Gemeente Rotterdam Onderzoek & Business Intelligence (O&BI) in opdracht van

Transcriptie

1 Gemeente Rotterdam Onderzoek & Business Intelligence (O&BI) in opdracht van

2 Doel van het onderzoek Doelstelling onderzoeken: Meer inzicht in de werkwijze en resultaten van het FBNR, en de positie van het FBNR in het Rotterdamse sociale domein Zicht op de belangrijkste oorzaken van schuldvorming Mogelijkheden om (verergering van) schuldproblemen te voorkomen 2

3 Onderzoek FBNR: methode van onderzoek HOE? Beschrijving van het werkproces en de resultaten vraaggesprekken met directeur, toetsers en verwijzers dossieronderzoek analyse van het registratiebestand VOOR WIE? Analyse van verwijzers en begunstigden Interviews met 50 begunstigden Interviews met 9 verwijzende instellingen WERKT HET? De effecten van de gift op de korte en de lange termijn Kwalitatief (interviews en dossieronderzoek) 3

4 FBNR: aanvragen en toekenningen ( ) (Reguliere aanvragen) aangevraagd Totaal uitgekeerd bedrag (x 1.000) Toegekend Gemiddeld uitgekeerd bedrag 4

5 Het werkproces van FBNR: conclusies Werk toetsers kenmerkt zich door informaliteit en autonomie Dit bepaalt voor een belangrijk deel de snelheid en flexibiliteit van het beslissingsproces Snelheid en flexibiliteit bepalen voor de verwijzers de unieke positie van het FBNR Door deze unieke positie wordt het Fonds steeds bekender in het sociale domein; één belangrijke reden waarom het aantal aanvragen toeneemt Grote waardering van de verwijzers voor snelheid, flexibiliteit, duidelijkheid en meedenken Aandachtspunten: Er is geen sprake van evaluatie bij verwijzer of FBNR of het hulpplan daadwerkelijk wordt gerealiseerd Regionale functie van de meeste instellingen versus de stedelijke functie van het Fonds 5

6 De verwijzende instellingen: de top 10 in 2014 (+/- 2013) Centrum voor Dienstverlening % +2 Bureau Frontlijn 76 6% +4 House of Hope 76 6% +2 Stichting Arosa 49 4% 0 Gemeente Rotterdam (W&I) 40 3% +3 Bewindvoerders 39 3% +2 Flexus Jeugdplein 37 3% 0 Pameijer 35 3% -2 DOCK IJsselmonde 33 3% +1 MDA Alexander 31 3% 0 6

7 Tien belangrijkste verwijzers in de periode (%) Stichting MEE Rotterdam Stichting ROS Bureau Frontlijn Flexus Jeugdplein Stichting Arosa Stichting Humanitas Pameijer stichting House of Hope Kredietbank Rotterdam Centrum voor Dienstverlening 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 7

8 Soort kosten waarvoor de gift wordt verstrekt / Huurschuld 18% +3% Levensonderhoud 15% -2% Medische kosten 12% +1% Energieschuld 9% +1% Schulden 9% +3% Documenten 7% -1% Woninginrichting 4% -1% School- en studiekosten 4% -2% Verhuiskosten 4% 0% Huishoudelijke apparatuur 3% -1% Schuld EVIDES 3% -2% Schuld zorgverzekering 2% -2% Vervoer 1% -2% Diversen 7% +1% Onbekend 0% 0% 8

9 Totale uitgaven in 2013 en 2014, en in de periode (x 1.000) % Huurschuld 27% 30% % Energieschuld 10% 11% % Schulden 6% 10% % Levensonderhoud 20% 15% % Woninginrichting 4% 4% 342 8% Medische kosten 5% 6% 168 4% Schuld zorgverzekering 3% 2% 145 3% Schuld EVIDES 6% 6% 138 3% Verhuiskosten 4% 4% 115 3% Documenten 5% 2% 104 2% School- en studiekosten 4% 3% 95 2% Huishoudelijke apparatuur 2% 2% 81 2% Vervoer 1% 1% 47 1% Diversen 3% 4% 297 7% Onbekend 0% 0% 17 0% Totaal % Totaal in euro %

