Leeratelier Strategisch Hoger Onderwijsbeleid. Vierde uitvoering (september 2017 maart 2018)

Transcriptie

1 Leeratelier Strategisch Hoger Onderwijsbeleid Vierde uitvoering (september 2017 maart 2018)

2 Inleiding Veranderende omgeving De omgeving van het hoger onderwijs verandert razendsnel. Op de arbeidsmarkt verdwijnen er banen en komen er tegelijkertijd nieuwe beroepen bij. Door de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt zijn mensen genoodzaakt om zich continu bij te laten scholen en ervoor te zorgen dat hun kennis aansluit bij de behoeften in de markt. Daarnaast beïnvloeden demografische en sociaal-culturele ontwikkelingen de omvang en samenstelling van studentenpopulaties. De populatie wordt diverser. Meer en meer Nederlandse studenten gaan hele programma s in het buitenland volgen. Ook de beweging andersom is zichtbaar, dat wil zeggen dat steeds meer buitenlandse studenten in Nederland gehele programma s gaan volgen. Hiernaast gaan steeds meer Nederlandse studenten kort op uitwisseling en studenten uit de hele wereld komen naar Nederland om bijvoorbeeld een semester onderwijs te volgen. Deze ontwikkelingen hebben ontegenzeggelijk gevolgen voor instellingen van hoger onderwijs en het te voeren beleid. Al deze ontwikkelingen interfereren met veranderingen in de bekostiging van het onderwijs en in de studiefinanciering. Nieuwe vormgeving van het onderwijs En niet alleen verandert de wereld rondom het hoger onderwijs, ook het onderwijs zelf is in beweging. Ontwikkelingen in informatie- en communicatietechnologie beïnvloeden de directe vormgeving van het on campus hoger onderwijs. Internationale topdocenten boren via MOOC s en sociale media een massapubliek aan. Raakt hier de interneteconomie het onderwijs en zal ook het onderwijs een proces van disruptieve innovatie doormaken of zullen deze vernieuwingen hypes blijken te zijn die hoogstens in enkele niches tot veranderingen zullen leiden? Hoe dan ook, nieuwe vragen doemen op voor de hoger onderwijs instellingen en betrokken overheden. Hebben docenten nog een instelling voor hoger onderwijs nodig, of kunnen ze als ondernemers een eigen verdienmodel ontwikkelen en worden instellingen vooral leveranciers van merkwaarde? En wat betekent het online model voor het stelsel van hoger onderwijs, voor toegankelijkheid en kwaliteitsbewaking, voor programmering en accreditatie, voor identiteit en institutionele overleving? Hoe reageert de arbeidsmarkt op het onderwijs dat buiten reguliere instellingen om is gevolgd? Dynamische bestuurlijke context De besturing van het hoger onderwijs vindt plaats in deze turbulente omgeving in netwerken van private en publieke actoren, in een samenleving die steeds meritocratischer wordt met de daarbij behorende verharding door ongelijkheid. Sociale stijging is niet langer vanzelfsprekend en in multiculturele samenlevingen is de vanzelfsprekende samenhang tussen verlichting, emancipatie en vooruitgang op zijn minst discutabel geworden. Zachte waarden als Bildung, sociale vaardigheden en netwerkvorming blijven wellicht enigszins onderbelicht. Het publieke en politieke debat over hoger onderwijs kan gemakkelijk politiseren, zeker ook in een mediasamenleving. Sturingsvragen zijn er volop, al kost het soms moeite de klassieke kwesties van kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid van antwoorden te voorzien in politieke en maatschappelijke arena s die niet alleen sterk zijn veranderd, maar ook de neiging hebben steeds te wisselen in urgentie en relevantie. 1

