Concept Visie Recreatie en Toerisme 2020

Transcriptie

1 Afdeling Economie, Cultuur en Maatschappij Concept Visie Recreatie en Toerisme 2020 ter discussie en ter reactie Provincie Utrecht, september 2011 Postbus TH Utrecht T: Meer exemplaren zijn te bestellen via Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming. [MMC ]

2 Visie Recreatie en Toerisme 2020 ter discussie en ter reactie

3

4 INHOUD BLAD 1 INLEIDING Tijd voor een koerswijziging Verbinding met andere beleidsvelden Recreatie en toerisme onmisbaar voor economie en leefklimaat Recreatie en toerisme als economische factor Ambitie van de provincie 9 2 DE ONTWIKKELING VAN VRAAG EN AANBOD Groeiende bevolking en participatie zet extra druk op recreatieruimte rondom de steden Vraag naar meer kwaliteit en diversiteit Zakelijk toerisme: kansen voor bijzondere (erfgoed)locaties Recreatieve routes en bereikbaarheid steeds belangrijker 13 3 FOCUS EN VERBINDING IN HET PROVINCIALE BELEID Verschillende rollen van de provincie Provincie kiest, stimuleert en accommodeert 16 4 VIER GEBIEDSGERICHTE, THEMATISCHE OPGAVEN Recreatieve Hoofdstructuur Realiseren Recreatiedruk Accommoderen Vernieuwing in de Natuur (EHS) Groenblauwe Landschap beter beleven De gebiedsgerichte opgaven samengevat 29 5 ONDERSTEUNING ONDERNEMERSCHAP: INNOVATIE EN KENNISBEVORDERING Een grotere rol voor ondernemers Bevordering Zakelijk Toerisme Innovatie en kennisbevordering 35 6 NAAR EEN UITVOERINGSAGENDA 38 BIJLAGEN 1. Gebruikte bronnen 2. Toelichting recreatieprofielen 3. Definitie van Poort en Toeristisch OverstapPunt 4. Overzicht van betrokkenen BA

5 1 INLEIDING 1.1 Tijd voor een koerswijziging In 2009 stelde de provincie het Beleidsprogramma Vrije Tijd vast, met als doel de verdere groei en versterking en vernieuwing van de vrijetijdssector. Het programma is uitgevoerd als aanjaag- en stimuleringsbeleid en kende aanvankelijk een breed draagvlak. In tijden van recessie waren de stimulerende maatregelen effectief. In de afgelopen drie jaar heeft dit programma de nodige vruchten afgeworpen. Het evenementenbeleid is uitgevoerd, culturele publiekslocaties hebben innovaties doorgevoerd (merklocaties), de toeristische marketing is geregionaliseerd. De Giro d Italia werd succesvol bezocht, het fietsknooppuntensysteem is geïmplementeerd en er is een begin gemaakt met een fundamentele discussie over de toekomst van de recreatieschappen. Ook vanuit Agenda Vitaal Platteland en het programma Recreatie om de Stad (RodS) is de afgelopen jaren het nodige bereikt. Voorbeelden van een aantal aansprekende projecten zijn: Vathorst-Noord, Laakzone, groene entrees Utrechtse Heuvelrug, VVV Kromme Rijnstreek vestiging Houten en de recreatieve ontsluiting van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In het stadsgewest Utrecht zijn onder het programma RodS verschillende recreatiegebieden gerealiseerd, zoals bos Nieuw-Wulven in Houten en het recreatiegebied Laagraven. Ook aan de noord- en westkant van de provincie Utrecht zijn recreatiegebieden gerealiseerd, dan wel in uitvoering of in de planfase. Als gevolg van veranderende politieke inzichten in combinatie met de noodzaak tot bezuinigingen op rijksen provinciaal niveau dient de rol van de provincie scherper te worden. De provincie Utrecht wil zich richten op haar kerntaken (Coalitieakkoord ). Het gaat dan om verhoging van de ruimtelijke kwaliteit, economische ontwikkeling, natuur en landschap, bereikbaarheid en cultuurhistorisch erfgoed. Recreatie en toerisme worden hiermee nadrukkelijk verbonden. Dit vraagt om een krachtig vervolg, waarin we nadrukkelijk rekening houden met de volgende beleidsontwikkelingen: Het Voorontwerp Provinciale Ruimtelijke Structuurvisie dat kaderstellend is voor de ruimtelijke koers van recreatie en toerisme. De herijking van het AVP-beleid, waarop we in willen spelen, bijvoorbeeld waar het gaat om de uiteindelijke organisatie van de inhoudelijke opgaven. De Strategie Utrecht 2040 geldt als richtinggevend document voor een duurzame ontwikkeling van deze regio. De provincie heeft van het rijk een sterkere rol gekregen als gebiedsregisseur van (boven-)regionale ontwikkelingen en wil deze waarmaken. De provincie krijgt te maken met verminderde financiële middelen en zal daarom prioriteiten stellen en een duidelijke focus aanbrengen in haar activiteiten en verantwoordelijkheden op het gebied van recreatie en toerisme. BA

6 De provincie wil de verschillende gebiedspartijen - publiek en privaat beter met elkaar verbinden en zo zorgen voor ten minste hetzelfde resultaat met minder publieke middelen. Dit alles schetst de urgentie voor een visie Recreatie en Toerisme Het document is tevens bedoeld als discussiestuk met gemeenten, gebiedspartijen en instanties in een gezamenlijke opgave om na te denken over de toekomst van de recreatieschappen. Het doel is draagvlak te verkrijgen om samen met deze partners de handen ineen te slaan en de inhoudelijke uitdagingen aan te gaan. 1.2 Verbinding met andere beleidsvelden De provincie koppelt haar beleid voor recreatie en toerisme aan andere beleidsvelden Verbonden met ruimte In de eerste plaats is het beleid voor recreatie en toerisme nadrukkelijk verbonden met ruimtelijk beleid. De toeristisch-recreatieve branche is een sector die floreert op basis van een mooi landschap, aantrekkelijk stedelijk en landschappelijk erfgoed en mogelijkheden om dit alles te beleven. Het ruimtelijk beleid voor recreatie en toerisme dat in deze visie wordt beschreven is in overeenstemming met het ruimtelijk beleid in het Voorontwerp PRS. Het behouden en ontwikkelen van de mogelijkheden voor recreatie en toerisme zijn in het Voorontwerp PRS benoemd als provinciaal belang (pagina 16, landelijk gebied met kwaliteit). In de opgave accommoderen recreatiedruk zijn in deze conceptvisie de geledingszones één-op-één overgenomen als zoekzone voor de uitbreiding van wandel-fiets- en zwemwaterfuncties. In de opgave vernieuwing in de natuur is aangesloten op de EHS-gebieden en groene contouren van het Akkoord van Utrecht. Verbonden met landelijk gebied De afgelopen jaren zijn in het kader van het Agenda Vitaal Platteland gebiedsvisies en programma's ontwikkeld, waarbij ook de gebiedspartijen intensief betrokken zijn bij het thema recreatie. De resultaten van dit proces worden gebruikt voor de komende jaren. De provincie werkt momenteel aan een herijking van het programma van deze AVP. Een belangrijke opgave is de toekomst van Recreatie om de Stad (RodS), waarvan het rijk halverwege de looptijd van het programma de financiering en betrokkenheid heeft stopgezet. De provincie Utrecht is in overleg met gebiedspartijen over de nieuwe situatie. De provincie Utrecht beschouwt Recreatie om de Stad (zie opgave accommoderen recreatiedruk ) nog steeds als een belangrijke provinciale opgave die samen met de lokale besturen van de stedelijke agglomeraties en overige gebiedspartijen dient te worden opgepakt. We onderschrijven het belang van het opschalen van het aantal gebiedscommissies naar bijvoorbeeld een oost- en westindeling, omdat we hiermee direct een koppeling kunnen maken met onze bestemmingsgebieden Groene Hart en Utrechtse Heuvelrug (zie opgave realiseren recreatieve hoofdstructuur ). Voor de uitvoering van onze vise willen we graag aanhaken op de nieuwe indeling van de gebiedsgerichte partners. Voor de zoneringsmethodiek van BA

