Uw vermogen om te leven. Verslag Verantwoord Beleggen 2012

Transcriptie

1 Uw vermogen om te leven Verslag Verantwoord Beleggen 2012

2 3 ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012 Inhoudsopgave Verslag Verantwoord Beleggen 2012 Woord vooraf 5 Kengetallen in Het ABP beleid voor verantwoord beleggen 9 Uitsluitingen 9 Informatiebronnen 10 De integrale aanpak voor alle beleggingstrategieën 15 Vastrentende waarden 19 Overige duurzame beleggingen 21 Invloed op kwaliteit van duurzaamheid en ondernemingsbestuur 31 Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen 32 Dialoog en engagement 33 Dialoog met markt, beleidsmakers en maatschappelijk middenveld 39 Rio Robuuste klimaatwetgeving 39 Geïntegreerde bedrijfsrapportage 40 OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen 40 EITI, Dodd-Frank-wet en de SEC en Europese voorstellen 41 Bijdragen aan nationale en internationale consultaties 41 Deelname aan onderzoek 41 Vooruitblik op

3 5 ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012 Woord vooraf 2012 is opnieuw een moeilijk politiek en economisch jaar gebleken. De eurocrisis, de Amerikaanse verkiezingen, schandalen bij grote financiële partijen en aanhoudende politieke onrust in het Midden-Oosten zorgden voor turbulente financiële markten en een verdere daling van vertrouwen in overheden en de financiële sector. ABP heeft met zijn beleggingen op al deze externe ontwikkelingen ingespeeld. internationale beleggers organisatie ter bevordering van verantwoord beleggen. Hij benadrukte in de discussie nog eens hoe belangrijk het voor pensioen fondsen is om hun visie op verantwoord beleggen mee te nemen in hun beleggingsbeginselen, zoals ABP dat doet. Dat is een aanvulling op het beginsel dat beleggen voor de lange termijn loont en dat ABP zijn omvang en lange termijn doelen daarvoor kan aanwenden Het afgelopen jaar is ABP vaak direct of indirect via de media aangesproken op zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid als Nederlands pensioenfonds en zijn beleggings beleid. Toonaangevende mensen uit het maatschappelijke middenveld deden een oproep aan de grote pensioenfondsen om een aantal maatschappelijke knelpunten te helpen oplossen. Als pensioen fonds is het belangrijk invulling te geven aan onze maatschappelijke rol en te luisteren naar de verschillende belanghebbenden. Daar waar nodig is, zetten wij ons in om ons beleggingsbeleid en -uitgangspunten te verduidelijken. Wij hebben daarom deelgenomen aan verschillende gesprekken over de manier waarop pensioenfondsen hun maatschappelijke verantwoordelijkheid zouden kunnen invullen. ABP heeft bijvoorbeeld een eigen seminar gehouden over beleggen in Nederland waar een aantal toonaangevende sprekers hun visie gaven op de mogelijkheden van beleggen in Nederland. ABP heeft het afgelopen jaar meegedaan aan een onderzoek van de Universiteit van Tilburg in opdracht van Eumedion naar de vermeende kortetermijn geneigdheid van institutionele beleggers. In tegenstelling tot wat er in het maatschappelijk debat soms wordt gesteld houden pensioen fondsen het grootste deel van hun aandelen in Nederlandse beurs genoteerden ondernemingen voor een lange periode aan. Meer dan 80 procent van de aandelenportefeuilles wordt voor vijf jaar of langer aangehouden. Aan het onderzoek deden ook andere grote pensioenfondsen mee. Bij een langetermijnstrategie past ook een grotere betrokkenheid als aandeelhouder. In 2012 is er namens het ABP met veel ondernemingen gesproken over hoe zij omgaan met duurzaamheid en de beloning en kwaliteit van hun bestuur. Vorig jaar zijn de Britse grondstoffenhandelaar Glencore International en het Zwitserse mijnbouwconcern Xstrata gefuseerd. ABP stemde voor de fusie omdat wij van mening zijn dat beide bedrijven er op vooruit zullen gaan. Tegelijkertijd hadden wij een aantal reserveringen. Door de fusie zouden 71 managers in totaal een bedrag van 144 miljoen kunnen ontvangen. Wij hebben tegen de toekenning van die pakketten gestemd. Omdat bijna 80 procent van de aandeelhouders de bonus voor de 71 managers ook exorbitant vonden, is de vergoeding niet uitgekeerd. Wij verwachten van bedrijven dat zij in lijn handelen met de Global Compact van de Verenigde Naties. De Global Compact omvat 10 uitgangspunten voor mensen rechten, milieu en anticorruptie. De gesprekken met de bedrijven hebben geleid tot concrete positieve resultaten. Zo heeft het Indiase conglomeraat Mahindra Mahindra onder onze druk beloofd een financiële tegemoetkoming te doen aan de ontslagen werknemers van hun fabriek in Zuid-Korea. De Zuid-Koreaanse elektronicaproducent Samsung heeft een plan van aanpak ter voorkoming van kinderarbeid gepresenteerd, nadat wij de onderneming hadden aangesproken op het feit dat een van zijn toeleveranciers kinderen te werk stelde. Beleggen voor de lange termijn Tijdens de internationale conferentie voor duurzame ontwikkeling van de Verenigde Naties in Rio de Janeiro nam een van onze vicevoorzitters deel aan het openings debat van een bijeenkomst georganiseerd door de Principles for Responsible Investment (PRI) een Beoordeling private equity op duurzaamheid Private Equity fondsen beleggen in nietbeursgenoteerde ondernemingen. ABP heeft belangen in deze private equity fondsen. Vanwege het private karakter en minder strenge regulering van deze fondsen en hun beleggingen vindt ABP dat de ESG prestaties

4 6 ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012 van de private equity beleggingen met extra aandacht beoordeeld moeten worden op hun ESG-prestaties. ABP is actief geweest met andere institutionele beleggers in het ontwikkelen van een raamwerk voor transparantie over de duurzaamheids prestaties van fondsmanagers van private equity. Wij verwachten van de private-equity-partijen met wie wij in zee gaan dat zij passen binnen ons verantwoord beleggings beleid en dat zij zich verbinden aan afspraken over periodieke verantwoording en transparantie. Op die manier kunnen wij deze ondernemingen en fondsen goed monitoren in hun ESG-prestaties. De inspanningen sinds 2007 om verantwoord beleggen te verankeren in alle beleggings processen, heeft in 2012 geleid tot volledige integratie van een ESG-beoordeling bij alle beleggings categorieën. Concrete voorbeelden hiervan kunt u terugvinden in het verslag. ABP hoopt dat u dit verslag met plezier zult lezen en zien uit naar uw reactie. Deze zijn welkom op communicatie@abp.nl. Namens het bestuur van de Stichting Pensioenfonds ABP HJ Brouwer voorzitter