3 Behoefte aan inhoudelijke verdieping Voor strategische beleidsadviseurs, leidinggevenden en beslissers is inhoudelijke verdieping daarom van het grootste belang. Het is van belang om vooruit te kijken en nu al stappen te zetten om in de toekomst veerkrachtig met veranderingen om te kunnen gaan. Maar welke trends krijgen in de toekomst betekenis voor het hoger onderwijs? Welke scenario s zijn er voor de instellingen te onderscheiden? En wat schept dit voor handelingsperspectief voor de instellingen en hun beleidsmakers en bestuurders? En wat betekent dit voor de public values die in het geding zijn en voor de overheden die hiervoor staan? NSOB Leeratelier strategisch hoger onderwijsbeleid Om tegemoet te komen aan de behoefte aan inhoudelijke verdieping heeft de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) het leeratelier strategisch hoger onderwijs beleid ontworpen. Met een leeratelier bedoelen wij een programma dat u op nieuwe ideeën zal brengen, maar óók om uw inbreng zal vragen. Vorm volgt in dit programma inhoud: uw inbreng, uw ervaringen en uw vermogen om in een collaboratieve leersetting te groeien vormen de ankerpunten voor de opbouw en vormgeving van het programma. Onder begeleiding van docenten uit wetenschap en praktijk, die de buiten- en binnenwereld kennen en doorgronden, en die verrassende lessen te vertellen hebben, gaan deelnemers aan de slag in deze leergang. In de leergang gaat het steeds om trends, strategische kwesties en handelingsrepertoires. Maatschappelijke trends zijn uitgangspunt, maar worden steeds geconfronteerd met ontwikkelingen en grenzen in het stelsel van hoger onderwijs. Prof.mr.dr. Ernst ten Heuvelhof Decaan 2

4 Programma Drie trends staan centraal In het leeratelier staan drie trends centraal: 1. Veranderende arbeidsmarkt & lifelong learning 2. Internationalisering van de studentenpopulatie en het curriculum 3. Digitalisering en opkomst van online onderwijs waaronder MOOC s. Deze trends worden in het leeratelier inhoudelijk besproken onder leiding van verschillende docenten. Gedurende het leeratelier werken deelnemers aan een eindopdracht. In deze opdracht worden deelnemers uitgedaagd om deze trends, mogelijk in samenhang met andere trends, empirisch te verkennen, de dilemma s die deze trends met zich meebrengen te expliciteren, uit te tekenen in scenario s hoe deze trends invloed hebben op instellingen in het hoger onderwijs en ten slotte om hier handelingsperspectieven bij te ontwikkelen. De uitwerking van de eindopdracht wordt begeleid door de decaan en de leermanager van het leeratelier. Literatuur & voorbereiding Voorafgaand aan het leeratelier krijgen deelnemers literatuur toegestuurd, waarmee zij zich in kunnen lezen in het onderwerp. Ook schrijven deelnemers voorafgaand aan het leeratelier een beknopt essay (max. twee A4), waarin zij één van de drie trends uitkiezen en aangeven waarom zij denken dat deze trend van invloed zal zijn op het onderwijs in algemene zin, op de organisatie en op zijn/haar specifieke organisatieonderdeel. Drie weken voor de aanvang van het leeratelier ontvangen deelnemers een uitgebreidere omschrijving van de opdracht. Dag 1: introductie We beginnen het leeratelier met een voorstelronde en een toelichting op de leerdoelen van het leeratelier. Ook bespreken we dan de voorbereidende opdracht met elkaar. In de middag krijgen deelnemers een college van prof.dr. Mark Bovens (WRR) over de Nederlandse diplomademocratie en de consequenties hiervan voor het beleid van instellingen in het hoger onderwijs. Welke studenten studeren er aan het hoger onderwijs? En wat betekenen structuren in het onderwijs voor structuren in de samenleving? Dag 2: Trend I en trend II Op de tweede en derde dag van het leeratelier bespreken we onder leiding van verschillende docenten de trends die centraal staan in het leeratelier. Op de tweede dag starten we met een college over de veranderende arbeidsmarkt en lifelong learning. Hoe ontwikkelt de arbeidsmarkt zich? Welke behoeften aan kennis en vaardigheden schept dit? De WRR beschrijft Nederland als een kenniseconomie, maar hoe houden we onze kennis up-to-date? In de middag gaan we in gesprek met Prof.dr. Maurice Crul en Prof.dr. Marijk van der Wende over internationalisering en de veranderingen in de studentenpopulatie. Op welke manieren beïnvloedt de internationalisering van het onderwijs en de wetenschap de instellingen in het hoger onderwijs? De Nederlandse studentenpopulatie wordt steeds diverser, maar ook komen er studenten van over de hele wereld naar Nederland om onderwijs te volgen. Op welke manier verandert dat het beleid van de instellingen? 3

