Verslag verantwoord beleggen Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties

Transcriptie

1 Verslag verantwoord beleggen 2011 Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties

2 2

3 Voorwoord In 2011 was er veel onrust op de financiële markten en moest gereageerd worden op het afnemende vertrouwen in de financiële sector. Op politiek vlak is er heel wat veranderd in verschillende werelddelen. Ook in deze turbulente tijden nemen wij als fonds onze verantwoordelijkheid door uit te dragen dat verantwoord beleggen de toekomst is. Bij het beheren van de pensioengelden van de Nederlandse woningcorporatiesector hebben wij oog voor mens en milieu. Ook willen wij graag inzicht geven in hoe wij ons vermogen beleggen zodat iedereen die bij het fonds betrokken is, kan lezen hoe wij met de pensioengelden omgaan. In onze beleggingen besteden we veel aandacht aan overwegingen van milieu-, sociale en bestuurlijke aard. Allereerst gaan wij in dit verslag verantwoord beleggen 2011 in op ons eigen verantwoord beleggen beleid. Vervolgens leest u in hoofdstuk 2 de verantwoording over onze beleggingen in het afgelopen jaar. Deze verantwoording is geschreven door onze vermogensbeheerder omdat het beheer van het vermogen en de uitvoering van het verantwoord beleggen beleid is uitbesteed aan een vermogensbeheerder. Wij hopen dat dit verslag u meer inzicht geeft in hoe wij de pensioengelden van de woningcorporatiesector beheren. Amsterdam, 22 juni 2012 Het bestuur van SPW 3

4 4

5 Inhoud Voorwoord Het verantwoord beleggen beleid van SPW Doel van verantwoord beleggen De pijlers van het verantwoord beleggen beleid Integratie in beleggingsproces Dialoog met bedrijven en wet- en regelgevers (engagement) Uitsluitingbeleid SPW Actief gebruik aandeelhoudersrechten Corporate Governance Code Beleggen in duurzaamheid Communicatie over verantwoord beleggen Uitgangspunten van ons verantwoord beleggen beleid Uitsluitingen 31 december De uitvoering van het verantwoord beleggen beleid Verantwoord beleggen in onze beleggingsstrategieën Beursgenoteerde aandelen Vastrentende waarden Vastgoed Grondstoffen Private Equity Invloed aanwenden om duurzaamheid en ondernemingsbestuur te verbeteren Voorbeelden van dialoog met ondernemingen Stemmingen en accenten daarbij Uitsluitingen Beïnvloeding van de hele markt Bijdragen aan robuuste klimaatwetgeving Geïntegreerde bedrijfsrapportage Richtlijnen voor mensenrechten en ondernemingen Bijdragen aan nationale en internationale consultaties EITI: transparantie van oliegelden Vooruitblik op

6 1. Het verantwoord beleggen beleid van SPW Verantwoord beleggen is voor SPW een belangrijk onderdeel van de beleggingsfilosofie en een integraal onderdeel van de beleggingsbeginselen. Wij zijn ervan overtuigd dat betere investeringsbeslissingen gemaakt kunnen worden door systematisch ESG-aspecten te betrekken in onze beleggingsprocessen. ESG-aspecten zijn overwegingen van milieu (Environmental), sociale (Social) en bestuurlijke (Governance) aard. Het vermogensbeheer en de uitvoering van het verantwoord beleggen beleid voert het bestuur van SPW niet zelf uit. SPW heeft dit uitbesteed. 1.1 Doel van verantwoord beleggen Verantwoord beleggen is voor SPW een manier om het risico- en rendementsprofiel van de portefeuille te verbeteren en tegelijkertijd bij te dragen aan duurzame ontwikkeling. Daarom let onze vermogensbeheerder in het beleggingsproces niet alleen op de financiële prestaties en het beloningsbeleid van bedrijven, maar ook op de manier waarop bedrijven omgaan met het thema duurzaamheid en hoe zij omgaan met hun aandeelhouders. Ook kijkt de vermogensbeheerder naar ecologische uitdagingen als klimaatverandering en aantasting van de biodiversiteit. Daarnaast wordt nagegaan hoe gedrag van bedrijven maatschappelijke kwesties als mensenrechten en kinderarbeid beïnvloedt. Ook worden bedrijven bewust gemaakt over hoe hun handelen plaatselijke gemeenschappen raakt. Het beleid van SPW voor verantwoord beleggen heeft de volgende drie doelstellingen: 1. De risico/rendementsverhouding verbeteren; 2. Blijk geven van maatschappelijke verantwoordelijkheid; 3. Bijdragen aan de waarborging van de integriteit van de financiële markten. We zijn ervan overtuigd veel te kunnen bereiken door als aandeelhouder bedrijven te blijven uitdagen om hun duurzaamheidprestaties te verbeteren. Het aangaan van een dialoog met bedrijven (engagement) kan tot verandering leiden. We besteden daarom veel aandacht aan engagement. 1.2 De pijlers van het verantwoord beleggen beleid Het verantwoord beleggen beleid van SPW is gebaseerd op een aantal belangrijke pijlers. Hieronder leest u kort de belangrijkste pijlers. In paragraaf 1.10 worden deze pijlers nader toegelicht. Verantwoord beleggen maakt onderdeel uit van ons beleggingsproces. We gaan met bedrijven in gesprek zodat ze duurzamer worden en beter bestuurd worden. We verwachten van bedrijven dat zij handelen volgens de internationale regelgeving. We investeren niet in overheidsobligaties van landen waarvoor een VN-veiligheidsraad wapenembargo van kracht is. We gebruiken actief onze rechten als aandeelhouder. We maken ons sterk voor goede regelgeving over duurzaamheid en goed bedrijfsbestuur. We zoeken actief naar aantrekkelijke duurzame beleggingen. We dragen ons verantwoord beleggen beleid actief uit. 1.3 Integratie in beleggingsproces Ons verantwoord beleggen beleid is in de gehele portefeuille geïmplementeerd en omvat alle beleggingscategorieën. Voor alle beleggingscategorieën van SPW is geformuleerd op welke wijze ESG-aspecten in het beleggingsproces zijn geïntegreerd. Hiervoor gebruikt het fonds de informatie van gespecialiseerde onderzoeksinstellingen, nietgouvernementele organisaties en andere bronnen. 6