5 7 ABP Verslag Verantwoord Beleggen Kengetallen in 2012 Het percentage van aandelen- en obligatiebeleggingen dat op schendingen van de uitgangspunten van de Global Compact van de Verenigde Naties is beoordeeld: 100 procent. Het aantal uitgesloten bedrijven vanwege activiteiten in clustermunitie, chemische en/of biologische wapens of kernwapens en bedrijven die in strijd zijn met het nonproliferatie verdrag: 14 Het aantal ondernemingen waarmee in 2012 contact is geweest in het kader van de UN Global Compact: 20. Daarvan zijn twee ondernemingen per 1 januari 2012 uitgesloten vanwege het handelen in strijd met de uitgangs punten van de Global Compact van de Verenigde Naties (zie kader). Het totaal aantal ondernemingen waarmee in 2012 contact is geweest over milieu beleid, sociale en maatschappelijke factoren en goed ondernemingsbestuur is 351. Deze contacten verliepen als volgt: In persoon: 101 Via telefoon: 120 Via 57 Via brief: 53 Uitsluitingen ABP wil niet beleggen in ondernemingen met activiteiten die door Nederlandse wetgeving of het internationale recht verboden zijn. Daarom beleggen we niet in bedrijven die betrokken zijn bij de productie van land mijnen, cluster munitie of chemische en biologische wapens of in kern wapens daar waar in strijd met het Non Proliferatie verdrag. Nederlandse financiële instellingen mogen onder vanaf 1 januari 2013 bij Nederlandse wet niet meer beleggen in bedrijven die cluster munitie produceren, verkopen en/of verspreiden. Het verbod geldt voor directe en aantoonbare beleggingen in ondernemingen. Dat geldt dus ook voor ABP. VN Global Compact Global Compact is een initiatief van de Verenigde Naties (VN) om bedrijven, vakbonden, maatschappelijke organisaties en VN-organisaties te verbinden. Global Compact wil een bijdrage leveren aan maatschappelijk verantwoord ondernemen en helpt het bedrijfsleven bij het realiseren van daaraan gerelateerde doel stellingen. Global Compact heeft tot doel tien principes op het gebied van mensen rechten, arbeidsomstandigheden, milieu bescherming en corruptiebestrijding te bevorderen. Wereldwijd hebben 7000 ondernemingen zich aan de Global Compact en het naleven van de doel stellingen verbonden. Het aantal aandeelhoudersvergaderingen in 2012 waarop is gestemd: 3791 Percentage van stemmen voor (her)benoeming van bestuurders: 89 procent Percentage van stemmen voor voorstellen over belonings beleid: 80 procent

6 9 ABP Verslag Verantwoord Beleggen Het ABP beleid voor verantwoord beleggen Verantwoord beleggen is belangrijk voor ABP. Met verantwoord beleggen nemen we onze maatschappelijke verantwoordelijkheid. Tevens weten wij uit ervaring dat het mee laten wegen van factoren op het gebied van milieu, maatschappij en goed bestuur (afgekort ESG: environmental, social & governance) de financiële prestaties van ondernemingen op de lange termijn positief beïnvloeden. Alle beleggingsbeslissingen van ABP worden daarom niet alleen op financiële criteria beoordeeld, maar ook op ESG-factoren. ABP heeft een deskundig team van duurzaamheids specialisten die daarmee bezig zijn. Door ESG-criteria mee te laten wegen in onze beleggings beslissingen kunnen wij een betere afweging maken tussen risico en rendement. Op die manier hanteren wij een zeer integrale aanpak van onze beleggingen waarmee we de financiële en maatschappelijke belangen van onze deelnemers goed kunnen waarborgen. Hiermee draagt ons verantwoord beleggen beleid bij aan onze hoofd doelstelling; zorgen voor een aantrekkelijke pensioenen tegen een redelijke premie. Meer specifiek heeft ons beleid (zie appendix) drie doelen: Verbeteren van financiële rendement; Laten zien dat ABP maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt; Bijdragen aan de integriteit van financiële markten. Verdieping Ons beleggingsbeleid wordt voortdurend bijgesteld aan ontwikkelingen binnen zowel de Nederlandse pensioensector als relevante wereldwijde actualiteiten. Zo heeft ABP in 2012 nog een verdere verdieping aangebracht in de uitvoering van zijn verantwoord beleggingsbeleid. Pensioendeelnemers en belanghebbenden hebben ons in 2012 via diverse kanalen benaderd voor een gesprek over verschillende maatschappelijke onderwerpen en wij verwelkomen hun belangstelling. Daarnaast draagt ABP ook frequent actief bij aan maatschappelijke discussies. Daarmee nemen wij onze taak als verantwoorde belegger dus een stap verder dan alleen het intern toepassen van een verantwoord beleggings beleid. 3.1 Uitsluitingen Wij vinden het belangrijk om als grote institutionele belegger maximale invloed uit te oefenen op ondernemingen waarin we beleggen. Als aandeelhouder bevinden wij ons vaak in een positie waarin we ondernemingen kunnen aansporen om maatschappelijk verantwoord te opereren. Zo verwachten we van alle ondernemingen waarin wij beleggen dat ze handelen volgens de uitgangspunten van de Global Compact van de VN. Met bedrijven die nog achterblijven in hun naleving gaan we actief in gesprek. Door middel van dit zogeheten engagement proberen we ondernemingen te overtuigen van de noodzaak tot verandering. Mochten onze inspanningen geen effect hebben, dan kiezen we er soms voor om onze belangen in een dergelijke onderneming op te geven. Dat doen we liever niet, omdat wij geloven dat we met engagement meer invloed kunnen uitoefenen. Maar als een onderneming onvoldoende gehoor geeft aan onze wensen, is uitsluiting vaak de enige manier om ons verantwoord beleggings beleid te laten gelden. Per 1 januari 2012 hebben we twee bedrijven uitgesloten omdat ze volgens ons in strijd met de VN Global Compact handelden: PetroChina en Walmart Stores. Walmart Stores is een internationaal opererende supermarktketen met 2,1 miljoen medewerkers. De keten staat al langer bekend om zijn controversiële beleid op het gebied van arbeidsomstandigheden en slechte relaties met werknemers. Hoewel Walmart onder invloed van onze dialoog enige verbeteringen in zijn bedrijfspraktijk doorvoerde, bleek zijn aanpak voor ons niet genoeg. Walmart hield vast aan zijn benadering om alle vakbonds activiteiten onder het personeel in de Amerikaanse winkels en distributie centra te weren. Dat is volgens ons in strijd met de internationale afspraken die vastgelegd zijn door de International Labor Organization (ILO) en in de Global Compact van de Verenigde Naties. Daarom hebben we na een intensieve dialoog van drie jaar besloten om Walmart uit te sluiten van onze beleggings portefeuille per 1 januari PetroChina is een van de grootste oliebedrijven in de wereld dat in 1999 naar de aandelen markt is gegaan. Het Chinese staats olie bedrijf CNPC beheert nog steeds 86 procent van de aandelen en bepaalt volgens ons daarmee de strategie van PetroChina. Door het uitsluiten van PetroChina willen we een signaal afgeven aan CNPC dat wij het niet eens zijn met de manier waarop het bedrijf zijn activiteiten in Soedan en Birma heeft ontplooid. Wij hebben drie jaar een intensieve

7 10 ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012 dialoog gehad met PetroChina en met moeder bedrijf CNPC, maar de laatste weigert te spreken over de politieke- en mensen rechten risico s van zijn activiteiten. Daarnaast neemt het bedrijf onvoldoende structurele maatregelen om de gevolgen van zijn operaties voor het milieu en lokale gemeenschappen in kaart te brengen en de schade daarvan te beperken. ABP besloot daarom om PetroChina uit te sluiten per 1 januari Clusterwapens Sinds 1 januari 2013 is het in Nederland verboden om direct te beleggen in producenten van clusterwapens. ABP heeft bijgedragen aan de totstandkoming van deze algemene maatregel van bestuur. De Nederlandse overheid heeft geen lijst van verboden ondernemingen gepubliceerd, maar verwacht dat beleggers zelf gedegen onderzoek naar ondernemingen doen. Op basis van ons eigen onderzoek hebben wij onderstaande 14 beurs genoteerde bedrijven uitgesloten vanwege hun betrokkenheid bij de productie van cluster wapens. Ook zorgen wij ervoor dat we niet-beurs genoteerde cluster munitie producenten en indirecte beleggingen in cluster munitie mijden. De beheerders van de portefeuille- en fonds managers zijn hiertoe contractueel verplicht en doen daarom zorgvuldig onderzoek naar de activiteiten van ondernemingen voordat we in ze beleggen. In 2012 is voor een aantal landen besloten om niet in hun overheidsobligaties te beleggen omdat het wapenembargo van de VN Veiligheids raad voor hen van kracht is. Dat betekent dat we sinds 2012 geen overheidsobligaties hebben in de Democratische Republiek van Congo, Eritrea, Irak, Iran, Ivoorkust, Liberia, Libië, Noord-Korea, Soedan en Somalië. Per 1 januari 2013 is de lijst van uitgesloten ondernemingen als volgt: Aeroteh S.A. Roemenië clusterwapens Alliant VS clusterwapens Techsystems Inc. Aryt Industries Ltd. Israël clusterwapens Ashot Ashkelon Israël clusterwapens China Aerospace China clusterwapens International Holdings China Spacesat China clusterwapens Hanwha Corporation Zuid-Korea clusterwapens Kaman Corporation VS clusterwapens Lockheed Martin VS clusterwapens Corporation, Norinco International China clusterwapens Cooperation Ltd. PetroChina China VN Global Compact Poongsan Zuid-Korea clusterwapens Corporation Poongsan Holdings Zuid-Korea clusterwapens Corporation Singapore Singapore clusterwapens Technologies Engineering Textron VS clusterwapens Walmart Stores VS VN Global Compact 3.2 Informatiebronnen De beleggingskeuzes van ABP zijn altijd gebaseerd op deskundige analyses van zowel de beleggings experts als de ESG-specialisten. Voor deze analyses gebruiken zij informatie die beschikbaar wordt gesteld door de ondernemingen waarin wij potentieel beleggen, maar ook informatie van effecten makelaars en bureaus die zich in duurzaamheid onderzoek hebben gespecialiseerd. Daarnaast wordt van nationale en internationale gespecialiseerde bureaus onderzoek gekocht dat onze eigen analyses op het gebied van verantwoord bestuur en ons stemgedrag op aandeelhouders vergaderingen kan ondersteunen. Voor een grote institutionele belegger als ABP is het van belang dat wij regelmatig spreken met thema-