5 Dag 3: Trend III en betekenis voor het hoger onderwijs De derde trend die we bespreken in het leeratelier is de digitalisering van het onderwijs, de opkomst van online onderwijs, bijvoorbeeld van MOOCs. Prof.mr.dr. Ernst ten Heuvelhof verzorgt een college over deze thematiek. Wat betekenen technologische ontwikkelingen voor de toekomst van de hogescholen en universiteiten? En hoe verandert het de manier van lesgeven? In de middag gaan we onder leiding van prof. mr. dr. Ernst ten Heuvelhof in gesprek over de drie trends, hun samenhang en de betekenis daarvan voor beleid op de hoger onderwijs instellingen. We bespreken de dilemma s die deze trends met zich meebrengen en maken een start met de ontwikkeling van scenario s. Dag 4: Strategie en toekomstverkenning De vierde dag vormt een introductie tot strategisch denken en toekomstverkenning. Strategie is een term die vaak voorbij komt, maar waarvan vaak niet duidelijk is wat er écht mee wordt bedoeld. Of wat het betekent in de praktijk van alledag: hoe kun je aan de hand van de kennis over de maatschappelijke ontwikkelingen tot strategisch beleid komen? Welke rol speelt tijd (lange/korte termijn), maar ook het momentum bij het inzetten van strategisch beleid? Prof.dr. Martijn van der Steen geeft een college over het instrumentarium van de strategisch adviseur. Onder leiding van prof.mr.dr. Ernst ten Heuvelhof gaan we in de middag dieper in op mogelijkheden en onmogelijkheden om veranderingen te bewerkstelligen. Gelet op de trends zouden veranderingen geïndiceerd moeten zijn. Maar hoe doe je dat in netwerkachtige configuraties? De docent verkent de mogelijkheden van procesmanagement. Dag 5: Praktijkdag bij het ministerie van OCW Op deze dag brengen we een praktijkbezoek aan het ministerie van OCW. In samenwerking met de afdeling kennis- en strategie bereidt de NSOB een strategisch vraagstuk voor, waar deelnemers een advies over moeten formuleren. Deelnemers interviewen op het departement verschillende stakeholders die hen input geven op het vraagstuk. Aan het eind van de dag presenteren de deelnemers hun bevindingen aan het ministerie. Dag 6: Feedbackochtend Deelnemers komen vaak uit verschillende delen van Nederland. Dit dagdeel is ervoor bedoeld om deelnemers de kans te geven om gezamenlijk aan de slag te gaan met de eindopdracht. De bijeenkomst vindt plaats bij de NSOB. De decaan Ernst ten Heuvelhof en de leermanager Daphne Bressers zijn aanwezig om deelnemers op weg te helpen en hen van feedback te voorzien. Dag 7: Slotdag Op de slotdag presenteren deelnemers in groepen de lessen die zij geleerd hebben met betrekking tot de eindopdracht. Zij presenteren deze lessen aan een deskundigenpanel dat hen van reflectie en feedback voorziet. Aan de deelnemers wordt gevraagd om ieder twee personen uit te nodigen, bijvoorbeeld collega s, die de presentatie bijwonen om de lessen ook breder uit te dragen. We sluiten de dag af met een gezamenlijke borrel. 4