7 Poorten en Toeristische OverstapPunten zijn we geïnspireerd op het reeds ingevoerde model van poorten en groene entrees in de regio Heuvelrug. Feitelijk schalen we in deze visie de methodiek op naar een uniform en dekkend provinciaal netwerk. Tegelijkertijd hechten we waarde aan een eenduidige definitie van Poorten en Toeristische OverstapPunten, ruimte voor ontwikkeling van deze plekken en een betere verknoping van recreatieve met erfgoedfuncties. Ook het beter laten samenkomen van regionale en landelijke routes voor wandelen, fietsen en varen op Poorten en Toeristische OverstapPunten is een nieuw element in deze visie. Voor enkele plekken in de regio Utrechtse Heuvelrug heropenen we de discussie met onze partners. Het gaat hier bijvoorbeeld om de Pyramide van Austerlitz, Kasteel Amerongen en Grebbeberg/Ouwehands/Station Rhenen. Voor het merendeel van de genoemde Poorten en Toeristische OverstapPunten sluiten we overigens aan op de huidige gebiedsvisies (Groene Hart en Heel de Heuvelrug). Verbonden met erfgoed De belangrijkste erfgoedthema s voor de komende jaren zijn het agrarische cultuurlandschap, de historische buitenplaatsen en het militair erfgoed. Deze keuze is gebaseerd op erfgoedwaarden die goed passen bij de ruimtelijke kerntaak van de provincie. Deze visie verbindt in de opgave realiseren recreatieve hoofdstructuur voor het eerst recreatie- met aansprekende erfgoedfuncties. Het gaat hier om mogelijke Poorten als bijvoorbeeld Kasteel De Haar, Kasteel Duurstede, Kasteel Amerongen, Huis Doorn, Paleis Soestdijk en Kasteel Groeneveld voor de buitenplaatsen én mogelijke Poorten als Fort aan de Buursteeg, Grebbeberg, Pyramide van Austerlitz, Vliegbasis Soesterberg en Fort bij Vechten voor het militair erfgoed. Ook Limes, Nieuwe Hollandse Waterlinie en Grebbelinie worden gekoppeld aan de publiekspoorten. De meerwaarde van deze visie is een pleidooi om juist op deze mogelijke vlaggenschiplocaties de erfgoedverhalen van buitenplaatsen en linies in samenhang met recreatie te stimuleren. Verbonden met natuur In sommige delen van de provincie Utrecht, onder andere op de Utrechtse Heuvelrug en de Vinkeveense Plassen, is sprake van spanning tussen ecologische en recreatieve functies. Tachtig procent van de huidige bungalow- en kampeerbedrijven in de provincie Utrecht is gevestigd binnen de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Ook veel congresfuncties en dagrecreatieterreinen bevinden zich in of nabij de EHS. Ondernemers hebben plannen tot kwantitatieve en kwalitatieve uitbreiding van hun bedrijven en we streven als provincie enerzijds naar gezonde exploitaties en ook naar natuurwinst. Tegelijkertijd is er vanuit het natuurbeheer meer aandacht voor het kunnen beleven ervan. Ook is er sprake van slinkende budgetten voor beheer van de EHS. Dit vraagt om een integrale, nauwkeurige afstemming tussen de functies natuur en recreatie, en ook om een zoektocht naar situaties waarbij er meer sprake is van wederzijds profijt van natuur en recreatiefuncties. In het Voorontwerp Provinciale Ruimtelijke Structuurvisie is ook meer ruimte voor ontwikkeling opgenomen. In de opgave vernieuwing in de natuur brengen we het gezamenlijk belang van natuurwinst en ruimte voor ondernemerschap op tafel. In een nadere uitwerking BA

8 met collega s van Groen en Ruimte willen we de komende maanden gebiedsgericht tot nieuwe oplossingen komen en bijdragen aan planologisch maatwerk en vernieuwing van het beleid. Verbonden met mobiliteit De verwevenheid en afstemming met mobiliteitsbeleid is ook een belangrijk thema in deze visie. Zo speelt de bereikbaarheid van de Utrechtse vergader- en congrescentra een rol bij het behouden van het marktaandeel. Daarnaast maakt het gemotoriseerde recreatieverkeer van en naar de attracties en recreatiegebieden een belangrijk onderdeel uit van het aantal (gemotoriseerde) verplaatsingen in de provincie. Ook de bereikbaarheid van recreatiefuncties dicht bij de stad groeit in belang vanwege de binnenstedelijke bouwopgave en de daarmee gepaard gaande bevolkingsgroei. Een belangrijke verbetering van de bereikbaarheid ligt hier in het verminderen van de barrièrewerking van grootschalige infrastructuur, zoals de ring van snelwegen rondom Utrecht en Amersfoort, voor langzaam verkeer. De planstudies voor aanpassing van deze wegen bieden kansen om recreatiebelangen (recreatief medegebruik, fietsbruggen en -tunnels) aan deze opgaven te koppelen. Goede en veilige langzaam verkeersverbindingen (verbetering oversteekbaarheid) en een betere bereikbaarheid van toeristischrecreatieve attracties per openbaar vervoer kunnen de groei van het gemotoriseerde recreatieverkeer bovendien temperen. Het verminderen van de barrièrewerking voor recreatie is echter een bovenwettelijke taak waarmee forse investeringen kunnen zijn gemoeid. Deze kosten zullen in belangrijke mate door regionale partijen moeten worden gedragen. Voor de in deze visie benoemde mogelijke Poorten en Toeristische OverstapPunten is het van belang om in de opgave realiseren recreatieve hoofdstructuur per Poort een integrale uitwerking te maken van zogenoemde mobiliteitsprofielen. Dit is vergelijkbaar met de in de Provinciale Ruimtelijke Structuurvisie opgenomen mobiliteitstoets voor ontwikkelingen. Getoetst moet worden in hoeverre een Poort of Toeristisch OverstapPunt leidt tot druk op het wegennet. Als er sprake is van teveel druk moeten worden aangegeven hoe de gevolgen daarvan kunnen worden opgelost. Voor bijvoorbeeld Kasteel Amerongen en Oortjespad is een goed afgestemde mobiliteitsafweging namelijk een vereiste. Verbonden met economie De Economische Visie 2020 stelt dat de provincie Utrecht een verzameling aantrekkelijke landschappen herbergt. Landschappen die van grote waarde zijn voor de economische ontwikkeling van de provincie. Een gevarieerd aanbod aan toeristisch-recreatieve activiteiten draagt direct bij aan de aantrekkingskracht op bedrijven en personeel. Naast het stedelijk gebied hebben bijzondere landschappelijke locaties aantrekkingskracht op bedrijven die een representatieve omgeving zoeken. Ook voor trainingen en conferenties, zowel voor eendaagse als voor meerdaagse zakelijke bijeenkomsten is een bosrijke natuurlijke omgeving geschikt. Een ander aanknopingspunt is dat deze visie actief wil bijdragen aan de implementatie van nieuwe gebiedsgerichte financieringsconstructies en innovatie wil stimuleren. BA

