Preek over het achtste gebod (Heidelbergse Catechismus zondag 42)

Transcriptie

1 Preek over het achtste gebod (Heidelbergse Catechismus zondag 42) Gemeente van de HEER Jezus Christus, gasten en luisteraars, Niet stelen maar delen Steel niet. Dat zijn maar twee woorden. Eén van de kortste Bijbelverzen. Je zou het met twee woorden meer ook zo kunnen zeggen [dia 1] (zoals de Heidelbergse catechismus in feite doet): niet stelen, maar delen. Onthoud dat maar. Dan heb je het belangrijkste meteen te pakken. Aan die twee woorden kan je ook heel duidelijk de structuur van het gebod zien. Ja, van het hele evangelie. Niet stelen maar delen. Het gebod is in de eerste plaats een aanklacht: steel niet! Het gebod is nodig. Anders zou God het niet geven hebben. Als wij allemaal vanuit onszelf liever zouden geven dan te ontvangen, zoals Jezus zegt, 1 dan was dit gebod niet nodig geweest. Het is inderdaad waar dat het gebod, zoals Paulus zegt, duidelijk maakt wat zonde is. 2 Toch? Jij en ik geloven in de praktijk helemaal niet dat geven beter is dan ontvangen! Het tegendeel is waar. Wij geloven, dat het veel beter is te ontvangen dan om te geven. Maar zie het gebod ook als een belofte: je zult delen (let maar op!). Hoe dat mogelijk is, dat is het geheim van het evangelie van het achtste gebod. Niet stelen maar delen. Een aanklacht én een belofte. Eigenlijk is het heel Gods evangelie aanklacht én belofte: Jezus kwam niet voor mensen die menen dat zij rechtvaardig zijn maar om zondaars te redden. De belofte zit in dat laatste gedeelte. Zondaars worden echt gered. Die gaan zich ook anders gedragen. Dat kan gewoon niet anders. Dat is Gods werk, zijn evangelie. [dia 2 leeg scherm] Slavenhandel Laten we beginnen met een stukje uitleg van het achtste gebod. Eigenlijk gaat het gebod niet in de eerste plaats over de vraag hoe je als christen zou moeten omgaan met geld en andere gaven die je van God hebt gekregen. 1 Handelingen 20:35. 2 O.a. Romeinen 3:20; 7:7.

2 Ook wel, daar komen we nog over te spreken. Dat gaat over rentmeesterschap. Maar het achtste gebod gaat eigenlijk over de vraag hoe jij omgaat met andere ménsen. Want wisten jullie dat het achtste gebod in eerste instantie een gebod is dat gaat over het stelen van mensen (ontvoering)? Als je oudere catechismusverklaringen leest, ontdek je dat de eerste toepassing bij het achtste gebod was dat je geen slaven mocht verhandelen. Dominee Bernardus Smytegeld bijvoorbeeld, een gereformeerd predikant die zo n 300 jaar geleden leefde en werkte in Middelburg (middelpunt van de gereformeerde slavenhandel) noemt in een van zijn preken als eerste voorbeeld die slavenhandel. Paulus kende deze uitleg van het achtste gebod ook. [dia 2] In 1 Timoteüs 1 somt hij een aantal wetsovertredingen op. En als voorbeeld bij het achtste gebod noemt hij, inderdaad: slavenhandelaars. 3 Ontdek, voordat we het gaan hebben over de vraag wat het betekent om rentmeester te zijn van de gaven die je van God gekregen hebt, dus eerst even waar dit gebod eigenlijk en ten diepste over gaat: over de vraag hoe jouw gaven gebruikt. Gebruik je ze voor jezelf of voor een ander. Dát is de vraag. En het zou mooi zijn als je aan het eind van de preek begrijpt [dia 4] dat wie Gods gaven niet gebruikt om te ander te dienen, in feite een slavenhandelaar is. Je onthoudt de ander waar hij recht op heeft. Want hij of zij heeft recht op wat jij heb gekregen. Het slechtste dat je kunt doen is het tegenovergestelde. [dia 5 titel] Daar begint de catechismus ook mee. En het gebod zelf. Stelen wat van een ander is. Zijn leven, zijn spullen. [dia 5.1] Het op één na slechtste wat je kunt doen volgens het achtste gebod en de uitleg van de catechismus is: uit zijn op wat van een ander is. [dia 5.2] Plannen en constructies bedenken die erop gericht zijn om jezelf te verrijken ten koste van de ander. Om een paar voorbeelden te noemen: het in rekening brengen van werk dat niet is uitgevoerd, declaratie van niet gereden kilometers, verkwisting van geld waardoor anderen niet krijgen waar zij recht op hebben. 3 1 Timoteüs 1:10.

