Sociale media in de opsporing

Transcriptie

1 Een verkennend onderzoek naar de mogelijkheden van het betrekken van burgers bij de opsporing via sociale media in het korps Gelderland-Zuid +? Nick van den Bogaard Recherchekundige in opleiding korps Gelderland-Zuid

2

3 Samenvatting Indien aan de Nederlander wordt gevraagd naar bereidheid om een bijdrage te leveren aan de bestrijding van criminaliteit dan blijkt hier een groot draagvlak voor te bestaan. Binnen de Nederlandse politiekorpsen worden dan ook tal van (digitale) initiatieven ontwikkeld om burgers te betrekken bij de opsporing. SMS-Alert en Burgernet zijn hier bekende voorbeelden van. Een bekend probleem is echter dat de deelname onder burgers van 35 jaar en jonger achter blijft bij de deelname van hun oudere medeburgers. Onderzoek in Midden- en West-Brabant heeft bijvoorbeeld aangetoond dat van alle deelnemers aan SMS-Alert in deze regio slechts 7,1% jonger dan 26 jaar is. Dit kan deels te maken hebben met het soort middel dat ingezet wordt. Sociale media, zoals Twitter, Hyves en YouTube zijn virtuele ontmoetingsplekken van de jongere burger en lijken dus voor de opsporing geschikte middelen om met hen in contact te treden. In Nederlandse politieregio s wordt al op diverse wijzen gebruik gemaakt van sociale media om burgers te betrekken bij de opsporing. In deze studie wordt een inventarisatie gemaakt van populaire sociale media en het gebruik hiervan door de Nederlandse politiekorpsen, teneinde te komen tot mogelijk nieuwe toepassingen voor het korps Gelderland-Zuid. De geformuleerde probleemstelling luidt dan ook: Op welke wijze wordt in Nederlandse opsporingsonderzoeken gebruik gemaakt van sociale media en welke andere mogelijke sociale media zijn hiervoor in Nederland beschikbaar die in te zetten zijn in het korps Gelderland- Zuid? De volgende drie onderzoeksvragen worden behandeld om tot een beantwoording van de probleemstelling te komen: 1. Welke sociale media zijn bekend? 2. Welke sociale media worden in Nederlandse opsporingsonderzoeken gebruikt? 3. Op welke wijze worden deze sociale media in opsporingsonderzoeken gebruikt? Door het uitvoeren van een literatuuronderzoek, het doorzoeken van de intranetten van de korpsen en het afnemen van interviews worden deze drie onderzoeksvragen beantwoord. Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat een eenduidige definitie van sociale media ontbreekt. Uit de verschillende definities komen wel een aantal gemeenschappelijke kenmerken naar voren. Volgens Van Berlo (2008) zijn dit; open, sociaal en gebruiker centraal. Sociale media kunnen op drie manieren bijdragen aan het betrekken van de burger bij overheidstaken; crowdsourcing, the wisdom of crowds en cocreatie. Binnen het onderzoeksveld is ook geen duidelijke overeenstemming in de wijze van categoriseren van sociale media. Hierdoor is gezocht naar een voor dit onderzoek bruikbare indeling. Dit heeft geleid tot een indeling in technische en sociale middelen. De technische middelen zijn de meer fundamentele, gedeeltelijk zichtbare ICT tools die het mogelijk maken (faciliteren) om aan sociale behoeften te voldoen. De sociale middelen zijn vaak zichtbare platforms waarop interactie en het delen van diverse soorten content plaatsvindt. Het woord middel is gekozen, omdat sociale media in het kader van dit onderzoek ingezet worden als middel om een (opsporings)doel te kunnen bereiken. De bekeken technische middelen zijn de RSS feed, widget, API en social bookmarking. De bekeken sociale middelen zijn Twitter, wiki, blog, beeld/geluid delen en sociale netwerken. Deze middelen zijn geselecteerd op basis van populariteit en vertegenwoordigen slechts een deel van alle sociale media. De uit de eerste onderzoeksvraag voortgekomen sociale media worden per maart 2010, op de wiki en social bookmarking na, op verschillende wijze, ingezet binnen de opsporing door Nederlandse korpsen. Om de derde onderzoeksvraag te beantwoorden is de inzet van Twitter in Brabant Zuid-Oost, YouTube (beeld/geluid delen) in Hollands-Midden en politieonderzoeken.nl (beeld/geluid delen) in Utrecht nader bekeken. Twitter wordt in Brabant Zuid-Oost gebruikt als extra kanaal voor pers- en opsporingsberichtgeving, zowel op regionaal- als op wijkniveau. Via de RSS feed is dit een nagenoeg geautomatiseerd proces. Voor de gevallen waarin vlak na een gepleegd delict een SMS-Alert wordt ingezet, wordt door de afdeling communicatie ook handmatig een Tweet-Alert verzonden. Deze Tweet-Alert heeft vooral door de optie van retweeten een vergroting van het te

4 bereiken publiek ten gevolge. In Hollands-Midden wordt YouTube gebruikt als kanaal om jongeren te bereiken. De afdeling communicatie maakt hiervoor in eigen beheer opsporingsfilmpjes. Hierbij is de Aanwijzing Opsporingsberichtgeving leidend. Wat in Hollands-Midden opvalt, is de toepassing van een marketingcommunicatiestrategie per opsporingsonderzoek. Tot slot is gekeken naar de geplande wijze van inzet van de website politieonderzoeken.nl in Utrecht binnen een lopend TGO-onderzoek. De wijze van verondersteld gebruik van deze website, sluit goed aan bij de drie basiskenmerken van sociale media. Indien de interactie gewaarborgd kan worden, zal dit een sociaal middel worden waarmee cocreatie tot stand kan komen. Het mee laten denken door de burger kan als middel tegen tunnelvisie dienen en kan tevens nieuwe hypothesen en scenario s opleveren. Ook kan de website voor crowdsourcing ingezet worden om specialistische vragen bij de burger weg te zetten. In hoofdstuk zes van dit paper wordt aan de hand van samenvattende conclusies bovenstaande samenvatting meer uitgebreid weergegeven. Uiteindelijk leiden deze samenvattende conclusies tot drie clusters van aanbevelingen aan het korps Gelderland-Zuid en één aanbeveling aan de Nederlandse politie. Het eerste cluster heeft betrekking op het toevoegen van sociale media aan de reeds bestaande communicatiekanalen. Binnen het tweede cluster zijn aanbevelingen terug te vinden op welke wijze sociale media in een doelgroepgerichte, multimediale strategie ingezet kunnen worden. Het derde cluster bevat enkele aanbevelingen gericht op het optimaliseren van de interne randvoorwaarden voor het kunnen toepassen van sociale media. De aanbeveling aan de Nederlandse politie betreft het opzetten van een centraal regiepunt voor de inzet van sociale media.

5 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1. Inleiding p Aanleiding p Doelstelling p Probleemstelling p Onderzoeksvragen p Afbakening p Definiëring van begrippen p Leeswijzer p. 4 Hoofdstuk 2. Methodologische verantwoording p Methoden van onderzoek p Beperkingen p. 6 Hoofdstuk 3. Resultaten onderzoeksvraag 1: Welke sociale media zijn bekend p Algemene kenmerken sociale media p Categorisatie sociale media p Technische middelen p Sociale middelen p Discussie p.12 Hoofdstuk 4. Resultaten onderzoeksvraag 2: Sociale media in Nederlandse opsporing p Technische middelen p Sociale middelen p Discussie p.18 Hoofdstuk 5. Resultaten onderzoeksvraag 3: Drie middelen nader bekeken p Twitter in Brabant Zuid-Oost p YouTube in Hollands-Midden p Politieonderzoeken.nl in Utrecht p Discussie p.25 Hoofdstuk 6. Samenvattende conclusies en aanbevelingen p Samenvattende conclusies p Aanbevelingen p.31 Literatuur p.33 Bijlagen p.35