9 Verbonden overig: landbouw, milieu en water In de opgave groenblauwe landschap beter beleven zien we kansen om aan te sluiten bij de keuze voor het stimuleren van verbrede landbouw, zoals de Landbouwvisie verwoordt. Ook de opgave recreatiedruk accommoderen rondom de steden Amersfoort en Utrecht sluit aan het groeiende belang van stadslandbouw. Voor milieubeleid hebben we gekeken naar de afstemming met de herijking van het stiltebeleid. Het onttrekken van het gebied kern Lage Vuursche als stiltegebied onderschrijven wij vanuit recreatiebeleid. Ook aandacht voor andere milieukwaliteiten als donkerte worden in de uitwerking meegenomen. Voor het beleidsveld water geldt dat we in de opgave groenblauwe landschap beleven de recreatieve functies van water beter willen verbinden met landfuncties. 1.3 Recreatie en toerisme onmisbaar voor economie en leefklimaat De centrale ligging, de aantrekkelijke steden en landschappen en het sterk zijn in kennis en cultuur maken de provincie Utrecht tot een aantrekkelijke regio. Zo is de provincie in 2010 door het onderzoekscentrum van de Europese Commissie uitgeroepen tot meest concurrerende regio van Europa. Het economische succes van de provincie heeft alles te maken met zijn aantrekkelijkheid om te wonen en te werken. Een aantrekkelijke provincie die zijn inwoners goede mogelijkheden biedt in hun vrije tijd is een van die factoren en een goede basis voor de economische ontwikkeling van de totale economie. In de Economische visie 2020 schetst de provincie Utrecht een toekomstbeeld waarin de provincie zich verder versterkt als Europese topregio op het gebied van kennis- en creatieve economie. De werkers in de creatieve en kenniseconomie zijn hoogopgeleid, hebben relatief veel geld en weinig vrije tijd. Het recreatieve en landschappelijke aanbod in de provincie Utrecht biedt ruime mogelijkheden om op hun wensen in te spelen. Naast dit soort invloeden op het vestigingsklimaat zijn er ook meer directe economische effecten van een gunstig woon- en leefklimaat, zoals de positieve invloed ervan op de waarde van het vastgoed. Een prettige omgeving om in te wonen en recreëren is natuurlijk niet alleen goed voor de economische ontwikkeling. Het draagt bij aan gezondheid en welzijn van de inwoners. Ze biedt ruimte aan bijna elementaire behoeften: een frisse neus halen, een stukje wandelen of fietsen, spelen en eten, afkoeling in en om het water of genieten van rust en ruimte. Het voormalige ministerie van LNV toont in de uitgave De waarde van groen het gezamenlijke belang van groen om de hoek, zowel voor rijk, provincie, gemeente als maatschappelijke partijen. Groen biedt ruimte voor beweging, integratie en sociale samenhang. Dankzij groen worden huizen meer waard en ontstaat een aantrekkelijker vestigingsklimaat voor bedrijven. Groen gaat luchtverontreiniging tegen door filtering van fijnstof en biedt ruimte aan waterberging. Zoals het Coalitieakkoord aangeeft, gaat het de komende tijd om een evenwicht tussen recreëren, wonen, werken, bereikbaarheid en natuur en landschap. Dat vraagt een duurzame en integrale aanpak van het provinciale beleid en heldere keuzes, waarbij we enerzijds scherp zijn op wat we willen beschermen en anderzijds ruimte bieden voor ontwikkelingen en maatschappelijke initiatieven. Recreatie BA

10 en toerisme vormen daarin een belangrijk en integraal onderdeel. Dat er wat te beschermen en te beleven valt, is evident. De provincie herbergt zeven landschappen en de Utrechtse Heuvelrug is het eerste uitgestrekte aaneengesloten bosgebied dat je vanuit de Randstad tegenkomt. Ook heeft de provincie een groot aanbod van bijzonder cultuurhistorisch erfgoed (militair erfgoed, buitenplaatsen, etcetera). 1.4 Recreatie en toerisme als economische factor Recreatie en toerisme zijn, zoals gezegd, belangrijk voor de economische ontwikkeling van de provincie Utrecht. Jaarlijks verdienen ca werknemers hun brood in deze sector en gaat er 2,4 miljard om. De toeristisch-recreatieve branche bestaat uit drie segmenten: de dagtochtenmarkt, de vakantiemarkt en het zakelijk toerisme (congressen en vergaderingen). Hiermee kent de toeristisch-recreatieve branche een groter belang dan de bouwsector en is zij, in aantal banen, even groot als bijvoorbeeld de bancaire sector. Meer dan de helft (55%) van dit bedrag is toe te schrijven aan het zakelijk toerisme. Het zakelijk toerisme is daarmee de belangrijkste economische pijler van de toeristisch-recreatieve branche. Op de tweede plaats volgen de bestedingen aan het dagbezoek (42%). Het verblijfstoerisme bedraagt 3% van het totaal. Ten opzichte van 2006/2007 zijn de bestedingen met bijna 3% toegenomen. Omdat de bestedingen voor Nederland als geheel een vergelijkbare groei hebben laten zien is het marktaandeel van Utrecht met circa 8,1% gelijk gebleken. Binnen de sector is wel sprake van verschillen. Vooral in het zakelijke segment en de markt voor dagtochten heeft Utrecht het beter gedaan dan het landelijke gemiddelde. De provincie heeft in deze segmenten een stevige positie opgebouwd. De vakantiemarkt is daarentegen in Utrecht bescheiden van omvang. Binnen dit segment verliest de provincie bovendien al jaren langzaam maar zeker terrein. Dit is waarschijnlijk mede te verklaren vanuit een gebrek aan vernieuwing en verbetering van verblijfsaccommodaties. Hierop komen wij in hoofdstuk 2 en 3 terug. Figuur 1 Ontwikkeling toeristische bestedingen provincie Utrecht (x miljoen) (+3%) (+0,7%) (+6%) (-24%) Dagtochten Vakanties Zakelijk Totaal 2004/ / Bron: Monitor toerisme en recreatie 2010, ECORYS BA

