Inhoudsopgave. 1. Voorwoord Kengetallen in Het verantwoord beleggen De uitvoering van het 12 verantwoord beleggenbeleid

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Inhoudsopgave. 1. Voorwoord 5. 2. Kengetallen in 2012 7. 3. Het verantwoord beleggen 8. 4. De uitvoering van het 12 verantwoord beleggenbeleid"

Transcriptie

1 Verslag verantwoord beleggen 2012

2 2

3 Inhoudsopgave 1. Voorwoord 5 2. Kengetallen in Het verantwoord beleggen 8 beleid van SPW 3.1 Doel van verantwoord beleggen De pijlers van het verantwoord beleggen beleid Integratie in beleggingsproces Dialoog met bedrijven en wet- en regelgevers (engagement) Uitsluitingbeleid SPW Actief gebruik aandeelhoudersrechten Corporate Governance Code Beleggen in duurzaamheid Communicatie over verantwoord beleggen Uitgangspunten van ons verantwoord beleggen beleid Uitsluitingen 31 december De uitvoering van het 12 verantwoord beleggenbeleid 4.1 Verantwoord beleggen in onze beleggingsstrategieën Beursgenoteerde aandelen Vastrentende waarden Voor inflatie gecorrigeerde leningen Vastgoed Infrastructuur Hedgefondsen Private Equity Commodities - Grondstoffen Invloed op kwaliteit van duurzaamheid en 16 ondernemingsbestuur Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen Dialoog en engagement Dialoog met markt, beleidsmakers en 19 maatschappelijk middenveld Rio Robuuste klimaatwetgeving Geïntegreerde bedrijfsrapportage OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen Europese voorstellen Bijdragen aan nationale en internationale consultaties Vooruitblik op

4

5 Voorwoord SPW hecht grote waarde aan verantwoord beleggen als onderdeel van de beleggingsfilosofie. In 2012 is het beleid maatschappelijk verantwoord beleggen gecontinueerd. Daarnaast hebben we in 2012 onze Investment beliefs vastgesteld, waarin nadrukkelijk aandacht is voor verantwoord beleggen. De Investment beliefs vormen de uitgangspunten voor het beleggingsbeleid van SPW. Bij het beheren van de pensioengelden van de Nederlandse woningcorporatiesector hebben wij oog voor mens, milieu en maatschappij. We willen als pensioenfonds een bijdrage leveren aan een betere maatschappij. En SPW heeft de visie dat bedrijven die zich inzetten voor een goed milieu en de ontwikkeling van de maatschappij, op lange termijn een beter resultaat zullen laten zien. Beter dan bedrijven die hier niet bewust mee omgaan. Dit jaar brengen we voor de tweede keer het verslag Verantwoord Beleggen uit. Hierin lichten wij ons beleid toe en leest u de verantwoording over onze beleggingen in het afgelopen jaar. De verantwoording in dit verslag is geschreven door onze vermogensbeheerder. Wij hebben het beheer van het vermogen en de uitvoering van het verantwoord beleggen beleid aan onze vermogensbeheerder uitbesteed. Wij hopen dat dit verslag u meer inzicht geeft in hoe wij de pensioengelden van de (oud-) werknemers van woningcorporaties beheren. Het bestuur van SPW 5

6 6

7 Kengetallen in 2012 Het percentage van aandelen- en obligatiebeleggingen dat op schendingen van de uitgangspunten van de Global Compact van de Verenigde Naties (VN) is beoordeeld: 100 procent. 100 Het aantal ondernemingen waarmee onze vermogensbeheerder in 2012 contact heeft gehad in het kader van de VN Global Compact: Het totaal aantal ondernemingen waarmee onze vermogensbeheerder in 2012 contact is geweest over milieubeleid, sociale en maatschappelijke factoren en goed ondernemingsbestuur is Het aantal aandeelhoudersvergaderingen in 2012 waarop is gestemd:

8 3. Het verantwoord beleggen beleid van SPW 3.1 Doel van verantwoord beleggen Verantwoord beleggen is voor SPW een manier om het risico- en rendementsprofiel van de portefeuille te verbeteren en tegelijkertijd bij te dragen aan duurzame ontwikkeling. We hebben het beleid verantwoord beleggen dat in 2011 is geformuleerd, in 2012 gecontinueerd. Daarom let onze vermogensbeheerder in het beleggingsproces niet alleen op de financiële prestaties van bedrijven, maar ook op de manier waarop bedrijven omgaan met het thema duurzaamheid en hoe zij omgaan met hun aandeelhouders of het beloningsbeleid van ondernemingen. Ook kijkt onze vermogensbeheerder naar de gevolgen van klimaatverandering. Daarnaast wordt nagegaan hoe gedrag van bedrijven maatschappelijke kwesties als mensenrechten en kinderarbeid beïnvloedt. Ook worden bedrijven bewust gemaakt over hoe hun handelen plaatselijke gemeenschappen raakt. Het beleid van SPW voor verantwoord beleggen heeft de volgende drie doelstellingen: 1. De risico/rendementsverhouding verbeteren; 2. Blijk geven van maatschappelijke verantwoordelijkheid; 3. Bijdragen aan de waarborging van de integriteit van de financiële markten. We zijn ervan overtuigd veel te kunnen bereiken door als aandeelhouder bedrijven te blijven uitdagen om hun duurzaamheidprestaties te verbeteren. Het aangaan van een dialoog met bedrijven (engagement) kan tot verandering leiden. We besteden daarom veel aandacht aan engagement. 3.2 De pijlers van het verantwoord beleggen beleid Het verantwoord beleggen beleid van SPW is gebaseerd op een aantal belangrijke pijlers. Hieronder leest u kort de belangrijkste pijlers. In paragraaf 3.10 worden deze pijlers nader toegelicht. Verantwoord beleggen maakt onderdeel uit van ons beleggingsproces. We gaan met bedrijven in gesprek zodat ze duurzamer worden en beter bestuurd worden. We verwachten van bedrijven dat zij handelen volgens de internationale regelgeving. We investeren niet in overheidsobligaties van landen waarvoor een VN-veiligheidsraad wapenembargo van kracht is. We gebruiken actief onze rechten als aandeelhouder. We maken ons sterk voor goede regelgeving over duurzaamheid en goed bedrijfsbestuur. We zoeken actief naar aantrekkelijke duurzame beleggingen. We dragen ons verantwoord beleggen beleid actief uit. 3.3 Integratie in beleggingsproces Ons verantwoord beleggen beleid is in de gehele portefeuille geïmplementeerd en omvat alle beleggingscategorieën. Voor alle beleggingscategorieën van SPW is geformuleerd op welke wijze ESG-aspecten in het beleggingsproces zijn geïntegreerd. Hiervoor gebruikt het fonds de informatie van gespecialiseerde onderzoeksinstellingen, niet-gouvernementele organisaties en andere bronnen. ESG staat voor Environmental, Social en Governance. ESG-apsecten zijn overwegingen met betrekking tot milieu (Environmental), maatschappij (Social) en goed ondernemingsbestuur (Governance). Wij zijn ervan overtuigd dat betere investeringsbeslissingen gemaakt kunnen worden door systematisch ESG-aspecten te betrekken in onze beleggingsprocessen. Onze vermogensbeheerder licht regelmatig de volledige aandelenen bedrijfsobligatieportefeuilles door op bedrijven die de VN Global Compact uitgangspunten niet naleven, of die op een andere manier bij tegenstrijdige zaken betrokken zijn. Desbetreffende bedrijven worden direct aangesproken. In de beleggingsbeslissingen worden duurzaamheidsprestaties van ondernemingen meegewogen. Voorstellen voor grote beleggingen in niet beursgenoteerde ondernemingen worden vooraf eerst beoordeeld op maatschappelijke en milieugevolgen. Een onvoldoende beoordeling kan een reden zijn om van belegging af te zien. Van externe partijen verlangen we dat ze passend ESG-beleid kunnen aantonen en regelmatig verslag uitbrengen over de prestaties. Global Compact is een initiatief van de Verenigde Naties (VN) om bedrijven, vakbonden, maatschappelijke organisaties en VN-organisaties te verbinden. Global Compact wil een bijdrage leveren aan maatschappelijk verantwoord ondernemen en helpt het bedrijfsleven bij het realiseren van daaraan gerelateerde doelstellingen. Global Compact heeft tot doel tien principes op het gebied van mensenrechten, arbeidsomstandigheden, milieubescherming en corruptiebestrijding te bevorderen. Wereldwijd hebben 7000 ondernemingen zich aan de Global Compact en het naleven van de doelstellingen verbonden. 8

9 3.4 Dialoog met bedrijven en wet- en regelgevers (engagement) De belangrijkste standaarden van de VN ten aanzien van mensenrechten, arbeid, milieu en corruptie zijn vastgelegd in de Global Compact. We wensen niet te beleggen in bedrijven die handelen in strijd met de uitgangspunten van de Global Compact. Als er aanwijzingen bestaan dat bedrijven zich niet houden aan de Global Compact, dan gaat onze vermogensbeheerder met deze bedrijven de dialoog aan. Om een boodschap kracht bij te zetten, wordt hierin vaak samengewerkt met andere beleggers. SPW wil niet beleggen in ondernemingen met activiteiten die door de Nederlandse wetgeving of het internationale recht verboden zijn. Daarom beleggen we niet in bedrijven die betrokken zijn bij de productie van landmijnen, clustermunitie of chemische en biologische wapens of in kernwapens daar waar in strijd met het Non Proliferatieverdrag. Nederlandse financiële instellingen mogen vanaf 1 januari 2013 bij Nederlandse wet niet meer beleggen in bedrijven die clustermunitie produceren, verkopen en/of verspreiden. Het verbod geldt voor directe en aantoonbare beleggingen in ondernemingen. Dat geldt dus ook voor SPW. Als bedrijven in strijd met het Global Compact blijven handelen en niet laten blijken hun praktijken aan te willen passen, dan sluit SPW deze bedrijven uit. Ook met bedrijven die het Global Compact niet schenden, kan SPW de dialoog aangaan om het risico- en rendementsprofiel van het bedrijf of de impact op mens en milieu te verbeteren. Gesprekken met bedrijven zijn slechts één manier om duurzaamheid en bescherming van aandeelhoudersrechten te verbeteren. Wet- en regelgevers die voor de hele markt de standaard bepalen op het gebied van duurzaamheid en aandeelhoudersrechten, zijn ook een belangrijke gesprekspartner. Onze vermogensbeheerder spreekt regelmatig met wet- en regelgevers over duurzaamheid en aandeelhoudersrechten. Ook draagt het fonds bij aan het ontwikkelen van normen met als doel de integriteit van financiële markten op de lange termijn te verbeteren. 3.5 Uitsluitingbeleid SPW SPW kan bedrijven uitsluiten op basis van twee gronden: Bedrijven die direct betrokken zijn bij de fabricage van producten die door Nederlandse en internationale wetgeving verboden zijn; Bedrijven die in strijd (blijven) handelen met de uitgangspunten van de Global Compact van de VN en niet laten blijken hun praktijken aan te willen passen door met onze vermogensbeheerder een dialoog aan te gaan. In gesprekken met bedrijven maakt onze vermogensbeheerder duidelijk welke normen wij hanteren. We beleggen niet in bedrijven die direct betrokken zijn bij de fabricage van antipersoon-landmijnen, clusterbommen, chemische of biologische wapens of kernwapens die in strijd met het Non Proliferatieverdrag worden geproduceerd. Tevens investeren we niet in overheidsobligaties van landen waarvoor een wapenembargo van de VN Veiligheidsraad van kracht is. Dit betekent op dit moment dat we tien landen uitsluiten: Somalië, Democratische Republiek Congo, Soedan, Noord-Korea, Iran, Libië, Ivoorkust, Irak, Liberia en Eritrea. 3.6 Actief gebruik aandeelhoudersrechten Aan beleggingen in beursgenoteerde aandelen zijn managementrisico s verbonden. Dit zijn risico s als gevolg van verkeerde beslissingen of onjuist beleid door het bedrijfsbestuur. Het beleid van SPW voor goed bestuur is erop gericht om onze belangen als aandeelhouder te beschermen en invulling te geven aan onze verantwoordelijkheid als aandeelhouder. Onze activiteiten omvatten onder meer: stemmen op aandeelhoudersvergaderingen; steunen of opstellen van aandeelhouderresoluties; gesprekken met bedrijfsbesturen over bestuurssamenstellingen; beloningen en andere zaken; gesprekken met regelgevers; en het verhalen van schade. Op aandeelhoudersvergaderingen in Nederland is onze vermogensbeheerder regelmatig persoonlijk vertegenwoordigd. Elders in de wereld stemmen we meestal via een elektronisch stemsysteem of wordt een andere institutionele belegger of een extern bureau gevolmachtigd om namens SPW het woord te voeren. Voor afzonderlijke bedrijven wordt het stemgedrag bepaald op basis van externe adviezen en in samenspraak met corporate governancespecialisten. Als onze vermogensbeheerder het met bepaalde voorstellen van een bedrijf oneens is, dan wordt zo veel mogelijk het gesprek aangegaan om onze standpunten toe te lichten. Over het algemeen blijken bedrijven daarvoor open te staan en soms worden als gevolg daarvan agendapunten herzien of zelfs ingetrokken. 3.7 Corporate Governance Code Als institutionele belegger leeft SPW de Nederlandse Corporate Governance Code na. Deze bevat principes en bepalingen over goed bedrijfsbestuur. We kiezen ervoor om op één punt af te wijken van wat de code aanbeveelt: best practice bepaling IV 4.4. Daarin worden beperkingen voorgesteld bij de uitoefening van het 9