6 Hoofdstuk 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Het huidige veiligheidsbeleid van BZK en dat van het Ministerie van Justitie is niet alleen gericht op het terugdringen van feitelijke criminaliteit, maar ook op het terugdringen van gevoelens van onveiligheid onder de burger (Oppelaar & Wittebrood, 2006). Bruinsma en Bernasco toonden in 2005 aan dat burgers die meer actief betrokken zijn bij criminaliteitsbestrijding een groter subjectief veiligheidsgevoel ervaren. Van der Vijver toonde in 1993 al aan dat wanneer mensen meer grip hebben op hun veiligheid, hun veiligheidsgevoel sterk toeneemt. Indien aan de Nederlander wordt gevraagd naar bereidheid om een bijdrage te leveren aan de bestrijding van criminaliteit dan blijkt hier draagvlak voor te bestaan. Uit een representatieve steekproef uitgevoerd door onderzoeksbureau Trendbox, bleek dat 87% van de Nederlanders vindt dat burgers een plicht hebben bij de aanpak van overlast en crimineel gedrag. Interessant is dat slechts 13% van de Nederlanders vindt dat de overheid hiertoe de burger voldoende mogelijkheden biedt ( In mei 2009 startte een politieonderzoek naar aanleiding van een reeks autobranden in het korps Gelderland-Zuid. Het onderzoeksteam had al snel een groep Nederlands-Marokkaanse jongeren op het oog. Doordat de jongeren erg voorzichtig waren, was het voor het team lastig om hen te observeren, of informatie via het afluisteren van telefoons te verkrijgen. Uit de internettap kwam naar voren dat de jongeren veel tijd doorbrachten op MSN, Hyves en YouTube. Omdat bewakingsbeelden van één van de branden voorhanden waren, werd door het onderzoeksteam het idee geopperd om deze beelden op YouTube te zetten. De hoop was dat dit enerzijds zou leiden tot tips van burgers en anderzijds tot het verkrijgen van ruis op de lijnen 1. Na overleg met de afdeling communicatie bleek het niet mogelijk om gebruik te maken van YouTube. Dit omdat geen overeenkomst met YouTube was gesloten. Volgens de Aanwijzing Opsporingsberichtgeving (College van procureurs-generaal, 2009) kan opsporingsberichtgeving pas plaatsvinden als een overeenkomst is gesloten tussen de betreffende mediapartner en de Staat der Nederlanden. Met de nodale oriëntatie introduceerde de Raad van Hoofdcommissarissen (2005) een strategie om te reageren op maatschappelijke en technologische ontwikkelingen binnen de criminaliteit. Het idee hierachter is dat de politie meer controle op deze nieuwe vormen van criminaliteit kan uitoefenen door gezamenlijk met andere actoren te investeren in en aanwezig te zijn op knooppunten (nodes) van virtuele stromen informatie en fysieke stromen van mensen, goederen en geld (Bekkers, van Sluis & Siep, 2006). Eén van de mogelijkheden die binnen deze nodale oriëntatie valt, is het benutten van de interactieve mogelijkheden die informatie- en communicatie-technologie (ICT) de politie biedt. Indien het doel is om met ICT burgers meer te betrekken bij het verbeteren van publieke dienstverlening, wordt ook wel gesproken over eparticipatie (burgerlink.nl). In diverse korpsen, waaronder Gelderland- Zuid, wordt SMS-Alert gebruikt om burgers via de telefoon bij de opsporing te betrekken. Echter, volgens Otten (persoonlijke communicatie, 5 februari 2010) heeft onderzoek in Midden- en West- Brabant aangetoond dat van alle deelnemers aan SMS-Alert in deze regio slechts 7,1% jonger dan 26 jaar is. Om deze burgers te bereiken, zouden andere middelen ingezet moeten worden. Het internet lijkt hier meer geschikt voor. Het huidige internet wordt door sommigen ook wel het sociale web, sociale media, of web 2.0 genoemd (Frissen et al., 2008). Sociaal, omdat op steeds meer manieren, meer mensen met elkaar in contact kunnen treden via het internet. Web 2.0 is dus niet de tweede versie van het world wide web, maar verwijst naar een tweede generatie van toepassingen van internet waarin samenwerking tussen gebruikers en het delen van informatie door gebruikers centraal staan (Frissen et al., 2008). In dit onderzoek wordt de meest gangbare term sociale media gebruikt 1 Met ruis op de lijnen wordt bedoeld dat verdachten, of personen rondom verdachten, met elkaar gaan communiceren over misdrijven die worden onderzocht in het opsporingsonderzoek. Deze communicatie moet dan plaatsvinden via communicatiemiddelen die door het onderzoeksteam afgeluisterd worden, veelal de telefoon of het internet. 1

7 om deze toepassingen te duiden. Door de opkomst van sociale media ontstaan nieuwe interactievormen tussen burgers onderling en tussen burgers en de politie. Diverse onderzoeken (o.a. tonen aan dat de burger beneden de 35 jaar relatief het meest gebruik maakt van sociale media. Deze groep brengt de meeste tijd door op online netwerken, zoals Hyves en Facebook en is actiever met het plaatsen van user generated content 2 op sites zoals Marktplaats en Wikipedia. In Nederlandse politieregio s wordt naast het inzetten van SMS-Alert al op diverse wijzen gebruik gemaakt van sociale media om burgers te betrekken bij de opsporing. In het korps Gelderland-Zuid lijkt dit tot dusverre niet het geval. 1.2 Doelstelling In het korps Gelderland-Zuid is burgerparticipatie een punt van aandacht. In het huidige visiedocument Veiligheid voorop in Gelderland-Zuid (Regionaal College, 2006) wordt als één van de zes kernthema s actieve wederkerigheid 3 genoemd. Op het gebied van de opsporing heeft de regio zich ten doel gesteld burgers meer actief te betrekken bij de opsporing door middel van het communiceren van opsporingsinformatie, zoals foto- of videomateriaal van gepleegde feiten en geografische informatie. Het inzetten van SMS-Alert in het korps is een zichtbare invulling van dit voornemen, maar lijkt onvoldoende om de burger beneden de 30 jaar te bereiken. Sociale media bieden hier mogelijkheden voor. De doelstelling van dit onderzoek is tot een overzicht te komen van de beschikbare soorten sociale media en welke hiervan op welke wijze in Nederlandse opsporingsonderzoeken gebruikt worden, teneinde te komen tot mogelijk nieuwe toepassingen van eparticipatie voor het korps Gelderland-Zuid. Met het gaan inzetten van sociale media kunnen mogelijk (meer) burgers gerichter bereikt worden dan nu het geval is, waardoor de kans groter wordt dat bij de burger aanwezige opsporingsinformatie ook bij de opsporing terecht komt. Bovendien zou dit onderzoek kunnen leiden tot nieuwe manieren voor een onderzoeksteam om ruis op de lijnen te kunnen krijgen. Naast deze praktische bijdrage aan de opsporing in het korps Gelderland-Zuid, heeft dit onderzoek ook indirecte bijdragen tot gevolg. Het afnemen van onveiligheidsgevoelens onder de burger, het bijdragen aan een moderner imago, het toenemen van betrokkenheid bij de opsporing en een toename in tevredenheid over de opsporing zijn hier voorbeelden van. 1.3 Probleemstelling Op grond van de doelstelling en het voornemen van het korps Gelderland-Zuid om meer burgers actief te betrekken bij de opsporing, kan onderstaande probleemstelling worden geformuleerd: Op welke wijze wordt in Nederlandse opsporingsonderzoeken gebruik gemaakt van sociale media en welke andere mogelijke sociale media zijn hiervoor in Nederland beschikbaar die in te zetten zijn in het korps Gelderland-Zuid? 1.4 Onderzoeksvragen De onderzoeksvragen die samen een antwoord moeten geven op de probleemstelling zijn: 1. Welke sociale media zijn bekend? 2. Welke sociale media worden in Nederlandse opsporingsonderzoeken gebruikt? 3. Op welke wijze worden deze sociale media in opsporingsonderzoeken gebruikt? 2 User generated content duidt op alle manieren waarop internetgebruikers media met elkaar delen, zonder dat hier ook maar één professional bij betrokken is. 3 De termen actieve wederkerigheid en burgerparticipatie zijn nauw met elkaar verbonden. Actieve wederkerigheid wordt in dit onderzoek gezien als een wens, een voorwaarde van de burger om aan burgerparticipatie (projecten) deel te nemen. Burgerparticipatie is een algemene term voor activiteiten die de overheid onderneemt om de burgers te betreken bij haar activiteiten. 2