11 Binnen de provincie zijn de toeristische bestedingen in de afgelopen jaren vooral toegenomen in de stad Utrecht. Het zakelijk toerisme was succesvol en genereerde meer bestedingen ten opzichte van de vorige meting en is in feite verantwoordelijk voor de groei van de totale sector. Ook het dagtochtensegment groeide in termen van bestedingen licht. In onderstaand figuur wordt dit geïllustreerd aan de hand van de regionale verdeling van de bestedingen aan dagtochten, vakanties en zakelijke reizen over de verschillende deelregio s. Qua totale omvang van de toeristisch-recreatieve sector sluit de bestemmingsregio Vecht en Plassen de rijen. De Utrechtse Heuvelrug blijft dé vakantiebestemmingregio binnen de provincie maar heeft te maken met een afname van de bestedingen in de verblijfsrecreatie. Figuur 2 Samenstelling, omvang en ontwikkeling bestedingen per bestemmingsregio Bron: Monitor toerisme en recreatie 2010, ECORYS BA

12 1.5 Ambitie van de provincie De globale doelstelling van deze visie, ofwel de ambitie, voor de periode tot 2020 laat zich als volgt omschrijven: De provincie Utrecht streeft naar een toekomstbestendige ontwikkeling en beheer van recreatie en toerisme, gebaseerd op drie pijlers: Het aanbod sluit in de toekomst beter aan op de vraag Het recreatieve aanbod is in 2020 beter toegesneden op de toekomstige vraag van recreanten en bezoekers van binnen en van buiten de provincie. Hierbij kijken we naar de kwantitatieve vraag ( is er genoeg aanbod om te voorzien in de vraag van de groeiende bevolking) en ook naar de kwalitatieve vraag (voldoet het aanbod aan de kwaliteitseisen van de consument). Recreatieve ontwikkeling geschiedt in evenwicht met andere belangen, zoals natuur, ruimte en landbouw. Een efficiënte en effectieve organisatie van het beheer en de exploitatie De organiserende partijen van recreatie (publiek en privaat) zijn, ook in de toekomst, op hun taak toegerust en hebben de mogelijkheden om deze uit te voeren. Ook in een situatie waarbij sprake zal zijn van minder overheidsgeld en waarin recreatieondernemers en (semi-)private gebiedsbeheerders meer verantwoordelijkheden hebben om te zorgen voor landschappelijke kwaliteit en mogelijkheden voor de recreant. Bijdrage aan de duurzame versterking van natuur, landschap en erfgoed De toeristisch-recreatieve sector draagt in 2020 in haar bedrijfsvoering bij aan de versterking van kwetsbare natuur, aantrekkelijk landschap en waardevol erfgoed. BA

13 2 DE ONTWIKKELING VAN VRAAG EN AANBOD 2.1 Groeiende bevolking en participatie zet extra druk op recreatieruimte rondom de steden Groeiende recreatiebehoefte door inwonersgroei Utrecht is in Nederland, samen met Flevoland, de provincie waar de bevolking de komende decennia het sterkst toeneemt. Het aantal ouderen en allochtonen groeit, het aantal jongeren blijft vrijwel gelijk. Het aandeel één en tweepersoonshuishoudens neemt toe. De sterkste groei doet zich voor in en om de steden Utrecht en Amersfoort, maar ook in Veenendaal worden flinke groeipercentages verwacht. In 2030 zijn er in de provincie ten opzichte van 2010 meer dan 120 duizend inwoners bijgekomen. Er is nu al lokaal sprake van tekorten aan recreatieve gebieden, dit zal zonder uitbreiding van goed bereikbare uitloopgebieden verder toenemen. Niet alle gemeenten groeien overigens. In sommige kleinere kernen, vooral in het westen en zuiden van de provincie is een beperkte bevolkingskrimp te verwachten. Voor een overzicht van de verwachte bevolkingsontwikkeling per gemeente, zie het kaartbeeld verder in dit hoofdstuk. Betere verbindingen, intensiever en gevarieerder gebruik Een groeiende bevolking betekent meer behoefte aan recreatiemogelijkheden. Meer recreatiemogelijkheden betekent niet automatisch meer behoefte aan oppervlaktes. Het kan ook gaan om meer routes, intensiever en gevarieerder gebruik van bestaande gebieden of een betere bereikbaarheid van de populaire gebiedstypen vanuit de woongebieden. Dit laatste vormt een extra aandachtspunt op plekken waar infrastructuur een barrière vormt tussen de stad en het recreatiegebied. Vooral voor recreatievormen dicht bij huis of werk, zoals korte wandelingen, fiets- en skeelertochten, worden behoorlijke tekorten verwacht; juist dicht bij de grote steden en nieuwe wijken waar de bevolking sterk toeneemt (De toekomst van recreatie om de stad, 2011). Toenemende druk in het buitengebied Ook het bezoek aan populaire gebieden op iets grotere afstand van de steden, waar men bijvoorbeeld een dag of dagdeel voor uittrekt, neemt toe als gevolg van de bevolkingsgroei. Op de Utrechtse Heuvelrug, de meest populaire bestemming voor openluchtrecreatie in de provincie, wordt tot 2025 een autonome groei voor dagrecreatie en routegebonden recreatie verwacht van 10 tot 20% (Recreatie en toerisme op de Utrechtse Heuvelrug, 2009). BA

14 Tekort aan zwemwater Aan de stadsranden wordt een groot tekort aan zwemwater in de openlucht verwacht (Behoefteonderzoek zwemwater 2011). Het huidige aanbod blijkt op termijn lang niet toereikend. Nu al hebben vooral Amersfoort, maar ook Soest, Zeist en Veenendaal, grote tekorten (geen open zwemwater in de buurt) Ook de stad Utrecht kampt op dit moment al met een tekort. Ook de kwaliteit van het zwemwater blijft een aandachtspunt. 2.2 Vraag naar meer kwaliteit en diversiteit Inwoners en bezoekers stellen steeds hogere eisen aan het vrijetijdsaanbod. Dit heeft een aantal oorzaken Ze hebben steeds meer keuzemogelijkheden door een vergroting van het aanbod en ruimere openingstijden van winkelgebieden. Ze zijn mobieler en kunnen steeds grotere afstanden afleggen om die hoge kwaliteit te vinden. De bestedingen van consumenten in hun vrije tijd nemen toe. Meer vraag naar duurzame en gezonde vormen van vrijetijdsbesteding. Wat betekenen die hogere eisen? Enerzijds zoeken consumenten gemak: er is meer en meer vraag naar pleisterplaatsen (horecapunten) en kant en klare producten/arrangementen. Ook is er een groeiende vraag naar een gemakkelijk herkenbaar, gebruiksvriendelijk en toegankelijk wandel- en vaarnetwerk. Het succes van het fietsknooppuntensysteem is hiervan een voorbeeld. Anderzijds zoeken consumenten identiteit, kwaliteit en beleving. Veel inwoners en bezoekers vinden een doorsnee-aanbod niet goed genoeg meer. Het aanbod moet bijzonder zijn en een bepaalde belevenis bieden. Dat verklaart bijvoorbeeld de populariteit van evenementen, zoals een museumnacht of een themajaar. Overheid en burgers hebben ook meer aandacht voor gezondheid en welzijn; er is een grote vraag naar plekken om te kunnen bewegen, ontspannen en om op te laden. Het gaat dan om fitness- en/of wellnesscentra en buitensportlocaties, maar ook om wandel- en fietsmogelijkheden in het groen. Wandelen en fietsen staan nog steeds bovenaan de lijst van meest ondernomen recreatieve activiteiten in Nederland (zie ook paragraaf 2.4). Vraaganalyse op basis van leefstijl: zeven recreatieprofielen Consumentenvoorkeuren zijn steeds diverser geworden. De inwoners van de provincie hebben verschillende leefstijlen met verschillende voorkeuren voor activiteiten in hun vrije tijd. Onlangs is een inventarisatie gepubliceerd van de verdeling van leefstijlen over de bewoners van de provincie (Regionale leefstijlatlas dagrecreatie, 2011). Ook komen langzaam maar zeker steeds meer gegevens beschikbaar over de leefstijlen van de bezoekers van attracties en gebieden, waardoor het steeds gemakkelijker wordt BA

