Op weg naar integraal taalbeleid in hogeschool en universiteit

Transcriptie

1 Op weg naar integraal taalbeleid in hogeschool en universiteit Frans Daems Departement Taalkunde & Instituut Onderwijs- en Informatiewetenschappen (IOIW)

2 overzicht 1. wat is taalbeleid? 2. de dubbele rol van taal: -middel - leerdoel 3. taalvaardigheidsopvattingen: -smal -breed 4. varianten van taalbeleid: 4.1 geïsoleerde variant 4.2 geïntegreerde variant 5. naar integraal taalbeleid 2

3 talenbeleid 1. wat is taalbeleid? taalbeleid taalvakkenbeleid - instructie - communicatie - Nederlands - mvt: Frans, Engels, Duits... - klassieke talen 3

4 2. de dubbele rol van taal middel leerdoel 4

5 2.1 de dubbele rol van taal: middel drager van concepten, betekenissen, scripts, handelingsschema's verwerken en verwerven van kennis en kunde leren: student docent academische taalvaardigheid: hoog niveau van receptieve en productieve taalvaardigheid voorbeelden van academisch taalgebruik 5

6 2.1 middel - voorbeeld 1 Kris Peeters 10 maart 2009 op een persconferentie na het bezoek van een afvaardiging van GM-personeel aan de Vlaamse regering: "Ten eerste is het natuurlijk heel belangrijk om informatie uit te wisselen: wat zijn de voorstellen? hoe steken die in elkaar? En ook daar zullen verdere afspraken gemaakt worden om te komen tot een level playing field in verband met de facts en de figures." metafoor: een vlak, gelijkmatig, niet-hellend speelveld, zodat het spel gespeeld kan worden zonder dat een van de spelers bevoordeeld wordt = gelijke kansen voor allen vaktaal in financieel-economische wereld: eerlijke concurrentie doordat dezelfde regels, voor- en nadelen voor alle concurrenten gelden Engels 6

7 2.1 middel - voorbeeld 2 Genetica voor dummies (Nijmegen 2006) 7

8 2.2 middel - voorbeeld 3 Genetica voor dummies (Nijmegen 2006) 8

9 2.1 middel - voorbeeld 4 examenvraag Examenvraag: schets het ontstaan van de figuur Sinterklaas zoals die vandaag de dag door kinderen gevierd wordt op 6 december. Antwoord: tekening van Sinterklaas + enige toelichting over attributen, klaarzetten schoentjes, niknakjes e.d. In de les was met de studenten leraar kleuteronderwijs de Sinterklaaslegende en de gebruiken rond sinterklaas besproken aan de hand van een informatieve tekst waarin de twee ontstaansbronnen voor de figuur Sinterklaas besproken werden: de Germaanse god Wodan, en de historische bisschop van Myra. 9

10 2.1 middel - voorbeeld 5 Eos aug peiling bij de Belgische bevolking: kennisniveau jarigen ligt aanzienlijk lager dan bij de ouderen De mens stamt af van de aap: waar / niet waar 10

11 2.1 de dubbele rol van taal: middel behoorlijke taalvaardigheid is voorwaarde voor succes in de studie voor alle studenten: autochtone en allochtone voorstudie secundair onderwijs moedertaal socio-economische achtergrond etnisch-culturele achtergrond 11

12 2.2 de dubbele rol van taal: leerdoel basale taalvaardigheid bij intrede hoger onderwijs academische taalvaardigheid: algemeen academisch taalgebruik eigen vaktaal, vaktalig discours, disciplinegebonden manier van denken en praten / schrijven professionele taalvaardigheid 12

13 2.3 de dubbele rol van taal: de opleiding docent / vak Nederlands, communicatie e.d. andere vakken en docenten samenwerking, afstemming, afspraken, taakverdeling dit vereist beleid op verschillende niveaus 13

14 3. taalvaardigheidsopvattingen Centraal staan de opvattingen over taal en taalvaardigheid. Er zijn twee opvattingen: een smalle een brede 14

15 3.1 smalle opvatting van taal en taalvaardigheid In een smalle opvatting van taal en taalvaardigheid is iemand taalvaardig wanneer hij een bepaald niveau van kennis van vaak op zichzelf staande taalelementen, gekenmerkt door een hoge dosis van vormelijke correctheid, bereikt: - structuur van woorden en zinnen (grammatica) - woordvoorraad, uitdrukkingen en taaleigen - technisch correct spreken (uitspraak) en schrijven (spelling). Die kennis moet aangewend worden bij mondeling en schriftelijk, receptief en productief taalgebruik, maar is er niet echt in geïntegreerd. 15

