2.1 Inleiding De opbouw van het lichaam In de anatomie zijn er 3 vlakken die het lichaam in 3 gebieden verdelen...

Transcriptie

1 Medisch Secretaresse Les 2 Overzicht van het menselijk lichaam Inhoudsopgave 2.1 Inleiding De opbouw van het lichaam In de anatomie zijn er 3 vlakken die het lichaam in 3 gebieden verdelen Lichaamsregionen De delen van het geheel Anatomie, fysiologie en pathologie (algemeen) De onderlinge samenhang Herkomst en betekenis van veelgebruikte anatomische termen Medische terminologie passend bij dit onderwerp van les Samenvatting Oefenopgaven Huiswerkopgaven Copyright Laudius

2 2.1 Inleiding In deze les staat het overzicht van het menselijk lichaam centraal. U maakt gedurende de cursus geleidelijk aan kennis met alle facetten van het menselijk lichaam. Hoe meer u leest en leert over dit onderwerp, des te duidelijker het totale functioneren van het lichaam voor u wordt. Het menselijk lichaam maakt dag in, dag uit steeds terugkerende cycli en processen door, zodat u, de bezitter van dat lichaam, kunt blijven functioneren. Tijdens deze studie gaat u ontdekken hoe alle onderdelen van het menselijk lichaam in harmonie met elkaar behoren samen te werken. Wanneer alles goed samenwerkt en in balans is, spreekt men van homeostase. De medische terminologie is in de lessen geïntegreerd, bij het betreffende hoofdstuk. Op die manier wordt de leerstof voor u begrijpelijk en levendig. Leerdoelen U bent in staat om de opbouw van het lichaam te beschrijven. U bent in staat uit te leggen wat macroscopische en microscopische anatomie is. U kunt omschrijven wat fysiologie is. U kunt benoemen uit welke onderdelen de anatomie bestaat. U kunt in eigen woorden weergeven wat men verstaat onder het begrip anatomie. U bent in staat om aan te geven uit welke 3 onderdelen de anatomie bestaat. U bent in staat de anatomische lichaamsvlakken te benoemen. U bent in staat de lichaamsregionen te benoemen. U bent in staat de lichaamsholten te benoemen. U bent in staat de regionen van de buik-bekkenholte te benoemen. Verklaring van de symbolen Oefenopgaven Huiswerkopgaven Samenvatting Tip Antwoorden oefenopgaven Notities 2

3 2.2 De opbouw van het lichaam Het menselijk lichaam bestaat uit diverse onderdelen. Normaal gesproken staan we daar niet elke dag bij stil, maar als één van die onderdelen gebreken vertoont worden wij ons bewust van het bestaan, en het belang, van dat onderdeel. Elk lichaamsdeel heeft een eigen, specifieke, onmisbare functie. Alle delen werken samen om goed te kunnen functioneren als mens. Anatomie is de studie van de bouw en locatie van de lichaamsdelen. Fysiologie is de studie van de functie van deze afzonderlijke delen, in samenhang met de rest van het lichaam. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de anatomie en de fysiologie, en legt uit waarom deze vaak samengaan. U leert hoe het lichaam laag voor laag is opgebouwd. Om de bouw van het lichaam te begrijpen, is ontleden (dat wil zeggen: openmaken en uit elkaar halen) noodzakelijk. De medische term voor ontleedkunde is anatomie. Vóór de ontdekking van de microscoop werd alles bekeken met het blote oog. Dat heet dan macroscopische anatomie. Met de uitvinding van de microscoop, door Antonie van Leeuwenhoek omstreeks 1670, werd het mogelijk de fijnere structuren van het menselijk lichaam te bestuderen. Dat noemt men microscopische anatomie. Met de vooruitgang van de medische wetenschap, en dankzij de nieuwe uitvindingen die werden gedaan door de eeuwen heen, werd het mogelijk het menselijk lichaam feitelijk in z n totaliteit te ontleden. De anatomie bestaat nu dan ook uit een drietal onderdelen: Anatomie = ontleedkunde. Cyto-en histologie = cel- en weefselleer. Embryologie = studie van de ontwikkeling vóór de geboorte. Heel kort samengevat kun je zeggen dat anatomie de leer van de lichaamsdelen is. Het menselijk lichaam, zoals wij dat kennen, heeft een specifieke opbouw. De opbouw van het lichaam kent een vaste volgorde, en bestaat uit de volgende bouwstenen: Atomen. Moleculen. Cellen. Weefsels. Organen. Orgaanstelsels. Het hele organisme vormt uiteindelijk het lichaam zoals we dat kennen: hoofd, romp en ledematen. 3