15 om op leefstijlenniveau te zien welk aanbod past bij welke vraag. Tegelijkertijd is duidelijk dat het afstemmen van een bepaalde voorziening of een bepaald gebied op een of meer leefstijlen veelal een zaak is van de beheerders en exploitanten van de betreffende gebieden. Bijlage 1 bevat een beschrijving van de zeven recreatieprofielen die de leefstijlatlas onderscheidt. Uit de leefstijlenatlas (blz.15) De verschillende regio s binnen de provincie Utrecht laten een uiteenlopend leefstijlprofiel zien. Dit verschilt van een meer grootstedelijk en Ondernemend Paars profiel in de stad Utrecht tot een meer ingetogen en rustig profiel voor de regio Utrechtse Heuvelrug / Kromme Rijn gebied. In Amersfoort en omstreken zijn meer recreanten met een Gezellig Lime leefstijl aanwezig, terwijl in het Groene Hart en Vechtstreek Uitbundig Geel vertegenwoordigd is. De jonge recreanten in het stedelijke Utrecht genieten volop van de cultuur die daar te vinden is. De wat ingetogener recreanten uit de regio Utrechtse Heuvelrug / Kromme Rijn kunnen hier ook van genieten. De regio Amersfoort e.o. is een regio met Lime recreanten die hun activiteiten rustiger en eenvoudiger houden, terwijl de regio Groene hart / Vechtstreek meer recreanten kent die zich graag laten verwennen en van extra luxe houden. Voor de gemeenten en ondernemers in de provincie Utrecht zijn er daarmee volop mogelijkheden om met een gedifferentieerd aanbod optimaal in te spelen op deze diversiteit aan inwonerswensen. De leefstijlen die meer dan gemiddeld vertegenwoordigd zijn, bieden een basis voor het leggen van bepaalde accenten in het aanbod in bepaalde regio s. Om een voorbeeld te noemen: op de Utrechtse Heuvelrug, waar veel cultuurminnende recreanten wonen, ligt het voor de hand om erfgoed waarvoor nieuwe bestemmingen worden gezocht, culturele bestemmingen te geven, passend bij de leefstijl van de omwonenden. In het Groene Hart/Vechtstreek bijvoorbeeld zou met het erfgoed meer kunnen worden ingespeeld op extra luxe en verwennerij (luxe restaurants en/of wellness). De provincie Utrecht beschikt over de achterliggende leefstijldata en voorziet gemeenten en partners in een toolkit recreatiestijlen (atlas en kaartbeelden met gemeentelijke analyses). Dit sluit aan bij de gewenste rol als kennisverspreider. De verantwoordelijkheid voor de toepassing van deze vraagdata op specifieke projecten berust bij de gemeenten en partners. Inmiddels werken een tiental partners met deze toolkit. 2.3 Zakelijk toerisme: kansen voor bijzondere (erfgoed)locaties Het zakelijk toerisme (vergaderingen, congressen, productpresentaties en zakelijke evenementen) is in Utrecht sterk vertegenwoordigd. De toeristisch-recreatieve sector is in Utrecht sterk verweven met bedrijven en instellingen die met hun medewerkers de hotels en accommodaties bevolken om er trainingen en vergaderingen te houden. Op de zakelijke markt zien we, net als in de rest van de toeristische markt, BA

16 Renswoude ,36 % Ontwikkeling bevolking en leefstijlen Visie Recreatie en Toerisme aantal inwoners per gemeente (2010) - ontwikkeling aantal inwoners ( ) Meest voorkomende recreatiestijl (per wijk) Veenendaal ,4 % Rhenen ,99 % creatief en inspirerend uitbundig gezellig rustig ingetogen stijlvol en luxe ondernemend 0 10 km Abcoude ,19 % Loenen ,81 % Eemnes ,22 % Bunschoten ,75 % De Ronde Venen % Baarn ,99 % Breukelen ,45 % Amersfoort ,72 % Maarssen ,45 % De Bilt ,79 % Soest ,44 % Leusden ,27 % Woerden ,81 % Utrecht ,43 % Zeist ,52 % Woudenberg ,32 % Oudewater ,97 % Montfoort % IJsselstein ,98 % Nieuwegein ,76 % Bunnik ,14 % Utrechtse Heuvelrug ,27 % Houten ,82 % Lopik ,48 % Wijk bij Duurstede ,77 % Vianen ,92 % Provincie Utrecht, Geo-informatie ondergrond: 2011, Dienst voor het kadaster en openbare registers, Apeldoorn