7 Onze vermogensbeheerder licht regelmatig de volledige aandelen- en bedrijfsobligatieportefeuilles door op bedrijven die de VN Global Compact uitgangspunten niet naleven of die op een andere manier bij tegenstrijdige zaken betrokken zijn. Desbetreffende bedrijven worden direct aangesproken. Voorstellen voor beleggingen worden vooraf eerst geanalyseerd op maatschappelijke en milieugevolgen. Van externe partijen verlangt SPW dat ze passend ESG-beleid kunnen aantonen en regelmatig verslag uitbrengen over de prestaties. 1.4 Dialoog met bedrijven en wet- en regelgevers (engagement) De belangrijkste standaarden van de VN ten aanzien van mensenrechten, arbeid, milieu en corruptie zijn vastgelegd in de Global Compact. We wensen niet te beleggen in bedrijven die handelen in strijd met de uitgangspunten van de Global Compact. Als er aanwijzingen bestaan dat bedrijven zich niet houden aan de Global Compact, dan gaat SPW met deze bedrijven de dialoog aan. Om een boodschap kracht bij te zetten, wordt hierin vaak samengewerkt met andere beleggers. Als bedrijven in strijd met het Global Compact blijven handelen en niet laten blijken hun praktijken aan te willen passen, dan sluit SPW deze bedrijven uit. Ook met bedrijven die het Global Compact niet schenden, kan SPW de dialoog aangaan om het risico- en rendementsprofiel van het bedrijf of de impact op mens en milieu te verbeteren. Gesprekken met bedrijven zijn slechts één manier om duurzaamheid en bescherming van aandeelhoudersrechten te verbeteren. Wet- en regelgevers die voor de hele markt de standaard bepalen op het gebied van duurzaamheid en aandeelhoudersrechten, zijn ook een belangrijke gesprekspartner. Onze vermogensbeheerder spreekt regelmatig met wet- en regelgevers over duurzaamheid en aandeelhoudersrechten. Ook draagt het fonds bij aan het ontwikkelen van normen met als doel de integriteit van financiële markten op de lange termijn te verbeteren. 1.5 Uitsluitingbeleid SPW SPW kan bedrijven uitsluiten op basis van twee gronden: Bedrijven die direct betrokken zijn bij de fabricage van producten die door Nederlandse en internationale wetgeving verboden zijn; Bedrijven die in strijd (blijven) handelen met de uitgangspunten van de Global Compact van de VN en niet laten blijken hun praktijken aan te willen passen door met SPW een dialoog aan te gaan. In gesprekken met bedrijven maken we duidelijk welke normen wij hanteren. Om onze boodschap kracht bij te zetten, werken wij hierin vaak samen met andere beleggers. We beleggen niet in bedrijven die direct betrokken zijn bij de fabricage van antipersoon-landmijnen, clusterbommen, chemische of biologische wapens of kernwapens die in strijd met het Non Proliferatieverdrag worden geproduceerd. In 2011 hebben we ook besloten om niet in overheidsobligaties van bepaalde landen te investeren waarvoor een wapenembargo van de VN Veiligheidsraad van kracht is. Dit betekent op dit moment dat we tien landen uitsluiten: Somalië, Democratische Republiek Congo, Soedan, Noord-Korea, Iran, Libië, Ivoorkust, Irak, Liberia en Eritrea. 7