8 Toelichting onderzoeksvragen Ad 1. De beantwoording van de eerste onderzoeksvraag zal leiden tot een inventarisatie van het gebruik van sociale media door Nederlandse overheden. Ad 2. De tweede onderzoeksvraag zal leiden tot een inventarisatie van sociale media die in Nederlandse opsporingsonderzoeken gebruikt worden. Ad 3. Onderzoeksvraag drie zal inzichtelijk maken in welke situatie, voor welke misdrijven, op welke manier, en voor welk(e) doel(en) de verschillende sociale media in opsporingsonderzoeken in korpsen buiten Gelderland-Zuid gebruikt worden. Tevens zal deze onderzoeksvraag inzichtelijk maken welke burger er mee bereikt wordt en op welke manier de verkregen informatie wordt verwerkt. 1.5 Afbakening In dit onderzoek wordt voor de onderzoeksvragen twee en drie alleen gekeken naar toepassingen van sociale media die door de Nederlandse politie geïnitieerd zijn en mogelijk in te zetten zijn voor de opsporing in het korps Gelderland-Zuid. Door burgers geïnitieerde sociale media die in Nederlandse opsporingsonderzoeken kunnen worden gebruikt, worden niet bekeken. De opsporing in politieregio Gelderland-Zuid vindt plaats in de rechercheafdelingen van de districten Stad Nijmegen, Tweestromenland en De Waarden. Daarnaast heeft het korps binnen de Divisie Centrale Operationele Zaken een aantal specialistische diensten ondergebracht die districtoverschrijdend zijn en het rechercheproces ondersteunen. Voorbeelden van deze diensten zijn de technische, regionale, financiële en digitale recherche. In dit onderzoek zal naar alle overige 24 politieregio s gekeken worden, behalve het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD) 4. In dit onderzoek wordt de bijstand aan de opsporing door burgers, opgenomen in het Wetboek van Strafvordering (WvSv) buiten beschouwing gelaten. Dit betreft dan de bijstand genoemd in bijzondere opsporingsmethoden (o.a. de artikelen 126v-z en 126zt-zu WvSv) en overeenkomsten die gesloten worden met bijzondere getuigen (afgeschermde, bedreigde, en anonieme). Dit raakt het vlak van burgeropsporing; het door burgers verrichten van opsporingshandelingen die als de politie ze zou ondernemen, als toepassing van een opsporingsbevoegdheid zou doen gelden (Brinkhoff, 2008). Tot slot worden in dit onderzoek de mogelijkheden die sociale media te bieden hebben voor internetsurveillance, of internetrechercheren door rechercheurs niet onderzocht. Bij deze vormen heeft de burger namelijk geen actieve rol en fungeert het internet niet als opsporingscommunicatiemiddel. 1.6 Definiëring van begrippen Enkele begrippen die gebruikt worden in dit onderzoek worden hieronder nader uitgelegd. De definiëring van deze begrippen leidt tot een verdere afbakening van de probleemstelling. *Op welke wijze: Met op welke wijze wordt bedoeld in welke situatie, voor welk misdrijf, op welke manier en voor welk doel de vorm ingezet wordt, evenals de manier waarop de verkregen informatie wordt verwerkt en welke burger er mee bereikt wordt. *Sociale media: Een tweede generatie van toepassingen van internet waarin samenwerking tussen gebruikers en het delen van informatie door gebruikers centraal staan (Frissen et al., 2008). *Opsporingsonderzoeken: Onderzoeken in verband met strafbare feiten onder gezag van de officier van justitie met als doel het nemen van strafvorderlijke beslissingen (art. 132a WvSv). In het kader van dit onderzoek wordt onder 4 Gezien het verschil in de aard van opsporingsonderzoeken tussen het KLPD en de overige korpsen, wordt niet naar het gebruik van sociale media door het KLPD gekeken. 3

9 strafbare feiten alleen misdrijven zoals beschreven in Boek II van het Wetboek van Strafrecht begrepen. *Het korps Gelderland-Zuid: De politieregio Gelderland-Zuid. 1.7 Leeswijzer In dit hoofdstuk zijn de aanleiding, de probleemstelling met de bijbehorende onderzoeksvragen en de afbakening beschreven en zijn de belangrijkste begrippen uit de probleemstelling en de onderzoeksvragen gedefinieerd. In hoofdstuk twee worden de gehanteerde methoden van onderzoek beschreven en wordt ingegaan op de beperkingen van dit onderzoek. De resultaten van de drie onderzoeksvragen zullen achtereenvolgens in hoofdstuk drie, vier en vijf gerapporteerd worden. Deze hoofdstukken worden telkens afgesloten met een discussie over de bevonden resultaten. Uiteindelijk zal dit leiden tot conclusies en praktische aanbevelingen voor de opsporing in hoofdstuk zes. 4

10 Hoofdstuk 2. Methodologische verantwoording In dit hoofdstuk worden de gehanteerde methoden van onderzoek beschreven en wordt ingegaan op de beperkingen van dit onderzoek. 2.1 Methoden van onderzoek De onderzoeksvragen benoemd in paragraaf 1.4 kunnen aan de hand van diverse onderzoeksmethoden beantwoord worden. Hieronder worden eerst de onderzoeksmethoden beschreven en de beperkingen die hieraan verbonden zijn. Vervolgens zal per onderzoeksvraag invulling gegeven worden aan de onderzoeksmethoden. Daar waar mogelijk worden meerdere onderzoeksmethoden per onderzoeksvraag toegepast, om op deze manier een meer betrouwbaar resultaat te verkrijgen. Semigestructureerd interview Veel informatie die nodig is voor dit onderzoek kan gehaald worden bij een beperkt aantal sleutelfiguren dat binnen Nederlandse korpsen buiten het korps Gelderland-Zuid werkzaam is. Met een directe, persoonlijke benadering wordt de kans groter dat er door hen de benodigde informatie wordt verstrekt. Het interview verdient dus de voorkeur boven een afstandelijk vorm, zoals een surveyonderzoek. Een voordeel van semigestructureerd interviewen boven ongestructureerd interviewen, is het minder afhankelijk zijn van toeval en het meer nauwkeurig zijn. Tegelijkertijd wordt de mogelijkheid opengelaten om nieuwe inzichten en verrassende antwoorden te krijgen door het interview niet volledig gestructureerd af te nemen (Baarda & De Goede, 2001). De semigestructureerde interviews zullen per respondent apart opgesteld worden en afhankelijk van de omstandigheden (reistijd, werkdruk) mondeling of schriftelijk afgenomen worden. De invulling van de interviews is deels afhankelijk van de mate waarin de onderhavige onderzoeksvraag reeds beantwoord is via overige verkregen informatie. In bijlage IV is een voorbeeld van een interview te vinden. Een beperking van het mondelinge interview is de grotere kans op sociaal wenselijke antwoorden dan bij een schriftelijk interview (Baarda & De Goede, 2001). Hiermee zal rekening worden gehouden door zoveel mogelijk om aanvullende, ondersteunende informatie te vragen. Mogelijk informatieverlies door de mondelinge overdracht wordt ondervangen door het gebruik maken van een memorecorder. Literatuuronderzoek Als aanvulling op de verkregen onderzoeksresultaten uit de interviews, wordt ook literatuur geraadpleegd. Vanwege de actualiteit van het onderzoeksonderwerp zal alleen literatuur bestudeerd worden vanaf 1 januari Omdat de Nederlandse (overheids)situatie bekeken wordt, zal ook zoveel mogelijk naar literatuur gezocht worden die de Nederlandse situatie beschrijft. Er wordt gezocht naar boeken en literatuur over het gebruik van sociale media in het algemeen en het gebruik hiervan binnen de overheid. Indien de tijdsplanning het toelaat wordt ook door de geïnterviewde respondenten aanbevolen literatuur meegenomen. De startpunten voor het zoeken naar literatuur zijn de mediatheek van de Politieacademie, de Interregionale Bibliotheek van de korpsen Gelderland-Zuid en Gelderland- Midden, het internet en de intranetten van de Nederlandse korpsen. Onderzoeksvraag 1 De eerste onderzoeksvraag wordt beantwoord door een semigestructureerd interview te houden met mw. dr. ir. Idenburg, dhr. M. Hekster en mw. drs. M. Slot. Mw. Idenburg is projectcoördinator van het in 2009 gestarte project Vertrouwen in de burger van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Dit project gaat in op de mogelijkheden die sociale media bieden voor het betrekken van burgers bij beleid. Dhr. Hekster is projectleider bij het Interregionaal Bureau Digitale Expertise, gevestigd in Nijmegen. Mw. Slot is werkzaam bij TNO in Delft en doet daar onder begeleiding van prof. dr. Frissen promotieonderzoek naar de veranderende gebruikersrollen in het online domein. Dhr. Hekster en mw. Slot hebben vanuit hun functies zicht op nieuwe digitale ontwikkelingen die mogelijk 5