8 11 ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012 specialisten, vertegenwoordigers van belangenorganisaties en andere maatschappelijke instellingen zoals vakbonden, politici, academici, milieu- en mensenrechten organisaties. Hieruit kunnen wij relevante informatie op doen voor onze verantwoorde beleggingsactiviteiten. Daarnaast spreken wij frequent met andere institutionele beleggers en deskundigen op het gebied van verantwoord en duurzaam beleggen. Met deze gesprekken blijven wij op de hoogte van wat er van aandeel houders en ondernemingen wordt verwacht. Daarnaast kunnen wij beter rekening houden met, inspelen op en bijdragen aan maatschappelijke wensen en verwachtingen. Zo willen wij zorgen voor het waarborgen van de maatschappelijke acceptatie van onze activiteiten evenals die van de ondernemingen waarin wij beleggen. 3.3 ESG-team Het uitvoeringsbedrijf dat voor ABP belegt, heeft een team van negen mensen die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van het verantwoord beleggingsbeleid. Deze teamleden hebben verschillende achtergronden en expertises die bijdragen aan een efficiënte integratie van het beleid in onze uiteen lopende beleggingscategorieën. Dit gebeurt in nauwe samen werking met de portefeuille beheerders. Zo is de specialist op het gebied van duurzaam vastgoed onderdeel van het team van vastgoed beleggingen en is er een ESG-specialist op het kantoor in Hongkong om te zorgen voor een integrale beleggings aanpak voor onze beleggingen in Azië en Oceanië. Integratie betekent dat ESG-aspecten een prominente rol spelen in beleggings analyses, waardoor een betere afweging tussen risico en rendement kan worden gemaakt. In dit verslag geven we een aantal voorbeelden die laten zien dat ESG-factoren een belangrijk onderdeel zijn van onze beleggings processen en -beslissingen.

9

10 Myanmar: Monitoring onder andere op VN Global Compact In 2012 vonden er belangrijke politieke ontwikkelingen plaats in Myanmar (o.a. vrijlating oppositie leider Aung San Suu Kyi, haar verkiezing in het parlement van Myanmar en de voortgaande democratisering). ABP vond het belangrijk om contact te leggen met betrokkenen in het land. Tijdens een bezoek is gesproken met deskundigen, mensen rechten verdedigers, nationale en internationale bedrijven actief in land. ABP is van mening dat het reputatie risico van beleggingen in Myanmar kleiner is geworden dan bijvoorbeeld drie jaar geleden en de vooruitzichten lijken gunstig. De ondernemingen waar wij in beleggen die activiteiten ontplooien in Myanmar worden nauw door ons gemonitord. Dat doen wij vanwege de politieke risico s en omdat wij van bedrijven verwachten dat zij zich houden aan de VN Global Compact. Meer hierover op pagina 20

11 Respecteren uitgangspunten van de VN Global Compact ABP verwacht van ondernemingen dat zij handelen met respect voor de uitgangspunten van de VN Global Compact en kan zijn belangen verkopen als dialoog niet leidt tot verbetering. In het VN Global Compact zijn de minimale normen voor bedrijven samengevat op het gebied van mensenrechten, arbeidsrechten, milieu en corruptie.

12 15 ABP Verslag Verantwoord Beleggen De integrale aanpak voor alle beleggingscategorieën ABP is een actieve belegger. De invloed van ESGfactoren wordt continu voor onze gehele beleggingsportefeuille geanalyseerd en beoordeeld. Wij vinden dat deze factoren de financiële prestaties op de lange termijn beïnvloeden. Deze overtuiging weegt daarom mee in de risico- en rendements vooruitzichten van de verschillende beleggings categorieën. Het is dus van belang dat we duurzaam heid steeds verder in onze beleggings beslissingen integreren. De uitvoering daarvan verschilt per beleggings categorie. Omdat ABP 80 procent van zijn vermogen intern laat beheren, worden de voordelen van ESG-integratie ten volle benut. We gaan daar hieronder nader op in. Beleggingen met een hoge duurzaamheidswaarde ABP wil door middel van zijn beleggingen een positieve bijdrage leveren aan maatschappelijke uitdagingen zoals klimaat verandering, schaarste van water en materialen, gezondheidszorg en armoede bestrijding. We blijven continu op zoek naar nieuwe mogelijkheden om te investeren in bijvoorbeeld duurzame energie, energie-efficiëntie, openbaar vervoer infrastructuur, water zuivering en afval beheer, duurzame bosbouw, micro financiering en zorg infrastructuur. Voorop staat dat dergelijke beleggingen markt conforme rendementen opleveren en aan onze beleggings criteria voldoen. In totaal belegt ABP 8,5 miljard in beleggingen met een hoge duurzaamheidswaarde. Deze beleggingen zijn onderdeel van verschillende beleggings strategieën. Circa 20 procent van onze infrastructuurbeleggingen kent bijvoorbeeld een dergelijke hoge duurzaamheids waarde. We zien ook aantrekkelijke mogelijkheden via inflatie gecorrigeerde leningen (zie meer in 4.3.2). Ten slotte heeft ABP circa 3,5 miljard geïnvesteerd in vastgoed dat in de Global Real Estate Sustainability Benchmark (GRESB) een Green Star score heeft. Dat wil zeggen dat we met onze vastgoed beleggingen zorgen voor 3,5 procent energie besparing terwijl de gemiddelde jaarlijkse energie besparing in de vastgoed sector op 1 procent ligt. Onderstaande figuur geeft de categoriale verdeling weer van onze beleggingen die wij bestempelen als High Sustainability Investments (HSI) op basis van hun ESGkwaliteiten en hun sterke bijdrage aan ons verantwoord beleggingsbeleid. Vertalen in Hoge Duurzaamheidbelegging per belegging categorie ABP High Sustainability Investments per beleggingscategorie Infrastructuur 19% Private equity 9% Grondstoffen 8% Hedgefondsen 2% Andere 2% Beursgenoteerde aandelen 19% Vastgoed 41% 4.1 Beursgenoteerde aandelen ABP hanteert voor zijn beleggingen in beurs genoteerde aandelen verschillende strategieën. Elke strategie heeft een eigen stijl en eigen beleggings criteria en processen. Daar is de analyse van ESG-factoren een belangrijk onderdeel van. De ESG-analyses zijn maatwerk activiteiten die door een goede interne samen werking worden uitgevoerd. Net als in voorgaande jaren is in 2012 gebleken hoe waardevol de intensieve samen werking tussen het ESG-team en de portefeuille managers is voor de door onze uitvoeringsorganisatie beheerde portefeuilles. Wij zullen die samen werking hieronder illustreren met gemaakte beleggings beslissingen en engagement activiteiten. ABP hanteert de volgende strategieën voor beursgenoteerde aandelen: De Europese focusstrategie: een strategie geïntroduceerd in 2011 waarbij de intentie is om op termijn in ongeveer 30 middelgrote Europese bedrijven beleggen; De Europese fundamentele strategieën, waarbij we momenteel in circa 315 grote Europese multinationale ondernemingen beleggen; De global emerging market -strategie, waarbij we in circa 385 grote bedrijven in opkomende markten in Azië, Latijns Amerika en Afrika beleggen; De wereldwijde kwantitatieve strategieën, waarbij we in circa 2500 grote bedrijven beleggen op basis van econometrische modellen;

