Maatschappelijke Kosten-batenanalyses

Transcriptie

1 Maatschappelijke Kosten-batenanalyses Overzicht van maatschappelijke effecten ondersteunt besluitvorming De maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) is een methode die steeds vaker wordt toegepast ter ondersteuning van de besluitvorming. In een MKBA worden alle relevante maatschappelijke effecten van een project (voor gebruikers, omwonenden en andere belanghebbenden, de effecten op de economie, bereikbaarheid, landschap, natuur en milieu) in kaart gebracht en vergeleken met de kosten van het project. Alle effecten worden daarna zo veel mogelijk onder één noemer geschaard door ze in euro s te waarderen. Daarmee ontstaat een integraal, zo objectief mogelijk overzicht van de maatschappelijke merites van een project, dat bestuurders kan helpen beleidskeuzes te maken. MKBA s zijn verplicht bij veel projecten van de rijksoverheid Waterdunen: kustversterking en gebiedsontwikkeling aan de Zeeuwse kust De rijksoverheid heeft een leidraad voor kosten-batenanalyses opgesteld onder de naam Overzicht Effecten Infrastructuur (OEI). Inmiddels is dit instrument verder ontwikkeld en bestaan er aparte afgeleiden voor specifieke projecten en voor specifieke momenten in het besluitvormingsproces. Het opstellen van een MKBA is bij grote projecten van de rijksoverheid verplicht. Maar ook van kleinere rijksprojecten, of regionale projecten waarbij de rijksoverheid mede financiert worden MKBA s gevraagd. Toepassing van MKBA s wordt steeds breder De oorspronkelijke OEI-leidraad was specifiek voor infrastructuurprojecten opgesteld. MKBA s zijn echter ook voor andere projecten of beleidskeuzes zeer bruikbaar. De trend is dan ook dat steeds meer partijen (naast de rijksoverheid ook provincies en gemeenten), MKBA s (laten) opstellen voor allerhande beleidsvraagstukken: van infrastructuurprojecten tot gebiedsontwikkelingen, en van het instellen van een rookverbod tot investeringen in cultuur of recreatieve voorzieningen. Een MKBA heeft tot doel de verschillende opties voor de uitvoering van een project op integrale wijze met elkaar te vergelijken. Hoewel de term kosten-batenanalyse een financiële afweging impliceert, is de maatschappelijke kosten-batenanalyse nadrukkelijk meer dan dat. Naast de financiële waarden worden juist ook andere effecten in kaart gebracht, zoals effecten op bereikbaarheid, de omgeving en de economie. Alle effecten worden vervolgens zoveel mogelijk in een financiële waarde uitgedrukt, zodat een integrale afweging mogelijk is. 1

2 Het resultaat van een MKBA moet leiden tot: 1. Integrale afweging van verschillende effecten. Alle relevante voor- en nadelen van een investeringsproject worden achterhaald en zo goed mogelijk gekwantificeerd. Aan zo veel mogelijk effecten wordt een (geld) waardering gehangen hetgeen een integrale afweging mogelijk maakt. Effecten die niet in geld uit te drukken zijn, worden apart vermeld. Deze effecten blijven buiten het financiële rendementscijfer maar worden wel zoveel mogelijk gewaardeerd en beschreven. 2. Aandacht voor de verdeling van kosten en baten. Infrastructuur- en gebiedsontwikkelingsprojecten leiden vaak Planstudie Schiphol-Amsterdam-Almere: verbreding van bestaande wegen of een nieuw tracé? tot hinder voor omwonenden, terwijl de voordelen in eerste instantie aan de gebruikers toe vallen. Verder is het van belang of de effecten voor de regio of vooral landelijk zijn. 3. Vergelijken van projectalternatieven. De kosten-batenanalyse is bij uitstek geschikt om verschillende projectalternatieven systematisch naast elkaar te zetten en informatie te verschaffen ten behoeve van de afweging tussen verschillende alternatieven. Zo is in de figuur hiernaast het studiegebied afgebeeld van de planstudie MKBA Schiphol-Almere waarin Decisio een stroomlijnvariant en een locatiespecifieke variant met elkaar vergeleken heeft. 4. In kaart brengen van onzekerheden en risico s. In een MKBA wordt op verschillende manieren met economische onzekerheden en risico s rekening gehouden. De MKBA moet een beleidsbeslissing ondersteunen die gebaseerd zal zijn op een calculated risk. De wijze waarop het proces bij de uitvoering van een (M)KBA wordt vormgegeven kan daarnaast bijdragen aan een grote mate van consensus en draagvlak bij alle belanghebbenden van een project. Decentralisatie In de Nota Ruimte en de Nota Mobiliteit wordt ingezet op een verdergaande decentralisatie. Provincies, kaderwetgebieden en gemeentes krijgen een grotere autonomie bij het vormgeven van hun ruimtelijk beleid. Een voorbeeld van deze decentralisatie is te zien bij investeringen in infrastructurele en vervoersprojecten. Voorheen hadden regionale partijen hiervoor slechts een beperkt budget dat zij zelfstandig konden aanwenden. Bij grotere projecten was de rijksoverheid daarom altijd een belangrijke partij. Inmiddels zijn deze budgetten opgehoogd waardoor de rijksoverheid steeds minder rechtstreeks bij regionale projecten betrokken is. Enerzijds vergroot dit de vrijheid van de lagere overheden, maar anderzijds vergroot dit ook de verantwoordelijkheden. Maatschappelijke kosten- 2