16 3.2 brede opvatting van taal en taalvaardigheid Deze opvatting omvat eveneens kennis en beheersing van taalstructuren, taalelementen en vormelijke correctheid. Die kennis is dan ingebed in een ruim repertoire van talige en andere cognitieve middelen, strategieën en attitudes die de taalgebruiker inzet in allerlei functionele taaltaken, rekening houdend met de contextueel-situationele, stilistische, sociale en pragmatische factoren in de taalgebruikssituatie. Die functionele taaltaken zijn gericht op verwerking en verwerving van informatie, zelfexpressie, communicatie en interactie met anderen, leren en studeren. Gericht op ruimere competentieontwikkeling, niet louter op wegwerken van zwaktes. 16

17 4. varianten van taalbeleid vanuit de polaire tegenstelling smalle brede opvatting van taal en taalvaardigheid kunnen we taalbeleid op een analoge schaal plaatsen: geïsoleerde variant geïntegreerde variant 17

18 4.1 geïsoleerde variant begint met smalle taalvaardigheidsopvatting gericht op taalzwakke studenten toets of screening bij de aanvang, signalering door docenten extra taallessen, bijspijkeren, steunlessen apart team of centrum, inzet hogerejaars-studenten leerstof secundair onderwijs (woordenschat, zinsbouw, spelling) verbreding naar lees-, spreek- en schrijfvaardigheid evolutie van smalle naar brede taalvaardigheidsopvatting 18

19 4.2 geïntegreerde variant gaat uit van brede taalvaardigheidsopvatting omvattend beleid alle studenten, docenten, opleidingsonderdelen de basale, academische en professionele taalcompetenties zijn verwerkt in curriculum en exameneisen taalvaardigheidsontwikkeling is opgenomen in het curriculum van de hele opleiding taalontwikkelingsperspectief bij student en docent - elk heeft zijn eigen verantwoordelijkheid zo nodig bijkomende taalondersteuning op maat 19

20 5. naar integraal taalbeleid integraal: alle niveaus ieder verantwoordelijk vanuit zijn functie top-down en bottom-up studenten zijn medeverantwoordelijk vakdocenten werken in hun vak taalgericht in afstemming met taaldocenten opleidingsverantwoordelijken, onderwijscommissies en dgl. koppelen taalbeleid aan leerondersteuning, curriculum, toetsing, vernieuwing, diversiteit, gelijke kansen, docentenprofessionalisering gedragen en gestimuleerd door instellingsbeleid 20

21 op weg de opvattingen over taalvaardigheid en taalbeleid evolueren goed taalbeleid vereist bereidheid van de betrokkenen noodzaak van talige competentieontwikkeling en professionalisering inspiratie daarvoor kan gevonden worden in: Basiscompetenties van de leraren Dertien doelen in een dozijn 21

22 voor wie meer wil weten CNaVT. Profiel Academische Taalvaardigheid. Profiel Taalvaardigheid Hoger Onderwijs. Daems, F. (2008). Van droom naar werkelijkheid: taalbeleid in het onderwijs. In: W. De Hert (red.), Taalbeleid in de praktijk. Mechelen: Plantyn, p Daems, F. & van der Westen, W. (2008). Doorlopende leerlijn taal? Dan ook in het hoger onderwijs! Conceptuele uitgangspunten voor een taalbeleid in het hoger onderwijs. In: S. Vanhooren & A. Mottart (red.), Tweeëntwintigste Conferentie Het Schoolvak Nederlands, Gent, Academia Press, p Ook: _nederlands/ Entiteit Curriculum (2007). Basiscompetenties van de leraren. Hajer, M. & Meestringa, T. (2004). Handboek taalgericht vakonderwijs. Bussum: Coutinho. (nieuwe ed. 2009) 22

23 voor wie meer wil weten 2 Paus, H., Rymenans, R. & Van Gorp, K.(2003). Dertien doelen in een dozijn: een referentiekader voor taalcompetenties van leraren in Nederland en Vlaanderen. Den Haag: Nederlandse Taalunie. Ook: van der Westen, W. (2006). Maatregelen die fruit brengen! Een integrale aanpak van taalontwikkeling in een hogere beroepsopleiding. In: Dirkje Ebbers (red.), Retoriek en praktijk van het moedertaalonderwijs. Een selectie uit de 19de Conferentie Het Schoolvak Nederlands. Gent: Academia Press, p Ook: _nederlands/ van der Westen, W. (2007). Van nul tot platform; Taalbeleid in het hoger onderwijs. In: A. van Gelderen (red.), Eenentwintigste Conferentie Het Schoolvak Nederlands, Gent, Academia Press, p Ook: _nederlands/ 23