11 interessant zijn voor eparticipatie. Tevens zal voor deze onderzoeksvraag literatuur worden bestudeerd. De belangrijkste artikelen die hiervoor gebruikt gaan worden zijn het artikel van Frissen et al. (2008) en de boeken van Van Berlo (2008;2009), Shirky (2008) en Tapscott & Williams (2008). Onderzoeksvraag 2 De tweede onderzoeksvraag wordt beantwoord door middel van het bekijken van de intranetten van de overige Nederlandse korpsen. Er zal gezocht worden op de zoektermen: sociale media, web 2.0, 2.0, internet, burgerparticipatie, eparticipatie, burger, Hyves, Twitter, YouTube en opsporingsberichtgeving. Ter aanvulling en controle zullen de websites en bekeken worden. Op laatstgenoemde website worden korpsen verzocht om hun web 2.0 ontwikkelingen op deze site te plaatsen. De volledigheid en betrouwbaarheid van de site is afhankelijk van de bereidheid tot medewerking van de diverse korpsen. Deze onderzoeksmethoden samen zullen een betrouwbaar beeld opleveren van het gebruik van sociale media in de Nederlandse korpsen. Onderzoeksvraag 3 Voor deze onderzoeksvraag worden drie verschillende sociale media in drie verschillende korpsen geselecteerd. Door het afnemen van semigestructureerde interviews met sleutelfiguren van deze vormen zal een beeld worden verkregen op welke wijze de sociale media gebruikt worden. Door het selecteren van drie toepassingen wordt verwacht dat er een redelijk beeld wordt verkregen van overeenkomsten en verschillen in de wijze waarop deze toepassingen gebruikt worden. Tevens is deze afbakening noodzakelijk om binnen de gestelde termijn van dit onderzoek te blijven. De korpsen die geselecteerd worden zullen twee korpsen zijn die qua personele omvang en begroting vergelijkbaar zijn met Gelderland-Zuid en één groter korps. Door het kijken naar vergelijkbare korpsen wordt rekening gehouden met de haalbaarheid van een mogelijk over te nemen toepassing. Door te kijken naar een groot korps worden mogelijk ideeën opgedaan die interessant zijn, maar enige aanpassing nodig hebben om implementeerbaar te maken in een klein korps als Gelderland-Zuid. 2.2 Beperkingen Naast de in de vorige paragraaf genoemde beperkingen in dit onderzoek zijn de volgende beperkingen ook van belang. 1.Doordat het onderzoek een relatief korte tijdsperiode omvat (i.c. de studiebelasting), is het niet mogelijk om uitputtend onderzoek te doen. Met het inzetten van meerdere onderzoeksmethoden wordt geprobeerd om toch een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de materie. 2. Doordat een groot deel van het onderzoek door middel van interviews wordt gedaan, zullen de resultaten afhankelijk zijn van de bereidheid en mogelijkheid tot medewerking van de beoogde respondenten. Dit kan een beperking zijn voor de betrouwbaarheid van het onderzoek. Er zal zoveel mogelijk gezocht worden naar alternatieve respondenten of aanvullende literatuur, indien beoogde respondenten niet mee willen of kunnen werken. 3. Het gebruik van sociale media is een actueel onderwerp. De kans is groot dat op het moment van beëindigen van het onderzoek de resultaten niet meer actueel zijn. Enerzijds kan dit zich uiten door de ontwikkelingen van nieuwe sociale media, anderzijds kan dit betekenen dat binnen korpsen meer sociale media omarmd zijn dan ten tijde van de inventarisatie. 6

12 Hoofdstuk 3. Resultaten onderzoeksvraag 1: Welke sociale media zijn bekend In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de vraag welke sociale media bekend zijn binnen de Nederlandse overheid. Om deze vraag te beantwoorden zullen eerst de belangrijkste kenmerken van sociale media beschreven worden. Vervolgens zal vanuit een gekozen manier van categoriseren een beschrijving gegeven worden van een aantal veel voorkomende sociale media. 3.1 Algemene kenmerken sociale media In de inleiding is een beknopte definitie van sociale media gegeven. Een meer uitgebreide definitie wordt gegeven door Frissen (2008). Volgens haar is sociale media te duiden als: 1. Het ontstaan van platforms op internet waar gebruikers zich kunnen organiseren, samenwerken, vriendschappen onderhouden, delen, ruilen, handelen en/of creëren, die, 2. open toegankelijk zijn en decentraal georganiseerd, 3. waardoor een actieve inbreng van gebruikers mogelijk is 4. en waar alles wat op die platforms gebeurt maximaal geëxploiteerd wordt. Volgens Van Berlo (2008) zijn de drie belangrijkste kenmerken die in deze definitie besloten zitten: open, sociaal en de gebruiker centraal. De door TNO ontworpen eparticipatie Monitor is ook voornamelijk op deze kenmerken gebaseerd 5. De monitor heeft in 2009 geleid tot de selectie van vijftien eparticipatie initiatieven vanuit de overheid en vijftien vanuit de maatschappij. De Amstel Verandert is uiteindelijk de winnaar geworden in de categorie overheid. Eén van de belangrijkste sterke punten van dit project was de combinatie van zowel virtuele (website) als fysieke bijeenkomsten. In de categorie maatschappij heeft het initiatief Verbeter de Buurt de eparticipatie Award 2009 ontvangen. Dit project heeft aangetoond dat mensen graag meedenken over hun buurt. Het gebruiken van sociale media biedt dus kansen voor de overheid. Volgens Idenburg (persoonlijke communicatie, 19 februari 2010) kunnen sociale media op drie verschillende manieren ingezet worden om de burger mee te laten denken met de overheid: 1. Crowdsourcing. Leg als overheid een probleem of een vraag voor aan een grotere groep mensen. Op deze manier wordt de kans vergroot dat iemand in de groep een idee of oplossing heeft. Dit lijkt op een (online) buurtonderzoek. Crowdsourcing is echter meer. Met crowdsourcing kan een beroep worden gedaan op specifieke kennis aanwezig bij een beperkt aantal burgers. Doordat het internet een enorme reikwijdte heeft, kunnen ook de niches van de samenleving bereikt worden. Onderzoeksvragen die om gespecialiseerde kennis vragen, kunnen via internet onder de aandacht van specifieke groepen burgers gebracht worden. 2. The Wisdom of crowds. In sommige omstandigheden kan de gemiddelde mening van een groep het best de richting aangeven. Wisdom of crowds lijkt binnen opsporingsonderzoeken een geschikt middel om tunnelvisie en groupthink tegen te gaan. Groupthink is het verschijnsel dat teamleden de neiging hebben consensus te willen bereiken door conflictmijdende oplossingen en meningen aan te dragen. De kans op groupthink wordt volgens Surowiecki (2004) kleiner als meer personen meedenken met verschillende educatieve en beroepsmatige achtergronden. 3. Cocreatie. Letterlijk betekent dit gezamenlijk iets creëren. De reacties blijven voor iedereen zichtbaar, iedereen kan op elkaars reacties reageren en op deze manier kunnen burgers elkaars inzichten versterken. Een bekend voorbeeld is Wikipedia, maar dit kan ook met online mindmaps. Cocreatie kan in opsporingsonderzoeken bijvoorbeeld ingezet worden door het online plaatsen van de casus en burgers vragen om mee te denken wat er gebeurd zou kunnen zijn. Burgers gaan dan als het ware vanzelf in hypothesen en scenario s denken. Het grootste voordeel hiervan is het vergroten van de potentie aan creativiteit binnen een onderzoek. 5 Deze monitor is een analysetool om op een gestructureerde manier karakteristieken (variabelen) van eparticipatie initiatieven in kaart te brengen, waardoor deze initiatieven ook onderling vergeleken kunnen worden. 7