17

18 de behoefte aan kwaliteit en diversiteit en de focus op gemak en beleving toenemen. Aan de ene kant is er de behoefte aan gemak: moderne voorzieningen met een uitstekende bereikbaarheid. Een groot deel van de omzetten in het zakelijk toerisme wordt niet voor niets in de steden, bij de stations en snelwegafslagen gerealiseerd. Aan de andere kant gaat het om de beleving. Organisatoren blijven zoeken naar locaties die hun zakelijke bijeenkomst tot een belevenis maken, bijvoorbeeld gekoppeld aan natuur. Ook is men op zoek naar afwisseling. Steeds meer organisatoren zien het als een uitdaging om hun (half)jaarlijkse congres of organisatie steeds weer op een andere bijzondere plek te organiseren. Erfgoed (zoals een fort, landhuis of molen) dient steeds vaker als inspirerende locatie voor zakelijke ontmoetingen en meerdaagse bijeenkomsten en trainingen. De toename van bedrijven die anders gaan weken zal leiden tot een verdere groei van het aantal vergader- en congresmomenten. 2.4 Recreatieve routes en bereikbaarheid steeds belangrijker Wandelen, fietsen, plaatsgebonden recreatie, zwemmen in buitenbad populairste vormen van vrijetijdsbesteding Wandelen, fietsen, plaatsgebonden recreatie (bij water of in bos), zwemmen in buitenbad voor plezier zijn populaire vorm van vrijetijdsbesteding in de openlucht. Deze vormen kennen hoge participatiecijfers van rond de 50% van de bevolking. De verwachting is dat dit ten minste zo blijft gezien de vergrijzing. In combinatie met de verwachte bevolkingsgroei zullen tekorten ontstaan in fiets- en wandelgebieden, dagrecreatieterreinen en zwemwaterplekken. Ook de bereikbaarheid van toeristische attracties en (drukke) recreatieve gebieden vormt een belangrijke kwestie in de vraag- aanboddiscussie van de komende tien jaar. Tabel 2.2: Participatie recreatieactiviteiten inwoners provincie Utrecht Type recreatieactiviteit Deelname (in % van bevolking inwoners provincie Utrecht Deelname (in % van bevolking) landelijk Wandeling voor plezier 54% 57% Fietstocht voor plezier 52% 50% Plaatsgebonden recreëren aan water 48% 46% Plaatsgebonden recreëren niet aan water 45% 37% Zwemmen in buitenbad 52% 46% Schaatsen 15% 13% Mountainbiken 3% 3% Varen met motorboot/jacht 10% 9% Kanoën 6% 4% Skaten/skeeleren 7% 6% Bron: ContinuVrijetijdsOnderzoek 2010 BA

19 De groeiende bevolking zorgt voor een toenemende vraag naar routes, vooral voor wandelen en fietsen, zo blijkt onder andere uit het onderzoek De toekomst van recreatie om de stad. Een goede routestructuur is en blijft dus belangrijk in het kader van een goede afstemming van vraag en aanbod. Daarnaast kunnen betere routes en verbindingen tussen de stad en het ommeland de druk op bepaalde zeer druk bezochte gebieden verminderen, doordat er goed bereikbare alternatieven ontstaan. Recreanten stellen ook eisen aan de bewegwijzering van routes, zowel wandel- als fietsroutes. Er komen steeds meer bordjes en routes, waardoor het overzicht soms zoek is. Meer eenheid en beperking in de bewegwijzering levert een overzichtelijk netwerk voor recreanten op. Naast de fysieke bewegwijzering is er steeds meer vraag naar actuele, gemakkelijk toegankelijke, digitale informatie. Er is vraag naar digitale informatie over routes, begin- en eindpunten, toeristische overstappunten, attracties, ook via mobiel internet. Ook voor zakelijke bijeenkomsten is de aanwezigheid van recreatieve routes en netwerken van belang. Er zijn steeds meer ondernemers die hun product van vergaderingen/ trainingen uitbreiden met een sideprogramma: een boswandeling, een stuk fietsen met vervolgens een picknick op locatie etc. Een groeiende regio betekent meer woongebieden en een hogere belasting van de infrastructuur. Door de zwaardere belasting van provinciale en gemeentelijke infrastructuur vormen deze in toenemende mate een barrière voor overstekende wandelaars en fietsers. Op dit moment worden de wegen rondom Utrecht en Amersfoort verbreed en uitgebreid. Aan de noordkant van de stad Utrecht wordt de ring Utrecht opgewaardeerd van stadsweg tot autoweg. Het is van groot belang om de kwaliteit en kwantiteit van de recreatieve verbindingen in stand te houden en waar mogelijk te verbeteren. Verbreding en uitbreiding van infrastructuur kan goede kansen bieden voor een verbetering van de recreatieve verbindingen, zoals het voorbeeld van de A2 aan de westzijde van Utrecht laat zien. Maar ook bij minder rigoureuze en kostbare inpassingen van de infrastructuur moeten de recreatieve verbindingen worden gegarandeerd en waar mogelijk verbeterd. Dit kan echter alleen als er budget voor het dekken van de meerkosten hiervan beschikbaar komt. Het gemotoriseerde vrijetijdsverkeer van en naar de attractiepunten en startpunten zal, mede als gevolg van de bevolkingstoename, toenemen. Vooral de aan- en afvoer van verkeer tussen de snelwegafslag en de betreffende attractie over secundaire wegen zal hier en daar extra problemen opleveren. Hoe groter de lokale tekorten bij de woonomgevingen hoe meer gemotoriseerd recreatieverkeer dat zijn weg zoekt naar andere recreatieve gebieden op grotere afstand van de steden. BA

20 3 FOCUS EN VERBINDING IN HET PROVINCIALE BELEID 3.1 Verschillende rollen van de provincie Zoals aangegeven in de inleiding gaat de provincie het beleid voor recreatie en toerisme anders invullen. Voor de helderheid onderscheiden we vier rollen die de provincie heeft in relatie tot dit beleidsveld: 1. Eigenaar, beheerder, financierder. Allereerst is de provincie zelf, of zijn de aan de provincie gelieerde uitvoeringspartners, eigenaar, beheerder en/of (co-)financierder van een groot aantal voorzieningen die voor recreatie en toerisme worden gebruikt, zoals recreatiegebieden, zwemwaterlocaties, ook fietspaden en erfgoedlocaties. De provincie behoudt een belangrijke taak als medeontwikkelaar van recreatiemogelijkheden, natuur en voorzieningen. Samen met andere overheden (vooral gemeenten) financiert zij de aankoop en realisatie van terreinen voor recreatie en natuur. Ook voelt de provincie zich nog altijd medeverantwoordelijk voor de organisatie van het beheer van een aantal bovenlokaal verzorgende terreinen en recreatieve routenetwerken. 2. Ruimtelijke regie. De provinciale ruimtelijke regierol wordt belangrijker nu het rijk minder invulling geeft aan het sturen op ruimtelijke ordening en meer taken op dit vlak gedelegeerd heeft aan de provincies. Dit wordt geregeld in de nieuwe Provinciale Structuurvisie (PRS) en de Provinciale Ruimtelijke Verordening (PRV) die op basis van de PRS wordt gemaakt. De PRS heeft een looptijd van 2013 tot en met De hoofdlijnen van beleid zijn dat we ervoor kiezen om vooral de kracht van de regio verder te ontwikkelen, door te versterken waar wij goed in zijn. We blijven alleen een sterke regio als het hier aantrekkelijk is en blijft om te wonen, werken en recreëren. Dat betekent: dat er voldoende en divers woningaanbod moet zijn en een goed voorzieningenniveau, met inbegrip van het culturele aanbod; dat we bereikbaar moeten zijn; dat we een concurrerend vestigingsmilieu moeten bieden voor de kennis- en creatieve bedrijven; dat we de aantrekkelijke en beleefbare natuur en landschappen moeten behouden; dat we ook een leefomgeving moeten bieden die duurzaam is. 3. Beschermen van kwetsbare landschappen, natuur en erfgoed. De provincie heeft als ruimtelijk regisseur de taak om kwetsbare landschappen en andere belangrijke kwaliteiten van de fysieke omgeving te beschermen. De provincie stelt daartoe de beleidskaders en spelregels vast. De provincie heeft ook een actieve rol door de recreanten meer te begeleiden op een wijze die ook voor de kwetsbare waarden goed is. BA