13 16 ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012 Wereldwijd beleggen via externe managers: een strategie waarmee we de beste fondsmanagers in de sector selecteren op basis van deskundig onderzoek en strenge beleggingscriteria De integratie van ESG-factoren in bovenstaande beleggings strategieën is in 2012 verder verdiept en uitgewerkt dankzij de uitbreiding en professionalisering van het ESG-team Dit is verwezenlijkt door een nog intensievere betrokkenheid van ESG-specialisten bij nieuwe beleggings voorstellen en bij het monitoren van bestaande beleggingen. Daarnaast hebben ons actieve aandeelhouder schap en onze engagement activiteiten bijgedragen aan een versterkte integratie van ESGfactoren in deze beleggings categorieën. Dat heeft geleid tot specifieke beleggings beslissingen waarvan we een aantal in dit hoofdstuk toelichten Europese focusstrategie De Europese focusstrategie concentreert zich op de groep Europese beursgenoteerde middelgrote ondernemingen. De intentie is te beleggen in ongeveer 30 middelgrote bedrijven, waarbij gedetailleerd onderzoek naar specifieke ondernemingen waarin hun financiële prestaties en hun prestaties op het gebied van duurzaamheid centraal staan. Eind 2012 stond het aantal actieve beleggingen op 16. In de beleggingsanalyses spelen ESG-factoren een prominente rol. Omdat deze strategie relatief grote financiële belangen betreft met een lange termijn visie, is het belangrijk om voorafgaand aan de investerings beslissing specifieke risico s en kansen op ESG-gebied goed te doorgronden. Onze aandacht is onder andere gericht op de aandeel houders structuur, het belonings beleid, de effectiviteit en de onafhankelijkheid van de raad van commissarissen, beschermings constructies en bedrijfsspecifieke sociale en milieu technische zaken. Daarnaast wordt per bedrijf ook gekeken of het kan profiteren van verduurzaming van de samenleving. In 2012 zijn binnen de Europese focusstrategie 15 gedetailleerde ESG-onderzoeken gedaan. Met een aantal bedrijven is voorafgaand aan de beleggingsbeslissing contact gezocht om de risico s op het ESG-gebied met het management te bespreken. Dergelijke dialogen worden ook na de initiële belegging onderhouden om de ontwikkelingen te kunnen blijven volgen. Een aantal voorbeelden van ESG-factoren die zijn meegewogen in onze beleggings beslissingen en geleid hebben tot een positieve of een negatieve selectie: We hebben besloten niet in een energie-onderneming te beleggen omdat er sprake was van een hoog ondernemings risico bij escalatie van spanningen in het Midden-Oosten. We hebben vervolgens belegd in een minder risicovol bedrijf in dezelfde sector. We hebben veel aandacht besteed aan het risico van omkoping en corruptie ook vanwege strengere wetgeving in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk die een internationale reikwijdte heeft. Bij drie bedrijven hebben we onze belegging uitgesteld totdat we voldoende zicht hadden op de interne systemen die bedrijven hebben om omkoping en fraude effectief tegen te gaan. Bij een andere onderneming hebben we afgezien van beleggen vanwege een lopend fraude onderzoek. Daarvan monitoren we nu het verloop. Bij een onderneming hebben we een aantal bestuurlijke aandachts punten geïdentificeerd op het terrein van operationele aansturing en controle. We hebben een intensieve dialoog met de onderneming over deze zaken gehad. Bij drie middelgrote beursvennootschappen was er geen goed plan voor de opvolging van de CEO. Dit had de hoogste prioriteit in onze dialoog met de onderneming en was een belangrijk onderdeel van het monitoren van de verbeteringen. Intussen hebben de ondernemingen een degelijk opvolgings plan gepresenteerd. We vernamen dat een onderneming waarin wij beleggen het risico liep op een conflict met vakbonden. Wij maakten ons zorgen over een negatieve invloed hiervan op de betrokkenheid en motivatie van het personeel. Bij gedetailleerde navraag bij het bedrijf bleek er van arbeids onrust geen sprake. De onderneming kon via de resultaten van een tevredenheid onderzoek onder werknemers aantonen dat haar werknemers juist zeer gemotiveerd waren. Ook hebben we vast gesteld dat de onderneming de juiste procedures heeft gevolgd en goede communicatie met de medewerkers onderhoudt. Bij bedrijven met in onze ogen al te ruime bevoegdheden om nieuwe aandelen uit te geven, hebben wij in aandeelhouders vergaderingen tegen verlenging van deze bevoegdheid gestemd. Daarnaast hebben wij rekening gehouden met het risico op verwatering in onze inschatting van de juiste waarde van aandelen.

14 17 ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012 Bij vijf bedrijven hebben we het personeelsverloop en de veiligheids prestaties nadrukkelijk onder de loep gehouden. Bij een aantal bedrijven zou een hoog personeels verloop een bedreiging kunnen vormen voor de groeiambities. Aan de andere kant versterkten boven gemiddelde veiligheids prestaties ons vertrouwen in een aantal bedrijven. Voto di Lista Voto di Lista is een Italiaans systeem dat minderheids aandeelhouders de mogelijkheid geeft om via een gezamenlijke onafhankelijke commissaris invloed uit te oefenen bij een onderneming waar zij een relatief klein aandeel in hebben. Het systeem bestaat sinds 2007 en verplicht beurs genoteerde ondernemingen om minderheids aandeelhouders een eigen commissaris te laten kiezen. Het systeem is niet optimaal omdat de groot aandeel houders nog steeds meer commissarissen kunnen benoemen, maar het biedt de minderheids aandeelhouders de mogelijkheid om beter geïnformeerd te zijn over de onderneming. In 2012 kwam dit systeem ABP goed van pas bij het navragen naar de aard van de activiteiten en betrokkenheid van Finmeccanica in Syrië omdat ABP in 2011 een onafhankelijke commissaris bij het bedrijf had voorgedragen. Deze commissaris konden we toen direct benaderen om te praten over het landen risicobeleid van het bedrijf en zijn activiteiten in Syrië. Hij heeft onze zorgen over het land risicobeleid en Syrië ter sprake gebracht waarna Finmeccanica ons bevestigde dat het geen militair materieel aan Syrië levert en het haar landen risico beleid heeft aangepast Europese fundamentele strategieën De Europese fundamentele strategieën richten zich op ondernemingen in de Morgan Stanley Capital International Index (MSCI Index) Europe. Deze aandelenindex is samengesteld uit 436 ondernemingen in West-Europa. ABP belegt momenteel in ongeveer 315 bedrijven uit deze groep. Voor de fundamentele strategieën zijn speciale instrumenten intern ontwikkeld om de ESG-prestaties van bedrijven te beoordelen: het ESG Dashboard, de Bloomberg ESG Perfomance Monitor en de ESG Country Risk Monitor. Hiermee krijgen de portefeuillemanagers eenvoudig inzicht in de ESGprestaties van de bedrijven in hun portefeuille evenals relevante ESG-issues in de desbetreffende sectoren. In nauw overleg met de portefeuille managers is een aantal duurzaamheids risico s en -thema s binnen verschillende sectoren nader geanalyseerd. Deze thema s zijn integraal onderdeel van de sector outlook die door de portefeuillemanagers wordt opgesteld. Daarnaast definieert en documenteert de portefeuille manager, zonodig in samenspraak met het ESG-team, voor iedere investerings beslissing de materiële ESG-risico s. Van de ruim honderd grootste posities blijken in 14 procent (12 bedrijven) van de gevallen de ESG-risico s significant tot groot te zijn. In 47 procent (40 bedrijven) van de gevallen zijn deze risico s gemiddeld en voor 38 procent (33 bedrijven) zijn de risico s op milieu-, sociaal en governance gebied laag. Hoewel ESG-overwegingen niet altijd doorslaggevend zijn, beïnvloeden deze wel de mate van vertrouwen in investerings voorstellen. Dat vertrouwen heeft een sterke impact op onze beleggings beslissingen. Hieronder beschrijven wij enkele relevante beslissingen en situaties uit 2012: Ondanks gunstige financiële vooruitzichten heeft slecht inzicht in de veiligheids- en milieuprestaties van een oliebedrijf de doorslag gegeven om onze aandelen positie niet verder uit te bouwen. Na intensieve gesprekken met een elektriciteitsproducent over onze twijfels over de kwaliteit van het bestuur en de beperkte mogelijkheden om de CO 2 - uitstoot te reduceren, hebben wij ons aandeel in de onderneming teruggebracht. Het ESG-team maakte een uitgebreide analyse van de ESG-strategie en prestaties van een onderneming in de olie-en gasindustrie. We hebben met de onderneming onze bevindingen besproken tijdens een telefonische conferentie en later nog een keer onze zorgen over de ESG-prestaties overgebracht via een brief aan de CEO. Pas als we substantiële verbeteringen op ESG-gebied zien, zullen we ons aandeel in het bedrijf vergroten ondanks goede financiële vooruitzichten. Na een intensieve periode van engagement met een olie- en gasonderneming hebben we meer vertrouwen gekregen in de veiligheidsmaatregelen en het risicomanagement. Het gegroeide vertrouwen heeft ertoe geleid dat we een groter aandelen belang in de onderneming hebben genomen.