4 Het lichaam als geheel is één organisme. Het lichaam kunnen we bekijken van alle kanten. Opdracht Ga voor de spiegel staan en kijk eens naar uzelf, naar uw lichaam. Ga rechtop staan. Kijk naar voren. Laat de armen losjes langs het lichaam hangen, met de handpalmen naar voren gericht. Merkt u dat deze houding heel natuurlijk aanvoelt? U staat nu in de anatomische houding. Bij elke anatomische afbeelding die u tegenkomt, staat het lichaam in deze houding afgebeeld. Dankzij de standaard universele anatomische houding begrijpen deskundigen elkaar, zonder dat er eerst tekst en uitleg gegeven moet worden. Dat is wel zo gemakkelijk en efficiënt, en voorkomt spraakverwarring en fouten. 4

5 Standaard anatomische lichaamshouding 2.3 In de anatomie zijn er 3 vlakken die het lichaam in 3 gebieden verdelen 5

6 De reden dat het lichaam in gebieden (ook wel snijvlakken genoemd) wordt verdeeld, is dat men dan weet over welke lichaamshelft het gaat. De anatomische lichaamsvlakken zijn: Frontaalvlak. Verdeelt het lichaam in een voorkant (= anterior) en een achterkant (= posterior) Sagittaalvlak. Dit verticale vlak verdeelt het lichaam in de lengterichting in een rechter- en linkerdeel. Als het verticale vlak precies door het midden van het lichaam loopt, wordt het mediosagittaalvlak (of mediaanvlak) genoemd. Transversaalvlak. Verdeelt het lichaam horizontaal in boven (= superior) en onder (= inferior) Drie soorten vlakken verdelen het lichaam, maar regionen (gebieden) scheiden het lichaam ook. Net als bij een landkaart of plattegrond slaat een regio op een bepaald gebied. Bijvoorbeeld de regio Utrecht, of Amsterdam. Met behulp van de tabel kun je de gebieden in kaart brengen. 2.4 Lichaamsregionen Onderstaande tabel laat de lichaamsregionen zien Hoofd en hals Thorax Buik Armen Benen Hoofd Cervicaal (hals) Craniaal (schedel) Frontaal (voorhoofd ) Occipitaal (achterhoofd) Orbitaal (oogholte, oogkas) Oraal (mond) Nasaal (neus) Axillair (oksel) Costaal (ribben) Mamillair (borsten) Pectoraal (borst) Vertebraal (rug) Abdominaal (buik) Gluteaal (billen) Liezen Brachiaal (bovenarm) Carpaal (pols) Cubitaal (elleboog) Femoraal (dijbeen) Onderbeen Pedaal (voeten) Inguinaal (liesstreek) Onderarm Popliteus (knieholte) Lumbaal (onderrug) Pelvicus (onderbuik/bekken) Perineaal (perineum, gebied tussen anus en uitwendige geslachtsdelen) Sacraal (einde van de ruggengraat) Palmair (handpalm) 6

7 2.5 De delen van het geheel Als je alle inwendige organen verwijdert, is het lichaam een holle en lege zak, op de botten (het skelet) en weefsels na. De vrijgekomen plekken zijn in feite holle ruimten in het lichaam, of te wel lichaamsholten, waarin de diverse organen een veilig plekje vinden. Een holte wordt in medische termen aangeduid met het woord cavitas. De 2 belangrijkste lichaamsholten zijn: De dorsale holte. De ventrale holte. De dorsale holte bestaat uit 2 holten waarin het centrale zenuwstelsel zit. De eerste is de craniale holte, de ruimte binnen de schedel waar de hersenen zitten. De tweede is de spinale holte, de ruimte tussen de rugwervels, waar het ruggenmerg door het lichaam loopt. De hersenen en het ruggenmerg vormen samen het centrale zenuwstelsel. De ventrale holte is veel groter qua oppervlakte, en bevat de rest van de organen. Deze holte wordt door het middenrif in kleinere holten verdeeld, namelijk: De borstholte (cavitas thoracis), met daarin het hart en de longen. De buik-bekkenholte, met daarin de buikorganen en de organen van het bekken. De buikorganen zijn: De maag. De lever. De galblaas. De milt. De alvleesklier. De nieren. Het grootste deel van de darmen. De bekkenholte bevat: De voortplantingsorganen. De blaas. Het rectum (de endeldarm) Het lager gelegen deel van de darmen. De regionen van de buik-bekkenholte zijn: Epigastricus. Boven de maag en in het centrum van de buik, net boven de navel. Hypochondrium. Het gebied rechts en links van het gebied boven de maag, en net onder het kraakbeen van de ribben. 7