10 agenderingsrecht. Beperkingen dus van het recht dat aandeelhouders hebben om schriftelijk te vragen om behandeling van een onderwerp in de aandeelhoudersvergadering. Onze vermogensbeheerder conformeert zich niet bij voorbaat aan deze bepaling. Van geval tot geval wordt bekeken wat het beste aansluit bij de belangen van ons fonds. 3.8 Beleggen in duurzaamheid Beleggingskansen die ook maatschappelijke en milieuproblemen helpen oplossen, zoals armoede in ontwikkelingslanden en klimaatverandering, zijn zeer belangrijk voor ons. Zo heeft SPW beleggingen in waterkrachtcentrales in Azië en belegt zij in windenergie in Europa. 3.9 Communicatie over verantwoord beleggen Op kwartaalbasis publiceren we een overzicht van de (aandelen) portefeuille op de website om transparant te zijn over het beleid en de uitvoering. De volledige lijst van aandelenbeleggingen wordt gepubliceerd met een vertraging van één kwartaal. We willen belanghebbenden namelijk wel inzicht geven, maar geen waardevolle informatie geven aan andere marktpartijen. Daarnaast brengt SPW jaarlijks een verslag verantwoord beleggen uit waarin wordt uitgelegd hoe het fonds in het betreffende jaar met verantwoord beleggen is omgegaan Uitgangspunten van ons verantwoord beleggen beleid 1. Verantwoord beleggen is een integraal onderdeel van het beleggingsproces van SPW. Aandeelhoudersrechten, milieu- en sociale aspecten worden meegenomen in onze investeringsbeslissingen. Onderzoek op het gebied van duurzaamheid of aandeelhoudersrechten kan leiden tot de beslissing om een bepaalde belegging niet te doen, af te stoten of de omvang ervan te veranderen. 2. Onze vermogensbeheerder gaat de dialoog aan met bedrijven om duurzaamheid en goed bedrijfsbestuur te realiseren. In gesprekken met bedrijven maakt onze vermogensbeheerder duidelijk welke normen wij hanteren op het gebied van duurzaamheid en aandeelhoudersrechten. Om onze boodschap kracht bij te zetten, wordt vaak samengewerkt met andere beleggers. 3. We verwachten van bedrijven dat zij handelen met respect voor de uitgangspunten van de VN Global Compact en onze vermogensbeheerder verkoopt onze belangen als dialoog niet leidt tot verbetering. Ook beleggen we niet in producten die verboden zijn volgens de Nederlandse wet of internationale regelgeving. 4. Dit betekent dat wij niet investeren in bedrijven die direct betrokken zijn bij de productie van landmijnen, clustermunitie, afvuursystemen hiervoor en in chemische of biologische wapens. Ook sluiten wij bedrijven uit die betrokken zijn bij producten of diensten die in Nederland in brede kring als verwerpelijk worden beschouwd. In de VN Global Compact zijn de minimale normen voor bedrijven samengevat op het gebied van mensenrechten, arbeidsrechten, milieu en corruptie. We investeren niet in overheidsobligaties van landen waarvoor een VN-veiligheidsraad wapenembargo van kracht is. Deze embargo s worden opgelegd als handhavingsmaatregel teneinde schendingen van het internationale recht of mensenrechten te veroordelen. 5. We gebruiken actief onze rechten als aandeelhouder. Onze vermogensbeheerder stemt op de aandeelhoudersvergaderingen van bedrijven waarin we beleggen. 6. We maken ons nationaal en internationaal sterk voor betrouw - bare regelgeving om duurzaamheid en goed bedrijfsbestuur te verankeren. Onze vermogensbeheerder spreekt regelmatig met wet- en regelgevers over duurzaamheid en aandeelhoudersrechten. Ook dragen we bij aan de ontwikkeling van normen met als doel de integriteit van financiële markten op de lange termijn te verbeteren. 7. Onze vermogensbeheerder is actief op zoek naar aantrekkelijke beleggingen die duurzaamheid bevorderen. SPW investeert in alternatieve energie, schone technologieën en microkredieten en zoekt naar nieuwe mogelijkheden om te beleggen in dergelijke bijdragen aan duurzaamheid. 8. We dragen het verantwoord beleggen beleid actief uit om zo duurzaamheid en goed bedrijfsbestuur te bevorderen. Onze vermogensbeheerder werkt samen met andere beleggers om het effect van ons verantwoord beleggen beleid te vergroten. Onze vermogensbeheerder is actief in diverse (internationale) samenwerkingsverbanden. En we communiceren actief over onze activiteiten. 10

11 3.11 Uitsluitingen per 31 december 2012 Uitgesloten bedrijven: Bedrijf Land Grond voor uitsluiting Aerostar Roemenië Betrokkenheid bij clusterwapens Aeroteh Roemenië Betrokkenheid bij clusterwapens Aryt Industries Israël Betrokkenheid bij clusterwapens Ashot Ashkelon Israël Betrokkenheid bij clusterwapens BAE Systems Verenigd Koninkrijk Betrokkenheid bij clusterwapens General Dynamics Verenigde Staten Betrokkenheid bij clusterwapens Goodrich Corporation Verenigde Staten Betrokkenheid bij clusterwapens Hanwha Zuid-Korea Betrokkenheid bij clusterwapens IHI Corporation Japan Betrokkenheid bij clusterwapens Larsen and Toubro Ltd India Betrokkenheid bij clusterwapens L-3 Communications Verenigde Staten Betrokkenheid bij clusterwapens Lockheed Martin Corporation Verenigde Staten Betrokkenheid bij clusterwapens Norinco International Cooperation China Betrokkenheid bij clusterwapens Petrochina Corporation Ltd China Schending VN Global Compact Poongsan Corporation Zuid-Korea Betrokkenheid bij clusterwapens Poongsan Holdings Corporation Zuid-Korea Betrokkenheid bij clusterwapens Raytheon Company Verenigde Staten Betrokkenheid bij clusterwapens Singapore Technologies Engineering Singapore Betrokkenheid bij clusterwapens Tata Power Ltd India Betrokkenheid bij clusterwapens Textron Verenigde Staten Betrokkenheid bij clusterwapens Uitgesloten staatsobligaties van de volgende landen: Land Congo Eritrea Irak Iran Ivoorkust Liberia Libië Noord-Korea Soedan Somalië Grond voor uitsluiting Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad 11

12 4. De uitvoering van het verantwoord beleggen beleid SPW heeft het beheer van het vermogen en de uitvoering van het verantwoord beleggen beleid zoals gezegd uitbesteed aan een zogenaamde fiduciair vermogensbeheerder. Dit wil zeggen dat deze vermogensbeheerder niet per se het hele vermogen zelf belegt, maar ook managers selecteert voor de beoogde beleggingen en deze monitort en beoordeelt. Daarnaast adviseert de vermogensbeheerder over het strategische beleggingsbeleid. Hierna leest u de verantwoording van onze fiduciair vermogensbeheerder over Verantwoord beleggen in onze beleggingsstrategieën In de beleggingen van SPW weegt onze vermogensbeheerder de duurzaamheidsprestaties en de risico s mee. Hoe ESG-thema s een plek krijgen in de beleggingsbeslissingen verschilt per beleggingscategorie. De totale beleggingsportefeuille heeft de volgende onderdelen: We zoeken voortdurend naar investeringsmogelijkheden die aan duurzame ontwikkeling bijdragen. Wij willen door middel van beleggingen met een hoge duurzaamheidswaarde bijdragen aan een betere wereld. Deze investeringen moeten in lijn zijn met onze financiële rendementsverwachtingen. We investeren in activiteiten die bijdragen aan oplossingen voor bijvoorbeeld klimaatveranderingen, vervuiling, waterschaarste, verlies van leefgebieden en diersoorten, armoede en economische of sociale onderontwikkeling. Een belegging heeft pas een hoge duurzaamheidswaarde als deze een duidelijke bijdrage levert aan het oplossen van deze duurzaamheidsproblemen. Ondernemingen of sectoren die van duurzaamheidsuitdagingen of -trends profiteren zonder er daadwerkelijk iets aan te doen, rekenen we daar uiteraard niet toe Beursgenoteerde aandelen Onze vermogensbeheerder hanteert ten aanzien van beursgenoteerde aandelen verschillende strategieën. Elke strategie heeft een eigen stijl en eigen beleggingscriteria en processen. Daar is de analyse van ESG-factoren een belangrijk onderdeel van. De ESG-analyses zijn maatwerkactiviteiten waarbij intensief wordt samengewerkt tussen het ESG-team en de portefeuillemanagers. Deze samenwerking is in 2012 opnieuw waardevol gebleken voor de door onze uitvoeringsorganisatie beheerde portefeuilles. Wij zullen die samenwerking hieronder illustreren met gemaakte beleggingsbeslissingen en engagementactiviteiten. SPW hanteert als belangrijkste strategie voor beursgenoteerde aandelen de global emerging market -strategie. Hierbij beleggen we in circa 385 grote bedrijven in opkomende markten in Azië, Latijns Amerika, Oost-Europa en Afrika. Belegd vermogen per 31 december 2012 (in euro s) Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten Overige beleggingen Totaal Global emerging market strategie Binnen de global emerging market -strategie belegt SPW in circa 385 bedrijven in de regio s Oost-Europa, Afrika, Latijns-Amerika en Azië. In deze strategie is de analyse van ESG-factoren in relatie tot een land en/of een onderneming een vast onderdeel van het beleggingsproces voor grote of strategische beleggingen. Onze vermogensbeheerder doet dit voor de beleggingen in Azië vanuit het kantoor in Hongkong. Het heeft daar een specialist die ESG-analyses maakt en de dialoog met bedrijven en beleidsmakers aangaat. Een interne analyse van de ESG-issues bij beursgenoteerde bedrijven in China, Zuid- Korea en Taiwan is aanleiding geweest om een dialoog te starten ter verbetering van hun corporate governance -prestaties. Het afgelopen jaar is dan ook het meeste aandacht besteed aan de verbetering van het bestuur van beursgenoteerde ondernemingen in Azië. Incidenten in het kader van mensenrechtenschendingen hebben het afgelopen jaar media-aandacht gekregen. Dat heeft gezorgd 12