8 1.6 Actief gebruik aandeelhoudersrechten Aan beleggingen in beursgenoteerde aandelen zijn managementrisico s verbonden. Dit zijn risico s als gevolg van verkeerde beslissingen of onjuist beleid door het bedrijfsbestuur. Het beleid van SPW voor goed bestuur is erop gericht om onze belangen als aandeelhouder te beschermen en invulling te geven aan onze verantwoordelijkheid als aandeelhouder. Onze activiteiten omvatten onder meer: stemmen op aandeelhoudersvergaderingen; steunen of opstellen van aandeelhouderresoluties; gesprekken met bedrijfsbesturen over bestuurssamenstellingen; beloningen en andere zaken; gesprekken met regelgevers; en het verhalen van schade. 1.7 Corporate Governance Code Als institutionele belegger leeft SPW de Nederlandse Corporate Governance Code na. Deze bevat principes en bepalingen over goed bedrijfsbestuur. We kiezen ervoor om op één punt af te wijken van wat de code aanbeveelt: best practice bepaling IV 4.4. Daarin worden beperkingen voorgesteld bij de uitoefening van het agenderingsrecht. Beperkingen dus van het recht dat aandeelhouders hebben om schriftelijk te vragen om behandeling van een onderwerp in de aandeelhoudersvergadering. Onze vermogensbeheerder conformeert zich niet bij voorbaat aan deze bepaling. Van geval tot geval wordt bekeken wat het beste aansluit bij de belangen van ons fonds. Op aandeelhoudersvergaderingen in Nederland is onze vermogensbeheerder meestal persoonlijk vertegenwoordigd. Elders in de wereld stemmen we meestal via een elektronisch stemsysteem of wordt een andere institutionele belegger of een extern bureau gevolmachtigd om namens SPW het woord te voeren. Voor afzonderlijke bedrijven wordt het stemgedrag bepaald op basis van externe adviezen en in samenspraak met corporate governance-specialisten. Als onze vermogensbeheerder het met bepaalde voorstellen van een bedrijf oneens is, dan wordt zo veel mogelijk het gesprek aangegaan om de standpunten van het fonds toe te lichten. Over het algemeen blijken bedrijven daarvoor open te staan en soms worden als gevolg daarvan agendapunten herzien of zelfs ingetrokken. 8

9 1.8 Beleggen in duurzaamheid Beleggingskansen die ook maatschappelijke en milieuproblemen helpen oplossen, zoals armoede in ontwikkelingslanden en klimaatverandering, zijn zeer belangrijk voor ons. Zo is een deel van de portefeuille van het fonds belegd in microkredieten. 1.9 Communicatie over verantwoord beleggen Op kwartaalbasis publiceren we een overzicht van de (aandelen)portefeuille op de website om transparant te zijn over het beleid en de uitvoering. De volledige lijst van aandelenbeleggingen wordt gepubliceerd met een vertraging van één kwartaal, voor het eerst per 1 april We willen belanghebbenden namelijk wel inzicht geven, maar geen waardevolle informatie geven aan andere marktpartijen. Daarnaast brengt SPW jaarlijks een verslag verantwoord beleggen uit waarin wordt uitgelegd hoe het fonds in het betreffende jaar met verantwoord beleggen is omgegaan. 9

10 1.10 Uitgangspunten van ons verantwoord beleggen beleid 1. Verantwoord beleggen is een integraal onderdeel van het beleggingsproces van SPW. Aandeelhoudersrechten, milieu- en sociale aspecten worden meegenomen in onze investeringsbeslissingen. Onderzoek op het gebied van duurzaamheid of aandeelhoudersrechten kan leiden tot de beslissing om een bepaalde belegging niet te doen, af te stoten of de omvang ervan te veranderen. 2. Onze vermogensbeheerder gaat de dialoog aan met bedrijven om duurzaamheid en goed bedrijfsbestuur te realiseren. In gesprekken met bedrijven maakt onze vermogensbeheerder duidelijk welke normen wij hanteren op het gebied van duurzaamheid en aandeelhoudersrechten. Om onze boodschap kracht bij te zetten, wordt vaak samengewerkt met andere beleggers. 3. We verwachten van bedrijven dat zij handelen met respect voor de uitgangspunten van de VN Global Compact en onze vermogensbeheerder verkoopt onze belangen als dialoog niet leidt tot verbetering. Ook beleggen we niet in producten die verboden zijn volgens de Nederlandse wet of internationale regelgeving. 4. Dit betekent dat wij niet investeren in bedrijven die direct betrokken zijn bij de productie van landmijnen, clustermunitie, afvuursystemen hiervoor en in chemische of biologische wapens. Ook sluiten wij bedrijven uit die betrokken zijn bij producten of diensten die in Nederland in brede kring als verwerpelijk worden beschouwd. In de VN Global Compact zijn de minimale normen voor bedrijven samengevat op het gebied van mensenrechten, arbeidsrechten, milieu en corruptie. We investeren niet in overheidsobligaties van landen waarvoor een VN-veiligheidsraad wapenembargo van kracht is. Deze embargo s worden opgelegd als handhavingsmaatregel teneinde schendingen van het internationale recht of mensenrechten te veroordelen. 5. We gebruiken actief onze rechten als aandeelhouder. Onze vermogensbeheerder stemt op de aandeelhoudersvergaderingen van bedrijven waarin we beleggen. 6. We maken ons nationaal en internationaal sterk voor betrouwbare regelgeving om duurzaamheid en goed bedrijfsbestuur te verankeren. Onze vermogensbeheerder spreekt regelmatig met wet- en regelgevers over duurzaamheid en aandeelhoudersrechten. Ook dragen we bij aan de ontwikkeling van normen met als doel de integriteit van financiële markten op de lange termijn te verbeteren. 7. We zijn actief op zoek naar aantrekkelijke beleggingen die duurzaamheid bevorderen. SPW investeert in alternatieve energie, schone technologieën en microkredieten en zoekt naar nieuwe mogelijkheden om te beleggen in dergelijke bijdragen aan duurzaamheid. 8. We dragen het verantwoord beleggen beleid actief uit om zo duurzaamheid en goed bedrijfsbestuur te bevorderen. We werken samen met andere beleggers om het effect van ons verantwoord beleggen beleid te vergroten. Onze vermogensbeheerder is actief in diverse (internationale) samenwerkingsverbanden. En we communiceren actief over onze activiteiten. 10