13 3.2 Categorisatie sociale media Nu de algemene kenmerken van sociale media zijn beschreven, is de volgende stap om tot een overzicht van sociale media te komen. Het aantal toepassingen is echter te groot om op te sommen. Daarom is het handig om de toepassingen te categoriseren. In de literatuur zijn hier verschillende manieren voor te vinden. Slot en Frissen (2007) kwamen op basis van een indeling in gebruikersrollen tot de volgende vijf rolcategorieën: consumeren, creëren, delen, faciliteren, communiceren. Iedere rolcategorie wordt vervolgens door Slot en Frissen verder ingedeeld in subrollen (zie tabel 1) 6. Tabel 1: Rolclassificatie sociale media-gebruikers Rolcategorie Subrollen Consumeren Lezen, kijken, luisteren, downloaden, kopen, spelen (games), zoeken Creëren Verpersoonlijken, content produceren, bijdragen Delen Publiceren, uploaden, zenden naar groep Faciliteren Taggen, aanbevelen, filteren, inschrijven (RSS), kanaal verstrekken Communiceren Boodschap sturen, commentaar geven, beoordelen, chatten Bron: Slot en Frissen (2007). De indeling van Slot en Frissen sluit moeilijk aan bij de voorgestelde methodiek van onderzoeksvraag twee. Een indeling die beter aansluit is de indeling van Stocker, Dösinger, Saed en Wagner (2007). Zij kwamen vanuit een bedrijfsoogpunt beredeneerd tot een indeling in sociale, technische en bedrijfsaspecten. Het sociale aspect geeft hierbij aan dat sociale media een uiting zijn van de behoefte van mensen tot sociale interactie met gelijkgezinden die op het internet nu eenmaal makkelijker te vinden zijn dan in het echte leven. Dit sociale contact heeft het karakter van een conversatie. De inhoud van dit gesprek kan vele vormen aannemen: woorden, beeld, tekst, muziek en voorkeuren kunnen met elkaar uitgewisseld worden. Met andere woorden: er wordt content gedeeld. Het technische aspect duidt op het ontstaan van gemakkelijk te gebruiken tools waardoor aan deze sociale behoeften tegemoet gekomen kan worden. Het bedrijfsaspect tot slot duidt op de nieuwe mogelijkheden voor bedrijven om op een meer efficiënte en meer effectieve manier bedrijfsdoelen te behalen. Dit bedrijfsaspect vertegenwoordigt de vraag wat het doel van de inzet van de toepassing is. Dit aspect geeft aan dat de andere twee categorieën als een middel gezien kunnen worden om een doel te behalen. De diverse doelen van de inzet van sociale media in opsporingsonderzoeken komen in onderzoeksvraag drie aan de orde. Voor een indeling in middelen kan dit aspect weggelaten worden. Om het doel-middel aspect te verduidelijken en tevens om aan te sluiten bij Stocker et al. (2007) wordt in dit onderzoek gekozen voor een categorisering in technische- en sociale middelen. 3.3 Technische middelen In deze paragraaf worden vier veel voorkomende technische middelen nader toegelicht. Bij ieder middel wordt tevens een voorbeeld gegeven van een toepassing hiervan door een overheidsinstantie buiten de opsporing. De werkelijke hoeveelheid technische middelen is veel groter, maar wordt wegens de beperkte studiebelasting niet beschreven. 1. RSS feed RSS (Really Simple Syndication) is een vereenvoudigde weergave van online inhoud. Met RSS wordt het mogelijk gemaakt dat informatie van een website naar de gebruiker toekomt, in plaats van dat de gebruiker zelf naar die website moet gaan. Met behulp van RSS wordt het belangrijkste deel van de inhoud van een site in een feed opgeslagen. De meeste sites geven de berichtkoppen en een korte inhoud weer in deze feed, vaak gecombineerd met een link naar het volledige artikel op de originele 6 In dit onderzoek zal gamen, één van de subrollen, niet behandeld worden. Ten tijde van het schrijven van dit onderzoek is volgens dhr. Hekster door korps Noord- en Oost-Gelderland een subsidieaanvraag bij het Programma Aanpak Cybercrime gedaan voor het onderzoeken van de mogelijkheden van het betrekken van (jongere) burgers bij de opsporing via een online game (persoonlijke communicatie, 19 maart 2010). 8

14 site. Met een feedreader is het mogelijk om op verschillende feeds tegelijk geabonneerd te zijn. Zo word je op de hoogte gehouden van nieuwe inhoud op je favoriete sites of blogs. Websites die RSS feeds aanbieden zijn te herkennen aan het logo zoals afgebeeld in figuur 1. Veel overheidsinstanties hebben een RSS feed op hun website ingebouwd. De provincie Noord-Brabant biedt bijvoorbeeld op haar website de mogelijkheid om per onderwerp te abonneren. Zo kan de gebruiker kiezen om op de hoogte gehouden te worden over nieuwsberichten over jeugd, of over de provinciale agenda. Figuur 1: Het logo van een RSS feed 2. Widget Een widget is een verplaatsbaar stukje website dat op een andere website geplaatst kan worden. Widgets hebben een eigen, onafhankelijke functie op de website. Voorbeelden zijn een evenementenagenda of een klok. De Nederlandse Spoorwegen bieden bijvoorbeeld de online reisplanner als widget aan op hun website. Amber Alert, het landelijke waarschuwingssysteem bij urgente kindervermissingen en ontvoeringen, biedt op haar website ( diverse widgets aan. Zo kan een screensaver gedownload worden voor op je computer. Deze screensaver wordt actueel bijgehouden met foto s van vermiste kinderen. Ook worden pop-ups aangeboden die je op je eigen website (ook op intranetten) kunt installeren. Op is het mogelijk om als overheidsorganisatie zelf widgets te maken en kennis hierover met elkaar te delen. 3. API Een API (Application Programming Interface) is een technisch middel waarmee computerprogramma s met elkaar kunnen communiceren. Hierdoor kan gegevensuitwisseling over het internet plaatsvinden. Door het beschikbaar stellen van een API kunnen anderen gebruik maken van de toepassingen die de API te bieden heeft. De Google Maps API is één van de meest bekende. Google Maps is een service van Google die geografische informatie kan combineren met zelf ingebrachte informatie. De gemeente Nijmegen gebruikt de Google Maps API om de verschillende aanvragen van bouwvergunningen binnen de gemeente weer te geven. Een API wordt vaak geïntegreerd in een zogenaamd mashup. Een mashup is een verzameling van informatie, afkomstig van verschillende al bestaande bronnen zoals websites, blogs en documenten. De gebruiker van de mashup koppelt de informatie uit de bronnen tot één overzicht. Het is daarbij mogelijk een selectie toe te passen, waardoor alleen bepaalde items in het uiteindelijke resultaat (de mashup) verschijnen. Het is op deze wijze mogelijk via een mashup informatie van verschillende bronnen in één overzicht weer te geven op een website. Mashups worden vaak gebruikt om verschillende RSS feeds, API s en widgets te koppelen. 4. Social bookmarking Social bookmarking maakt het mogelijk om je eigen favorieten op een online site te zetten en te delen met anderen. Aan de favoriete sites kunnen tags en notities worden toegevoegd. Sites zoals YouTube en Hyves bieden dit expliciet aan. Door gebruikmaking van tags zijn later clusters van favorieten over hetzelfde onderwerp gemakkelijk terug te vinden. Tagging is ergens een label op plakken, waardoor trefwoorden ontstaan. Als meerdere mensen trefwoorden kunnen toekennen aan een object en deze trefwoorden bovendien onderling ook zichtbaar zijn, dan wordt dit social tagging genoemd. Door tags visueel te maken in een tagcloud is het mogelijk om in een oogopslag te zien welke onderwerpen populair zijn. Tags kunnen in de vorm van een hashtag ook gebruikt worden bij het versturen van een tweet (twitterbericht). Een hashtag wordt weergegeven door het teken # en werkt dan als een label die je aan je tweet kunt hangen om aan te geven dat het over een bepaald onderwerp gaat. 9