3 batenanalyses kunnen in het afwegings- en keuzeproces bij maatschappelijke investeringen een belangrijke rol spelen. De kosten-batenanalyse als objectiverend vergelijkingskader Economen gebruiken de KBA bij de beoordeling van het rendement van een project. In een maatschappelijke KBA (MKBA) worden niet alleen de geldelijke kosten en baten onderzocht. Projecten worden integraal en vanuit verschillende disciplines bekeken. Bij infrastructuur wordt niet alleen Investeren in OV, wegen of combinaties van vervoerwijzen? gekeken naar aanleg- en beheerkosten en opbrengsten in termen van bereikbaarheid maar ook naar: Effecten op andere knelpunten Effecten op andere vervoerwijzen (Verkeers)veiligheidseffecten Milieueffecten Economische effecten (banen, toegevoegde waarde) Daarmee kan de kosten-batenanalyse een bijdrage leveren aan de doeltreffendheid van beleid en kunnen bestuurlijke afwegingen transparant worden gemaakt. Het optimaliseren van investeringsvarianten Met behulp van een KBA kunnen verschillende oplossingsvarianten bij knelpunten worden geanalyseerd. Hierbij kan worden gedacht aan: Volledig andere oplossingen (bijvoorbeeld een tunnel in plaats van een brug of een bus in plaats van een tram) Alternatieve technieken (renovatie in plaats van sloop / nieuwbouw, gebruik andere materialen) Andere tijdpaden en faseringen Ondertunneling stedelijk gebied: wegen extra kosten op tegen minder overlast en betere luchtkwaliteit? Met behulp van de kosten-batenanalyse kunnen de verschillende mogelijkheden op een eenduidige wijze met elkaar worden vergeleken. De KBA verschaft inzicht in de effecten van verschillende investeringsvarianten en maakt de kosteneffectiviteit van verschillende opties duidelijk. In een iteratief proces leent de kosten-batenanalyse zich dan ook voor het vormgeven van alternatieven en varianten en waarbij maatschappelijk onrendabele delen worden uitgefilterd en zo mogelijk worden vervangen door hoger renderende maatschappelijke investeringen. Daarmee kunnen KBA s ook een bijdrage leveren aan de doelmatigheid van beleid. Het prioriteren van projecten Naast het vergelijken van varianten van hetzelfde project, met als doel de beste variant te kiezen, is het ook mogelijk met kosten-batenanalyses verschillende projecten met elkaar te vergelijken. Dit kan bijvoorbeeld van pas komen bij het opstellen van ruimtelijke en/of infrastructurele investeringsprogramma s. Projecten met het hoogste maatschappelijke rendement (hierbij in ogenschouw ge- 3