21 4. Faciliteren en ondersteunen ondernemers. De provincie wil gewenste ontwikkelingen mogelijk maken en ruimte bieden aan ondernemerschap. Dit betekent een rol in het faciliteren van partijen die iets willen binnen de wettelijke mogelijkheden en spelregels. In een situatie waarbij de marktpartijen meer verantwoordelijkheden krijgen past een opstelling die gericht is op het mogelijk maken, vanzelfsprekend binnen de gewenste ontwikkelingsrichting. Daarnaast ziet de provincie voor zichzelf een rol in het ondersteunen van het ondernemerschap in de toeristisch-recreatieve sector, door het aanjagen van innovatie. Ook verzamelt de provincie, ten behoeve van de ondernemers, gegevens over de vrijetijdssector, over bezoekers en consumenten en stelt deze algemeen beschikbaar. Nu ondernemers een belangrijkere rol krijgen in het beheer en de exploitatie van recreatiegebieden en voorzieningen blijft het van groot belang hen optimaal te faciliteren in hun toegenomen verantwoordelijkheid. 3.2 Provincie kiest, stimuleert en accommodeert Welke focus brengt de provincie Utrecht aan in het beleidsveld recreatie en toerisme? De provincie is van mening dat zij op dit moment bij te veel zaken betrokken is. Recreatietaken die vooral van lokaal belang zijn kunnen gemeenten in de ogen van provincie zelf oppakken en organiseren. Taken die de markt zelf kan dragen, dienen aan de markt te worden overgedragen, weliswaar binnen duidelijke spelregels die het publieke belang en eigendom veilig stellen. De onderwerpen waar de provincie zich wel verantwoordelijk voor blijft voelen wil zij gerichter aansturen; met duidelijke resultaten en rolverdeling. De provincie ziet zichzelf minder als klassieke subsidieverlener. De provincie wil de gewenste ontwikkelingen aanjagen en stimuleren. Daarnaast heeft de provincie een accommoderende taak door ruimte te bieden aan de dynamiek en de behoeften van bezoekers van binnen en buiten de provincie en de ondernemers. Het gaat hier steeds om de uitdaging om in samenspraak met partners maatwerk te leveren en een juist evenwicht te blijven houden tussen maatschappelijke en commerciële taken. Voor het beleidsveld recreatie en toerisme betekent dit dat de provincie zich voor het volgende verantwoordelijkheid draagt (wat-vraag): de regionale en bovenregionale recreatieve functies (dag- en verblijfsrecreatie, recreatief routenetwerk en overige voorzieningen) beheer en ontwikkeling van toeristisch-recreatieve activiteiten voor een breed publiek (met participatiecijfers van rond de 50% van de bevolking), zoals wandelen, fietsen, varen, zwemmen, plaatsgebonden recreatie. BA

22 In de taakuitoefening van de provincie (hoe-vraag) willen we inzetten op: een samenhangend, goed bereikbaar en goed zichtbaar (regionaal en bovenregionaal) toeristisch-recreatief aanbod een meer vraaggericht beleid dat uitgaat van de behoeften van inwoners en bezoekers gebiedsgerichte benadering naast objectbenadering stimuleren van innovaties, good practices en business cases op het gebied van dag- verblijfs- en zakelijk toerisme stimuleren van kennisoverdracht op het vlak van recreatie en toerisme (economische monitor, vraaganalyse etc.) Samengevat: Van Bijdrage aan groot aantal projecten Cofinanciering met lokale overheden, beheerorganisaties, waardoor verantwoordelijkheden gedeeld zijn Subsidiëren Aanbodgericht Objectgericht Sectoraal Naar Gefocuste bijdrage aan minder projecten Heldere taakverdeling in verantwoordelijkheden tussen provincie, beheerorganisaties en gemeenten Stimuleren van innovatie en faciliteren (informatie, regelgeving, vergunningen) Meer aandacht voor differentiatie in de vraag Gebiedsgericht naast objectgericht Multisectoraal De genoemde keuzes brengen met zich mee dat de provincie haar bijdragen aan voornamelijk lokaal verzorgende recreatieve functies afbouwt. Ook kleinschalige voorzieningen met een geringe betekenis of beperkt gebruik hebben geen prioriteit meer. Recreatiegebieden om de stad zien we als een provinciale opgave, mede omdat het hier gaat om een forse kwantitatieve opgave voor een groeiende bevolking in de agglomeraties van Utrecht en Amersfoort (zie verder hoofdstuk 4). Omdat deze opgave een groot deel van de bevolking van de provincie Utrecht betreft, is zij van regionaal belang. De provincie Utrecht werkte de laatste jaren met promotiebudgetten voor de bestemmingsgebieden, te weten stad Utrecht, Amersfoort en omgeving, Vecht- en Plassengebied, Groene Hart en de Utrechtse Heuvelrug. Daarnaast bestond de provinciale rol uit het beheren van de webomgeving UtrechtYourWay.nl om het volledige, geactualiseerde aanbod aan vrijetijdsvoorzieningen en zakelijk toeristische locaties te vermarkten. Het Coalitieakkoord geeft aan dat deze gecombineerde vorm van toeristische marketing door de provincie wordt afgebouwd, omdat hier een belangrijke taak voor het bedrijfsleven is weggelegd. De laatste jaren heeft de provincie Utrecht actief bijgedragen aan netwerkvorming op het BA

23 gebied van (zakelijk) toeristische marketing. Het betrokken bedrijfsleven en de bestemmingsgebieden moeten de komende jaren op eigen kracht verder kunnen. BA