15 3.4 Sociale middelen In deze paragraaf worden een aantal veelvoorkomende sociale middelen nader toegelicht. Bij ieder middel wordt tevens een voorbeeld gegeven van een dergelijke toepassing door een overheidsinstantie buiten de opsporing. Deze voorbeelden zijn deels voortgekomen uit de afgenomen interviews. Er bestaan verschillende manieren om tekst te delen met elkaar. In deze paragraaf worden achtereenvolgens de blog, de wiki en Twitter (microblog) besproken Blog Een blog, een verkorting van de term weblog, is een verslag of beschrijving van iets wat je bezig houdt en wilt delen met anderen, die daar vervolgens op kunnen reageren (Van Berlo, 2009). Feitelijk is een blog dus een digitale column, waarbij reacties voor iedereen zichtbaar zijn. Op blogger.com kan een blog aangemaakt worden. De berichten op een blog (blog posts) worden meestal op datum gesorteerd. Blog posts kunnen eenvoudig naar andere blogs doorverwijzen. Op die manier wordt er een netwerk of een community gecreëerd rond specifieke onderwerpen. Sinds de introductie van bloggen wordt nieuwswaarde niet alleen bepaald door journalisten, maar door het aantal personen dat een nieuwsbericht op een blog leest. Hoe meer personen het bericht lezen, des te groter de nieuwswaarde van het bericht. De blogosphere (alle verbonden blog-netwerken bij elkaar) is op deze manier een uiting van the wisdom of the crowds (Viaene et al., 2009). Maar een blog kan ook als doel hebben om tot nieuwe ideeën en oplossingen voor specifieke onderwerpen te komen. Indien dit het doel is dan is de blog een middel om tot cocreatie te komen. Een voorbeeld hiervan is de blog van de populaire krant NRC Next. Op deze blog (nextlab) wordt burgers gevraagd om oplossingen aan te dragen voor maatschappelijke knelpunten. De mogelijkheid dat een ingezonden reactie geplaatst wordt dient als een beloning. Enkele voorbeelden van populaire Nederlandse blogs zijn geenstijl.nl, flabber.nl en frankwatching.com. In Groot-Brittannië is in 2008 de weblog gestart. Op dit weblog schrijven ambtenaren van de House of Lords (de Eerste Kamer van Groot- Brittannië) regelmatig een post over voor hen belangrijke zaken. Het doel van dit blog is het aangaan van de dialoog met de burger om hiermee een verhoging van kennis over en het stimuleren van betrokkenheid met de House of Lords te creëren. 2. Wiki Een wiki is een ander voorbeeld van een online platform waar mensen tekstueel kunnen samenwerken om tot een collectief resultaat te komen. Het grote verschil met een blog is dat bij een wiki gebruikers elkaars ingebrachte informatie kunnen aanpassen. De lezer wordt op deze manier dus tegelijkertijd schrijver (Shirky, 2008). Het inbrengen en aanpassen van informatie rondom een thema gaat verder totdat er een soort van consensus ontstaat. Op deze manier kan van alle expertise, kennis en creativiteit die aanwezig is op de wereld gebruik worden gemaakt. Alle wijzigingen worden opgeslagen en kunnen dus altijd achteraf bekeken worden. De gemeente Smallingerland heeft de wiki op een innovatieve manier toegepast. Op de website wordt iedereen uitgenodigd om mee te denken over het ontwerp van een nieuwe woonwijk. Alle facetten binnen de nieuwe woonwijk liggen open voor creatieve inbreng. Op deze manier hoopt de gemeente te komen tot een vernieuwend stedenbouwkundig ontwerp en tot meer betrokkenheid van de inwoners. Een andere interessante toepassing van een wiki is Intellipedia (Ala-Mutka et al., 2009). Dit is een in 2006 opgezette wiki door de Central Intelligence Agency (CIA). Alhoewel Intellipedia alleen toegankelijk is voor medewerkers van inlichtingen- en opsporingsdiensten, is deze wiki een actuele interne bron van informatie geworden voor de gebruikers en realiseert deze wiki door cocreatie een effectieve manier van werken. 7 In dit onderzoek wordt geen onderscheid gemaakt tussen een blog en een forum. Het belangrijkste verschil is dat, in tegenstelling tot het forum, het onderwerp in een blog door de schrijver bepaald wordt (Tapscott & Williams, 2008). 10

16 3. Twitter Tenslotte is Twitter een andere manier om tekst te delen met elkaar. Twitter is een dienst waarmee je berichten van maximaal 140 tekens (20 minder dan bij een SMS-bericht) naar anderen kunt sturen. Met een tweet laat je aan anderen zien wat je aan het doen bent. Op kun je jezelf aanmelden. Vervolgens kies je mensen uit die je wilt volgen. De tweets die door deze mensen verstuurd worden, krijg je als volger (follower) op je Twitter-acount op je computer te zien. Indien je mobiel internet hebt, kun je tweets ook op je telefoon ontvangen en versturen. Twitter heeft Google Maps ingebouwd, waardoor het mogelijk is om te bekijken vanaf welke locatie een tweet werd gepost. Twitter wordt al door veel overheidsinstanties voor meerdere doeleinden gebruikt. Onderzoek naar de demografische kenmerken van Twitteraars toont aan dat de gemiddelde Twitteraar jonger wordt. ComScore constateerde in september 2008 dat Twitter het meest populair was in de leeftijdscategorie jaar. In september 2009 bleek dat het aantal jongeren op Twitter in hoog tempo aan het toenemen is. Dat gold vooral voor de leeftijdsgroepen en De gemiddelde leeftijd van Twitteraars blijft liggen op 31 jaar. 4. Beeld en geluid delen Er bestaan diverse platforms voor het delen van beelden en muziek. Op Flickr en Picasa kunnen online foto s met elkaar gedeeld worden. Op YouTube en Vimeo is het mogelijk om een eigen digitaal filmpje rechtstreeks op het internet te plaatsen. Ook opgenomen audio kan gedeeld worden. Indien aan de beschikbaar gestelde audio tevens een RSS feed is gekoppeld, wordt ook wel gesproken over podcasting. Wordt aan beschikbaar gestelde video een RSS feed gekoppeld dan heet dit vodcasting. Op moderne mobiele telefoons is het mogelijk om digitale audio- en videobestanden te downloaden. Een voorbeeld van een (particuliere) website waarop foto s online gedeeld kunnen worden is Op deze website kunnen fietsers zelf gemaakt foto s van op fietspaden geparkeerde voertuigen uploaden en voorzien van relevante informatie zoals tijdstip en locatie. Vervolgens komt deze informatie bij betrokken overheidsinstanties terecht. In België is dit initiatief overgenomen en omgevormd tot Uit een recente enquête van Top-X 8 (15 februari 2010) komt naar voren dat maar liefst 96,4% van de Nederlandse jongeren het vaakst filmpjes bekijkt via YouTube. Dumpert is met 18,6% de site die na YouTube het vaakst bezocht wordt om filmpjes te bekijken. Van de jongeren die het vaakst naar YouTube kijken voor filmpjes geeft 48,1% aan dit dagelijks te doen. Jongens (60%) kijken vaker dagelijks filmpjes op YouTube dan meisjes (40%). Ditzelfde percentageverschil geldt voor de leeftijdscategorieën van 12 tot 17 (60%) en van 18 tot 24 jaar (40%). Hoewel de meeste jongeren nog via de laptop of computer kijken, doet 25% dit al regelmatig via hun mobiele telefoon. Door de verwachte toename van het aantal jongeren met een Smartphone zal dit percentage waarschijnlijk toe gaan nemen. Het genre dat het meest bekeken wordt door jongeren is muziekclips (67,2%). De categorie nieuwsfragmenten, waar opsporing onder zou vallen, wordt door 7,1% van de jongeren bij de drie meest bekeken genres genoemd. Van de jongeren die op school zitten kan 80% YouTube op school bekijken. 5. Sociale netwerken Sociale netwerken zoals Hyves, Buurtlink en Facebook en de meest jonge telg in deze familie Google Buzz, hebben een nieuwe manier gecreëerd om online te communiceren en informatie te delen. Sociale netwerksites geven de mogelijkheid om een profiel aan te maken. Dit profiel bestaat meestal uit een naam, een eigen profielfoto en andere persoonlijke informatie. Dit profiel kan gekoppeld worden aan andere profielen: je vrienden. Bij de meeste sociale netwerksites moeten beide gebruikers bevestigen dat ze hun profielen aan elkaar willen linken. Op deze manier ontstaan groepen vrienden. 8 Top-X is het onderzoekspanel van het tv-programma EénVandaag bestaande uit jongeren van 12 tot 24 jaar. Twee keer per maand wordt onder het onderzoekspanel een enquête afgenomen over een maatschappelijk relevant onderwerp. Navraag bij Top-X heeft duidelijk gemaakt dat de resultaten niet representatief zijn voor Marokkaanse jongeren, omdat deze groep ondervertegenwoordigd is in het panel. 11