11 1.11 Uitsluitingen 31 december 2011 Uitgesloten bedrijven: Bedrijf Land Grond voor uitsluiting Aerostar Roemenië Betrokkenheid bij clusterwapens Aeroteh Roemenië Betrokkenheid bij clusterwapens Aryt Industries Israël Betrokkenheid bij clusterwapens Ashot Ashkelon Israël Betrokkenheid bij clusterwapens BAE Systems Verenigd Koninkrijk Betrokkenheid bij clusterwapens General Dynamics Verenigde Staten Betrokkenheid bij clusterwapens Goodrich Corporation Verenigde Staten Betrokkenheid bij clusterwapens Hanwha Zuid-Korea Betrokkenheid bij clusterwapens IHI Corporation Japan Betrokkenheid bij clusterwapens Larsen and Toubro Ltd India Betrokkenheid bij clusterwapens L-3 Communications Verenigde Staten Betrokkenheid bij clusterwapens Lockheed Martin Corporation Verenigde Staten Betrokkenheid bij clusterwapens Norinco International Cooperation China Betrokkenheid bij clusterwapens Petrochina Corporation Ltd China Schending VN Global Compact Poongsan Corporation Zuid-Korea Betrokkenheid bij clusterwapens Poongsan Holdings Corporation Zuid-Korea Betrokkenheid bij clusterwapens Raytheon Company Verenigde Staten Betrokkenheid bij clusterwapens Singapore Technologies Engineering Singapore Betrokkenheid bij clusterwapens Tata Power Ltd India Betrokkenheid bij clusterwapens Textron Verenigde Staten Betrokkenheid bij clusterwapens Uitgesloten staatsobligaties van de volgende landen: Land Congo Eritrea Irak Iran Ivoorkust Liberia Libië Noord-Korea Soedan Somalië Grond voor uitsluiting Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad Wapenembargo VN Veiligheidsraad 11

12 2. De uitvoering van het verantwoord beleggen beleid SPW heeft het beheer van het vermogen en de uitvoering van het verantwoord beleggen beleid zoals gezegd uitbesteed aan een zogenaamde fiduciair vermogensbeheerder. Dit wil zeggen dat deze vermogensbeheerder niet per se het hele vermogen zelf belegt, maar ook managers selecteert voor de beoogde beleggingen en deze monitort en beoordeelt. Daarnaast adviseert de vermogensbeheerder over het strategische beleggingsbeleid. Ongewenste beleggingen SPW zat in 2011 in een overgang van de ene vermogensbeheerder naar de andere vermogensbeheerder. Bij de overdracht van de beleggingsportefeuille heeft SPW besloten een deel van de aandelenportefeuille per 1 maart tijdelijk passief te beleggen. SPW heeft belegd in een aantal belangrijke indexen van ontwikkelde markten. Bij het beleggen in indexen wordt er belegd in aandelen van alle ondernemingen die onder deze indexen vallen. SPW heeft onderzoek laten doen naar deze beleggingen en geconstateerd dat deze indexen aandelen bevatten die niet volgens ons beleid zijn. SPW hecht veel waarde aan het eigen verantwoord beleggen beleid en wenst hier dus niet in te beleggen. Daarom is SPW overgestapt naar een andere beleggingspool en belegt het fonds per 1 november 2011 weer volgens het eigen beleid. 2.1 Verantwoord beleggen in onze beleggingsstrategieën Voor de beleggingsportefeuille beoordeelt onze vermogensbeheerder of verantwoord beleggen invloed heeft op de financiële prestaties van ondernemingen. Op deze manier nemen we duurzaamheid steeds vaker en dieper op in de beleggingsbeslissingen. Hoe ESG-thema s een plek krijgen in de beleggingsbeslissingen verschilt per beleggingscategorie. We zoeken voortdurend naar investeringsmogelijkheden die aan duurzame ontwikkeling bijdragen. Wij willen door middel van beleggingen met een hoge duurzaamheidswaarde bijdragen aan een betere wereld. Deze investeringen moeten in lijn zijn met onze financiële rendementsverwachtingen. We investeren in activiteiten die bijdragen aan oplossingen voor bijvoorbeeld klimaatveranderingen, vervuiling, waterschaarste, verlies van leefgebieden en diersoorten, armoede en economische of sociale onderontwikkeling. Een belegging heeft pas een hoge duurzaamheidswaarde als deze een duidelijke bijdrage levert aan het oplossen van deze duurzaamheidsproblemen. Ondernemingen of sectoren die van duurzaamheidsuitdagingen of -trends profiteren zonder er daadwerkelijk iets aan te doen, rekenen we daar uiteraard niet toe. Hierna leest u de verantwoording van onze fiduciair vermogensbeheerder over