4 nomen wanneer de effecten ven het project optreden) verdienen het om als prioriteit in investerings- en uitvoeringsprogramma s te worden opgenomen. De MKBA biedt beleidsmakers zo veel mogelijk geobjectiveerde informatie om deze prioriteiten te stellen. De KBA als proceskatalysator bij publieke en particuliere initiatieven Een aandachtspunt bij alle projecten is de weerslag op partijen in de (directe) omgeving. Sommige belanghebbenden ondervinden hinder (maatschappelijke kosten) anderen hebben juist belang (maatschappelijke baten) bij het project. Door in een zeer vroeg stadium van de planvorming regionale en lokale betrokkenen te laten participeren in een kengetallen kosten-batenanalyse, kan niet alleen gebruik worden gemaakt van de nodige regionale en lokale expertise, maar wordt ook de creativiteit in de regio om de kosten-batenverhouding te optimaliseren gestimuleerd. Immers, lokale en regionale partijen weten het beste hoe de baten te verhogen zijn via koppeling aan andere initiatieven of hoe de kosten te verlagen zijn door een uitgekiende fasering die in de pas loopt met regionale ontwikkelingen. Decisio KBA-expertise In de praktijk worden wij regelmatig gevraagd voor het uitvoeren van een KBA op investeringsalternatieven. Vaak blijkt dat bij de vormgeving van projecten of projectvarianten allerlei belangen een rol hebben gespeeld, maar dat het in de besluitvorming erg lastig is deze belangen tegen elkaar af te wegen. Vaak ontbreekt hiervoor ook de informatie. In veel van de door Decisio uitgevoerde trajecten komen wij de volgende valkuilen tegen: 1. Onvoldoende inzicht in behoefte van burgers of bedrijven (de vraag) 2. Varianten die nodeloos duur zijn (extra s die geen baten met zich meebrengen) 3. Onvoldoende samenhang met andere regionale partijen en initiatieven (terwijl hier vaak synergie-effecten zijn te realiseren) 4. Te weinig aandacht voor een mogelijk gefaseerde aanleg/uitvoering Door het tijdig uitwerken van verschillende alternatieven in een kosten-batenanalyse, en deze in te zetten in het besluitvormingsproces kunnen de genoemde valkuilen worden vermeden. Decisio beschikt over een ruime mate van ervaring in het opstellen van (M)KBA s in complexe procesomgevingen. Verder wordt Decisio regelmatig ingeschakeld ter toetsing van uitgevoerde MKBA s en verzorgen we MKBA-cursussen voor (lagere) overheden. Bovendien zijn we, op uitnodiging, betrokken bij ontwikkelsessies om mee te denken bij de verdere ontwikkeling van het MKBA-instrumentarium. Hebt u belangstelling voor de toepassing van KBA s in besluitvormingsprocessen of wilt over dit onderwerp meer informatie, neem dan contact op met Decisio (Niels Hoefsloot) ( of info@decisio.nl). 4

