamse centrumsteden. Dat kan positief klinken, maar tegelijk is het aantal percelen die op de markt aangeboden worden, bijna onbestaande. Dit kan natuurlijk een rem vormen op de toekomstige groei. Toch zijn er wel wat gronden die op de markt zouden kunnen komen, maar niet in het actieve aanbod zitten (categorie leegstand of herontwikkeling ). Op dat vlak scoort Leuven zoals de gemiddelde centrumstad. De stadsmonitor beschrijft niet waar we deze gronden terugvinden. De stad heeft getracht om de beperkte ruimtereserves op de bedrijventerreinen ook ruimtelijk goed in kaart te krijgen. Dit is geen gemakkelijke opdracht, omdat er weinig data zijn over het feitelijk gebruik van onbebouwde (delen van) percelen. De gegevens over de ongebruikte terreinen moeten daarom wel worden genuanceerd. De POM Vlaams-Brabant maakte de voorbije jaren kaarten aan met de op t eerste gezicht ongebruikte of onderbenutte percelen op bedrijventerreinen en becijferde het aandeel gebruikte en RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 16

17 beschikbare terreinen. De POM heeft, op basis van dergelijke kaarten, de evolutie van het aanbod en van de bezetting op de bedrijventerreinen ook cijfermatig bijgehouden. Deze kaarten gaat uit van de beschikbaarheid van Parkveld en soms ook Termunckveld als bestemde bedrijventerreinen, wat anno 2016 niet correct is gezien de vernietiging van deze bestemming door de Raad van State. De data moesten dus worden gecorrigeerd. De netto bruikbare ruimte op bestemde bedrijventerreinen is in de afgelopen jaren niet toegenomen. Veel heeft natuurlijk te maken met de opbouw van de data, waarin ook gegevens zitten over bepaalde multifunctionele ontwikkelingspolen als Philipssite en Vaartkom: in sommige jaren worden hiervan grotere delen meegenomen dan in andere. Maar het is duidelijk dat het aanbod eigenlijk niet is toegenomen. In 2016 lijkt, van de netto beschikbare oppervlakte, 86% van de terreinen in gebruik te zijn, de rest zou braakliggend of leegstand zijn. De bezettingsgraad is in de laatste jaren continu boven de 80%, maar dit is het hoogste percentage sinds jaren. Ook de stad Leuven bracht de onbebouwde percelen in kaart die minstens gedeeltelijk op een bedrijventerrein zijn gelegen. Het beeld dat uit deze analyse naar voor komt, is gelijklopend met de analyses van POM Vlaams-Brabant. Het grootste aanbod zou, volgens de veronderstellingen van POM Vlaams-Brabant, nog te vinden zijn op Haasrode researchpark. Maar deze cijfers moeten sterk worden genuanceerd. Het gros van de nog ongebruikte, nieuw gecreëerde percelen is immers onmiddellijk na realisatie in optie gegeven. Interleuven voert hier al jaren een beleid om onbenutte (delen van) percelen terug te kopen en aan nieuwe bedrijven aan te bieden indien ze niet noodzakelijk zijn voor de gevestigde bedrijven. Enkele percelen worden in reserve gehouden door bedrijven die zelf concrete uitbreidingsplannen hebben. Het feitelijke aanbod op researchpark Haasrode is daarom momenteel quasi nihil. Heel wat van de andere zogezegd onbenutte terreinen, hebben in de praktijk echter een andere bestemming, zoals de terreinen aan de Dijledreef waar een doortrekkersterrein werd gerealiseerd. Wel is er een, in oppervlakte beperkter, mogelijk onbenut aanbod in het bedrijvenfragment aan de Diestsesteenweg (uitbreidingszone voormalige Tyco), op het wetenschapspark Arenberg waar nog niet alle clusters zijn gerealiseerd en aan de Wijgmaalsesteenweg te Wilsele. Ook zitten er op de bedrijventerreinen hier en daar functies die er eigenlijk niet thuis horen, zoals autonome handelszaken, gewone woongebouwen los van een bedrijfsactiviteit, De POM Vlaams-Brabant schat de oppervlakte van deze oneigenlijk gebruikte percelen in 2015 op 11ha, oftewel een goeie 3% van de netto beschikbare oppervlakte. Dat is een behoorlijke reserve, die echter niet steeds gemakkelijk op de markt te krijgen is. Hierbij moeten we opmerken dat er in de door POM beschouwde terreinen ook heel wat gebieden met een uitdrukkelijk gemengde bestemming zitten Ruimtereserve buiten de bedrijventerreinen? Ruimte voor bedrijven in de woonkernen en de multifunctionele ontwikkelingspolen? De stad beschikt niet over een grondige analyse van de beschikbare ruimte voor verweven bedrijven in de woonkernen. Het is alleszins duidelijk dat het aanbod de laatste jaren is afgenomen door inname van heel wat voormalige economische sites met woonontwikkeling. Ook de invulling van de gemengde ontwikkelingsprojecten gebeurde de laatste jaren steeds vaker met voornamelijk woningen. In 2016 werden door partners uit de werkgroep Leuven MindGate Creative een hele reeks gebouwen en plekken in kaart gebracht die potentieel voor bedrijven in de woonkernen zou kunnen ingezet worden. Het gaat om meer dan 20 gebouwen, bijna allen in de binnenstad gelegen. Zeker in de RSL : Ontwerp 07/03/2017 DEEL 3, HOOFDSTUK 3 : Werken in Leuven 17