13 De totale beleggingsportefeuille heeft de volgende onderdelen: Infrastructuur; 0,6% Private Equity; 7,5% Opportunities; 0,7% Vastgoed; 9,9% Staatsobligaties; 10,0% Hedge Funds; 0,9% Commodities; 4,1% Credits; 30,1% Aandelen opkomende markten; 2,9% Aandelen ontwikkelde markten; 33,3% Norm voor 2011 Werkelijk ultimo 2011 Staatsobligaties 10,0 10,0 Credits 30,0 30,1 Aandelen ontwikkelde markten 31,5 33,3 Aandelen opkomende markten 4,0 2,9 Vastgoed 10,0 9,9 Private equity 6,0 7,5 Commodities 4,0 4,1 Hedge Funds 2,0 0,9 Opportunities 1,5 0,7 Infrastructuur 1,0 0,6 Totaal 100,0 100,0 13

14 2.2.1 Beursgenoteerde aandelen Onze vermogensbeheerder hanteert ten aanzien van beursgenoteerde aandelen verschillende strategieën. Elke strategie heeft een eigen stijl en eigen investeringscriteria en -processen. Bij de integratie van ESG-thema s is het van belang op deze strategieën aan te sluiten. We hanteren de volgende strategieën voor beursgenoteerde aandelen: 1. de global emerging market -strategie, waarbij we in circa 320 grote bedrijven beleggen; 2. de index -strategie ontwikkelde markten, waarbij we focussen op ontwikkelde landen als de Verenigde Staten en Japan. Begin 2011 zijn de voornaamste ESG-kwesties in kaart gebracht. Aan de hand van deze analyse is een selectie gemaakt van de belangrijkste ESGkwesties die voor nader onderzoek in aanmerking komen of die aanleiding zijn voor een dialoog met het management van de betreffende bedrijven. Deze analyse geeft inhoud aan de formele integratie van ESG-thema s in ons investeringsproces. Deze ESG-thema s worden vastgelegd in zogenaamde investeringscasussen. Dit zijn beschrijvingen waarin portfoliomanagers hun overwegingen beschrijven om wel of niet in ondernemingen te investeren. In 2011 zijn de volgende onderwerpen nader onderzocht: de corporate governance-standaarden in Rusland, Taiwan en Zuid-Korea; de sociale- en milieuprestaties van enkele bedrijven in Rusland; verhoudingen tussen lokale gemeenschappen en energie- en mijnbouwbedrijven. Global emerging market -strategie Binnen de global emerging market -strategie belegt onze vermogensbeheerder in circa 320 bedrijven in de regio s Oost-Europa, Afrika, Latijns-Amerika en Azië. Deze strategie heeft ook een focus op landen. Om te bepalen welk gewicht een land in de portefeuille moet krijgen, wordt een model gebruikt met macro-economische, financiële, risico- en ESG-indicatoren. Bovendien is in deze strategie de analyse van ESG-kwesties een vast onderdeel van het beleggingsproces voor grote of strategische posities. In oktober 2011 zijn twee medewerkers van onze vermogensbeheerder naar Rusland geweest. Zij hebben daar acht bedrijven bezocht en gesprekken gevoerd met beleidsmakers, mensen van Transparancy International, Standard & Poor s en een organisatie voor de bescherming van beleggersbelangen. Het doel was de corporate governance-risico s beter te begrijpen en het belang van de handhaving van aandeelhoudersrechten te benadrukken. We vinden het belangrijk bij te dragen aan betere corporate governancestandaarden in Rusland, maar zijn ons ervan bewust dat dit een proces van lange adem is. De beleggingen in Azië worden beheerd vanuit een kantoor in Hongkong. Daar werkt een voltijd ESG-specialist die ESG-analyses doet en de dialoog met bedrijven en beleidsmakers aangaat. Een analyse van de ESG-kwesties bij beursgenoteerde bedrijven in China, Zuid-Korea en Taiwan heeft bevestigd dat de verbetering van de corporate governance van die bedrijven hoge prioriteit moet hebben. 14

15 Ook in de global emerging market -strategie kunnen ESG-kwesties een significant risico voor onze beleggingen vormen. De inventarisatie van deze risico s is dan ook belangrijk in investeringsoverwegingen. Belangrijke risico s die het afgelopen jaar hebben gespeeld zijn: Yanzhou Coal Mining in China het gebrek aan inzicht in een effectief managementsysteem voor milieu en veiligheid; COSL in China de zware afhankelijkheid van het bedrijf van de controlerende moedermaatschappij, in combinatie met slecht presterende onafhankelijke bestuurders; Samsung Electronics in Zuid-Korea het ondernemingsbestuur is van onvoldoende kwaliteit, met name door het gedrag van de familie die het bedrijf opgericht heeft en nog steeds een meerderheidsaandeel heeft; Zoomlion in China recente overnames baren ons zorgen over de effectiviteit van het toezicht van de commissarissen op het fusieen overnamebeleid van het management; GSEC in Zuid-Korea de veiligheidsprestaties zijn de slechtste in de sector en vormen daarmee een risico; UMC in Taiwan de onafhankelijkheid is een kwestie, omdat twee bestuurders al twaalf tot achttien jaar in de raad zitten. Bovendien heeft het bedrijf geen aparte commissie voor het beloningsbeleid; Honhai Precision in Taiwan de negatieve publiciteit over werkomstandigheden in de werkplaatsen van FoxConn heeft nog niet geleid tot significante verbeteringen in het werkomstandighedenbeleid; Unimicron in Taiwan de corporate governance-prestaties blijven ver achter bij die van andere lokale bedrijven. 15