10 De begunstigden Profiel van de groep begunstigden heeft veel weg van het profiel van lage-inkomensgroepen, uitkeringsgerechtigden en de klantgroep van de KBR: 80% is alleenstaand of alleenstaand ouder beneden de 65 jaar Het merendeel is tussen de 25 en 45 jaar oud In de meeste gevallen een lage en/of onafgemaakte opleiding Vaak werkloos, veelal met een bijstandsuitkering In veruit de meeste gevallen zijn er schulden, die een rol spelen in het ontstaan van de acute financiële nood 10

11 Hoe ontstaat een acute financiële noodsituatie? 1. Opbouw van betalingsachterstanden Plotselinge inkomensdaling door life event (werkloosheid, huiselijk geweld, scheiding, chronische ziekte) Tijdelijk te laag of geen inkomen door wachttijd op verblijfspapieren of bij uitkeringsinstantie Te hoge uitgaven in relatie tot het beschikbare budget (vooral jongeren) 2. Zelf zoeken naar een oplossing Zelf proberen betalingsregeling(en) af te spreken Een lening afsluiten om schulden in één keer af te betalen Zoekt geen hulp: - wil niet afhankelijk zijn - weet niet waar naar toe - schaamt zich 3. Eigen oplossing lukt niet: verdieping van probleem Vaak fase van ontkenning en ontwijking Schuldeisers gaan over tot incasso Inkomen wordt beperkt door beslag en/of verrekening toeslagen 4. Acute noodsituatie: dreiging van huisuitzetting of afsluiting, broodnood Schuldenaar wendt zich uiteindelijk tot de hulpverlening, vaak maatschappelijk werk 5. Natuurlijk ook niet-schuldgerelateerde acute noodsituaties: Plotseling noodzakelijke kosten die niet van het inkomen kunnen worden bekostigd (vaak medische kosten, leges) 11

12 Financiële problematiek: oorzaken bij het individu Het ontbreken van financieel overzicht, vaak door het ontbreken van vaardigheden (Met name bij jongeren:) een te hoog consumptiepatroon in relatie tot het (lage) inkomen Een laag inkomen, dat vaak ook nog eens wordt beperkt door schuldaflossingen, een beslag of bewindvoering Een onverwachte gebeurtenis, waardoor er sprake is van een abrupte inkomensterugval, zoals werkloosheid of het overlijden van een partner Een onverwacht hoge uitgave waarvoor niet is gereserveerd, waardoor deze het ene met het andere gat gaat dichten Een beperkt netwerk om op terug te kunnen vallen bij een (financiële) probleemsituatie Te laat onderkennen van de probleemsituatie, waardoor deze onnodig wordt verzwaard 12

13 Belangrijkste oorzaken van schuldvorming Gebrekkig financieel beheer Aanpassingsproblemen door een terugval in het inkomen Overbesteding 13

14 Motivatie & gedrag Gedragsleer: het bewuste of onbewuste gedrag van de schuldenaar kan een belangrijke factor zijn in het ontstaan van schulden Schaarste zorgt ervoor dat mensen een tunnelvisie ontwikkelen en alleen korte-termijnoplossingen zoeken 14

15 Financiële problematiek: institutionele oorzaken Het is voor de lage inkomens complexer geworden om een volledig inkomen bij elkaar te vergaren: Daling van de koopkracht Toeslagensystematiek van de Belastingdienst verrekening van toeslagen met belastingschuld beslag op toeslagen vanwege wanbetaling Overheid, sociale-zekerheidsinstellingen, zorgverzekeraars en voormalige voeren een repressiever incassobeleid dan voorheen bestuursrechtelijke premie bij wanbetaling zorgverzekering verhoging boetes bij wanbetaling CJIB vaak verschillende schuldregelingen en/of beslagen naast elkaar, waardoor inkomen onder de beslagvrije voet verdwijnt Aparte incasso van lasten die voorheen via één nota werden geïnd Locale voorzieningen, zoals bijzondere bijstand, zijn minder toegankelijk Beschermingsbewind is vaak weinig inzichtelijk, en betekent soms te weinig leefgeld 15 Verschraling gemeentelijk armoedebeleid afschaffing langdurigheidstoeslag aanpassing bijstandsnorm (kostendelersnorm) wijziging kwijtscheldingsregeling gemeentelijke belastingen