8 Hypogastricus. Het gebied onder de maag en in het centrum van de buik, net onder de navel. Iliacaal. Het gebied rechts en links van de gebieden onder de maag, vlak bij de heupbeenderen. Umbilicaal. Het gebied rond de navel (umbilicus). Lumbaal. Het gebied in de onderrug, rechts en links van het navelgebied. De lichaamsholten 2.6 Anatomie, fysiologie en pathologie (algemeen) In een notendop zou je kunnen zeggen dat anatomie de leer van de lichaamsdelen is. De fysiologie bestudeert de werking en de functie van al die lichaamsonderdelen, en is daarom onlosmakelijk verbonden met de anatomie. Wanneer je bijvoorbeeld de anatomie van het hart bestudeert, kijk je naar alle delen van het hart, zoals de hartkamers,de kleppen en de bloedvaten. Wanneer je de structuur van het hart in gedachten neemt, is het gemakkelijker de fysiologie, dus de werking van het hart te begrijpen. Je ontdekt dan hoe het bloed 8

9 precies door de hartkleppen, de hartkamers en de bloedvaten stroomt. Zodra onderdelen hun functie en werking verliezen, kunnen allerlei afwijkingen ontstaan. Op dat moment kun je spreken van een ernstige verstoring in het functioneren, waarbij de kans bestaat dat ziekten of ongemakken kunnen ontstaan. De patholoog houdt zich bezig met het bestuderen van allerlei ziekten. Pathologie betekent ziekteleer. De patholoog heeft dus kennis van de ziekten. Het is zijn taak om samen met, bijvoorbeeld, de internist of de chirurg zijn bevindingen te bespreken, zodat op basis van medisch onderzoek een passende diagnose kan worden gesteld. De juiste diagnose vormt dan weer de basis voor een kundig en adequaat behandelplan. Om tot een weloverwogen besluit te kunnen komen, is een samenwerking tussen specialismen van groot belang. Er bestaat een onlosmakelijke samenhang tussen allerlei onderdelen, de werking en functie ervan in het lichaam. 2.7 De onderlinge samenhang De functie van de fysiologie Hoewel elk lichaamsdeel helemaal vanzelf lijkt te functioneren, is de werkelijkheid toch anders. In feite is er steeds een actie-reactieproces in het lichaam gaande. De fysiologie houdt zich bezig met die processen in het lichaam. De letterlijke betekenis van het woord fysiologie is: de leer van de levensverrichtingen. Gelukkig hoeven wij niet constant na te denken, om alle processen in werking te stellen. De meeste processen verlopen bijna automatisch, vanzelf, zonder onze directe bemoeienis. Voorbeeld Wanneer je bijvoorbeeld je hand snel terugtrekt van een hete kachel, is niet alleen een beweging van de hand en de arm nodig, maar is het ook vereist dat de hersenen en zenuwen worden aangesproken. Met andere woorden: er moet een seintje gestuurd worden naar de hersenen, en daar wordt bepaald welke reactie moet volgen. De actie was: hand op de hete kachel, de reactie is: terugtrekken. Wanneer die actie-reactie niet goed verloopt, is er sprake van een storing ergens in het lichaam. Stel je voor dat de hand niet snel, of helemaal niet, wordt teruggetrokken. Dan zullen er ernstige problemen ontstaan. Het terugtrekken van de hand lijkt te gebeuren vanuit een reflex, welke in de hersenen tot stand komt. Nu blijkt dus overduidelijk dat er een samenhang is tussen allerlei onderdelen: hand, arm, spieren, zenuwen, hersenfunctie. Ander voorbeeld Hardlopen vraagt niet alleen, en speciaal, een inspanning van de spieren in de voeten en in de benen, maar ook een inspanning van het hele lichaam. De spieren van de longen, die de ademhaling mogelijk maken, en het hart, de pomp en belangrijkste grote spier, worden eveneens aangesproken om in actie te komen. Nog los van de hersenen, die ook nu weer een grote rol spelen bij het doen vrijkomen van bepaalde hormonen, die ons in staat stellen om een dergelijke prestatie te kunnen leveren. Alles lijkt vanzelf te gaan. In een gezond lichaam is er dus sprake van optimale samenwerking tussen alle onderdelen van het lichaam. Net zoals verschillende lichaamsdelen en stelsels samenwerken om een gewenst resultaat te behalen, (zoals: bewegen, verteren, voortplanten) kunnen aparte structuren of stelsels van het lichaam ook meer dan één functie hebben. 9