16 2.2.2 Vastrentende waarden 40 procent van het vermogen van SPW wordt belegd in vastrentende waarden. Daaronder vallen ook leningen aan overheden en bedrijven in de vorm van staatsobligaties en bedrijfsobligaties. Staatsobligaties Ongeveer 10 procent van de portefeuille is in 2011 belegd in staatsobligaties. In 2011 is een aanvullend beleid vastgesteld op basis waarvan beleggingen in staatsobligaties van tien landen worden uitgesloten. We wensen niet te beleggen in staatsobligaties van landen waarvoor een wapenembargo van de VN-Veiligheidsraad van kracht is. Bedrijfsobligaties De analisten van bedrijfsobligaties hebben ook inzicht in relevante ESG-kwesties in hun sector en de duurzaamheidsprestaties van de bedrijven. Ongeveer 30 procent van het vermogen van SPW is belegd in bedrijfsobligaties. Met de portfoliomanagers voor aandelen worden regelmatig de belangrijkste sectorale ontwikkelingen doorgesproken. Uit gezamenlijke besprekingen blijkt dat de relevantie van ESG-thema s op de beleggingen per categorie aanzienlijk kan verschillen. Een ESG-thema kan de prijsontwikkeling van een aandeel beïnvloeden en tegelijkertijd amper effect hebben op de kredietwaardigheid van het bedrijf. Toch kunnen ESG-thema s ook specifiek voor bedrijfsobligaties relevant zijn. Daarom heeft onze vermogensbeheerder in 2010 financieel bijgedragen aan het World Resources Institute, een mondiale denktank op milieugebied. Dit instituut heeft samen met kredietbeoordelaar Standard & Poor s het onderzoeksrapport Hoe het klimaatbeleid van de Verenigde Staten de kredietwaardigheid van chemiebedrijven kan beïnvloeden gepubliceerd. Onze vermogensbeheerder is bij dit onderzoek betrokken geweest en spant zich in om ESG-thema s verder te integreren in het beleggingsproces in bedrijfsobligaties. Dit krijgt een hoge prioriteit in Vastgoed De portefeuille van SPW voor beursgenoteerd en niet-beursgenoteerd vastgoed omvat ongeveer 10 procent van de totale beleggingsportefeuille. Omdat de vastgoedsector een grootverbruiker van natuurlijke hulpbronnen is, is veel geïnvesteerd in het analyseren en verbeteren van de milieuprestaties van het vastgoed in onze portefeuille. Hieraan ligt de overtuiging ten grondslag dat meer duurzaam vastgoed en betere milieuprestaties in de vastgoedsector kunnen leiden tot betere rendementen en lagere risicoprofielen van de beleggingen. Ook kan dit zorgen voor een lager energieverbruik en een lagere CO 2 -uitstoot. 16

17 2.2.4 Grondstoffen De grondstoffenportefeuille bedraagt ruim 4 procent van het totale portfolio van SPW. Deze grondstoffenportefeuille bestaat voor een deel uit de portefeuille natuurlijke hulpbronnen en voor een deel uit beleggingen in de termijnmarkt (futures). De portefeuille natuurlijke hulpbronnen geeft toegang tot reële activa op het gebied van natuurlijke hulpbronnen binnen de sectoren bosbouw, landbouw, mijnbouw en energie. Voor elke nieuwe belegging beoordeelt onze vermogensbeheerder gedetailleerd en van geval tot geval de politieke en sociale risico s en de risico s ten aanzien van milieu en ondernemingsbestuur. Van alle managers die beleggen in de mijnbouw en olie- en gaswinning in de opkomende markten, wordt geëist dat zij werken volgens internationaal geaccepteerde richtlijnen. Deze richtlijnen hebben betrekking op prestatienormen over sociale en milieuduurzaamheid van de International Finance Corporation (IFC). Ook moeten managers instemmen met richtlijnen van de World Bank Group (de EHS-richtlijnen) ten aanzien van milieu, gezondheid en veiligheid in de mijnbouw en olie- en gaswinning. Voorbeelden van ESG-activiteiten in 2011 in grondstoffenbeleggingen zijn: Niet alleen onze eigen beleggingen in agrarische activiteiten worden op ESG-thema s gescreend, maar er wordt ook een bijdrage aan de ontwikkeling van standaarden voor beleggen in landbouwgronden geleverd. Samen met andere institutionele beleggers zijn de Principles for Responsible Investment in Farmland opgesteld, om duurzaamheid, transparantie en verantwoording op dit gebied te verbeteren. In de Verenigde Staten is een belegging afgewezen in de winning van schaliegas door middel van het hydraulisch breken van schalieformaties. Dit is gedaan vanwege het gebrek aan openheid, de beperkte mogelijkheid om invloed uit te oefenen en vanwege zorgen over de sociale en milieupraktijken van de desbetreffende manager. 17