3 Rentmeesters Wat ook slecht is, is alle misbruik en verkwisting van gaven. Dat gaat nog een stap verder. want de catechismus vervolgt met de bedoeling van het 8 e gebod (v/a 111). [dia 5.3] Dat is namelijk: dat je jouw gaven beruikt in dienst van de ander. Dat woordje gaven moet je goed onthouden. We zetten een volgende stap. Dat woordje gaven is de sleutel voor een goed begrip van het achtste gebod. [dia 6] Alles dat je hebt, is jou gegeven. Het begint dus bij God. Je gezondheid. Je verstand. Je handigheid, je inkomen, je relaties, je kinderen, je muzikale talenten, noem maar op. Het zijn gaven van God. En daarom zijn wij rentmeesters. Jij mag wat je hebt gekregen beheren. Beheren voor wie? De catechismus zegt denk ik terecht: voor de ander. Dat zit vooral in het tweede deel van de uitleg van zondag 42 (v/a 111). God wil dat je investeert in de gaven die je van Hem gekregen hebt, zodat je je naaste kunt helpen. Misschien vraag je je af waarom heeft God het niet meteen zo verdeeld heeft dat iedereen genoeg heeft. Bedenk dan dat God in zijn koninkrijk een hele aparte inkomenspolitiek voert. In zijn economie werkt zo, dat de één meer krijgt dan de ander. Maar niet omdat hij of zij daar recht op heeft. Maar wel zodat diegene die méér heeft dan hij nodig heeft de ander kan geven wat hij of zij niet heeft. Jezus zegt: geven maakt gelukkiger dan ontvangen. 4 Rentmeester zijn doe je dus niet alleen voor jezelf. Ook niet voor God alleen. God wil dat jij rentmeester bent van zijn gaven, voor de ander. Het begint bij God. [dia 7] Psalm 24 zegt dat heel de aarde het wettig eigendom is God: Van de HEER is de aarde en alles wat daar leeft, de wereld en wie haar bewonen. Wij zijn bezitters. Beheerders, rentmeesters. Dat is het uitgangspunt. Er bestaat niets, dat niet van God is. Wat je ook hebt, geld, goederen, gaven, zelfs kinderen, het is van God. iedere keer dat jij je gaven beheert met de instelling van een eigenaar je doet net alsof het van jou is je verkwist je gaven, je gebruikt ze alleen voor jezelf en je geeft niets aan anderen, dan pleeg je diefstal. Van wie? Van God. En van de ander. Een eigenaar mag verkwisten. Een beheerder niet. 4 Handelingen 20:35.

4 [dia 8 titel] Mag je dan niks voor jezelf gebruiken? Natuurlijk wel. Vergelijk het met een curator. Die houdt een gedeelte voor zichzelf. De rest verdeelt hij onder de andere schuldeisers. Misschien heb je wel eens een curator meegemaakt en je afgevraagd of zijn inkomen niet wat al te riant is. Bedenk dan dat God in het Oude Testament toestond dat zijn volk 90% voor zichzelf hield. Ze hoefden naar 10% weg te geven! Dat prikkelt des te meer, als je bedenkt dat wij het Israël van het Nieuwe Testament zoveel meer genade hebben gezien. Wat betekent dat voor het beheer van onze gaven?! God wil dat je leeft met de instelling van een curator, een rentmeester. Iemand die weet dat hij of zij werkt met middelen (gaven) die niet van hem zijn. En die het maximale eruit probeert te halen voor de ander. Als je snapt dat je een beheerder bent, en geen eigenaar van je gaven, dan heeft dat twee gevolgen. [dia 8.1] 1) Het werkt ontspannend. Van kardinaal Danneels is het verhaal bekend dat hij na ieder werkdag naar de kapel gaat om te bidden en dan zegt hij: het zit er weer op van vandaag. Alles is klaar. Maar nu even serieus, HEER, is dit uw bisdom of is het van mij? Dan zegt de HEER: wat denk je? Dan zegt Danneels: Ik denk dat het van u is. Klopt, zegt de HEER, het is van Mij. Uiteindelijk kan Danneels dan zeggen: dan kan ik gaan slapen. 5 2) En, [dia 8.2] Je kent de bestemming van je leven. Je weet namelijk, waar je gaven voor bedoeld zijn. Het kan zijn dat we het begrip rentmeesterschap verkeerd begrijpen. Vroeger dacht ik: God geeft iedereen (mij ook) gaven, het is aan mij om die te ontwikkelen. Dat is goed beheer. Maar nu denk ik: goed beheer, ok, maar dat is dat je je gaven ook inzet voor de ander. Want stel, je hebt een goed stel hersens, of veel geld, of je bent erg muzikaal. En je ontwikkelt die gaven. Je studeert, investeert, neemt les. Maar je dient anderen en dan denk ik vooral aan anderen in de gemeente er niet mee. Dan ben je een waardeloze rentmeester. Een slechte beheerder. 5 Geciteerd in Jean Vanier, Community and Growth, Mahwah, New York: Paulist Press, pag. 210.