13 voor extra gevoeligheid voor onze argumenten en aanbevelingen tot verbetering bij ondernemingen met wie onze vermogensbeheerder in gesprek was. Hieronder geven we voorbeelden van ondernemingen in opkomende markten die in 2012 extra aandacht hebben gevraagd: Het afgelopen jaar is er uitgebreid contact geweest met het Zuid-Koreaanse Samsung Electronics over gezonde en veilige arbeidsomstandigheden en kinderarbeid. Een terugkerend onderwerp was de zorg over de gebrekkige aandacht die Samsung had besteed aan zijn (voormalige) werknemers met leukemie en de nabestaanden van overleden werknemers die werkzaam waren bij een inmiddels gesloten productielijn. Onze vermogensbeheerder is dan ook positief over het feit dat Samsung in 2012 een gebaar heeft gemaakt naar de getroffenen en met hen het gesprek aangaat. Ook sprak onze vermogensbeheerder met Samsung over arbeidsomstandigheden in de productieketen. Samsung werkt met de Taiwanese toeleverancier Foxconn. Foxconn is regelmatig in het nieuws vanwege slechte arbeidsomstandigheden. Samsung is ook aangesproken op de arbeidsomstandigheden bij alle fabrieken in China. Zo heeft de maatschappelijke organisatie China Labor Watch ontdekt dat bij een toeleverancier van Samsung sprake was van kinderarbeid. Nadat contact is gezocht met de onderneming over de controle van de productieketen, heeft Samsung een persbericht gepubliceerd over haar standpunt op het gebied van kinderarbeid. Ook publiceerde Samsung een plan van aanpak om kinderarbeid in haar productieketen te voorkomen. In maart vorig jaar is een ESG-teamlid meerdere keren op bezoek geweest bij de Indiase vertegenwoordiging van POSCO. POSCO is een Zuid-Koreaans staalbedrijf dat zeven jaar geleden wilde beginnen aan de bouw van een staalfabriek in India. Het project van $ 12 miljard heeft flinke vertraging opgelopen vanwege protesten van de lokale bevolking die zorgen heeft over de milieuschade die de staalfabriek mogelijk zal veroorzaken. Vanwege de protesten en het terugdraaien van de bouwvergunning door de lokale overheid in India is onze vermogensbeheerder in een intensieve dialoog met POSCO over de manier waarop de onderneming in India de staalfabriek wil vestigen. Daarbij wordt de noodzaak van een constructieve dialoog met de lokale bevolking benadrukt. Mahindra Mahindra is een Indiaas conglomeraat dat onder andere actief is in de automobielindustrie. Het bedrijf heeft in 2011 de noodlijdende Zuid-Koreaanse autoproducent Ssangyong overgenomen en vervolgens een ingrijpende reorganisatie doorgevoerd die tot veel protesten van de ontslagen medewerkers heeft geleid. Het protest en een aantal zelfmoorden onder het ontslagen personeel was voor SPW aanleiding om een intensieve dialoog met de onderneming aan te gaan. Mahindra Mahindra heeft toegezegd een financiële tegemoetkoming te zullen geven aan het ontslagen personeel Vastrentende waarden SPW verstrekt leningen aan overheden en bedrijven in de vorm van staatsobligaties en bedrijfsobligaties. Portefeuillemanagers en het ESG-team beoordelen de financiële en ESG-risico s van deze vastrentende waarden. Per categorie binnen de vastrentende waarden leggen wij hieronder uit hoe wij het verantwoord beleggen beleid in de beleggingsprocessen integreren Staatsobligaties SPW belegt niet in staatsobligaties van tien specifieke landen. Dat zijn de landen waarvoor een wapenembargo van de VN Veiligheidsraad van kracht is (zie 3.11). Met Sustainalytics, een onderzoeksbureau op het gebied van duurzaamheid, is een instrument ontwikkeld dat onze vermogensbeheer- der een goed inzicht geeft in ESG-gerelateerde risico s van nagenoeg alle landen van de wereld. Dit instrument wordt gebruikt om land/ regio specifieke analyses te maken, waardoor onze vermogensbeheerder beter geïnformeerd kan beleggen en de landenrisico s van haar beleggingen kan beoordelen. Het instrument biedt in één oogopslag inzicht in het ESG-profiel van een land gebaseerd op macro-economische informatie en 33 specifieke ESG-factoren op basis waarvan een vergelijking met landen in de regio kan worden gemaakt Bedrijfsobligaties Binnen de bedrijfsobligatieportefeuilles maakt onze vermogensbeheerder analyses van diverse sectoren in uiteenlopende regio s. Daarbij worden relevante ESG-issues en duurzaamheidprestaties 13

14 van bedrijven in kaart gebracht en meegenomen in beleggingsbeslissingen. Uit gezamenlijke besprekingen met portefeuillemanagers voor aandelen, waarin de belangrijkste sectorale ontwikkelingen doorgenomen zijn, is geconcludeerd dat de relevantie van ESGfactoren per beleggingscategorie aanzienlijk kan verschillen. Een ESG-factor kan bijvoorbeeld de prijsontwikkeling van een aandeel beïnvloeden en tegelijkertijd nauwelijks effect hebben op de kredietwaardigheid van het bedrijf. Toch kunnen ESG-factoren ook specifiek voor bedrijfsobligaties relevant zijn. In 2011 hebben we aangekondigd dat de integratie van ESG-analyses in het beleggingsproces van bedrijfsobligaties verder zou verbeteren en dat doel is bereikt. Zo namen de kredietanalisten voor energiesectoren deel aan periodieke bijeenkomsten van het ESG-team en van de managers van de aandelenportefeuilles om de belangrijkste ontwikkelingen onder de aandacht te brengen en de prioriteiten voor nader ESG-onderzoek en engagement gezamenlijk te bepalen. Daarnaast zijn instrumenten ontwikkeld waarmee portefeuillemanagers en analisten op eenvoudige wijze inzicht kunnen verwerven in de ESG-prestaties van bedrijven. Het andere instrument is het ESG Company Risk Comparison Profile dat het afgelopen jaar met dataleverancier Bloomberg is ontwikkeld. Dit instrument biedt inzicht in de trendmatige ontwikkelingen zoals vijf achtereenvolgende jaren energieverbruik, CO2-emissies en bijvoorbeeld het aantal (dodelijke) ongelukken in bepaalde sectoren. Hiermee kunnen specifieke bedrijven getoetst worden aan relevante trends en kunnen daaruit conclusies getrokken worden over hun ESG-prestaties. Tegelijkertijd maakt dit instrument het mogelijk om deze prestaties te vergelijken met sector- of branchegenoten Voor inflatie gecorrigeerde leningen Dit betreft beleggingen in de pool Alternative Inflation. Deze pool geeft voor inflatie gecorrigeerde leningen uit. N33 SPW heeft vorig jaar deelgenomen aan een uniek beleggingsproject: het financieren van de verbreding en het onderhoud van de rijksweg N33 tussen Assen en Zuidbroek. Het is voor het eerst dat Nederlandse pensioenfondsen een lening verstrekken aan een infrastructureel project in Nederland. Het project N33 is een typisch voorbeeld van een publiek-private-samenwerking (PPS). De overheid heeft de opdracht voor het verbreden en onderhouden van de weg gegeven aan een bouwbedrijf (Koninklijke BAM Groep). Het project krijgt van SPW een lening en SPW krijgt hiervoor een rentevergoeding met een inflatiecorrectie Vastgoed De vastgoedsector is een grootverbruiker van natuurlijke hulpbronnen. Daarom hebben we veel geïnvesteerd in het analyseren en verbeteren van de milieuprestaties van de vastgoedbeleggingen in onze portefeuille. Uit onderzoek is gebleken dat meer duurzaam vastgoed en betere milieuprestaties (bijvoorbeeld in de vorm van lager energieverbruik en een lagere CO2-uitstoot) in de vastgoedsector tot betere rendementen en lagere risicoprofielen van de beleggingen kunnen leiden. Het initiatief van onze vermogensbeheerder voor het ontwikkelen van de Global Real Estate Sustainability Benchmark (GRESB) in 2009 is uitgegroeid tot de toonaangevende wereldwijde duurzaam- Myanmar In 2012 heeft een van de leden van het ESG-team een bezoek gebracht aan Myanmar (Burma). Er vonden belangrijke politieke ontwikkelingen plaats zoals het vrijlaten van oppositieleider Aung San Suu Kyi, vervolgens haar verkiezing in het parlement van Myanmar en de voortgaande democratisering. Daarom vond onze vermogensbeheerder het belangrijk om contacten te leggen met diverse betrokkenen in het land. Tijdens het bezoek is gesproken met deskundigen, mensenrechtenverdedigers, nationale en internationale bedrijven actief in het land. De toenemende openheid van het land naar de buitenwereld zorgt voor veranderingen die invloed kunnen hebben op de manier waarop beleggingsrisico s in Myanmar worden beoordeeld. Beleggingen in Myanmar werden tot op heden doorgaans bestempeld als zeer risicovol met betrekking tot potentiële ESG-incidenten. Dergelijke incidenten zouden de reputatie van SPW kunnen schaden. Onze vermogensbeheerder is van mening dat het reputatierisico van beleggingen in Myanmar kleiner is geworden dan bijvoorbeeld drie jaar geleden en de vooruitzichten lijken gunstig. Onze vermogensbeheerder is dan ook voorzichtig positief over mogelijkheden voor bedrijven en bevolking. Terwijl de politieke situatie is veranderd, blijven economische en sociale omstandigheden onwenselijk. De conflicten in de grensstreken en de grote armoede en slechte arbeidsomstandigheden, gebrekkige veiligheid op de werkvloer, corruptie en omkoping vormen een bron van zorg. Daarnaast is het de vraag of het verantwoord is om nu al in het land te beleggen aangezien de wetgeving en -handhaving nog zwak is. Ook heeft Aung San Suu Kyi buitenlandse investeerders afgeraden om in de energiesector te investeren, omdat beleggers dan een joint venture zouden moeten sluiten met het oliestaatsbedrijf MOGE. De ondernemingen die activiteiten ontplooien in Myanmar en waar wij in beleggen worden nauw gemonitord. Dat doet onze vermogensbeheerder niet alleen vanwege de politieke risico s, maar ook omdat wij van bedrijven verwachten dat zij zich houden aan de Global Compact Principes van de VN. 14