18 De handel in grondstoffen en voedselprijzen In de afgelopen jaren zijn de voedselprijzen sterk gestegen. Dit is in het bijzonder een probleem voor mensen in ontwikkelingslanden. Volgens sommige media dragen institutionele beleggers hieraan bij, omdat de stijging van de voedselprijzen een gevolg van hun handels- en beleggingsactiviteiten zou zijn. We beleggen niet direct in grondstoffen, maar via derivaten. Vastgesteld is dat - als onze beleggingen al invloed op een markt hebben - hiervan een dempende werking uitgaat. Beleggingen in grondstoffenderivaten vormen al jaren een stabiel aandeel in onze portefeuille. Naar ons inzicht hebben activiteiten op de grondstoffenderivatenmarkt de prijsvorming op de grondstoffenmarkt zelf niet of slechts zeer beperkt beïnvloed. Dit is gebaseerd op ruim beschikbaar wetenschappelijk onderzoek. Het Landbouw- Economisch Instituut (LEI) Wageningen heeft dit onderzocht en stelt: Op basis van deze studies concluderen wij dat er niet aangetoond kan worden dat speculatie (door index fondsen) de prijzen van agrarische goederen structureel heeft verhoogd en voor 100% tot hogere prijzen heeft geleid. Deze studies vinden ook geen bewijs dat de grotere instroom van speculatief kapitaal tot meer (middel)lange termijn volatiliteit heeft geleid. Sommigen vinden juist dat het tot minder volatiliteit op de (middel)lange termijn heeft geleid. Er zijn wel een aantal studies die concluderen dat grote stromen speculatief kapitaal leiden tot kortetermijnfluctuaties van een paar dagen tot een paar uur Private Equity Microkrediet is een vorm van investeren in Private Equity. Microkrediet staat de laatste tijd onder druk vanwege minder goede berichten over de zogeheten Micro Finance Institutions (MFI s), het achterblijven van de gestelde target performances en de onzekerheid ten aanzien van de sociale doelstellingen. In 2012 zal SPW een nadere analyse uitvoeren op de externe managers in portefeuille, ten aanzien van de sociale performance van microkrediet. SPW belegt in twee fondsen: BlueOrchard (Dexia Micro-Credit Fund) Het gemiddeld jaarlijkse rendement van de afgelopen drie jaar bedraagt circa 1,36%. De vijf grootste landen posities in de portefeuille zijn: Peru, Armenië, Colombia, Georgië, en Kenia. Het fonds heeft 146 leningen verstrekt aan 93 MFI s in 45 landen. De MFI s hebben op hun beurt circa 55% van hun leningen verstrekt aan vrouwen. De gemiddelde omvang van een lening aan micro-entrepreneurs bedraagt circa Amerikaanse dollars. SNS/DWM Circa 75% van de portefeuille is belegd in senior leningen, 14% in aandelen, convertibles en achtergestelde leningen en 11% in liquiditeiten. Circa 35% van de totale portefeuille is genoteerd in lokale valuta van opkomende landen. Het fonds heeft 118 investeringen uitstaan bij MFI s. De vijf grootste landen concentraties in de portefeuille zijn: Peru (12,3%), Bosnië & Herzegovina (8,3%), Bolivia (7,8%), Azerbeidjaan (7,8%) en Cambodja (6,7%). 2.3 Invloed aanwenden om duurzaamheid en ondernemingsbestuur te verbeteren Wereldwijd beleggen we in meer dan beursgenoteerde bedrijven. Om de kansen en risico s van deze ondernemingen goed te kennen, is er regelmatig contact met de uitvoerend managers en bestuurders daarvan. Wanneer er aanwijzingen zijn dat een onderneming onverantwoord onderneemt, spreken we die onderneming daarop aan. Er zijn verschillende mogelijkheden waarop wij onze invloed kunnen doen gelden. 18

19 Het verband tussen ondernemingsbestuur en duurzaamheid Ondernemingsbestuur en duurzaamheid zijn volgens ons onlosmakelijk met elkaar verbonden en goed ondernemingsbestuur bevordert het bereiken van duurzame resultaten. Met het oog op duurzaamheid dringen we in onze contacten met ondernemingen daarom aan op een duidelijke toezicht- en bestuursstructuur. Daartoe hoort bestuursverantwoordelijkheid, maar we verwachten ook dat het bestuur onderzoekt en vervolgens uitlegt waarom het beloningsbeleid wel of niet aan duurzaamheid is gekoppeld. Een voorbeeld van stemmen op aandeelhoudersvergaderingen op het gebied van duurzaamheid in de oliesector: onze vermogensbeheerder heeft voor aandeelhoudersresoluties gestemd die Conoco Philips vragen de risicobeheersing te evalueren in verband met zorgen over de veiligheid in de onderneming. De United Nations Principles for Responsible Investment (UNPRI) heeft een werkgroep die zich bezighoudt met beloning en duurzaamheid. In deze werkgroep is onze vermogensbeheerder actief. Bovendien heeft onze vermogensbeheerder aan diverse panels deelgenomen op de UNPRIconferentie over het Bestuur van Duurzaamheid. Er zijn diverse voorbeelden te noemen van contacten met ondernemingen waarin onze geïntegreerde aanpak op dit gebied naar voren komt Voorbeelden van dialoog met ondernemingen Russische bedrijven: aandeelhoudersrechten niet goed beschermd Twee medewerkers van onze vermogensbeheerder hebben Rusland bezocht en spraken met ondernemingen over hun prestaties op het gebied van financiën, ondernemingsbestuur en duurzaamheid. Er is bezorgdheid over het feit dat de aandeelhoudersrechten in Rusland niet goed zijn beschermd door een zwakke rechtshandhaving en de alomtegenwoordige corruptie. De prijs van activa weerspiegelt dan ook de hoge investeringsrisico s. Zij hebben ondermeer met Norilsk Nickel en Severstal gesproken en hebben deze ondernemingen verzocht de uitgangspunten van de Global Compact van de VN te ondertekenen. In 2012 zal onze vermogensbeheerder deze ondernemingen blijven volgen. Ook hebben de medewerkers gesproken met politici, topambtenaren, Transparency International, Standard & Poor s en marktleiders. Dit bezoek heeft nieuwe inzichten gegeven waarmee ingespeeld kan worden op de ontwikkelingen ten aanzien van ESG-kwesties in Rusland. Norilsk Nickel: herstelplan en strategisch plan vereist Met Norilsk Nickel is de discussie aangegaan over de langetermijnstrategie op het gebied van ondernemingsbestuur en milieu. In deze discussies met niet-uitvoerende bestuurders is duidelijk gemaakt dat van Norilsk Nickel een helder plan wordt verwacht voor het herstel en voorkomen van milieuschade door de werkzaamheden in de poolgebieden. Van groot belang is dat daar op het niveau van de raad van bestuur voldoende toezicht op is en dat er een strategisch plan komt voor het borgen van goede milieuzorg. De onophoudelijke strijd door de oligarchen om controle uit te oefenen, heeft een grote invloed op het bestuur en belemmert de vooruitgang. Daarom is aan de bestuursvoorzitter en de overige raadsleden een brief gestuurd waarin onze strategische eisen zijn herhaald. Op operationeel niveau is enige vooruitgang waar te nemen in het feit dat Norilsk Nickel ten aanzien van milieuoplossingen een 19