5 Referenties Verkeer en vervoer (weg, spoor, water, lucht) Maatschappelijke kosten en baten N34, analyse van de effecten van maatregelpakketten en bouwstenen op verschillende geografische schaalniveaus. In opdracht van provincie Overijssel, in samenwerking met Goudappel Coffeng Deelonderzoeken kosten-batenanalyse A58. In opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, Directoraat-Generaal Mobiliteit (DGMo), in samenwerking met 4Cast en Witteveen+Bos. Maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) Verbetering IJsseldijk Gouda. In opdracht van Hoogheemraadschap Rijnland. MKBA Dijkversterking Steurgat Bergsche Maas. In opdracht van Waterschap Rivierenland, in samenwerking met Oranjewoud. MKBA Rotterdamsebaan, actualisering en aanvulling op de MKBA Trekvliettracé. In opdracht van de gemeente Den Haag, in samenwerking met Oranjewoud. MKBA van de verrailing van de Zuid-Tangent. In opdracht van de provincie Noord-Holland, in samenwerking met Goudappel Coffeng. MKBA sluisbediening op afstand. In opdracht van Rijkswaterstaat Utrecht, in samenwerking met Advin. MKBA Fietsroute Cuijk Nijmegen. In opdracht van de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. Opstellen werkplan MKBA Kaderrichtlijn Water. In opdracht van RWS Waterdienst, in samenwerking met Oranjewoud. Opstellen MKBA Effectenmatrix Deltaprogramma s. In opdracht van RWS Waterdienst, in samenwerking met Oranjewoud. Afwegingskader strategieën ten behoeve van droogteproblematiek in de provincie Overijssel. In opdracht van de provincie Overijssel, in samenwerking met Tauw. Detachering: Maatschappelijke kosten-batenalanyse van de Zuidas. In opdracht van het Projectbureau ZuidasDok. MKBA van de nieuwe spoorlijn Breda-Utrecht. In opdracht van het ministerie van Verkeer en Waterstaat, beleidsdirectoraat Mobiliteit. Deelonderzoeken MKBA Afsluitdijk. In opdracht van Rijkswaterstaat IJsselmeergebied. KKBA voor de Nationale Databank Openbaar vervoergegevens (NDOV). In opdracht van het ministerie van Verkeer en Waterstaat, beleidsdirectoraat Mobiliteit. Update MKBA N205-N206. In opdracht van de provincie Noord-Holland. Kengetallenkosten-batenanalyse (KKBA) voor het geheel of gedeeltelijk afsluiten van tunnels in Noord- en Zuid-Holland. In opdracht van Rijkswaterstaat Dienst Verkeer en Scheepvaart. Leidraad kengetallenkosten-batenanalyse (KKBA) voor de Nationale Databank Openbaar Vervoergegevens (NDOV) en informatiezuilen op NS-stations. In opdracht van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Maatschappelijke kosten-batenanalyse N33. In opdracht van Rijkswaterstaat Noord-Nederland, in samenwerking met Movares. 5

6 Maatschappelijke kosten-batenanalyse implementatie ERTMS. In opdracht van het ministerie van Verkeer en Waterstaat, beleidsdirectoraat Mobiliteit. Kengetallen kosten-batenanalyse (KKBA) N35. In opdracht van de provincie Overijssel, in samenwerking met Tauw. Uitvoeren van de KKBA eerste fase MER A27 Lunetten Hooipolder. In opdracht van Rijkswaterstaat Dienst Noord-Brabant, detachering via PRC. MKBA van de Ongestoorde Logistieke Verbinding (OLV) in het kader van Amsterdam Connecting Trade (ACT). In opdracht van de provincie Noord-Holland, in samenwerking met Goudappel Coffeng, Buck consultants, Tauw, ATOS consulting en Stratagem. MKBA naar de haalbaarheid van De Duurzame Weg in Rotterdam. In opdracht van ROM Rijnmond, ds+v en Rijkswaterstaat-IPL. KBA voor een vijftal N-wegen in de provincie Gelderland. In opdracht van de provincie Gelderland. Maatschappelijke kosten-batenanalyse Anders Betalen voor Mobiliteit in de Noordvleugel. In opdracht van het Platform Bereikbaarheid Noordvleugel. Maatschappelijke kosten-batenanalyses tol- / versnellingsprojecten. In opdracht van AbvM (Anders Betalen voor Mobiliteit), ministerie van Verkeer en Waterstaat. KBA Parallelstructuur A12 Knooppunt Gouwe. In opdracht van de provincie Zuid-Holland. In samenwerking met Bureau Goudappel Coffeng. Quick Scan MKBA ZSM-maatregelen A1-A6. In opdracht van Rijkswaterstaat Noord-Holland. Berekening directe economische effecten investeringen Ring Utrecht. In opdracht van Rijkswaterstaat Utrecht. Maatschappelijke kosten-batenanalyse voor de ontsluiting van Den Haag via het Trekvliettracé. In opdracht van het stadsgewest Haaglanden. Maatschappelijke kosten-batenanalyse planstudie Schiphol-Almere (A6-A9). In opdracht van Rijkswaterstaat Noord-Holland. Quick Scan economische effecten Noord-Zuidlijn. In opdracht van de Bestuursdienst gemeente Amsterdam. Begeleiding scenarioanalyse bij de Trajectnota/MER voor de omlegging van de A9 bij Badhoevedorp. In opdracht van Rijkswaterstaat Noord-Holland. Quick Scan MKBA Marathonweg. In opdracht van de gemeente Vlaardingen. Maatschappelijke kosten-batenanalyse oostelijke rondweg Eindhoven (BOSE). In opdracht van Stadsregio Eindhoven (SRE). Verkenning Staande Mastroute Leeuwarden Om de Oost. In opdracht van de provincie Fryslân, in samenwerking met Oranjewoud. Maatschappelijke kosten-batenanalyse van en advisering rond de regionale IJmeerverbinding. In opdracht van het Regionaal Orgaan Amsterdam. Maatschappelijke kosten-batenanalyse Sluis Eefde. In opdracht van Rijkswaterstaat Oost- Nederland. Second opinion kosten-batenanalyse Ramspolbrug. In opdracht van de provincie Flevoland. Kosten-batenanalyse Wilhelminakanaal. In opdracht van Rijkswaterstaat Noord-Brabant. 6