15 heidsbenchmark voor vastgoedbeleggingen. Met een startpositie van 3 mondiale institutionele beleggers wordt GRESB nu gesteund door meer dan 40 beleggers en ondersteund door alle grote regionale vastgoedassociaties zoals de European Public Real Estate Assocciaton (EPRA) en de Amerikaanse National Association of Real Estate Investment Trusts (NAREIT) 1. Daarnaast neemt het aantal private vastgoedfondsen en beursgenoteerde vastgoedbedrijven die meedoen aan het jaarlijkse onderzoek toe. Aan de GRESB-survey deden in respondenten mee, tegen 340 in De toetsing aan GRESB is een verplicht onderdeel van het zogenoemde due diligenceproces (gedegen onderzoeksproces) van de beleggingen in de strategische vastgoedportefeuille. Binnen dat proces dienen externe vastgoed(fonds)managers en vastgoedondernemingen de online GRESB-survey in te vullen. Alle nieuwe vastgoedbeleggingen binnen de strategische vastgoedportefeuille moeten binnen een periode van twee jaar beter scoren dan het gemiddelde van hun GRESB vergelijkingsgroep. De vergelijkingsgroep is zo opgesteld dat een vastgoedfonds of beursgenoteerd vastgoedbedrijf alleen vergeleken wordt met andere vastgoedfondsen en beursgenoteerde vastgoedbedrijven opererend in dezelfde regio en zelfde vastgoedsectoren (winkels, kantoren en logistiek vastgoed bijvoorbeeld). In 2012 is uit naam van GRESB met 241 managers van beursgenoteerde vastgoedondernemingen en niet-beursgenoteerde vastgoedfondsen over hun prestaties gecorrespondeerd. In 2011 waren dat 171 bedrijven. De fondsen en bedrijven krijgen hiermee inzicht in hun scores in verhouding tot diverse vergelijkingsgroepen. Tevens krijgen zij advies over een stappenplan voor de verbetering van hun duurzaamheidprestaties Infrastructuur We beleggen in wegen, (openbaar) vervoersnetwerken, water, energieopwekking, transmissie- en distributienetwerken, communicatie en havens. Diverse infrastructuurbeleggingen die aan onze risico-rendementsdoelstellingen bijdragen, helpen tegelijkertijd ook bij de aanpak van belangrijke sociale of milieu-uitdagingen. Hiertoe behoren onder meer beleggingen in duurzame energie, drink- en afvalwaterzuivering, afvalverwerking, scholen en ziekenhuizen. Direct en indirect via onze externe fondsmanagers zetten we beleggingsprojecten op die in deze twee opzichten waarde toevoegen Hedgefondsen SPW belegt indirect in diverse hedgefondsen. Hedgefondsen zijn beleggingsfondsen die een grote verscheidenheid aan strategieën toepassen om rendementen op de financiële markten te behalen. In de nasleep van de financiële crisis is regelmatig kritiek geuit vanuit de samenleving op de manier waarop hedgefondsen opereren. Onderwerp van dergelijke kritiek is veelal het gebrek aan transparantie van deze fondsen, een onverantwoorde risicobereidheid en een gebrek aan toezicht hierop. SPW vindt dat nuances tussen hedgefondsen op zijn plaats zijn en dat beleggingen in hedgefondsen wel degelijk een constructieve bijdrage kunnen leveren aan een goed gespreide beleggingsportefeuille. De beleggingen in hedgefondsen worden gescreend op ESGfactoren, waarbij het ESG-team een belangrijke stem heeft in de beoordeling van de fondsen. De analyse van het ESG-team wordt bovendien door een intern beleggingscomité beoordeeld. Onze vermogensbeheerder werkt samen met de hedgefondssector hard aan het verbeteren van het gedrag van fondsen en de perceptie ervan. Zo is in 2007 al de Hedge Fund Standards Board (HFSB) opgericht. Deze houdt in dat de fondsen zich houden aan hoge standaarden met betrekking tot onder andere transparantie, invloed op sociaalmaatschappelijke factoren en verantwoord bestuur. Meer dan 75 hedgefondsen hebben deze standaard ondertekend. Zestig grote internationale beleggers zetten zich ervoor in om te zorgen dat de partijen die de standaard ondertekend hebben zich daar ook aan houden en dat meer hedgefondsen de standaard ondertekenen. Onze vermogensbeheerder heeft ook zijn eigen richtlijnen voor de hedgefondsen waarmee wordt samengewerkt. Zo is het uitsluitingbeleid, beschreven in hoofdstuk 3, ook van toepassing op hedgefondsen Private Equity Private equity is een beleggingscategorie die niet zo streng is gereguleerd als beleggingen op de openbare kapitaalmarkt. Private equity fondsen investeren in niet-beursgenoteerde bedrijven.spw houdt belangen in deze gespecialiseerde fondsen. Vanwege het private karakter en de minder strenge regulering van deze fondsen en hun beleggingen vindt SPW dat de ESG-prestaties van de private equity beleggingen met extra aandacht moeten worden beoordeeld. Wij verwachten van private equity managers met wie wij in zee gaan dat zij zich houden aan ons verantwoord beleggingsbeleid en regelmatig aan ons verslag uitbrengen. Op die manier kunnen wij deze beleggingen goed monitoren op hun ESG-prestaties.De kredietcrisis heeft geleid tot een aantal initiatieven voor lokale richtlijnen voor private equityfondsen om onder meer transparantie en verantwoord bestuur te bevorderen. Dit gebeurde in Frankrijk, Groot-Brittannië en Australië. Onze vermogensbeheerder is actief geweest met andere institutionele beleggers in het ontwikkelen van een raamwerk voor ESG transparantie van fondsmanagers van private equity. In 2013 worden fondsmanagers van private equity aangemoedigd deze uitgangspunten te gebruiken en transparanter te zijn over hun ESG-activiteiten. 1 Meer informatie over GRESB en andere organisaties die deelnemen, kunt u vinden op 15

16 4.1.8 Commodities - Grondstoffen De grondstoffenportefeuille bestaat uit beleggingen in de termijnmarkt met derivaten ( futures ). De grondstoffenderivatenmarkt is een liquide handelsmarkt waarin wij beleggen om te profiteren van prijsontwikkelingen en om prijsrisico s van grondstoffen af te dekken. SPW is sinds 2001 actief op de grondstoffenderivatenmarkt. De afgelopen jaren is er veel discussie geweest over de invloed van grote beleggers op de prijzen. Hen werd verweten dat zij met hun beleggingsactiviteiten de grondstofprijzen opdrijven. Onze vermogensbeheerder heeft eigen onderzoek gedaan en geen aanwijzingen gevonden dat onze beleggingen in deze producten bijdragen aan de gestegen grondstofprijzen. Die mening wordt ondersteund door onderzoeksbureau Profundo, dat in samenwerking met het Landbouw-Economisch Instituut in Wageningen hiernaar onderzoek heeft gedaan. De resultaten van dat onderzoek zijn 1 februari 2012 gepubliceerd onder de titel Voedselprijzen en speculatie op agrarische termijnmarkten 2. Overigens vormen beleggingen in grondstoffen van onze vermogensbeheerder al jaren een stabiel aandeel in de portefeuille. Daartoe verkoopt onze vermogensbeheerder bij prijsstijgingen en koopt bij in geval van prijsdalingen. Hierdoor zou er, mocht er al sprake zijn van enig effect op de volatiliteit in de termijnmarkten, een dempend effect van uitgaan. Ondanks deze bevindingen blijft onze vermogensbeheerder deelnemen aan het debat over de invloed van grondstoffen- en landbouwbeleggingen op de prijsvorming van de natuurlijke hulpbronnen Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen is een belangrijke manier om aan het bestuur van een onderneming duidelijk te maken hoe wij over bepaalde zaken denken. Hieronder geven wij uitleg over ons stembeleid van het afgelopen jaar en tonen we de wereldwijde verdeling van onze stemmen in een diagram. Landen top Brazilië India China Invloed op kwaliteit van duurzaamheid en ondernemingsbestuur Onze vermogensbeheerder belegt wereldwijd in meer dan 4000 beursgenoteerde ondernemingen. Als betrokken aandeelhouder gericht op de lange termijn is het voor ons belangrijk om deze bedrijven goed te (leren) kennen, ook als ze in een fonds zitten dat extern beheerd wordt. Dat doet onze vermogensbeheerder omdat het een goed beeld wil vormen van het bestuur en de strategie van de ondernemingen waarin het belegt. Uiteraard is onze vermogensbeheerder ook geïnteresseerd in informatie over de bedrijfsprestaties op financieel, milieu- en sociaal gebied. Wanneer er aanwijzingen zijn dat een bedrijf niet in lijn opereert met wat wenselijk wordt gevonden, spreekt onze vermogensbeheerder het bestuur en andere vertegenwoordigers daarop aan. Er zijn verschillende manieren waarop onze vermogensbeheerder zijn invloed bij ondernemingen kan doen gelden: via stemgedrag op aandeelhoudersvergaderingen, via dialoog en engagement (individueel of gezamenlijk), en via juridische maatregelen. Zuid-Korea Taiwan Aandeelhoudersvergaderingen In 2012 heeft onze vermogensbeheerder zich op verschillende aandeelhoudersvergaderingen uitgesproken over diverse zaken die SPW belangrijk vindt. Het bezoldigingsbeleid is een terugkerend onderwerp, net als de onafhankelijkheid van commissarissen. Het afgelopen jaar kwam daar een nieuwe ontwikkeling bij: de welkomstbonus, een eenmalige vergoeding aan een nieuw bestuurslid om zijn komst naar het bedrijf aantrekkelijk te maken. Onze vermogensbeheerder vindt dat een zorgelijke ontwikkeling en heeft de ondernemingen die daartoe overgingen daar op aangesproken. In Frankrijk heeft een aantal beursgenoteerde ondernemingen geen moeite met het combineren van de functie van president-commissaris (chairman) en voorzitter van de raad van bestuur (CEO). Onze vermogensbeheerder vindt dat een slechte zaak en heeft in 2012 op verschillende manieren zijn mening daarover kenbaar gemaakt

17 Hieronder worden enkele voorbeelden gegeven van bedrijven waar onze vermogensbeheerder het afgelopen jaar een dialoog mee heeft gehad. Ook vond onze vermogensbeheerder het nodig om in de aandeelhoudersvergaderingen aandacht te vestigen op een aantal gevoelige zaken. Op de Algemene vergadering van Aandeelhouders (AvA) van het Franse olie-en gasbedrijf Total zijn zorgen geuit via de stempositie over de gecombineerde functie van presidentcommissaris en CEO. Daarnaast hebben de leden van het bestuur allemaal een groot aantal andere bestuursfuncties, waardoor er twijfel is of de bestuursleden wel genoeg tijd kunnen besteden aan de olie- en gasonderneming. Eén van de bestuursleden heeft daarnaast een zeer laag aanwezigheidspercentage op bestuursvergaderingen. Op de AvA van retailbedrijf Ahold heeft onze vermogensbeheerder opnieuw zijn zorgen uitgesproken over de houding van het management van de Amerikaanse supermarktketen Giant-Carlisle tegenover vakbonden. Deze keten was actief in het ontmoedigen van werknemers die zich willen aansluiten bij een vakbond. Ahold is ook gevraagd onderzoek te doen naar werknemerstevredenheid onder alle personeelsleden wereldwijd. Tevens zijn zorgen uitgesproken over het bezoldigingsbeleid. Het Amerikaanse mediaconcern van Rupert Murdoch, News Corp, was het afgelopen jaar in het nieuws omdat journalisten van een Britse krant ingebroken hadden in de voic van verschillende mensen. Onze vermogensbeheerder maakt zich zorgen over het gebrek aan toezicht en rekenschap door leidinggevenden in de onderneming. Daarom is op de aandeelhoudersvergadering tegen de verlenging van de aanstelling van de niet-onafhankelijke bestuursleden gestemd. De nieuwe beursonderneming D.E. Masterblenders 1753 moest begin augustus 2012 een grote boekhoudfraude in Brazilië bekendmaken. De fraude heeft plaatsgevonden voordat het nieuwe bedrijf naar de beurs ging en viel onder de verantwoordelijkheid van het oude bestuur van Sara Lee. Onze vermogensbeheerder heeft voor de decharge van het bestuur gestemd omdat de fraude niet onder zijn verantwoordelijkheid heeft plaatsgevonden. Daarnaast is er vertrouwen dat het bestuur voldoende maatregelen heeft genomen om dit soort misstanden in de toekomst te voorkomen Dialoog en engagement In het afgelopen jaar heeft onze vermogensbeheerder met een aantal beursvennootschappen een uitgebreide dialoog gevoerd om uiteenlopende redenen. MTN MTN is één van de grootste telecommunicatiebedrijven van Zuid- Afrika en heeft activiteiten in Syrië. Hoewel die activiteiten geen militaire activiteiten betreffen en daarmee niet onder het embargo van de VN vallen, maakt onze vermogensbeheerder zich zorgen over de manier waarop MTN in Syrië betrokken zou kunnen zijn bij de burgeroorlog in het land. Diverse maatschappelijke organisaties hebben bijvoorbeeld gezegd dat de dienstverlening van MTN in Syrië gebruikt wordt door het regime dat schendingen van de mensenrechten begaat. Onze vermogensbeheerder heeft daarom de beursonderneming om opheldering gevraagd en is momenteel in gesprek over haar activiteiten en het beleid. MTN heeft onlangs een uitgebreide toelichting gegeven op haar activiteiten en de herziening van het huidige beleid. Onze vermogensbeheerder blijft de dialoog voortzetten over het mensenrechtenbeleid en de activiteiten in Syrië. Xstrata en Glencore In februari 2012 werd bekend dat de Britse grondstoffenhandelaar Glencore International het Zwitserse mijnbouwconcern Xstrata had benaderd voor een fusie. Na lange onderhandelingen en consultaties met toezichthouders wereldwijd, stemden in november 2012 de aandeelhouders voor de fusie. Onze vermogensbeheerder stemde voor de fusie omdat deze van mening zijn dat beide bedrijven er op vooruit zullen gaan. Tegelijkertijd had onze vermogensbeheerder een aantal reserveringen. Door de fusie zouden 71 managers in totaal een bedrag van 144 miljoen kunnen ontvangen. Daarom is tegen de toekenning van die pakketten gestemd. Omdat bijna 80 procent van de aandeelhouders de bonus voor de 71 managers ook exorbitant vonden, is de vergoeding niet uitgekeerd. Voorafgaand aan de aandeelhoudersvergadering en de fusie heeft het ESG-team van onze vermogensbeheerder regelmatig contact gehad met beide bedrijven. Wij hebben tijdens gesprekken met de twee ondernemingen onze zorgen geuit over de toekomstige bestuursstructuur, het voldoen aan regels met betrekking tot verantwoord bestuur, duurzaamheid en risicomanagement in relatie tot de toen op handen zijnde fusie. Olympus Eind november 2011 kwam aan het licht dat de Japanse cameramaker Olympus sinds de jaren negentig grote verliezen verborgen heeft gehouden. Het bedrijf verloor bijna 70 procent van zijn beurswaarde door de onthulling. Onze vermogensbeheerder heeft 17