15 18 ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012 Een onderneming actief in de dienstverlening aan de olie-industrie werd geconfronteerd met beschuldigingen over omkoping en corruptie. Wij hebben onze belegging in dat bedrijf verkleind en ons belang in een vergelijkbaar bedrijf met aantoonbaar betere prestaties ter voorkoming van omkoping en corruptie vergroot Global emerging market strategie Binnen de global emerging market -strategie belegt ABP in circa 385 bedrijven in de regio s Oost-Europa, Afrika, Latijns Amerika en Azië. Deze strategie legt tegelijkertijd nadruk op een gebalanceerde landenselectie. Om te bepalen welk gewicht een land in de portefeuille moet krijgen, gebruiken we een model met macro-economische en financiële risico s evenals ESGindicatoren. In deze strategie is de analyse van ESGfactoren in relatie tot een land en/of een onderneming een vast onderdeel van het beleggingsproces voor grote of strategische beleggingen. Het uitvoeringsbedrijf dat de beleggingen voor ABP beheert, doet dit in Azië vanuit het kantoor in Hongkong. Het heeft daar een specialist die ESG-analyses doet en de dialoog met bedrijven en beleidsmakers aangaat. Een interne analyse van de ESG-issues bij beursgenoteerde bedrijven in China, Zuid- Korea en Taiwan is aanleiding geweest om een dialoog te starten ter verbetering van hun corporate-governance -prestaties. Het afgelopen jaar is dan ook het meeste aandacht besteed aan de verbetering van het bestuur van beursgenoteerde ondernemingen in Azië. Incidenten in het kader van mensenrechtenschendingen hebben het afgelopen jaar significante media-aandacht gekregen, wat heeft gezorgd voor extra gevoeligheid voor onze argumenten en aanbevelingen tot verbetering bij ondernemingen met wie wij in gesprek waren. Hieronder geven we voorbeelden van ondernemingen in opkomende economieën die in 2012 extra aandacht van ons hebben gevraagd: Het afgelopen jaar is er uitgebreid contact geweest met het Zuid-Koreaanse Samsung Electronics over gezonde en veilige arbeidsomstandigheden en kinderarbeid. Een terugkerend onderwerp op de agenda was de zorg van ABP over de gebrekkige aandacht die Samsung had besteed aan zijn (voormalige) werknemers met leukemie en de nabestaanden van overleden werknemers die werkzaam waren bij een inmiddels gesloten productielijn. Wij zijn dan ook positief over het feit dat Samsung in 2012 een gebaar heeft gemaakt naar de getroffenen en met hen het gesprek aangaat. Ook spraken we met Samsung over arbeids omstandigheden in de productie keten. Samsung werkt met de Taiwanese toeleverancier Foxconn. Foxconn is regelmatig in het nieuws vanwege slechte arbeids omstandigheden. ABP heeft Samsung ook aangesproken op de arbeids omstandigheden bij alle fabrieken in China. Zo heeft de maatschappelijke organisatie China Labor Watch ontdekt dat bij een toeleverancier van Samsung sprake was van kinderarbeid. Nadat ABP contact heeft gezocht met de onderneming over de controle van de productieketen, heeft Samsung een persbericht gepubliceerd over haar standpunt op het gebied van kinder arbeid. Ook publiceerde Samsung een plan van aanpak om kinder arbeid in haar productie keten te voorkomen. In maart vorig jaar is een ESG-teamlid meerdere keren op bezoek geweest bij de Indiase vertegenwoordiging van POSCO. POSCO is een Zuid-Koreaans staalbedrijf dat zeven jaar geleden wilde beginnen aan de bouw van een staalfabriek in India. Het project van $ 12 miljard heeft deze vertraging onder meer opgelopen vanwege protesten van de lokale bevolking die zorgen heeft over de milieu schade die de staalfabriek mogelijk zal veroorzaken. Vanwege de protesten en het terugdraaien van de bouw vergunning door de National Green Tribunal van India is ABP in een intensieve dialoog met POSCO over de manier waarop de onderneming in India de staal fabriek wil vestigen. ABP benadrukt daarbij de noodzaak van een constructieve dialoog met de lokale bevolking. Vanwege deze lang slepende zaak is hebben een groep non gouvernementele organisaties (NGO s) een klacht ingediend bij het meldpunt van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling ) in drie OESO-lidstaten tegen POSCO en minderheidsaandeel houders in het bedrijf: ABP en het Noorse staats pensioen fonds NIBM. Wij bespreken deze klacht uitgebreider in hoofdstuk 6. Mahindra Mahindra is een Indiaas conglomeraat dat onder andere actief is in de automobiel industrie. Het bedrijf heeft in 2011 de noodlijdende Zuid- Koreaanse auto producent Ssangyong overgenomen en vervolgens een ingrijpende reorganisatie doorgevoerd die tot veel protesten van de ontslagen medewerkers hebben geleid. Het protest en een aantal zelfmoorden onder het ontslagen personeel was voor ABP aanleiding om een intensieve dialoog met de onderneming aan te gaan. Mahindra Mahindra heeft toegezegd een financiële tegemoet koming te zullen geven aan het ontslagen personeel.