7 Actualisering effectenoverzicht en -waardering Zuid-Willemsvaart. In opdracht van Rijkswaterstaat Noord-Brabant. Kosten-batenanalyse voor de bereikbaarheid van Zuidoost-Brabant over water (BERZOB). In opdracht van Rijkswaterstaat Noord-Brabant. Kosten-batenanalyse van drie vaarwegprojecten. OEEI-KBA voor verschillende investeringspakketten. In opdracht van Adviesdienst Verkeer en Vervoer. Kosten-batenanalyse opwaardering Zuidelijke Maasroute. In opdracht van Rijkswaterstaat Directie Limburg. Quick scan MKBA ontwikkeling Schiphol tot In het kader van de zgn. Alderstafel. In opdracht van het Directoraat Generaal luchtvaart en Maritieme zaken van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Gebiedsontwikkeling en overige MKBA s Onderzoek naar de toepassing van maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA) bij fietsmaatregelen. In opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. MKBA Gebiedsontwikkeling Stadionpark Rotterdam. In opdracht van de gemeente Rotterdam (OBR), in samenwerking met Syconomy, Witteveen+Bos en Sport2B. MIRT verkenning van Greenport tot Mainport procesmanagement en MKBA. In opdracht van de provincie Noord-Holland, in samenwerking met Tauw, Goudappel Coffeng en Nieuwe Gracht. MKBA Internationaal Cultuurforum Spui: culturele impuls & economische effecten. In opdracht van de gemeente Den Haag (DSO/OCW). Maatschappelijke kosteneffectiviteitstudie (MKEA) windenergiegebieden in de Noordzee. In opdracht van Rijkswaterstaat Waterdienst. MKBA versterking Kildijk Dordrecht. In opdracht van Hollandse Delta. KKBA Afsluitdijk naar vier visies uit de marktconsultatie. In opdracht van Rijkswaterstaat IJsselmeergebied. MKBA Bio Science Park. In opdracht van de gemeente Leiden. MKBA Waterdunen. In opdracht van het ministerie van VROM. MKBA Nederlands Centrum voor Biodiversiteit. In opdracht van het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit. Methodiekontwikkeling en cursussen Cursus OEI bij MIRT-verkenningen. In opdracht van Rijkswaterstaat Dienst Verkeer en Scheepvaart, in samenwerking met 0is4. Cursus Kosten-BatenAnalyse. In opdracht van het ministerie I&M. Een verkenning naar indirecte effecten in maatschappelijke kosten-batenanalyses, theorie en praktijk. In opdracht van Rijkswaterstaat. Cursus MKBA en de fiets. In opdracht van de Fietsersbond. Workshop MKBA Fiches. In opdracht van het ministerie I&M. Opstellen van vuistregels ten behoeve van de implementatie van de effecten van ABvM in maatschappelijke kosten-batenanalyses. In opdracht van het Ministerie van Verkeer & Waterstaat, directoraat-generaal Mobiliteit, in samenwerking met RebelGroup. 7

8 Opdrachtomschrijvingen OEI bij MIT. In opdracht van de Adviesdienst Verkeer en Vervoer. Toets economische effecten Zuidas. Methodiekontwikkeling voor kosten-batenanalyse van Nieuwe Sleutelprojecten (OEEI-kader). In opdracht van het ministerie van Economische Zaken, in samenwerking met TNO INRO. 8