18 samen met andere aandeelhouders de onderneming aangesproken op dit schandaal en gevraagd om een drastische ingreep in de bestuursstructuur van de onderneming, zoals het aanstellen van onafhankelijke commissarissen. Alleen daarmee kan het vertrouwen van de beleggers in het bedrijf hersteld worden. Tijdens de aandeelhoudersvergadering stemde onze vermogensbeheerder tegen een beschermingsconstructie die niet in het belang zou zijn van de minderheidsaandeelhouders. Het voorstel werd echter door de meerderheid van de aandeelhouders aangenomen. Het schandaal rond Olympus is voor de Japanse beursautoriteiten aanleiding geweest om strengere corporate governance-regels op te stellen. Reed Elsevier In het afgelopen jaar heeft het ESG-team van onze vermogensbeheerder gesproken met Reed Elsevier over de bezoldigingsstructuur van de raad van bestuur. Tevens werd gesproken over de verandering van het bedrijfsmodel vanwege vergaande digitalisering en de consequenties daarvan voor het duurzaamheidprofiel en het ketenbeheer. De onderneming is aangesproken op de ruimhartige beloning voor de nieuwe CFO en op de eenmalige vergoeding die hem werd geboden om de overstap naar de onderneming te maken. Reed Elsevier heeft aangegeven dat het de zorgen van de institutionele beleggers begrijpt, maar heeft geen wijzigingen aangebracht in de financiële vergoeding van haar bestuurders. Apple De Amerikaanse elektronicaproducent Apple heeft in 2012 opnieuw de aandacht van beleggers getrokken vanwege slechte arbeidsomstandigheden van zijn toeleveranciers in China. Vooral Foxconn trekt daarbij de aandacht. In 2012 heeft onze vermogensbeheerder opnieuw met Apple gecorrespondeerd over de noodzaak van goede arbeidsomstandigheden en een goed toezicht van de onderneming zelf op de hele productieketen. Zo is Apple gevraagd om een bredere basis van producenten en andere toeleveranciers te creëren zodat het gemakkelijker is over te stappen, mocht er bij één van hen misstanden ontstaan. Daarnaast is Apple gevraagd nog meer te doen aan het reduceren van overwerken door fabrieksarbeiders. Apple heeft zelf de Fair Labor Association (FLA) ingeschakeld om onderzoek te doen naar de arbeidsomstandigheden in de fabrieken die voor Apple produceren in onder meer China. De bevindingen van de FLA over arbeidsomstandigheden in de fabrieken zijn publiek gemaakt en laten zien dat er verbeteringen worden doorgevoerd en vorderingen worden geboekt. Hoewel er nog een weg te gaan is, zijn er aanwijzingen dat de doorgevoerde verbeteringen daadwerkelijk leiden tot betere arbeidsomstandigheden op de werkvloer. In 2013 zal onze vermogensbeheerder de ontwikkelingen nauwlettend blijven volgen en met Apple in gesprek blijven. Shell Onze vermogensbeheerder voert al geruime tijd een actieve dialoog met Shell over de zorgwekkende olievervuiling in Nigeria. Dit jaar is wederom gesproken met de CEO van Shell, de directeur verantwoordelijk voor de Nigeriaanse activiteiten en de voorzitter van de raad van commissarissen. In oktober 2012 is een lid van het ESG-team in Nigeria geweest waar contact is geweest met het lokale management van Shell Nigeria. Daarbij is inzicht gekregen in de omvang van de vervuiling en het probleem van de illegale raffinaderijen en illegale olieopslag. Mede onder invloed van de aanhoudende aandacht voor de kwestie door onze vermogensbeheerder en andere institutionele beleggers heeft Shell de afgelopen jaren vooruitgang geboekt. Er is nu bijvoorbeeld beter inzicht in de voortgang van het opruimen van bestaande en nieuwe vervuiling. Shell staat nu meer open voor onafhankelijke audits en advies. Daarnaast is ook het contact van de oliemaatschappij met lokale organisaties verbeterd. Toch is voor een duurzame oplossing voor de hele Niger-delta nog heel veel werk te doen. Ondanks de verbeterde relaties is het wantrouwen bij lokale gemeenschappen en niet-gouvernementele organisaties (NGO s) nog groot. Zij zetten bijvoorbeeld vraagtekens bij de methode die Shell gebruikt om de olievervuiling op te ruimen. Daarbij worden ze ondersteund door kritische geluiden van het Milieuprogramma van de VN (UNEP) dat hiernaar onderzoek heeft gedaan en een rapport publiceerde in Onze vermogensbeheerder heeft Shell na de publicatie van het UNEP rapport gevraagd naar een extern geverifieerd onderzoek dat de effectiviteit en toepasselijkheid van de methode vaststelt en waar nodig verbetert. Shell heeft hiervoor Buro Veritas ingeschakeld en heeft een aantal lokale NGO s bij het onderzoek betrokken. Dit is positief. Het is van groot belang dat de uitkomsten en aanbevelingen in het eindrapport van Buro Veritas het draagvlak vergroot voor de manier waarop Shell zijn verantwoordelijkheid neemt voor de vervuiling in Nigeria. 18

19 4.3 Dialoog met markt, beleidsmakers en maatschappelijk middenveld Het is voor SPW belangrijk dat zijn vermogensbeheerder voortdurend in gesprek is met andere financiële partijen, beleidsmakers en maatschappelijke organisaties in binnen- en buitenland. Die dialoog is belangrijk om wereldwijd duurzame bedrijfsvoering en goed ondernemingsbestuur te bevorderen. Tegelijkertijd houden de gesprekken met collega-pensioenfondsen en belanghebbenden onze vermogensbeheerder scherp op de thema s en ontwikkelingen die onze organisatie en reputatie kunnen raken. Dat zorgt ervoor dat wij daar beter op kunnen inspelen. Het afgelopen jaar is onze vermogensbeheerder regelmatig bevraagd over de rol in en haar standpunten over onder andere mensenrechten, beleggen in fossiele brandstoffen en beleggen in Nederland. Dit gebeurde naar aanleiding van publicaties van verschillende rapporten over het beleggingsbeleid van institutionele beleggers. SPW wil actief bijdragen aan de ontwikkeling van beleid, normen en gedragscodes voor een betrouwbaar en robuust beleidskader en integere financiële markten. Deze zaken vinden wij belangrijk om ook op lange termijn de pensioenbelangen van onze deelnemers veilig te stellen. Daar hoort aandacht en inzet voor betrokken aandeelhouderschap en het herstel van het vertrouwen in de financiële sector bij Rio+20 Het Braziliaanse Rio de Janeiro mocht in 2012 opnieuw, net als in 1992, de gastheer zijn van de internationale conferentie voor duurzame ontwikkeling van de Verenigde Naties. Principles for Responsible Investment (PRI) een internationale beleggersorganisatie ter bevordering van verantwoord beleggen - organiseerde de conferentie. Eén van de uitkomsten van die conferentie was de aanbeveling dat beursgenoteerde en grote niet-beursgenoteerde ondernemingen hun rapportage over strategie, beleid en prestaties op het gebied van duurzaamheid zouden moeten integreren met hun gebruikelijke verslaggevingsverplichtingen en schema. Deze oproep werd gedaan onder het Framework for action dat in de Rio+20-verklaring staat. Onze uitvoeringsorganisatie heeft namens de ICGN bij de politici aangedrongen op steun voor de oproep tot betere geintegreerde verslaglegging. Daarnaast steunt SPW actief de initiatieven van de VN Principles of Responsible Investment om meer aandacht te besteden aan het verbinden van variabele beloning van de raad van bestuur en de ESG-prestaties van ondernemingen. Tijdens de conferentie in Rio is daarover gesproken. We voeren al langere tijd dialoog met ondernemingen over deze thema s Robuuste klimaatwetgeving 2012 kende opnieuw veel schade door extreem weer: grote bosbranden in Rusland eind juli en in Australië in december, overstromingen in het Verenigd Koninkrijk en de orkaan Sandy aan de oostkust van de Verenigde Staten. Het debat over de kwestie dat extreem weer al dan niet wordt veroorzaakt door klimaatverandering blijft wereldwijd gevoerd worden. Tegelijkertijd wordt er wereldwijd geïnvesteerd in energie-efficiëntie, het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen en het beperken en zelfs voorkomen van schade door extreem weer dat leidt tot droogte of juist overstromingen. SPW belegt een deel van zijn portefeuille direct in bedrijven die bijdragen aan duurzame ontwikkeling. Daarmee dragen we bij aan een gezonder milieu en een betere leefwereld. Klimaatonderhandelingen Sinds 1990 is de uitstoot van broeikasgassen met meer dan 50 procent gestegen. In het verdrag van Kyoto (in 1997) was op internationaal niveau afgesproken dat eind 2012 een reductie van 5 procent zou plaatsvinden. Die doelstelling is dus niet bereikt. Als we de temperatuurstijging van de aarde willen beperken tot maximaal 2 graden Celsius, zoals afgesproken in het Mexicaanse Cancun in 2011, zullen de wereldwijde CO2-emmissies in 2050 met 80 procent gereduceerd moeten worden. Begin december vorig jaar vonden in Doha (Qatar) de jaarlijkse klimaatonderhandelingen plaats. De bijeenkomst leverde geen zichtbare wijzigingen op in internationale afspraken en wet- en regelgeving rond energie en broeikasgassen. Eén van de redenen daarvoor zou kunnen zijn dat er wordt gewerkt aan een klimaatakkoord in Institutionele beleggers wereldwijd maken zich zorgen over de gevolgen van klimaatverandering vanwege hun belangen met betrekking tot de lange termijn. Daarom is SPW via onze vermogensbeheerder lid van de European Institutional Investors Group on Climate Change (IIGCC). Samen met andere regionale beleggersgroepen (Noord-Amerika, Azië en Australië/Nieuw-Zeeland) is voorafgaand aan de klimaattop in Doha aangedrongen op een standvastiger overheidsbeleid, een betere samenwerking tussen regeringen en strengere internationale afspraken. Tevens steunt de IIGCC de pogingen van verschillende politieke partijen in het Europees Parlement om het Europese Emissions Trading System (ETS) voor een ondergang te behoeden. Zoals de Europese Commissie zelf constateert: er is een enorm overschot aan concessies door deze emissiehandel. De prijs van CO2 is daardoor gedaald naar nog geen 1 7 per ton, terwijl een prijs van 1 25 per ton nodig zou zijn om het aantrekkelijk te maken om te beleggen in schonere energietechnologieën. De daling is weliswaar een combinatie van goede factoren, zoals hogere energie-efficiëntie, en slechte factoren zoals de economische crisis en een overvloed aan gratis rechten. 19