10 Bijvoorbeeld: de bloedvaten dienen als netwerk van transportbanen, en het bloed met cellen dient als voertuig om materialen op te pikken en af te leveren bij diverse organen. Bloedcellen zijn niet alleen onderdelen van de bloedsomloop, maar maken ook deel uit van het ademhalingsstelsel, de spijsvertering en het afweersysteem. Het bloed en de bloedcellen werken samen met verschillende orgaanstelsels door het hele lichaam, om ervoor te zorgen dat het lichaam van de mens goed functioneert. Bloed is een anatomische eenheid, maar het bevat verschillende soorten bloedcellen met veel verschillende fysiologische functies. Één onderdeel kan dus diverse functies hebben. Dat maakt het geheel ook complex. 2.8 Herkomst en betekenis van veelgebruikte anatomische termen Onderstaande woorden komen veel voor in de medische correspondentie. Het is belangrijk dat de medisch secretaresse bij de uitwerking van de medische brieven kennis heeft van de materie. Dat ze in ieder geval op basis van de meest voorkomende termen weet waar het over gaat. Latijnse herkomst Betekenis Voorbeeld Adeno Klier Adenopathie (aandoening van een lymfeklier) Angio Bloedvat Angioplastiek (techniek waarbij de weefsellaag van een bloedvat wordt geopend) Artr Gewricht Artritis (ontsteking van een gewricht) Bronch Luchtpijp Bronchitis (ontsteking van de slijmvlies in de buis die lucht vervoert van de luchtpijp naar de longen) Carcino Kanker Carcinogeen (substantie die tot kanker leidt ) Cardio Hart Cardioloog (arts, gespecialiseerd in hartziekten) Carp Pols Carpaal tunnelsyndroom (pijnlijke aandoening waarbij de zenuw bekneld zit tussen de beenderen van de pols) Chol Gal Cholesterol (wordt gemaakt in de lever, samen met gal) Derm Huid Dermatitis (huidontsteking) Erythro Rood Erythrocyt (rode bloedcel) Gastro Maag Gastroscopie (maagonderzoek) Hemato Bloed Hematocriet (aantal cellen in het bloed) Histo Weefsel Histologie (weefselleer) Patho Ziekte Pathologie (ziekteleer) Sept Besmetting Septische shock 10

11 2.9 Medische terminologie passend bij dit onderwerp van les 2 Tip Haal alle medische termen die cursief zijn gedrukt uit de tekst, en schrijf die onder elkaar in een tabel. Zo verzamelt u bij elke les de woorden die van belang zijn. Vanzelfsprekend bestudeert u de lesstof Samenvatting U heeft bij de bestudering van deze les ontdekt dat het menselijk lichaam bijzonder interessant is, fascinerend, uitdagend en heel intelligent. Dat het lichaam, wanneer het in goede staat is, heel veel kan hebben, en zonder al te veel moeite min of meer automatisch functioneert. Als u dan als bezitter van het lichaam enig idee hebt hoe dat lichaam functioneert, kunt u tijdig ingrijpen als het lichaam signalen geeft van storingen. Op die manier blijft u betrokken bij het welzijn van uw eigen lichaam. Als u tijdens de studie verdergaat met de ontdekkingsreis door het menselijk lichaam, moet u in gedachten houden dat elk stelsel van het lichaam samenwerkt met, of reageert op, andere stelsels. Wat u in het lichaam stopt of met het lichaam doet, heeft altijd invloed op het hele lichaam, of te wel: organisme Oefenopgaven Probeer alle medische termen uit les 2 te bestuderen, en foutloos te schrijven. Het foutloos kunnen schrijven van de medische termen is een vereiste voor de functie van medisch secretaresse. In de praktijk zal blijken dat een medisch secretaresse die inzicht heeft in haar vak, en de vaardigheid bezit om accuraat de medische correspondentie uit te voeren, een waardevolle aanwinst zal zijn voor het bedrijf waar ze werkt. Het is in uw eigen belang dat u op eigen kracht, gedisciplineerd, dit hoofdstuk bestudeert. 11

12 2.12 Huiswerkopgaven Het is verstandig om van dit hoofdstuk zelf een uittreksel te maken. Zo kunt u uw eigen aantekeningen bestuderen, en u voorbereiden op de vragen of oefentoets. De moeilijke medische termen dikwijls opschrijven, en controleren of alles ook foutloos is geschreven, is een prettige manier om deze stof te bestuderen. Probeer antwoord te geven op onderstaande vragen. Deze vragen zijn gekoppeld aan de leerdoelen aan het begin van deze les. 1. Hoe is het lichaam opgebouwd? 2. Wat is het verschil tussen macroscopische anatomie en microscopische anatomie? 3. Wat is de betekenis van fysiologie? 4. Uit welke onderdelen bestaat de anatomie? 5. Wat is de betekenis van anatomie? 6. Uit welke anatomische lichaamsvlakken bestaat het lichaam? 7. Welke lichaamsregionen kunt u noemen? 8. Uit welke lichaamsholten bestaat het lichaam? 9. Welke regionen van de buik-bekkenholte kunt u noemen? 12