17 Het gemiddelde aantal vrienden ligt onder de zestig, terwijl de mediaan (meest voorkomende aantal vrienden in een groep) vijf is (Shirky, 2008). Bij de meeste sites zijn er ook privacy instellingen waarmee je kunt controleren wie wat van je profiel te zien krijgt. Aangezien de nadruk op communicatie ligt, bieden sociale netwerksites meerdere manieren aan waarop je in contact kan blijven met je vrienden. Dit kan door berichtjes uit te wisselen in de stijl van , maar ook door bijvoorbeeld groepen te creëren die interesses delen, video s te uploaden, of door middel van forumdiscussies. Veel content sharing sites bieden ook een beperkte vorm van sociaal netwerking aan. Een nieuwe trend hier is de integratie van sociale netwerken met mobiele telefonie. In tabel 2 wordt een overzicht gegeven van het aantal unieke gebruikers van de vier meest populaire sociale netwerken in Nederland van de afgelopen drie jaar volgens comscore 9. Tabel 2: De vier meest populaire sociale netwerken in Nederland ( ) Dec 2008 Juli 2009 Jan 2010 Groei ( ) % totaal NL (2010) Unieke % 100% bezoekers (x1000) Hyves % 59,84% Facebook ,52% 26,10% Partyflock ,96% 8,50% Myspace ,18% 5,56% Bron: comscore.com Sociale netwerken zijn vooral onder jongeren populair en zijn dus voor de opsporing een interessant middel om jongeren te bereiken. Een enquête van Top-X (10 februari 2009) bevestigd dit beeld. Hyves was volgens deze enquête de meest populaire sociale netwerksite onder jongeren. Maar liefst 47,2% van de jongeren is lid van Hyves. Met 10,5% en 8,9% worden respectievelijk Windows Live space en Facebook vervolgens het meest gebruikt door jongeren. Opvallend is dat slechts 2,2% lid is van Twitter. Van de jongeren die lid zijn van Hyves geeft 49,7% aan één of meerdere keren per dag te Hyven. 3.5 Discussie Bij het tot stand komen van dit overzicht is duidelijk geworden dat er weinig wetenschappelijke literatuur voorhanden is. Sociale media zijn nog een relatief nieuw fenomeen, wat als gevolg heeft dat het onderzoek hieromtrent nog in een verkennende fase zit. Op verschillende websites worden daarom overheidsinstanties uitgenodigd om te experimenteren met sociale media en de resultaten bekend te maken. Van Berlo (2009) helpt overheidsinstanties hierbij door ze tien adviezen te geven om succesvol op internet te kunnen participeren: 1. Breng in beeld waar gesprekken op internet plaatsvinden. 2. Wees aanwezig op drukke plekken. 3. Vertrouw je medewerkers. 4. Begeleid je medewerkers online. 5. Zorg voor goede voorzieningen. 6. Investeer in bestaande of creëer online platformen. 7. Ben proactief in het tackelen van negatieve online meningsvorming (webcare). 8. Stel vragen en initieer gesprekken. 9. Wees menselijk. 10. Analyseer online data. 9 Het bedrijf comscore is wereldwijd marktleider op het gebied van het meetbaar maken van de digitale wereld. Op de website van comscore 9 is het mogelijk om cijfers te achterhalen van het aantal unieke bezoekers van sociale netwerken. Uit deze cijfers zijn geen leeftijden af te leiden. 12

18 Ook is gebleken dat er zeer veel sociale media bestaan en dat het gebruiken hiervan een hot item is binnen de Nederlandse overheid. Voornamelijk op lokaal gebied ontstaan los van elkaar veel eparticipatie initiatieven. Tot nu toe ontbreekt gestandaardiseerd onderzoek naar de opbrengsten van dergelijke initiatieven. Er blijkt geen duidelijke formule te bestaan wanneer welke middelen ingezet worden. De keuze voor een middel, of een mix van middelen, is afhankelijk van het probleem/de vraag waar de overheid tegenaan loopt en het doel dat men wil bereiken. Ben je op zoek naar de mening van je doelgroep, dan kan bijvoorbeeld in een blog een poll opgenomen worden. Op deze wijze wordt gebruik gemaakt van wisdom of crowds. Ben je op zoek naar nieuwe ideeën, dan kan via een wiki of een blog de burger aangezet worden tot cocreatie. Al deze mogelijkheden kunnen ook intern toegepast worden, zonder de burger te betrekken. Hierbij geldt altijd: hoe groter het aantal gebruikers van een wiki is, des te groter het zelfcorrigerend vermogen en des te betrouwbaarder de content (Shirky, 2008). Vaak is het handiger om naar het publiek toe te gaan, dan om het publiek naar je toe te trekken. Zoek als overheid dus de virtuele ontmoetingsplekken van je doelgroep op. Dit sluit aan bij de eerste twee adviezen van Van Berlo (2009) en bij de nodale oriëntatie binnen de politie. Een recent voorbeeld hiervan is de Politieacademie die sinds maart 2010 sociale media inzet voor het werven van nieuw personeel. Naast YouTube en Hyves wordt ook geprobeerd Nederlands-Marokkaanse jongeren te bereiken via de community Marokko.nl. Een andere populaire website onder deze jongeren is Maghreb.nl 10. Uit de enquête van Top-X bleek dat Hyves en YouTube de plekken zijn waar jongeren te vinden zijn. Facebook lijkt echter in Nederland ook steeds populairder te worden. Ook in de Verenigde Staten (VS) is Facebook steeds populairder aan het worden. Bijna vier op de vijf internetgebruikers bezocht in 2009 op een maandelijkse basis een sociale netwerksite. Twitter werd in dit onderzoek ook onder een sociaal netwerk geplaatst. Facebook en Twitter waren samen de belangrijkste veroorzakers van de stijging in het gebruik van sociale netwerken in de VS in De early-adapters van Twitter in de VS waren voornamelijk boven de 30 jaar. Sinds 2009 lijkt Twitter in de VS ook populair te worden onder jongeren van 12 tot 24 jaar. De VS zijn een goede voorspeller van ontwikkelingen op de Nederlandse markt. Misschien een nog wel belangrijkere conclusie die comscore trekt, is de stijgende populariteit in het gebruik van smartphones en 3G-telefoons. Beide telefoons hebben een internetverbinding en vaak een ingebouwde GPS-ontvanger. Met een 3Gtelefoon is het daarbij ook mogelijk om elkaar als beller te zien. In 2009 steeg in de VS het gebruik van de smartphone van 11 tot 17 procent van alle mobiele telefoon bezitters en het gebruik van de 3Gtelefoon van 32 tot 43 procent. Tot slot is de wijze van gebruik van sociale media mede bepalend voor de mate van succes van de toepassing van sociale media. Hoe meer aan de drie kenmerken (open, sociaal en gebruiker centraal) tegemoet gekomen wordt, des te groter de kans op succes. Hierbij geldt bovendien dat de (virtuele) online aanwezigheid van de overheid versterkt wordt door (fysieke) offline aanwezigheid. Als bijvoorbeeld de blog van een korpschef alleen de mogelijkheid biedt om via te reageren, dan heeft dit een negatief effect op de mogelijkheden tot interactie en de mate van openheid. Indien een burger toch reageert en hier vervolgens geen antwoord op krijgt, dan wordt niet voldaan aan actieve wederkerigheid. Het effect van een blog zal bovendien versterkt worden als de korpschef ook fysiek in contact treedt met zijn doelgroep. De keerzijde van de medaille is dat met een toename in aandacht een afweging gemaakt dient te worden tussen breedte en diepte (Shirky, 2008). Reageer je op iedereen een beetje, of reageer je op een enkeling uitgebreid? Op deze manier kan een succesvolle toepassing gebukt gaan onder haar eigen succes. 10 Uit interview met adviseur digitale media korps Hollands-Midden (persoonlijke communicatie, 8 maart 2010). 13