16 Hoe wordt een gift door de verwijzende instelling ingezet? De gift wordt gebruikt om een acute financiële noodsituatie zo snel mogelijk op te lossen De gift wordt meestal ingebed in een hulpverleningstraject; vaak wordt dit door verwijzer als voorwaarde gebruikt De gift wordt soms gebruikt om een impasse in hulpverlening vlot te trekken, waardoor (opnieuw) toegang tot voorzieningen, scholing en arbeidsmarkt ontstaat De gift kan een rol spelen in het opbouwen van een vertrouwensrelatie met de cliënt 16

17 Betekent een gift ook een duurzame oplossing van de problematiek? Het is afhankelijk van de doelgroep hoe duurzaam moet worden gedefinieerd: Voor zeer kwetsbare doelgroepen (verstandelijk beperkten, daklozen, verslaafden) is duurzaam een duurzame oplossing van de crisissituatie en het bereiken van een stabiele zorgsetting Voor minder kwetsbare doelgroepen is het moeilijk te zeggen of de gift op de langere termijn bijdraagt aan een duurzame oplossing,als deze wordt gedefinieerd als een situatie van zelfredzaamheid Het oordeel van de begunstigden met schuldproblemen is wisselend: oordeel wordt vaak gekoppeld aan status van schulddienstverlening Oordeel van begunstigden met een gift voor verblijfspapieren het positiefst: de gift betekent toegang tot voorzieningen, opleiding en/of arbeidsmarkt 17

18 Positie van het FBNR in het sociale domein FBNR heeft unieke positie als enige fonds in Rotterdam dat zich specifiek richt op het oplossen van acute financiële noodsituaties, en wordt in die hoedanigheid ook steeds bekender in het veld Wordt door de verwijzers hoog gewaardeerd, juist ook omdat werkwijze op snelheid en flexibiliteit is gericht, en volgens duidelijke en strak gehanteerde voorwaarden Groeiend beroep op het Fonds door: Grotere bekendheid in het veld Groeiende potentiële doelgroep door hoge werkloosheid Groeiende financiële kwetsbaarheid van lage inkomens, mede door complexiteit inkomensverwerving en versobering (locale) overheidsvoorzieningen Vanuit haar positie in de uiterste hoek van het sociale domein goed zicht op de gaten in het vangnet, en traag of niet goed werkende reguliere voorzieningen 18

19 Aandachtspunten onderzoek FBNR Werkproces Er is geen evaluatie van het slagen of niet slagen van het door de verwijzer ingediende hulpplan Regionale functie van de meeste instellingen versus de stedelijke functie van het Fonds Resultaat Profiel De meerderheid van de aanvragen betreft schuldproblematiek, waarvan de helft huurschulden Financiële problematiek wordt voor een deel veroorzaakt door complexiteit van toeslagensystematiek, traag werkende dienstverlening, repressievere incasso en versobering van overheidsvoorzieningen Het FBNR zou meer werk kunnen maken van signaleringsfunctie door op een regelmatig basis feedback te geven aan (locale) overheid en maatschappelijke instellingen. Dit kan leiden tot: Kwaliteitsverbetering bij reguliere (overheids)voorzieningen Beperking van het beroep op het Fonds: vooral bijzondere noden 19

20 Aanbevelingen preventieonderzoek Ondersteun ouders in het aanleren van financiële vaardigheden aan hun kinderen en besteedt structureel aandacht voor het aanleren van financiële vaardigheden in het voortgezet onderwijs Besteedt in een schulddienstverleningstraject ook aandacht aan de (financiële) vaardigheden van de klant Neem maatregelen om de koopkracht van de lage inkomens te beschermen, en zorg dat de beslagvrije voet wordt gerespecteerd. Heroverweeg overheidsmaatregelen, waaronder de inspanningsperiode voor de aanvraag van een bijstandsuitkering, waardoor aanvragers tijdelijk zonder inkomen kunnen komen te zitten. (Schuld)dienstverleners, maatschappelijk werkers en vrijwilligers beter zicht krijgen op de mogelijkheden van gedragsverandering van de schuldenaar, en de manieren waarop motivatie en vaardigheden van de schuldenaar kunnen worden gestimuleerd. Ondersteun schuldenaren in de stabilisering en structurering van hun situatie, en schets een lange-termijnperspectief dat uitzicht biedt op een duurzame oplossing. 20

21 Dank voor uw aandacht! Frans Moors Onderzoeker Gemeente Rotterdam Onderzoek & Business fcm.moors@rotterdam.nl