20 Het blijft echter belangrijk dat we de kosten van klimaatverandering op een goede manier kunnen verrekenen. De commissie heeft in november vorig jaar een rapport geschreven voor het Europese parlement en de Europese raad met zes aanbevelingen om de ETS en de prijs van CO2 weer van waarde te maken. beleid van de onderneming. Als diverse grote telecombedrijven met elkaar vergeleken worden dan zijn er nog ruime verschillen in de manier waarop energiemanagement is verankerd in de organisatie en de manier waarop daarover wordt gecommuniceerd. Er is daar nog ruimte voor verbetering Geïntegreerde bedrijfsrapportage We zijn via onze vermogensbeheerder zeer nauw betrokken bij de discussie rond en ontwikkeling van integrated reporting, ofwel geïntegreerde bedrijfsrapportage. Deze manier van rapporteren is bedoeld om transparantie van bedrijven over hun strategie, beleid en (ESG-)prestaties te bevorderen. Onze vermogensbeheerder is in de International Integrated Reporting Council (IIRC) actief op het hoogste niveau van de Council. Daarin neemt hij deel aan de zogenoemde Working Group en de Investors Testing Group. Het IIRC is een interdisciplinair initiatief van toonaangevende mensen uit het bedrijfsleven, financiële sector, wet- en regelgevers, accountants, academici en maatschappelijke organisaties. In 2012 heeft het IIRC zijn eerste raamwerk gepubliceerd en daar wordt nu verder met de betrokkenen aan gewerkt. Naar verwachting zal versie 1.0 van het IR Framework in 2013 gepubliceerd worden na een uitgebreide consultatie. Tientallen beurs- en niet-beursgenoteerde bedrijven doen mee aan een testprogramma, zodat zij praktische ervaring op kunnen doen met het maken van geïntegreerde jaarverslagen en zo hun ervaringen kunnen delen voor verdere ontwikkeling van het raamwerk. Het doel is om te zorgen dat het IR Framework tegemoet komt aan de wensen van de beleggers. Geïntegreerde verslaglegging is werk in uitvoering. Het is een volgende stap in een proces van toenemende transparantie van beursgenoteerde ondernemingen over hun strategie, beleid en prestaties in de breedste zin. De meningen over wat het is en hoe het aangepakt moet worden, lopen nog uiteen. Voor onze vermogensbeheerder betekent geïntegreerde verslaggeving dat er een duidelijk verband gelegd wordt met de strategie van de onderneming en haar ESG-prestaties. Dat vergt van bedrijven een andere manier van informatievoorziening en een andere bedrijfsvoering. Net zoals onze vermogensbeheerder streeft naar de integratie van financiële analyses en ESG-analyses voor zijn eigen beleggingsbeleid, zouden beursvennootschappen ook veel meer geïntegreerd moeten denken. Een voorbeeld daarvan is het streven van telecombedrijven om efficiënter met energie om te gaan. Datacentra en telefoonnetwerken gebruiken veel energie. Door de exponentiële groei van dataverkeer door bedrijven en consumenten en de grote concurrentie in de markt zijn besparingen op de kosten van energie een belangrijk aandachtspunt. Daarom mogen energie- en klimaatbeleid niet beperkt blijven tot de duurzaamheidafdeling, maar moeten ze een integraal onderdeel worden van het totale OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen De Nederlandse, Noorse en Zuid-Koreaanse Nationaal Contact Punten (NCP) van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) ontvingen afgelopen jaar een klacht over de Zuid-Koreaanse staalproducent POSCO. De klacht ging om het voornemen van het bedrijf om in India een staalfabriek te vestigen. Onze vermogensbeheerder werd samen met het Noorse staatspensioenfonds aangesproken als aandeelhouder van POSCO via de vernieuwde OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen. Onze vermogensbeheerder ondersteunt de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen. Ze zijn onderdeel van de criteria van het verantwoord beleggen beleid. Hoe de financiële organisaties met de richtlijnen moeten omgaan is nog onderwerp van gesprek, omdat de reikwijdte van de richtlijn voor de financiële sector (nog) niet duidelijk is. Onze vermogensbeheerder participeert in het consultatieproces dat de OESO-werkgroep voor de financiële sector is begonnen. Hoe de financiële organisaties met de richtlijnen moeten omgaan is nog onderwerp van gesprek, omdat de reikwijdte van de richtlijn voor de financiële sector (nog) niet duidelijk is Europese voorstellen De Europese Commissie heeft in 2012 een eerste voorstel voor deze zogenoemde country-by-country-reporting gedaan en beoogde niet alleen de mijnbouw-, olie-en gassector, maar ook de bosbouwsector daarin mee te nemen. In het eerste kwartaal van 2013 zullen de Europese voorstellen verder besproken worden als onderdeel van de Europese Transparantierichtlijn. Veel bedrijven zijn tegen rapportage op projectniveau, maar aan de andere kant is het voor ondernemingen, regeringen en beleggers efficiënter als de Europese wetgeving eenzelfde rapportagesysteem nastreeft als de Amerikanen. Dat zorgt voor een wereldwijd wederzijds erkend rapportageproces dat in alle rechtsgebieden van toepassing is. Het is belangrijk dat de uitwerking van het voorstel zorgvuldig gebeurt Bijdragen aan nationale en internationale consultaties Met het lidmaatschap, via onze vermogensbeheerder, van diverse organisaties en initiatieven op het gebied van verantwoord aandeelhouderschap, corporate governance, verslaggeving en duurzaamheid beogen we de inhoud van wet- en regelgeving te beïnvloeden 20

10 oktober 2014. Beleid Verantwoord Beleggen

10 oktober 2014. Beleid Verantwoord Beleggen 10 oktober 2014 Beleid Verantwoord Beleggen Beleid Verantwoord Beleggen SPW Verantwoord beleggen is voor SPW een belangrijk onderdeel van de beleggingsfilosofie en een integraal onderdeel van de beleggingsbeginselen.

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties. Beleid voor verantwoord beleggen

Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties. Beleid voor verantwoord beleggen Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties Beleid voor verantwoord beleggen Inhoudsopgave 1. Doel van verantwoord beleggen... 3 2. De pijlers van het beleid voor verantwoord beleggen... 3 3. Integratie

Nadere informatie

bpfbouw Maatschappelijk verantwoord beleggen

bpfbouw Maatschappelijk verantwoord beleggen bpfbouw Maatschappelijk verantwoord beleggen INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding 3 2 Wat is maatschappelijk verantwoord beleggen? 4 3 Waarom willen wij maatschappelijk verantwoord beleggen? 6 4 Hoe willen wij maatschappelijk

Nadere informatie

Beleid ethisch beleggen

Beleid ethisch beleggen Beleid ethisch beleggen 1. Inleiding Ethisch of verantwoord beleggen houdt verband met maatschappelijk verantwoord ondernemen 1. Dit laatste komt erop neer dat ondernemers rekening houden met de omgeving

Nadere informatie

Beleid Verantwoord Beleggen Loyalis

Beleid Verantwoord Beleggen Loyalis 6 juli 2015 Beleid Verantwoord Beleggen Loyalis 1 / 16 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding... 3 2 Wat is maatschappelijk verantwoord beleggen?... 4 3 Waarom willen wij maatschappelijk verantwoord beleggen?... 5

Nadere informatie

Stichting bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandelindustrie september 2015

Stichting bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandelindustrie september 2015 Maatschappelijk verantwoord beleggen Stichting bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandelindustrie september 2015 Beleid ten aanzien van Maatschappelijk verantwoord beleggen Inleiding BPF Houthandel draagt

Nadere informatie

Jaarverslag 2017 van Pensioenfonds Vervoer Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Jaarverslag Maatschappelijk verantwoord beleggen

Jaarverslag 2017 van Pensioenfonds Vervoer Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Jaarverslag Maatschappelijk verantwoord beleggen Jaarverslag 2017 Maatschappelijk verantwoord beleggen 1 INLEIDING Pensioenfonds Vervoer vindt het belangrijk beleggen op een maatschappelijk verantwoorde manier in te richten. Het fundament van het beleid

Nadere informatie

11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen

11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen 11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen INLEIDING Wereldwijd wordt meer en meer de gedachte omarmd dat bij beleggen in ondernemingen rekening gehouden moet worden met de gevolgen van het handelen

Nadere informatie

Uw vermogen om te leven. Verslag Verantwoord Beleggen 2012

Uw vermogen om te leven. Verslag Verantwoord Beleggen 2012 Uw vermogen om te leven Verslag Verantwoord Beleggen 2012 3 ABP Verslag Verantwoord Beleggen 2012 Inhoudsopgave Verslag Verantwoord Beleggen 2012 Woord vooraf 5 Kengetallen in 2012 7 Het ABP beleid voor

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandel en Maatschappelijk Verantwoord Beleggen In dit document wordt het Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid (MVB-beleid) van Stichting Bedrijfstakpensioenfonds

Nadere informatie

Verantwoord beleggen beleid

Verantwoord beleggen beleid Verantwoord beleggen beleid Samenvatting Waarom verantwoord beleggen? PMT heeft als missie het zorgen voor een betaalbaar, duurzaam en waardevast pensioen voor alle deelnemers in de sector Metaal en Techniek.

Nadere informatie

Jaarverslag verantwoord beleggen 2015

Jaarverslag verantwoord beleggen 2015 Jaarverslag verantwoord beleggen 2015 Ook in 2015 heeft Pensioenfonds Vervoer in het beleggingsbeleid en de uitvoering ervan weer een impuls kunnen geven aan maatschappelijke verantwoord beleggen. Nadat

Nadere informatie

Verantwoord beleggen beleid Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten

Verantwoord beleggen beleid Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten Verantwoord beleggen beleid Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten Inleiding Fysiotherapeuten heeft als eerste doelstelling zorg te dragen voor een goed en betaalbaar pensioen. Binnen deze fiduciaire

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2014

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2014 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2014 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2014 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid SPMS en Maatschappelijk Verantwoord Beleggen In dit document wordt het Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid (MVB-beleid) van Stichting Pensioenfonds Medisch Specialisten (SPMS) uiteengezet. Dit

Nadere informatie

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Uitgave april 2015 Disclaimer De in deze brochure verstrekte informatie van Stichting Pensioenfonds DSM Nederland, gevestigd te Heerlen (het

Nadere informatie

beleggen BPL pensioen belegt maatschappelijk verantwoord

beleggen BPL pensioen belegt maatschappelijk verantwoord beleggen BPL pensioen belegt maatschappelijk verantwoord hoe belegt BPL Pensioen Ons maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid BPL Pensioen wil een duurzaam en betrouwbaar pensioenfonds zijn dat de

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggen en Corporate Governance

Maatschappelijk Verantwoord Beleggen en Corporate Governance Maatschappelijk Verantwoord Beleggen en Corporate Governance Uitgave mei 2015 Disclaimer De in deze brochure verstrekte informatie van Stichting Pensioenfonds SABIC, gevestigd te Sittard (het pensioenfonds

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2014

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2014 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2014 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2014 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten

Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten 9-1-2018 Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten ESG-beleid Over dit document Dit document beschrijft het ESG-beleid (Environmental, Social en Governance) van Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2016 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2015

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2015 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2015 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2015 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2016 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Beleid Duurzaam Beleggen. Stichting Pensioenfonds Delta Lloyd

Beleid Duurzaam Beleggen. Stichting Pensioenfonds Delta Lloyd Beleid Duurzaam Beleggen Stichting Pensioenfonds Delta Lloyd 28 maart 2018 1. Inleiding Dit document beschrijft het beleid van Delta Lloyd Pensioenfonds op het gebied van duurzaam beleggen. Het fonds heeft

Nadere informatie

MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT

MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT 14 SEPTEMBER 2017 Inhoudsopgave Wat verandert er?... 3 Duurzaam beleggen... 4 Engagement... 4 Uitsluiting... 4 Duurzame indexen... 4 Hoeveel

Nadere informatie

DoubleDividend Management B.V.