16 19 ABP Verslag Verantwoord Beleggen Kwantitatieve strategieën Bij de kwantitatieve beleggingsstrategieën selecteren we op grond van statistische analyses bedrijven om in te beleggen. Dit gebeurt met behulp van modellen gebaseerd op financiële en statistische indicatoren. Dit heeft als voordeel dat de portefeuille managers op efficiënte wijze in een groot aantal bedrijven kunnen beleggen. Hoewel het hier gaat om meer dan 2500 ondernemingen is ABP zich bewust van de noodzaak van betrokken aandeelhouder schap. Een belangrijk onderdeel daarvan is het uitoefenen van stemrecht. Als er aanleiding toe is, gaan we ook de dialoog met de ondernemingen aan. Tegelijkertijd onderzoeken de kwantitatieve beleggingsexperts hoe zij ESG-indicatoren kunnen identificeren die een directe relatie met de financiële prestaties van beurs genoteerde bedrijven hebben. De eerste resultaten zijn hoopgevend, maar nader onderzoek is noodzakelijk. Gedetailleerde data is nodig en die moet verzameld worden in een vervolg onderzoek. Daarom zijn we vorig jaar een exclusieve strategische alliantie aangegaan met een extern onderzoeks bureau. Het doel van dit onderzoek is het vinden van zogenoemde verborgen risico s die nog niet door de markt in de prijs van het aandeel zijn verwerkt en waar ABP een financieel voordeel mee zou kunnen behalen. Vooral ESG-risico s zijn nog een onontgonnen terrein die niet altijd door de aandelen markt op juiste waarde geschat worden en daardoor niet verdisconteerd worden in de aandelen koers. Daarnaast worden ESG-risico s over het algemeen pas onderkend op het moment dat een incident in de media komt, wat consequenties kan hebben voor de aandelenkoers. De publieke reacties en de reacties in de financiële markten op dergelijke incidenten verschillen ook per incident. Reputatieschade die ondernemingen bij ESG-gerelateerde incidenten lopen, is moeilijk te meten en te kwantificeren. Op dit gebied ligt dus een relevante uitdaging voor zowel de markt als voor ABP. Ons kwantitatieve beleggings team zal daarom in 2013 met dit onderzoek verder gaan. ESG Dashboard Het ESG Dashboard is een nieuw instrument dat is ontwikkeld door het ESG-team in samenwerking met de portefeuillemanagers. Het biedt aan de portefeuille managers bij aandelen en vastrentende waarden de mogelijkheid om in één oogopslag een breed beeld te krijgen van een specifieke beursgenoteerde onderneming en haar prestaties op ESG-gebied. In het instrument komt informatie uit vijf verschillende interne en externe bronnen bij elkaar. Het ESG Dashboard geeft inzicht in het stemgedrag van ABP bij een bedrijf, de engagementactiviteiten van ABP met een onderneming en een analyse van drie onafhankelijke onderzoeksbureaus gespecialiseerd in ESG-strategie, -beleid en prestaties van ondernemingen. Portefeuillemanagers raadplegen dit instrument om zelf een inschatting van ESGrisico s te maken Staatsobligaties ABP belegt niet in staatsobligaties van tien specifieke landen. Dat zijn de landen waarvoor een wapenembargo van de VN Veiligheidsraad van kracht is (zie 3.1). Met Sustainalytics, een onderzoeks bureau op het gebied van duurzaamheid, is een speciaal instrument ontwikkeld dat ABP een goed inzicht geeft in ESGgerelateerde risico s van nagenoeg alle landen van de wereld. Dit effectieve instrument wordt gebruikt om land/regio specifieke analyses te maken, waardoor wij beter geïnformeerd kunnen beleggen in staats obligaties. Het instrument biedt in één oogopslag inzicht in het ESG-profiel van een land gebaseerd op macroeconomische informatie en 33 specifieke ESG-factoren op basis waarvan een vergelijking met landen in de regio kan worden gemaakt. Het instrument biedt een sterke basis voor het maken van beleggings keuzes in staats obligaties maar wordt ook gebruikt bij andere beleggings strategieën waar een landen risico van toepassing is. 4.2 Vastrentende waarden ABP verstrekt leningen aan overheden en bedrijven in de vorm van staatsobligaties en bedrijfs obligaties. Portefeuille managers en het ESG-team beoordelen de financiële en ESG-risico s van deze vastrentende waarden. Per beleggings categorie binnen de vastrentende waarden leggen wij hieronder uit hoe wij ons verantwoord beleggings beleid in de beleggingsprocessen integreren Bedrijfsobligaties Binnen de bedrijfsobligatieportefeuilles maakt ABP analyses van diverse sectoren in uiteenlopende regio s. Daarbij worden relevante ESG-issues en duurzaamheid prestaties van bedrijven in kaart gebracht en meegenomen in beleggings beslissingen. Uit gezamenlijke besprekingen met portefeuillemanagers voor aandelen, waarin de belangrijkste sectorale ontwikkelingen doorgenomen zijn,

17 20 ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012 concludeerden wij dat de relevantie van ESG-factoren per beleggingscategorie aanzienlijk kan verschillen. Een ESG-factor kan bijvoorbeeld de prijsontwikkeling van een aandeel beïnvloeden en tegelijkertijd nauwelijks effect hebben op de kredietwaardigheid van het bedrijf. Toch kunnen ESG-factoren ook specifiek voor bedrijfsobligaties relevant zijn. In 2011 hebben we aangekondigd dat de integratie van ESG-analyses in het beleggingsproces van bedrijfsobligaties verder zou verbeteren en dat doel is bereikt. Zo namen de kredietanalisten voor energiesectoren deel aan periodieke bijeenkomsten van het ESG-team en van de managers van de aandelenportefeuilles om de belangrijkste ontwikkelingen onder de aandacht te brengen en de prioriteiten voor nader ESG-onderzoek en engagement gezamenlijk te bepalen. Daarnaast zijn twee instrumenten ontwikkeld waarmee portefeuillemanagers en analisten op eenvoudige wijze inzicht kunnen verwerven in de ESG-prestaties van bedrijven. Eén van die instrumenten is het eerder genoemde ESG Dashboard. Het andere instrument is het ESG Company Risk Comparison Profile dat het afgelopen jaar met dataleverancier Bloomberg is ontwikkeld. Dit instrument biedt inzicht in de trendmatige ontwikkelingen zoals vijf achtereenvolgende jaren energieverbruik, CO2-emissies en bijvoorbeeld het aantal (dodelijke) ongelukken in bepaalde sectoren. Hiermee kunnen we specifieke bedrijven toetsen aan relevante trends en daaruit conclusies trekken over hun ESG-prestaties. Tegelijkertijd maakt dit instrument het mogelijk om deze prestaties te vergelijken met sector- of branchegenoten Voor inflatie gecorrigeerde leningen ESG-risico s en -kansen wegen ook mee in onze inflatie gecorrigeerde leningen aan bedrijven. Dergelijke leningen houdt ABP lang in de portefeuille om het vermogen tegen inflatie te beschermen. Dit betekent wel dat we de potentiële ESG-risico s op de lange termijn goed in kaart willen brengen voordat we zulke leningen aangaan. Als Nederlands pensioenfonds luisteren we goed naar onze lokale stakeholders en zijn we in voortdurend gesprek met het maatschappelijk middenveld in Nederland. Daar waar mogelijk willen we bijdragen aan de specifieke belangen van onze stakeholders aan het thuisfront. Daarom spelen we graag in op de beleggingskansen in Nederland, mits deze voldoen aan zowel onze duurzaamheidscriteria als aan onze risico-rendement vereisten. Myanmar In 2012 heeft een van de leden van het ESGteam een bezoek gebracht aan Myanmar Burma). Er vonden belangrijke politieke ontwikkelingen plaats zoals het vrijlaten van oppositie leider Aung San Suu Kyi en vervolgens haar verkiezing in het parlement van Myanmar en de voortgaande democratisering. Daarom vond ABP het belangrijk om contacten te leggen met diverse betrokkenen in het land. Tijdens het bezoek is gesproken met deskundigen, mensen rechten verdedigers, nationale en internationale bedrijven actief in land. De toenemende openheid van het land naar de buitenwereld zorgt voor veranderingen die invloed kunnen hebben op de manier waarop beleggings risico s in Myanmar worden beoordeeld. Beleggingen in Myanmar werden tot op heden doorgaans bestempeld als zeer risicovol met betrekking tot potentiële ESG-incidenten. Dergelijke incidenten zouden de reputatie van ABP kunnen schaden. ABP is van mening dat het reputatie risico van beleggingen in Myanmar kleiner is geworden dan bijvoorbeeld drie jaar geleden en de vooruitzichten lijken gunstig. We zijn dan ook voorzichtig positief over mogelijkheden voor bedrijven en bevolking. Terwijl de politieke situatie is veranderd, blijven economische en sociale omstandigheden onwenselijk. De conflicten in de grensstreken en de grote armoede en slechte arbeids omstandigheden, gebrekkige veiligheid op de werkvloer, corruptie en omkoping vormen een bron van zorg. Daarnaast is het de vraag of het verantwoord is om nu al in het land te beleggen aangezien de wetgeving en -handhaving nog zwak is. Ook heeft Aung San Suu Kyi buitenlandse investeerders afgeraden om in de energiesector te investeren omdat beleggers dan een joint venture zouden moeten sluiten met het olie staatsbedrijf MOGE. De ondernemingen waar wij in beleggen die activiteiten ontplooien in Myanmar worden nauw door ons gemonitord. Dat doen wij niet alleen vanwege de politieke risico s maar ook omdat wij van bedrijven verwachten dat zij zich houden aan de Global Compact Principes van de Verenigde Naties.