5 Grondhoudingen Over [dia 9 titel] wat van jou en van wat van een ander is bestaan volgens een rabbijnse spreuk vier grondhoudingen: 1. [9.1] De middelmatige, die zegt: wat van mij is is van mij en wat van jou is, is van jou; 2. [dia 9.2] Wie zegt: het mijne is van jou en het jouwe is van mij, kent de wet van God niet; 3. [dia 9.3] Wie zegt: wat van jou is, is van mij en wat van mij is ook, die is een dief; 4. [dia 9.4] Maar wie zegt: wat van mij is, is van jou en wat van jou is ook, die heeft begrepen waar Gods koninkrijk om draait. Namelijk dat geven gelukkig maakt. Je kunt niet bij Jezus horen, zonder je gaven te willen leren weggeven. Petrus zegt: Laat ieder van u de gave die hij van God gekregen heeft, gebruiken om de anderen daarmee te helpen, zoals het goede beheerders van Gods veelsoortige gaven betaamt. 6 Een gave wordt pas goed beheerd als je m gebruikt om te dienen, in dienst van de ander! Zie ook v/a 55 van de catechismus: iedereen is verplicht zijn gaven (daar heb je dat woord weer) gewillig en met vreugde tot nut en heil van de ander in de gemeente te gebruiken. [dia 10 leeg scherm] Maar hoe doe je dat, met zo n grondhouding leven? Die opgave lijkt gigantisch. Vooral als we in de Bijbel lezen van voorbeelden, mensen, die dat concreet maken. Van Zacheüs, die na zijn bekering de helft van zijn inkomen weggeeft aan de armen. Van de discipelen, die huis en werk, vader, moeder en familie achterlaten. Om Jezus te volgen. Van de rijke jongeling, die alles deed behalve Jezus volgen door zijn gebrek aan bereidheid weg te geven van alles dat hij had. Want hij had erg veel. Van de eerste volgelingen, die nadat zij tot geloof gekomen waren, alles verkochten en het verdeelden onder diegenen die iets nodig hadden. 6 1 Petrus 4:10.

6 Het is niet moeilijk hieraan meer voorbeelden toe te voegen. Maar de vraag is: hoe doe je dat? Het kan alleen door eerst te delen in het offer van Jezus. Het jubeljaar begint op Grote Verzoendag. Het leven door Gods Geest op Golgotha. Zie het gebod ook als een belofte: steel niet. Maar deel! Het is mogelijk, kijk maar naar Jezus. Naar zijn zelfovergave. Het geheim zit m in de relatie met Jezus en in bekering. Bijvoorbeeld in het geval met Zacheüs. Vóór z n bekering was hij alsmaar bezig méér te verzamelen. Maar het maakte hem niet gelukkig. Maar met Jezus worden die gaven ineens veel minder belangrijk. Want hij ontdekte dat hij met Hem gelukkig werd; alles had wat nodig was. Dat is denk ik het geheim. Het geheim waardoor sommigen alles konden verkopen. Of de helft konden weggeven. Ouders, broers en zussen verlaten. Niet omdat geld of familie er niet toe doen, maar omdat wie Jezus gevonden heeft, door Hem gevonden ís, het belangrijkste heeft dat nodig is. In de Hebreeënbrief staat het zo: [dia 11] U hebt meegeleefd met de gevangenen onder u, en toen u van uw bezittingen beroofd werd, hebt u dat in vreugde aanvaard, in de wetenschap dat u iets beters bezit, een blijvend bezit voor uzelf. 7 In de wereld, niet van de wereld De Bijbel wijst jou en mij, achter Jezus aan een smalle weg. Wel ín de wereld, maar niet ván de wereld. 8 Wel werken alleen niet voor jezelf, maar voor de ander. Paulus schrijft over de juiste levenshouding van een christen: je moet zo leven met bezit, alsof het niet je eigendom is. 9 [dia 12 leeg scherm] Zoals ik het zie hebben we dus straks het volgende te doen. 1) ontdekken welke gaven jij en anderen van God gekregen hebt. We gaan dat doen n.a.v. 1 Korintiërs 12 vers 7, waar staat: In iedereen is de Geest zichtbaar aan het werk, ten bate van de gemeente. Dat gaan we straks samen doen. Iedereen persoonlijk kan dit doen: zichzelf onderzoeken met welke instelling of grondhouding hij leeft. Leef je als eigenaar van jouw gaven dan leef je onder de wet. De aanklacht van het 8 e gebod blijft gelden. 7 Hebreeën 10:34. 8 O.a. Romeinen 12:2; Fil. 3:20; 1 Kor. 10:25-26; 1 Korintiërs 7:31; Joh. 17: Korintiërs 7.

7 Of erken je Jezus als Meester van jou al jouw gaven? Dan ben je Gods kind en erfgenaam van de belofte dat geven inderdaad gelukkig maakt. Veel gelukkiger dan ontvangen! Het verschil is bekering. En bekering is heel concreet: gewoon beginnen te geven. Je laten inschakelen als beheerder van de gaven die God jou heeft toevertrouwd. Ze zijn van God, voor de ander, maar bedenk goed: via jou! [amen]