6 Praktische informatie Doelgroep Het leeratelier is ontworpen voor (strategisch) beleidsadviseurs en leidinggevenden die zich bezighouden met het hoger onderwijs. Deelnemers kunnen komen van kennisinstellingen (HBO of WO), van ministeries (naast OCW ook SZW en EZ), onderwijsgerelateerde instellingen (Vereniging Hogescholen, VSNU) of andere onderwijsorganen (zoals de Onderwijsraad en NWO). Leerdoelen De opleiding heeft drie leerdoelen: 1. Deelnemers verwerven inzicht in drie trends die op korte én lange termijn relevant zijn voor het hoger onderwijs; 2. Deelnemers verwerven inzicht in de consequenties, opgaven en uitdagingen van bovengenoemde ontwikkelingen voor het hoger onderwijs; 3. Deelnemers vergaren inzicht in wat strategisch handelen betekent en verkennen een bijpassend instrumentarium. Investering De deelnemers dienen op alle opleidingsdagen aanwezig te zijn. Naast deze dagen wordt er beperkte inzet en tijd gevraagd voor het maken van opdrachten. Locaties De bijeenkomsten vinden plaats in het pand van de NSOB aan het Lange Voorhout 17 in Den Haag. Dit is op ongeveer minuten lopen vanaf station Den Haag Centraal. De NSOB beschikt niet over eigen parkeergelegenheid. Parkeergarages op loopafstand van de NSOB zijn de Museumkwartier garage, de parkeergarage onder het Plein en de Malieveldgarage. De praktijkdag op 11 januari 2018 vindt plaats bij het ministerie van OCW in Den Haag. Data en tijden In totaal bestaat het Leeratelier Strategisch Hoger Onderwijsbeleid uit zes bijeenkomsten. De bijeenkomsten duren van uur. Op de volgende pagina vindt u het rooster met data voor de bijeenkomsten. Let op: deze data zijn onder voorbehoud van wijzigingen. 5

7 Rooster Leeratelier Strategisch Hoger Onderwijsbeleid (Vierde uitvoering Editie ) Let op: data zijn onder voorbehoud van wijzigingen Bijeenkomst Docent Onderwerp Donderdag 21 september uur uur Prof.dr. Ernst ten Heuvelhof Lunch Toelichting programma & voorstelronde uur Prof.dr. Mark Bovens Diplomademocratie Donderdag 12 oktober uur uur uur Docent nog niet bevestigd Lunch Prof.dr. Maurice Crul en Prof.dr. Marijk van der Wende Trend I: Veranderende arbeidsmarkt & lifelong learning Trend II: Internationalisering van de studentenpopulatie en het curriculum Donderdag 16 november uur uur uur Prof.dr. Ernst ten Heuvelhof Lunch Prof.dr. Ernst ten Heuvelhof Trend III: Digitalisering en moocs De betekenis van de trends voor instellingen in het hoger onderwijs Donderdag 30 november uur uur uur Prof.dr. Martijn van der Steen Lunch Prof.dr. Ernst ten Heuvelhof Strategie en toekomstverkenning Procesmanagement Donderdag 11 januari uur Locatie: Ministerie van OCW Prof.dr. Ernst ten Heuvelhof & Jakob van der Waarden (OCW) Praktijkbezoek rondom strategisch thema binnen OCW Donderdag 1 februari uur (ochtend) Prof.dr. Ernst ten Heuvelhof & Daphne Bressers In groepen werken aan de eindopdracht Maandag 5 maart uur (middag) uur Prof.dr. Ernst ten Heuvelhof Jury (nog nader te bepalen) Borrel Presenteren lessen leeratelier & gesprek met deskundigen panel 6