18 21 ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012 N33 ABP heeft vorig jaar het initiatief genomen voor een uniek beleggingsproject: het financieren van de verbreding en het onderhoud van de rijksweg N33 tussen Assen en Zuidbroek. Het is voor het eerst dat een Nederlands pensioenfonds een lening heeft verstrekt aan een infrastructureel project in Nederland. Het project N33 is een typisch voorbeeld van een publiek-private-samenwerking (PPS). De overheid heeft de opdracht voor het verbreden en onderhouden van de weg gegeven aan een bouwbedrijf (Koninklijke BAM Groep). Het project krijgt van ABP een lening van ongeveer 80 miljoen en ABP krijgt hiervoor een rentevergoeding met een inflatiecorrectie. Voor ABP is het voordeel dat de financiering van de N33 een langjarige belegging is met een beperkt risico. Dat is aantrekkelijk voor een pensioenfonds dat er naar streeft om het pensioenvermogen tegen inflatie te beschermen en de koopkracht van de gepensioneerden op peil wil houden. Inflatie gekoppelde leningen worden op dit moment voornamelijk verstrekt aan geselecteerde ondernemingen, infrastructuur projecten en/of vastgoed. Door een goede interne afstemming van de diverse beleggings portefeuilles, wordt een concentratie van risico s of onderlinge concurrentie in de portefeuille voorkomen. Beleggen in Nederland In 2012 is er publiekelijk opnieuw veel gesproken over de rol van Nederlandse pensioen fondsen bij het oplossen van financiële knelpunten bij o.a. hypotheken, het midden- en klein bedrijf en investeringen in infra structuur. ABP heeft een bijdrage geleverd aan het debat met een eigen seminar over beleggen in Nederland. Daarnaast neemt ABP deel aan gesprekken met de verschillende betrokken ministeries over de noodzakelijke investeringen in Nederland. Daar leggen we regelmatig uit dat pensioen fondsen niet zomaar hun vermogen kunnen beleggen als de overheid of het maatschappelijk middenveld dat vraagt. Het geld is immers niet van het ABP, maar van alle pensioengerechtigden en toekomstige begunstigden die elke maand voor hun pensioen sparen. Zij mogen van ABP verwachten (en dat moeten wij ook volgens de wet) dat wij verantwoordelijk en prudent met hun geld omgaan. Dat wil niet zeggen dat ABP wegloopt voor de mogelijkheden en kansen om in Nederland te beleggen. ABP wil juist graag beleggen in Nederland. Wij beleggen echter alleen onder dezelfde voorwaarden waarop alle minder liquide beleggingen worden beoordeeld: een laag krediet risico en een aanvaardbaar rendement. Tegelijkertijd beleggen wij in projecten met bewezen technologieën, zoals windmolen parken, en moeten de beleggingen een zekere omvang hebben. Daarnaast is het belangrijk om te benadrukken dat een goed beleggingsbeleid gebaseerd is op diversificatie. Dat betekent dat het vermogen van ABP zoveel mogelijk over diverse landen en markten in de wereld verspreid belegd wordt. Daarmee worden financiële concentratie risico s beperkt. Diversificatie is een essentieel onderdeel van prudent beleggen en is de belangrijkste reden dat wij niet slechts in één land kunnen beleggen. Vanwege onze lange termijndoelstellingen belegt ABP graag in projecten met een aan de Nederlandse inflatie gebonden rendement. In Nederland zijn de partijen die krediet nodig hebben doorgaans terughoudend in het verstrekken van dergelijke inflatie gekoppelde producten. Dat is jammer, omdat het beleggen in Nederlandse leningen daardoor aantrekkelijker zou worden. In het buitenland Verenigd Koninkrijk, Italië, Duitsland hebben overheden, bedrijven en andere beleggers daar al ervaring mee en werkt het goed. ABP hoopt dat de ervaring met de N33 zal leiden tot meer inflatie gekoppelde leningen voor infrastructurele en mogelijke andere projecten in Nederland. 4.3 Overige duurzame beleggingen ABP is voortdurend op zoek naar investeringsmogelijkheden die een duurzame maatschappelijke ontwikkeling kunnen ondersteunen en bespoedigen. Dat doen we omdat we willen bijdragen aan een betere wereld die voor de generaties van nu en van de toekomst een goede kwaliteit van leven kan bieden. Deze beleggingen moeten naast het bieden van een maatschappelijk gewin ook in lijn zijn met onze financiële rendementsverwachtingen. We beleggen in activiteiten die oplossingen bieden voor bijvoorbeeld klimaat verandering, water schaarste