20 consortium wil vormen om problemen in het poolgebied te tackelen. Dit is van groot belang met het oog op de doelstelling van de Russische overheid om de uitstoot van zwaveldioxide in 2015 met 75 procent te hebben gereduceerd. Severstal: openheid van zaken gewenst Er is gesproken met de bestuursvoorzitter van Severstal, een Russisch staalbedrijf. Er zijn een flink aantal aanbevelingen gedaan op het gebied van transparantie, bijvoorbeeld dat Severstal zich aansluit bij de Extractive Industries Transparancy Initiative (EITI). Dit is een internationaal initiatief voor openheid over het betalingsverkeer tussen ondernemingen en overheden ten aanzien van olie- en gaswinning en mijnbouw. Ook is Severstal verzocht om uitgebreider te rapporteren over de aanpak van energie-efficiëntie en de initiatieven in verschillende bedrijfsonderdelen vergelijkbaar te maken. Ook zouden de gezondheids- en veiligheidsprestaties onderdeel moeten zijn van het beloningsbeleid. Daarnaast is aangegeven dat de algemeen directeur geen zitting moet hebben in de beoordelingscommissie. Wel is er tevredenheid dat Severstal opdracht heeft gegeven aan een externe auditor om te controleren of haar procedures voldoen aan de Britse wetgeving om corruptie uit te bannen (de zogenaamde UK Bribery Act). Petrobras: rechten van minderheidsaandeelhouders Het olie- en gasbedrijf Petrobras staat onder controle van de Braziliaanse overheid. Nadat een vertegenwoordiger van een minderheidsaandeelhouder zich uit de raad van bestuur had teruggetrokken, heeft de onderneming ter vervanging een kandidaat voorgedragen die nauwe relaties met de overheid heeft. Onze vermogensbeheerder heeft tegen deze benoeming gestemd. De raad van bestuur moet de minderheidsaandeelhouders een kans geven een kandidaat voor te dragen, in plaats van een vertegenwoordiger van de controlerende aandeelhouder te benoemen. Om de zorg ten aanzien van de voorgestelde kandidaat tot uitdrukking te brengen, heeft onze vermogensbeheerder samen met andere beleggers een brief gestuurd aan Petrobras. In deze brief is uiteengezet dat de benoeming van leden van de raad van bestuur op competenties en onafhankelijkheid moet worden gebaseerd en niet op de politieke status van de personen in kwestie. Oliebedrijven in Soedan en Myanmar: alert op mensenrechtenschendingen De vondst van olie- en gasvoorraden in landen met een regime dat mensenrechten schendt, stelt de oliesector voor dilemma s. Door in een joint venture met een staatsbedrijf in deze landen te opereren, ontstaat een relatie met het regime. Daarom wordt aan de bedrijven waarin we beleggen en die in deze landen actief zijn, gevraagd extra alert te zijn en maatregelen te nemen om betrokkenheid bij mensenrechtenschendingen te voorkomen. Ook wordt deze bedrijven gevraagd een mensenrechtenrisicoanalyse te maken en effectieve klachtenprocedures op te stellen, zodat zij eventuele misstanden in een vroegtijdig stadium kunnen opmerken. In 2011 is onze vermogensbeheerder ook een dialoog aangegaan met de Aziatische oliebedrijven die in Soedan actief zijn. Met deze bedrijven worden al sinds 2009 gesprekken gevoerd over verantwoord ondernemen in Soedan. De opsplitsing van Soedan in Noord- en Zuid-Soedan in juli 2011 heeft niet overal tot meer veiligheid geleid. Oliebedrijven zijn vooral in het grensgebied tussen het noorden en het zuiden actief en juist daar is de vrede broos. Het Maleisische Petronas en het Indiase ONGC hebben beide grote belangen 20