DoubleDividend Management B.V. Management B.V. Best practices voor betrokken aandeelhouderschap Amsterdam, januari 2015 Management B.V. Herengracht 252 1016 BV Amsterdam Tel: +31 20 520 7660 contact@doubledividend.nl KVK nr. 30199843

Nadere informatie

verantwoord beleggen

verantwoord beleggen verantwoord beleggen Verantwoord beleggen bij Delta Lloyd Delta Lloyd Groep ziet beleggen als een effectieve manier om waarde te vermeerderen, zolang dat op een verantwoorde manier gebeurt. Maar wat is

Nadere informatie

De leden van de beleggingscommissie. 10 januari 2011 Beleid Maatschappelijk Verantwoord Beleggen

De leden van de beleggingscommissie. 10 januari 2011 Beleid Maatschappelijk Verantwoord Beleggen NOTITIE Van Aan CC Datum Betreft Sjoerd Hoogterp De leden van de beleggingscommissie 10 januari 2011 Beleid Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Inleiding Het pensioenfonds Werk en (re)integratie (PWRI)

Nadere informatie

Eerste halfjaarverslag 2018 Maatschappelijk Verantwoord Beleggen

Eerste halfjaarverslag 2018 Maatschappelijk Verantwoord Beleggen eerste halfjaarverslag 2018 maatschappelijk verantwoord beleggen 1 INLEIDING vindt het belangrijk beleggen op een maatschappelijk verantwoorde manier in te richten. Het fundament van het beleid op gebied

Nadere informatie

Stichting Spoorwegpensioenfonds. Beleid voor betrokken aandeelhouderschap

Stichting Spoorwegpensioenfonds. Beleid voor betrokken aandeelhouderschap Stichting Spoorwegpensioenfonds Beleid voor betrokken aandeelhouderschap Algemeen Het Spoorwegpensioenfonds (SPF) belegt het pensioenvermogen van haar deelnemers. Een belangrijk onderdeel van deze beleggingen

Nadere informatie

Beleid Duurzaam Beleggen Bpf Bakkers

Beleid Duurzaam Beleggen Bpf Bakkers 7 juli 2017 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Visie op duurzaam beleggen...... 4 3. Beleid... 5 3.1 Reikwijdte beleid 5 3.2 Uitsluitingenbeleid 5 3.3 Stembeleid 7 3.4 Selectie externe vermogensbeheerders 8 3.5

Nadere informatie

Verklaring inzake de beleggingsbeginselen

Verklaring inzake de beleggingsbeginselen Verklaring inzake de beleggingsbeginselen van Stichting Bedrijfspensioenfonds AVH 1. Introductie 1.1 Inleiding Deze verklaring inzake de beleggingsbeginselen geeft beknopt de uitgangspunten weer van het

Nadere informatie

Beleid Verantwoord Beleggen

Beleid Verantwoord Beleggen Beleid Verantwoord Beleggen 23-10-2018 Vastgesteld 23-10-2018 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Wat is verantwoord beleggen?... 3 3. Waarop richten wij ons in het kader van verantwoord beleggen?... 4

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2016 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2017 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

FONDS SLUYTERMAN VAN LOO. Formulering van een verantwoord beleggingsbeleid

FONDS SLUYTERMAN VAN LOO. Formulering van een verantwoord beleggingsbeleid FONDS SLUYTERMAN VAN LOO September 2015 Verantwoord Beleggingsbeleid Formulering van een verantwoord beleggingsbeleid FONDS SLUYTERMAN VAN LOO V E R A N T W O O R D B E L E G G I N G S B E L E I D INHOUDSOPGAVE

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid SPMS en Maatschappelijk Verantwoord Beleggen In dit document wordt het Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid (MVB-beleid) van Stichting Pensioenfonds Medisch Specialisten (SPMS) uiteengezet. Dit

Nadere informatie

Ontwikkelingen rondom het maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid van Pensioenfonds Vervoer

Ontwikkelingen rondom het maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid van Pensioenfonds Vervoer INLEIDING Pensioenfonds Vervoer vindt het belangrijk beleggen op een maatschappelijk verantwoorde manier in te richten. Het fundament van het beleid op gebied van maatschappelijk verantwoord beleggen bestaat

Nadere informatie

Welke beleggingen sluiten wij uit?

Welke beleggingen sluiten wij uit? Ons verantwoord beleggingsbeleid Wij hebben de taak om het beste beleggingsresultaat te behalen in het belang van onze deelnemers. Beleggen doen wij graag verantwoord. Daarom houden wij rekening met milieu,

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord beleggen Beleid

Maatschappelijk Verantwoord beleggen Beleid Maatschappelijk Verantwoord beleggen Beleid 8 januari 205 Inleiding In de Investment Policy Statement heeft SPT de volgende beleggingsovertuiging geformuleerd: Een pensioenfonds is een institutionele,

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2013

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2013 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2013 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2013 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds

Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds INTRODUCTIE Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds Ahold Pensioenfonds (APF) belegt op lange termijn en wereldwijd. Als belegger heeft APF de taak om het beste resultaat te behalen in

Nadere informatie

MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT

MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT 28 SEPTEMBER 2017 Inhoudsopgave Wat verandert er?... 3 Duurzaam beleggen... 4 Duurzame indexen... 4 Hoeveel bedrijven worden uitgesloten?...

Nadere informatie

Best practices voor betrokken aandeelhouderschap

Best practices voor betrokken aandeelhouderschap Management B.V. Best practices voor betrokken aandeelhouderschap Amsterdam, april 2016 Management B.V. Herengracht 320 1016 CE Amsterdam Telefoon: +31 20 5207660 contact@doubledividend. AFM reg. nr. 15000358

Nadere informatie

Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds

Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds INTRODUCTIE Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds Ahold Pensioenfonds (APF) belegt op lange termijn en wereldwijd. Als belegger heeft APF de taak om het beste resultaat te behalen in

Nadere informatie

Verslag verantwoord beleggen 2011. Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties

Verslag verantwoord beleggen 2011. Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties Verslag verantwoord beleggen 2011 Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties 2 Voorwoord In 2011 was er veel onrust op de financiële markten en moest gereageerd worden op het afnemende vertrouwen

Nadere informatie

Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds

Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds Het Verantwoord Beleggingsbeleid van Ahold Pensioenfonds INTRODUCTIE Ahold Pensioenfonds (APF) belegt op lange termijn en wereldwijd. Als belegger heeft APF de taak om het beste resultaat te behalen in

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2012

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2012 Achmea Pensioen- en Levensverzekering inzake gesepareerd beleggingsdepot Stichting Pensioenfonds Achmea Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2012 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2012

Nadere informatie

DoubleDividend Management B.V. Stembeleid

DoubleDividend Management B.V. Stembeleid DoubleDividend Management B.V. Stembeleid Amsterdam, 1 januari 2019 DoubleDividend Management B.V. Herengracht 320 1016 CE Amsterdam Telefoon: +31 20 5207660 contact@doubledividend.nl www.doubledividend.nl

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2017 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid SPMS en Maatschappelijk Verantwoord Beleggen In dit document wordt het Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid (MVB) van Stichting Pensioenfonds Medisch Specialisten (SPMS) uiteengezet. Dit document

Nadere informatie

Betrokkenheidsbeleid Aegon Nederland

Betrokkenheidsbeleid Aegon Nederland Betrokkenheidsbeleid Aegon Nederland Betrokkenheidsbeleid Aegon Nederland 1. Reikwijdte Dit betrokkenheidsbeleid is van toepassing op Aegon Nederland N.V., Aegon Schadeverzekering N.V., Aegon Levensverzekering

Nadere informatie

Beleid voor Verantwoord beleggen. bpfbouw

Beleid voor Verantwoord beleggen. bpfbouw Beleid voor Verantwoord beleggen bpfbouw 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 1 Doelstellingen 4 2 Wettelijk kader 4 3 Relatie met ons andere beleid 5 3.1 Onze missie 5 3.2 Beleggingsovertuigingen 6 3.3 Verantwoord

Nadere informatie

Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de handel in Bouwmaterialen (Bpf HiBiN) ESG Beleid

Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de handel in Bouwmaterialen (Bpf HiBiN) ESG Beleid Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de handel in Bouwmaterialen (Bpf HiBiN) ESG Beleid 1 Versie Datum Door Status Omschrijving wijziging incl. aanleiding 1.0 17-01-2018 BVC Voorlopig 2 Inhoudsopgave

Nadere informatie

2 VERANTWOORD BELEGGEN

2 VERANTWOORD BELEGGEN VER ANT WOORD BELEGGEN Samenvatting jaarverslag 2009 VERANTWOORD BEL Verantwoord beleggen loont en financieel en maatschappelijk rendement gaan heel goed samen. Verantwoord beleggen is het geheel van beleggingsactiviteiten

Nadere informatie

Populair beleggingsplan

Populair beleggingsplan Populair beleggingsplan versie oktober 2015 1 Inhoudsopgave Waarom belegt het pensioenfonds? 4 Wat is het doel van beleggen? 4 Wat levert beleggen op? 4 Er gaan toch ook risico s gepaard met beleggen?

Nadere informatie

Verantwoord beleggen bij ABN AMRO Pensioenfonds

Verantwoord beleggen bij ABN AMRO Pensioenfonds Verantwoord beleggen bij ABN AMRO Pensioenfonds Versie 2016 Inhoud 1. Inleiding 2. Uitgangspunten 3. Reikwijdte van de strategieën 4. Uitsluitingsbeleid 5. Integrale waardenanalyse 6. Stembeleid 1. Inleiding

Nadere informatie

Verslag verantwoord en betrokken aandeelhouderschap 2018 en implementatie Nederlandse Stewardship Code

Verslag verantwoord en betrokken aandeelhouderschap 2018 en implementatie Nederlandse Stewardship Code Verslag verantwoord en betrokken aandeelhouderschap 2018 en implementatie Nederlandse Stewardship Code In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2018 2. Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid

Nadere informatie

ABP beleid inzake verantwoord beleggen

ABP beleid inzake verantwoord beleggen ABP beleid inzake verantwoord beleggen 2 ABP Beleid inzake verantwoord beleggen Inhoud Samenvatting... 3 Inleiding... 5 1. Rekening houden met ESG-factoren... 6 2. De dialoog met ondernemingen aangaan...

Nadere informatie

Beleidsdocument Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten januari 2017

Beleidsdocument Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten januari 2017 Beleidsdocument Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten januari 2017 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1. MVB en de relatie met algemene beleggingsbeginselen 4 2. Uitgangspunten

Nadere informatie

Beleid Verantwoord Beleggen van Pensioenfonds Vervoer versie mei eloni. Beleid Verantwoord Beleggen

Beleid Verantwoord Beleggen van Pensioenfonds Vervoer versie mei eloni. Beleid Verantwoord Beleggen eloni Beleid Verantwoord Beleggen 1 Inhoud 1. Introductie... 3 2. Opzet van het beleid Verantwoord Beleggen... 3 2.1. Doel van het beleid Verantwoord Beleggen... 3 2.2. Implementatie van het beleid...

Nadere informatie

Stembeleid AEGON Nederland N.V.

Stembeleid AEGON Nederland N.V. Jaarverslag 2008 Stembeleid AEGON Nederland N.V. Inleiding AEGON is een wereldwijde organisatie. Dit stemverslag heeft uitsluitend betrekking op de beleggingen van AEGON Nederland N.V. en haar dochtermaatschappijen

Nadere informatie

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance. Versie

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance. Versie Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Versie 29-05-2017 Versie 29-05-2017 Maatschappelijk verantwoord Beleggen en Corporate governance Deze brochure gaat over Maatschappelijk Verantwoord

Nadere informatie

Verantwoord beleggen 2012

Verantwoord beleggen 2012 Verantwoord beleggen 2012 Verantwoord beleggen Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW) is verantwoordelijk voor een goede fi nanciële uitvoering van de pensioenregeling. Tegelijkertijd hebben we een maatschappelijke

Nadere informatie

Brochure. Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance

Brochure. Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Brochure Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Deze brochure gaat over Maatschappelijk Verantwoord (MVB) Beleggen en

Nadere informatie

Verantwoord beleggen bij het ABN AMRO Pensioenfonds

Verantwoord beleggen bij het ABN AMRO Pensioenfonds Verantwoord beleggen bij het ABN AMRO Pensioenfonds Versie 2018 Inhoud 1. Inleiding 2. Uitgangspunten 3. Reikwijdte van de strategieën 4. Uitsluitingsbeleid 5. Stemmen 6. Engagement 7. ESG-integratie 1.