19 22 ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012 en water overvloed, vervuiling en verlies van leefgebieden en diersoorten. Tevens zijn wij geïnteresseerd in beleggingen die bijdragen aan de ontwikkeling van mensen en landen in armoede en gebrekkige economische en sociale omstandigheden. Wij streven altijd naar een aantrekkelijk financieel rendement, maar beleggingen worden door ons vooral op waarde geschat als ze een duidelijke bijdrage leveren aan de oplossing van een sociaal- en/of milieu probleem. Dat betekent dat wij kritisch kijken naar ondernemingen en sectoren en hun prestaties op duurzaamheid gebied. Van de totale beleggingsportefeuille van ABP is 23% van het vermogen belegd in illiquide beleggingscategorieën. Deze beleggingen kwalificeren zich als illiquide omdat ze niet op de beurs verhandeld worden. Daarbij komt dat deze beleggingen ook vaak voor een lange periode worden aangegaan en hogere eenmalige investerings waarden hebben. Het is belangrijk dat daarvoor grote financiële risico s vermeden of verkleind worden. Daarnaast wegen risico s op het gebied van milieu, klimaat verandering en sociale omstandigheden bij dit soort beleggingen zwaar mee. Om deze reden is een ESG-analyse en goedkeuring van het ESG-team een standaard onderdeel van het beleggings proces. De ESG-beoordeling is een zeer belangrijk element van nieuwe beleggings voorstellen. Zo komt het voor dat een belegging niet doorgaat vanwege ESG-issues, of dat beleggingen alleen onder specifieke duurzaamheidsvoorwaarden door het ESG-team worden goedgekeurd Vastgoed ABP is een grote belegger in vastgoed. Onze portefeuille van beurs genoteerd en niet-beurs genoteerd vastgoed omvat ongeveer 10 procent van de totale beleggingsportefeuille. Dat betekent dus dat wij ongeveer 28 miljard (per eind 2012)in vastgoed beleggen. Deze beleggingen omvatten vaak grote belangen van meestal meer dan 5 procent tot soms wel 50 procent van het fonds of de onderneming waarin we beleggen. Omdat de vastgoed sector een groot verbruiker van natuurlijke hulp bronnen is, hebben we veel geïnvesteerd in het analyseren en verbeteren van de milieu prestaties van de vastgoed beleggingen in onze portefeuille. Uit onderzoek is gebleken dat meer duurzaam vastgoed en betere milieu prestaties (bijvoorbeeld in de vorm van lager energie verbruik en een lagere CO 2 -uitstoot) in de vastgoed sector tot betere rendementen en lagere risicoprofielen van de beleggingen kunnen leiden. Ons initiatief voor het ontwikkelen van de Global Real Estate Sustainability Benchmark (GRESB) in 2009 is uitgegroeid tot de toonaangevende wereldwijde duurzaamheidsbenchmark voor vastgoedbeleggingen. Met een startpositie van 3 mondiale institutionele beleggers wordt GRESB nu gesteund door meer dan 40 beleggers en ondersteund door alle grote regionale vastgoedassociaties zoals de European Public Real Estate Assocciaton (EPRA) en de Amerikaanse National Association of Real Estate Investment Trusts (NAREIT) 1. Daarnaast neemt het aantal private vastgoedfondsen en beursgenoteerde vastgoedbedrijven die meedoen aan het jaarlijkse onderzoek toe. Aan de GRESB-survey deden in respondenten mee, tegen 340 in Jaarlijks worden de bestaande vastgoedbeleggingen van ABP met behulp van de GRESB-benchmark gescreend op milieuprestaties op het gebied van energieverbruik, waterverbruik, afvalniveaus en CO2-uitstoot. Op basis van de uitkomsten van deze screening gaan we met betrokkenen in overleg om de duurzaamheidprestaties van de portefeuille te verbeteren. Op het gebied van duurzaamheid, uitgedrukt in een GRESB-score, presteert onze vastgoedportefeuille (van bijna 200 vastgoedbeleggingen) beter dan de benchmark (van 443 vastgoedbeleggingen). Kortom, onze vastgoedportefeuille bevat vastgoedfondsen en beursgenoteerde vastgoedbedrijven die relatief beter scoren dan het gemiddelde van de GRESB-benchmark. De toetsing aan GRESB is een verplicht onderdeel van het zogenoemde due diligenceproces (gedegen onderzoeksproces) van de beleggingen in de strategische vastgoedportefeuille. Binnen dat proces dienen externe vastgoed(fonds)managers en vastgoedondernemingen de online GRESBsurvey in te vullen. Het jaarlijkse GRESB-onderzoek wordt gebruikt om de duurzaamheidprestaties van vastgoedbeleggingen te meten, te blijven volgen en, waar nodig, bij te sturen door het voeren van een actieve dialoog met het management. Alle nieuwe vastgoedbeleggingen binnen de strategische vastgoedportefeuille moeten binnen een periode van twee jaar beter scoren dan het gemiddelde van hun GRESB vergelijkingsgroep. De vergelijkingsgroep is zo opgesteld dat een vastgoedfonds of beursgenoteerd vastgoedbedrijf alleen vergeleken wordt met andere vastgoedfondsen en beursgenoteerde vastgoedbedrijven opererend in dezelfde regio en zelfde vastgoedsectoren (winkels, kantoren en logistiek vastgoed bijvoorbeeld). 1 Meer informatie over GRESB en andere organisaties die deelnemen, kunt u vinden op

20 23 ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012 In 2012 is uit naam van GRESB met 241 managers van beurs genoteerde vastgoedondernemingen en nietbeurs genoteerde vastgoedfondsen over hun prestaties gecorrespondeerd. In 2011 waren dat 171 bedrijven. De fondsen en bedrijven krijgen hiermee inzicht in hun scores in verhouding tot diverse vergelijkingsgroepen. Tevens krijgen zij advies over een stappenplan voor de verbetering van hun duurzaamheidprestaties. Power Partners 2. Dit is een infrastructuur fonds met een vermogen van 500 miljoen dat investeert in projecten voor opwekking van duurzame energie in West-Europa. Het fonds belegt in duurzame energie projecten die werken met bewezen technologieën, zoals windparken op land en kleine waterkracht centrales. In 2012 is geïnvesteerd in drie windparken en in 14 operationele waterkracht projecten Infrastructuur De infrastructuurportefeuille is sinds de opzet ervan in 2004 flink gegroeid. ABP belegt momenteel bijna 2 procent van zijn beleggingen in infrastructuur. We beleggen in wegen, (openbaar) vervoersnetwerken, water, energie opwekking, transmissieen distributie netwerken, communicatie en havens. Diverse infrastructuur beleggingen die aan onze risico-rendements doelstellingen bijdragen, helpen tegelijkertijd ook bij de aanpak van belangrijke sociale of milieu-uitdagingen, zoals de strijd tegen klimaatverandering. Hiertoe behoren onder meer beleggingen in duurzame energie, drink- en afval water zuivering, afval verwerking, scholen en ziekenhuizen. Direct en indirect via onze externe fonds managers zetten we beleggings projecten op die in deze twee opzichten waarde toevoegen. Van de vele beleggings voorstellen die worden gescreend, leidt lang niet ieder voorstel tot een investering. We stellen immers strenge voorwaarden aan het risico-, rendements- en duurzaamheids profiel van iedere belegging. De portefeuille van duurzame en maatschappelijk verantwoorde beleggingen groeit gestaag. Hieronder beschrijven we een aantal voorbeelden. Duurzame energie Beleggingen in duurzame energie (wind-, zonne-, bioen waterkracht energie) zijn doorgaans erg interessant voor onze infrastructuur portefeuille, vooral vanwege de positieve milieue ffecten ervan. Bij duurzame energie is echter sprake van continu veranderende regelgeving en beleid op zowel nationaal als internationaal niveau. Daarom letten we bij duurzame energieprojecten specifiek op zogenoemde regelgevings risico s die van invloed kunnen zijn op onze beleggingen. Daarnaast analyseren we technologie risico s, omdat de technieken voor duurzame energie winning zich snel ontwikkelen. Recent hebben we ons gecommitteerd aan een belegging van 100 miljoen in HgCapital Renewable Afval ABP heeft een relatief groot belang in het Italiaanse afvalbedrijf Herambiente. Het is een onderdeel van de Hera Group, waarvan ABP ook aandelen in portefeuille heeft. Herambiente is een prominent afvalbedrijf in Italië en actief in de totale keten van afval verwerking in het noorden van het land. Van de 80 afvalverwerkingsinstallaties heeft het bedrijf zeven zogenoemde energie uit afval centrales in beheer. Het streven is zoveel mogelijk afval te recyclen en te verwerken tot duurzame energie bronnen. Voor het afval dat overblijft of te gevaarlijk is, heeft het bedrijf de beschikking over elf stort plaatsen. ABP draagt met zijn beleggingen graag bij aan de ontwikkeling van duurzame energie bronnen en het terug dringen van de wereldwijde afvalmassa. Scholen Schoolgebouwen zijn ook aantrekkelijk om in te beleggen via een publiek-private-samenwerking (PPS). Deze samenwerkings vorm is in Nederland nog niet zo gebruikelijk, maar dat is die wel in bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Beleggingen in school gebouwen bevatten een beperkt risico en doorgaans een fatsoenlijk rendement. Daarnaast spreekt het voor zich dat de financiële bijdrage aan publieke scholing een maatschappelijke taak vervult die goed bij ons verantwoord beleggings beleid past. ABP heeft verschillende beleggingen in scholen en zieken huizen in de vorm van een publiek-private-samenwerking (PPS) Hedgefondsen ABP belegt indirect in diverse hedgefondsen. Deze beleggingen omvatten 4,5% van het belegd vermogen van ABP. Hedge fondsen zijn beleggingsfondsen die een grote verscheidenheid aan strategieën toepassen om rendementen op de financiële markten te behalen. In de nasleep van de financiële crisis is regelmatig kritiek geopperd vanuit de samenleving over de manier waarop hedgefondsen opereren. Onderwerp van dergelijke kritiek is veelal het gebrek aan transparantie van dergelijke fondsen, evenals een onverantwoorde risicolust en een gebrek aan prudent