19 Hoofdstuk 4. Resultaten onderzoeksvraag 2: Sociale media in Nederlandse opsporing In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op onderzoeksvraag twee; welke sociale media worden in Nederlandse opsporingsonderzoeken gebruikt? Bij ieder besproken middel worden voorbeelden gegeven van het gebruik ervan binnen opsporingsonderzoeken in de Nederlandse korpsen. Indien van toepassing wordt dit vergeleken met het gebruik ervan in Gelderland-Zuid. In bijlage I is een compleet overzicht te vinden van de ontwikkelingen op het gebied van sociale media binnen de 25 Nederlandse korpsen (minus KLPD). In bijlage II worden de in dit onderzoek gebruikte afkortingen van de Nederlandse korpsen weergegeven. 4.1 Technische middelen 1. RSS feed Op de intranetten van de korpsen was niet te achterhalen of de korpsen gebruik maken van RSS feeds. Daarom is ervoor gekozen om de website politie.nl te bekijken. Op deze site is een overzicht te vinden van de korpsen die RSS feeds aanbieden. Volgens dit overzicht stellen alle korpsen behalve Flevoland, Rotterdam-Rijnmond, Gelderland-Midden en Limburg-Zuid één of meerdere RSS feeds beschikbaar. Het bekijken van de politie.nl pagina s van deze vier korpsen wijst echter uit dat alle vier de korpsen wel gebruik maken van RSS feeds. Tussen alle korpsen is er verschil waar te nemen in het aantal aangeboden feeds en het doel daarvan. Zo biedt het korps Amsterdam-Amstelland drie feeds aan. Eén feed voor alle nieuwsberichten en twee voor de website depolitiezoekt.nl. Met de eerste feed op depolitiezoekt.nl wordt je als gebruiker voorzien van alle berichten, van alle deelnemende regio s die op depolitiezoekt.nl geplaatst worden. Met de tweede feed krijg je alleen de berichten over gezochte veroordeelden van alle deelnemende regio s. Het korps Brabant Zuid-Oost biedt RSS feeds voor alle persberichten en persberichten op wijkniveau aan. Haaglanden maakt een onderscheid in RSS feeds voor nieuws-, pers- en opsporingsberichten. Gelderland-Zuid heeft een nieuwsberichten feed en een opsporingsberichten feed. Het lijkt erop dat niet optimaal gebruik wordt gemaakt van de opsporingsberichten feed in Gelderland-Zuid. Op moment van bekijken op 8 maart 2010 dateert het meest recente opsporingsbericht van donderdag 21 januari 2010 (politie zoekt getuigen scooterongeval). 2. Widget Op de website is een overzicht te vinden van alle widgets op internet (meer dan ). Je kunt op deze website een selectie maken op land en categorie widget. Het bekijken van de 148 widgets in de categorie nieuws in Nederland wijst uit dat alleen de korpsen Brabant Zuid- Oost en Amsterdam-Amstelland widgets aanbieden voor hun pers- en opsporingsberichten. Brabant Zuid-Oost biedt dit ook op wijkniveau aan. Ter indicatie, de meest geïnstalleerde widget is de widget voor pers- en opsporingsberichten van het korps Brabant Zuid-Oost. Deze widget wordt sinds 5 juli 2009 aangeboden en is sindsdien 135 keer geïnstalleerd. Brabant Zuid-Oost is ook het enige korps dat een eigen netvibes pagina heeft waar widgets, RSS feeds en API s door bezoekers vandaan gehaald kunnen worden. 3. API Zoal in paragraaf 3.3 beschreven is de Google Maps API één van de meest bekende API s. De korpsen Brabant Zuid-Oost, Haaglanden en Utrecht maken gebruik van deze API. Brabant Zuid-Oost gebruikt deze API om de locaties van overvallen (Crimemaps) en om actuele verkeerscontroles binnen de regio in beeld te brengen. Hier is feitelijk sprake van een mashup, aangezien een API gecombineerd wordt met gegevens van een andere bron. De overvallen worden wegens privacyoverwegingen op straatniveau weergegeven. Aan de locatie wordt tevens een beschrijving van de overval en een getuigenoproep gekoppeld (zie figuur 2). De burger wordt verzocht om met tips naar het algemene politienummer ( ) te bellen, of naar Meld Misdaad Anoniem ( ). 14

20 Figuur 2: Crimemaps: Toepassing van de Google Maps API in korps Brabant Zuid-Oost Tevens zijn links geplaatst naar de website en de Twitter-site van de wijk waar de overval heeft plaatsgevonden. In Haaglanden wordt de Google Maps API op de website gebruikt voor het aangeven van locaties van diefstallen, berovingen, mishandelingen, bedreigingen en vernielingen gepleegd in de wijken Wassenaar en Loosduinen. Ook hier worden de locaties op straatniveau weergegeven en worden getuigenoproepen bij de delicten geplaatst. Burgers kunnen hun tips doorbellen, of mailen naar de politie. Het korps Utrecht heeft sinds juni 2009 op de website een Google Maps overzichtskaart geplaatst van gepleegde woninginbraken in de stad Utrecht. De woninginbraken worden in negen verschillende modus operandi weergegeven. Opgeloste woninginbraken worden niet getoond. Getuigen kunnen (anoniem) reageren via telefoon en mail. Op de website worden drie verschillende RSS feeds aangeboden. 4. Social bookmarking In de inventarisatie van de korpsen zijn geen toepassingen van social bookmarking in de opsporing naar voren gekomen. Tagging wordt wel gebruikt in de vorm van hashtags bij het versturen van tweets. Zo wordt in het korps Groningen op het geopende Twitter-account voor de branden in Veendam #Veendam gebruikt. Hierdoor is alles wat mensen zeggen over het onderwerp Veendam op Twitter in één overzicht te zien. 4.2 Sociale middelen 1. Blog Binnen een aantal korpsen wordt de blog gebruikt (zie bijlage I). De meeste hiervan hebben geen betrekking op de opsporing. De blog wordt vooral ingezet om ervaringen en meningen van wijkagenten en leidinggevenden binnen de handhaving weer te geven. Binnen sommige korpsen wordt de blog alleen op intranet geplaatst, andere korpsen kiezen ervoor om het blog op internet te plaatsen. In Brabant Zuid-Oost schrijft de politiechef van Eindhoven wekelijks een blogpost op politieeindhoven.blogspot.com. Burgers kunnen op deze blogposts reageren. Op deze blog zijn ook de laatste opsporingtweets geplaatst en de widget van Crimemaps. In Gelderland-Zuid heeft de korpschef een blog op intranet. Medewerkers kunnen reageren op deze blog. Op het internet (politie.nl) is een column van studenten van Gelderland-Zuid te vinden. Hierop kan niet gereageerd worden. De enige toepassing van een blog die in Nederlandse opsporingsonderzoeken gebruikt wordt, is de website Op deze site worden tot nu toe voornamelijk vastgelopen onderzoeken naar ernstige delicten (cold cases) geplaatst. De onderzoeken worden zo volledig mogelijk op internet gezet en burgers wordt gevraagd over specifieke vragen na te denken. Ingezonden reacties worden eerst door het onderzoeksteam bekeken en worden vervolgens geplaatst. 15