8 Deelnamekosten & aanmelden Deelnamekosten De kosten voor de opleiding bedragen 4.100,00. Dit bedrag is vrijgesteld van BTW. Aanmelding U kunt zich aanmelden door middel van het aanmeldingsformulier. Dit formulier vindt u op onze website: Het ingevulde en ondertekende aanmeldingsformulier ontvangen wij graag digitaal (gescand). U kunt het aanmeldingsformulier mailen aan projectmanager Marije Plooijvan Ruiten: plooij@nsob.nl. Het formulier kan uiteraard ook per post worden toegezonden: NSOB Antwoordnummer WB DEN HAAG In beide gevallen ontvangen wij graag een (digitale) pasfoto voor het maken van een deelnemerslijst voor de betrokkenen bij de leergang. Deadline aanmelding De deadline voor aanmelding voor deelname aan de vierde uitvoering van het Leeratelier Strategische Hoger Onderwijsbeleid is maandag 21 augustus Informatie Voor meer inhoudelijke informatie kunt u contact opnemen met de leermanager van de opleiding, Daphne Bressers, via: of bressers@nsob.nl. Voor organisatorische vragen kunt u contact opnemen met projectmanager Marije Plooijvan Ruiten: plooij@nsob.nl of

9 Onderwijsteam Programmaleiding Prof.mr.dr. Ernst ten Heuvelhof, decaan Hoogleraar bestuurskunde aan de faculteit voor technologie, beleid en management aan de Technische Universiteit te Delft. Ernst ten Heuvelhof is o.m. directeur onderwijs van deze faculteit en van de TUDelft Extension School. Daphne Bressers MSc, leermanager Onderzoeker en leermanager bij de NSOB Drs. Marije Plooij-van Ruiten, projectmanager Projectmanager bij de NSOB Docenten Prof.dr. Mark Bovens, hoogleraar Bestuurskunde aan de Universiteit Utrecht en lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) Prof.dr. Martijn van der Steen, co-decaan en adjunct-directeur van de NSOB en directeur van de Denktank van de NSOB en tevens bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam Prof.dr. Maurice Crul, hoogleraar Onderwijs en Diversiteit aan de Vrije Universiteit Amsterdam Prof.dr. Marijk van der Wende, Hoogleraar Hoger Onderwijs aan de USBO (Universiteit Utrecht) 8

10 Over de NSOB De Nederlandse School voor Openbaar Bestuur De Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) verzorgt sinds 1989 hoogwaardige postacademische opleidingen. In dat jaar besloten de Universiteit Leiden en de Erasmus Universiteit Rotterdam tot de oprichting van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur. Sinds juli 1995 participeren behalve de Universiteit Leiden en de Erasmus Universiteit Rotterdam ook de Universiteit Utrecht, de Universiteit van Amsterdam, de Technische Universiteit Delft, de Universiteit van Tilburg en de Vrije Universiteit van Amsterdam in de NSOB. Opleidingen NSOB Vanaf haar aanvang streeft de NSOB ernaar om met geavanceerde en uitdagende opleidingen voor het topsegment van het management in openbaar bestuur en publieke sector bij te dragen aan een hoogwaardig openbaar bestuur. De opleidingen van de NSOB onderscheiden zich door: Het aanbieden van leeromgevingen die in hun didactiek zijn afgestemd op het leren van ervaren tot zeer ervaren professionals. De inzet van topdocenten uit wetenschap en praktijk is daarbij vanzelfsprekend. Het aanbieden van leerinhouden waarin inzichten uit vooraanstaande researchprogramma s worden verbonden met strategische vragen uit de praktijk. De relatie van de NSOB met universiteiten is daarom van groot belang. Daarnaast is de NSOB ook een onafhankelijke denktank die strategische vragen in de publieke sector onderzoekt. Het aanbieden van leerprogramma s waarin maatschappelijke ontwikkelingen en transformaties altijd uitgangspunt zijn voor reflectie over de publieke sector en het openbaar bestuur. Begrip van de wereld is in deze domeinen cruciaal. Er kan niet worden volstaan met instrumentele vakkennis op managementgebied. Het aandacht schenken aan persoonlijke effectiviteit in de context van de voornoemde reflectie. Daarbij staat voor de NSOB voorop dat dienstbaarheid aan de publieke zaak een van de professionele en dus ook persoonlijke kernwaarden is. 9

11 Contactpersonen Leermanager (inhoud) Daphne Bressers MSc Projectmanager (organisatie) Drs. Marije Plooij-van Ruiten