Nadere informatie

11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen

11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen 11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen INLEIDING Wereldwijd wordt meer en meer de gedachte omarmd dat bij beleggen in ondernemingen rekening gehouden moet worden met de gevolgen van het handelen

Nadere informatie

Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Stichting Pensioenfonds voor de Architectenbureaus

Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Stichting Pensioenfonds voor de Architectenbureaus Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Stichting Pensioenfonds voor de Architectenbureaus Juni 2014 1. Inleiding Dit Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen dient als leidraad en toetssteen

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggen

Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Maatschappelijk Verantwoord Beleggen 1 Verantwoord beleggingsbeleid Wij vinden het belangrijk dat uw geld maatschappelijk verantwoord wordt belegd. Dit doen we op verschillende manieren: we sluiten bepaalde

Nadere informatie

Persbijeenkomst Jaarverslag ABP 2011

Persbijeenkomst Jaarverslag ABP 2011 Persbijeenkomst Jaarverslag ABP 2011 Henk Brouwer, voorzitter bestuur Amsterdam, 23 mei 2012 2011: een roerig jaar Positief: - positief rendement (8 miljard euro) - meer en beter inzicht in kosten - kostprijs

Nadere informatie

Beleid ethisch beleggen

Beleid ethisch beleggen Beleid ethisch beleggen 1. Inleiding Ethisch of verantwoord beleggen houdt verband met maatschappelijk verantwoord ondernemen 1. Dit laatste komt erop neer dat ondernemers rekening houden met de omgeving

Nadere informatie

Vastgoed en vastgoedfinancieringen

Vastgoed en vastgoedfinancieringen Vastgoed en vastgoedfinancieringen Dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen Syntrus Achmea Real Estate & Finance is dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen. Dankzij onze unieke

Nadere informatie

DoubleDividend Management B.V.

DoubleDividend Management B.V. DoubleDividend Management B.V. Onze visie op het uitsluiten van ondernemingen vanwege betrokkenheid bij controversiële activiteiten Amsterdam, oktober 2016 DoubleDividend Management B.V. Herengracht 320

Nadere informatie

Vastgoed en vastgoedfinancieringen

Vastgoed en vastgoedfinancieringen Vastgoed en vastgoedfinancieringen Dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen is dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen. Dankzij onze unieke combinatie van pensioenexpertise en vastgoedexpertise

Nadere informatie

Jaarvergadering 2018

Jaarvergadering 2018 Jaarvergadering 2018 Agenda 1. Opening 2. Verslag beheerder over 2017 3. Organisatiestructuur 4. Vaststelling jaarrekening 2017 5. Decharge beheerder 6. Rondvraag 7. Sluiting Verslag beheerder 2017 Meesman

Nadere informatie

Populair beleggingsplan

Populair beleggingsplan Populair beleggingsplan versie 22 november 2013 1 Inhoudsopgave Wat belegt het pensioenfonds? 4 Wat is het doel van beleggen? 4 Wat levert beleggen op? 4 Er gaan toch ook risico s gepaard met beleggen?

Nadere informatie

Beleidsdocument Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten oktober 2017

Beleidsdocument Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten oktober 2017 Beleidsdocument Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Stichting Pensioenfonds voor Fysiotherapeuten oktober 2017 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1. MVB en de relatie met algemene beleggingsbeginselen 4 2. Uitgangspunten

Nadere informatie

DoubleDividend Management B.V. Onze visie op het uitsluiten van ondernemingen vanwege betrokkenheid bij controversiële activiteiten

DoubleDividend Management B.V. Onze visie op het uitsluiten van ondernemingen vanwege betrokkenheid bij controversiële activiteiten DoubleDividend Management B.V. Onze visie op het uitsluiten van ondernemingen vanwege betrokkenheid bij controversiële activiteiten Amsterdam, september 2017 DoubleDividend Management B.V. Herengracht

Nadere informatie

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance. Versie 14-04-2016

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance. Versie 14-04-2016 Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Versie 14-04-2016 Versie 14-04-2016 Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Deze brochure gaat over Maatschappelijk Verantwoord

Nadere informatie

Code maatschappelijk verantwoord beleggen 1 januari 2010 PF-B-2009 / 324

Code maatschappelijk verantwoord beleggen 1 januari 2010 PF-B-2009 / 324 Code maatschappelijk verantwoord beleggen 1 januari 2010 PF-B-2009 / 324 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Beleid maatschappelijk verantwoord beleggen... 3 2.1. Maatschappelijke verantwoordelijkheid...

Nadere informatie

Verantwoord beleggen bij het ABN AMRO Pensioenfonds

Verantwoord beleggen bij het ABN AMRO Pensioenfonds Verantwoord beleggen bij het ABN AMRO Pensioenfonds Versie 2014 Inhoud 1. Inleiding 2. Uitgangspunten 3. Reikwijdte van de strategieën 4. Uitsluitingsbeleid 5. Integrale waardenanalyse 6. Stemmen 1. Inleiding

Nadere informatie

CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2014

CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2014 CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2014 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 2. Beleid maatschappelijk verantwoord beleggen...3 2.1. Maatschappelijke verantwoordelijkheid...3 2.2. ESG-criteria...3

Nadere informatie

Pensioen Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen. Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen

Pensioen Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen. Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen 14 De lijsten van pensioenfondsen met de hoogste en de laagste vermogensbeheerkosten die onder andere door Pensioen Pro en De Nederlandsche Bank (hierna:

Nadere informatie

Brochure. Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate Governance

Brochure. Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate Governance Brochure Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate Governance Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate Governance Deze brochure gaat over Maatschappelijk Verantwoord Beleggen (MVB) en

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Postbus 20018 2500EA Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Postbus 20018 2500EA Den Haag > Retouradres Postbus 20011 2500 EA 's-gravenhage Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Postbus 20018 2500EA Den Haag Directie Arbeidszaken Publieke Sector Arbeidsvoorwaarden en Overleg

Nadere informatie

Beleggingsbeleid Ardanta Risicobewustzijn Doelstellingen Beleggingsbeleid

Beleggingsbeleid Ardanta Risicobewustzijn Doelstellingen Beleggingsbeleid Beleggingsbeleid Ardanta Het beleggingsbeleid van Ardanta is uitbesteed aan de afdeling Financial Markets van ASR Nederland. Jaarlijks stellen wij het beleid in samenspraak met deze afdeling vast, waarna

Nadere informatie

BEST PRACTICES VOOR BETROKKEN AANDEELHOUDERSCHAP BESTEMD VOOR EUMEDION-DEELNEMERS VASTGESTELD OP 30 JUNI 2011

BEST PRACTICES VOOR BETROKKEN AANDEELHOUDERSCHAP BESTEMD VOOR EUMEDION-DEELNEMERS VASTGESTELD OP 30 JUNI 2011 BEST PRACTICES VOOR BETROKKEN AANDEELHOUDERSCHAP BESTEMD VOOR EUMEDION-DEELNEMERS VASTGESTELD OP 30 JUNI 2011 1.0 Inleiding 1.1 Eumedion-deelnemers vinden dat het op verantwoorde wijze uitoefenen van de

Nadere informatie

Samenvatting stembeleid MN

Samenvatting stembeleid MN Samenvatting stembeleid MN MN is van mening is dat actief aandeelhouderschap van groot belang is voor een verantwoorde bedrijfsvoering door de bedrijven waar zij in belegt. Daarom voert MN wereldwijd een

Nadere informatie

Verantwoord beleggen 2011

Verantwoord beleggen 2011 Verantwoord beleggen 2011 Verantwoord beleggen Pensioenfonds Zorg en Welzijn is verantwoordelijk voor een goede fi nanciële uitvoering van de pensioenregeling. Tegelijkertijd heeft het pensioenfonds een

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333

Nadere informatie

CONSULTATIEDOCUMENT BEST PRACTICES VOOR BETROKKEN AANDEELHOUDERSCHAP BESTEMD VOOR EUMEDION-DEELNEMERS

CONSULTATIEDOCUMENT BEST PRACTICES VOOR BETROKKEN AANDEELHOUDERSCHAP BESTEMD VOOR EUMEDION-DEELNEMERS CONSULTATIEDOCUMENT BEST PRACTICES VOOR BETROKKEN AANDEELHOUDERSCHAP BESTEMD VOOR EUMEDION-DEELNEMERS 1.0 Inleiding 1.1 Eumedion-deelnemers vinden dat het op verantwoorde wijze uitoefenen van de aan de

Nadere informatie

Voorwoord. Namens alle medewerkers van WMP, Hoogachtend, w.g. B. Nienhaus Directeur

Voorwoord. Namens alle medewerkers van WMP, Hoogachtend, w.g. B. Nienhaus Directeur Voorwoord Na onze initiële registratie en de ondertekening van de UN Global Compact (UNGC) in 2011, doet het mij een genoegen de onderschrijving van Wealth Management Partners (WMP) aan de tien principes

Nadere informatie

pggm.nl PGGM Overtuigingen en Uitgangspunten ten aanzien van Verantwoord Beleggen

pggm.nl PGGM Overtuigingen en Uitgangspunten ten aanzien van Verantwoord Beleggen pggm.nl PGGM Overtuigingen en Uitgangspunten ten aanzien van Verantwoord Beleggen Mei 2014 PGGM Overtuigingen en Uitgangspunten ten aanzien van Verantwoord Beleggen Inleiding Dit document beschrijft de

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Unisys Nederland in liquidatie

Stichting Pensioenfonds Unisys Nederland in liquidatie Vermogensbeheerrapportage 4e kwartaal 2017 In het vierde kwartaal van 2017 steeg wettelijke dekkingsgraad 1 met 1,4% punt van 108,1% naar 109,5%. De actuele dekkingsgraad 2 daalde met 0,1%-punt van 109,9%

Nadere informatie

Stembeleid ASR Nederland

Stembeleid ASR Nederland Stembeleid ASR Nederland Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Nadere toelichting op het stembeleid van ASR Nederland 2.1. Algemene uitgangspunten van het stembeleid 2.1.1. Socially Responsible Investments (SRI)

Nadere informatie

Beleggingsstatuut. 1. Algemene Richtlijnen. 2. Richtlijnen inzake het beleggingsbeleid

Beleggingsstatuut. 1. Algemene Richtlijnen. 2. Richtlijnen inzake het beleggingsbeleid Beleggingsstatuut 1. Algemene Richtlijnen 1. Statutaire doelstelling De Hartstichting strijdt tegen hart- en vaatziekten. Zij investeert in onderzoek naar harten vaatziekten in Nederland. Zij geeft hoogwaardige

Nadere informatie

Beleggingsupdate Allianz Pensioen

Beleggingsupdate Allianz Pensioen Allianz Nederland Levensverzekering N.V. Beleggingsupdate Allianz Pensioen Beleggingsupdate 2 Rendementen lifecycles Allianz Pensioen Beleggen In deze Beleggingsupdate vindt u tabellen met het 1-, 3- en

Nadere informatie

Convenant: stand van zaken Convenant in vogelvlucht Stap voor stap vooruit

Convenant: stand van zaken Convenant in vogelvlucht Stap voor stap vooruit Convenant: stand van zaken Doordat de beschikbare informatie en de ervaring toenemen, kunnen de doelen steeds worden aangescherpt. Het proces van due diligence wordt dus continu doorlopen en verbeterd.

Nadere informatie

Seminar 'Aandeelhouderschap op de schop'

Seminar 'Aandeelhouderschap op de schop' Seminar 'Aandeelhouderschap op de schop' Case study collectief engagement 11 februari 2013 Ger Fehrenbach Senior Advisor Responsible Investment Stelling Institutionele beleggers dragen een grotere verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Toelichting beleggingsbeleid Triodos Bank Private Banking

Toelichting beleggingsbeleid Triodos Bank Private Banking Toelichting beleggingsbeleid Triodos Bank Private Banking Heeft u vragen? Neemt u dan telefonisch contact op met Triodos Bank Private Banking via 030 693 65 05. Of stuur een e-mail naar private.banking@triodos.nl.

Nadere informatie