24 4 VIER GEBIEDSGERICHTE, THEMATISCHE OPGAVEN De provincie Utrecht streeft naar een toekomstbestendige ontwikkeling en beheer van recreatie en toerisme (zie 1.4). Dit betekent dat het aanbod aansluit op de vraag, nu en in de toekomst. Op basis van de nieuwe focus van de provincie (hoofdstuk 3) en de ontwikkelingen in vraag en aanbod (zie hoofdstuk 2) is het mogelijk de belangrijkste opgaven voor de provincie Utrecht te beschrijven. In dit hoofdstuk beschrijven we vier grote gebiedsgerichte opgaven en de rol van de provincie hierin. Hoofdstuk 5 gaat over de opgaven van de provincie als ondersteuner van ondernemerschap. Sommige gebiedsgerichte opgaven spelen in de hele provincie, andere zijn meer toegespitst op deelgebieden met een eigen problematiek, zoals de spanning tussen de EHS en de wensen van de recreatieondernemers. Het overzicht van deze gebiedsgerichte, thematische opgaven is aan het einde van dit hoofdstuk schematisch samengevat. 4.1 Recreatieve Hoofdstructuur Realiseren Situatie nu: er is al veel, wel beter te verbinden De provincie Utrecht kent veel recreatieve routes (voor wandelen, fietsen, kanovaren, skeeleren, paardrijden et cetera) met verschillende soorten bewegwijzering. Van Lange Afstand Wandelpaden tot en met klompenpaden; van erfgoedroutes tot diverse lokale bewegwijzerde ommetjes. De wandelroutes hebben verschillende soorten markeringen en ook de kwaliteit van de routes verschilt sterk. Al met al is er sprake van een breed scala aan routes voor een breed scala aan doelgroepen en beheerders. Circa 175 bewegwijzerde wandelroutes bieden naar schatting een totaal van km aan wandelmogelijkheden. Ze zijn uitgezet door diverse aanbieders, die zich richten op verschillende doelgroepen. De routes verschillen in lengte, type markering, type paden en belevingswaarde. De samenhang kan beter, de informatie over alle routes beter te ontsluiten en recreanten zouden zelf het aanbod gemakkelijker kunnen samenstellen. Voor fietsers is er een fietsroutesysteem met knooppunten en nummers. Dit systeem is in 2009 aangelegd en wordt de komende tijd geëvalueerd en op onderdelen geoptimaliseerd. Ook lopen er enkele lange afstandsfietspaden door de provincie. Het knooppuntennetwerk biedt aansluiting op dat van aangrenzende provincies en het aantal aansluitingen kan hier en daar worden verbeterd. Het vaarnetwerk in de provincie ligt vooral bij de Vinkeveense Plassen en de Vecht. Tussen 2007 en 2010 heeft het Programmabureau Groene Hart het ikoonproject Recreatief Routenetwerk Groene Hart opgezet en uitgevoerd. Dit heeft geleid tot een verbetering van de recreatieve verbindingen binnen het Hollandse Plassengebied. Diverse vaarverbindingen zijn verder voor verbetering vatbaar zodat één goed verbonden Hollandse Plassengebied van Loosdrechtse Plassen tot en met de Kagerplassen kan ontstaan. BA

25 De grotere attractiepunten, zoals buitenplaatsen, familieattracties en militaire erfgoedattracties zijn niet alle goed aangesloten op het recreatieve wandel- en fiets- en vaarnetwerk van de provincie. Dat geldt ook voor de grotere parkeerplaatsen waar mensen hun auto parkeren of waar zij uit de trein stappen om te gaan wandelen. Zo is op het station Driebergen-Zeist (in natuurcafé La Porte) weliswaar beperkte informatie beschikbaar over de Utrechtse Heuvelrug en zou het nuttig kunnen zijn om er fietsen te huren. De routes hebben ook begin en eindpunten en plekken waar men overstapt van de trein/auto op een recreatieve vorm van verplaatsen. Er bestaan al de nodige recreatieve poorten, toeristische overstappunten en groene entrees, en dat kan groeien tot een eenduidig provinciedekkend systeem. Ambitie 2020: Een helder systeem van routes, Poorten en Toeristische OverstapPunten met daarin een geïntegreerd aanbod van erfgoed- en andere attracties De provincie kent in 2020 een provinciebrede Recreatieve Hoofdstructuur (RHS) van routes voor wandelen, fietsen en varen. Poorten zijn belangrijke en gemakkelijk vindbare toegangslocaties van de recreatie- en natuurgebieden. Deze Poorten hebben zelf ook attractiewaarde en trekken dus zelf ook publiek aan. We maken onderscheid tussen Poorten met een bovenregionaal bereik die publiek vanuit een straal van 100 kilometer of meer trekken en Poorten met een regionaal bereik die zich meer richten op publiek vanuit de regio Utrecht. Voor de nadere bepaling van de Poorten willen we graag mobiliteitsprofielen laten opstellen in afstemming met mobiliteit en andere beleidsdomeinen. Daarnaast is er een groter aantal Toeristische OverstapPunten (TOP s) die eveneens een goed startpunt bieden voor een recreatieve activiteit, maar een stuk bescheidener van opzet zijn. Voor een definitie van Poorten en Toeristische OverstapPunten zie bijlage 2. De Recreatieve Hoofdstructuur zorgt voor een bundeling van het publiek. Zo ontstaat een zonering van de provincie in drukke en minder drukke gebieden. Zonering biedt mogelijkheden voor het het creëren van verschillende soorten recreatiebelevingen voor zowel rustzoekers als rustmijders. Voor de zoneringsmethodiek van poorten en toeristische overstappunten zijn we geïnspireerd op het lopende model van poorten en groene entrees in de regio Heuvelrug. Feitelijk schalen we in deze visie de methodiek op naar een uniform en dekkend provinciaal netwerk. Ondernemers bij de poorten en TOP s en aan de RHS profiteren van hun ligging en investeren mede zelf in de voorzieningen bij de Poorten en TOP s. De belangrijkste (militair en buitenplaatsen) erfgoedattracties en enkele grote attracties zijn op dit systeem aangesloten. Sommige erfgoed- of andere attracties zijn zelf Poort. Door de zonering met Poorten en TOP s worden natuur- en stiltegebieden ontlast, omdat door clustering activiteiten naar de randen van gebieden worden geleid en bovendien goed aangetakt raken in een verbindende structuur van routes. We zijn hierbij geïnspireerd door het Vlaamse model van nationaal park Hoge Kempen waar inmiddels vijf jaar succesvol wordt gewerkt met deze methodiek (bijvoorbeeld 80% van alle bezoek aan het nationaal park Hoge Kempen blijkt te blijven hangen bij een van de Poorten). Dit versterkt het provinciaal beleid voor natuur en ook voor stiltegebieden. We ontzien zodoende ecologische kernzones door hier geen routes te (laten) ontwikkelen. BA

26 Legenda Poorten en Overstappunten Naam Poort A1 Mogelijke bovenregionale poort* Fort bij Abcoude Abcoude Theetuin Eemnes Naam Poort Mogelijke regionale poort* Vinkeveense Plassen* A2 Eemnes A1 Bunschoten - Spakenburg Eemlandhoeve Naam Attractiepunt Naam TOP Toeristisch Overstap Punt Druk bezocht attractiepunt (> bezoekers per jaar) Pondskoekersluis Mijdrecht Heinoomsvaart Loenen Breukelen Motel Van der Valk Restaurant De Vlinder Maarsseveense Plassen Kern Lage Vuursche Station Hollandsche Rading Theehuis t Hooge Erf Kasteel Groeneveld - Paleis Soestdijk Kuil van Drakestein Soest Baarn Birkhoven Dierenpark Amersfoort Amersfoort Routenetwerk Fietsroutes Wandelroutes Vaarroutes Bezoekerscentrum Oortjespad Oudewater Woerden De Waarden Montfoort Kasteel De Haar Harmelen Maarssen Vleuten De Meern A2 Marnemoende IJsselstein Nieuwegein Slot Zuylen Vianen Utrecht Amelisweerd Houten De Leijen Ruigenhoek De Bilt Recreatie aan de Lek Bilthoven Landgoed Beerschoten Bunnik Zeist Fort bij Vechten Odijk Vliegbasis Soesterberg Boswerf Werkhoven A28 Driebergen Kamp Zuid Pyramide van Austerlitz Driebergen-Zeist Wensput Cothen Wijk bij Duurstede Oud Leusden Trekerpunt Station Maarn Zanderij Maarn Kaapse Bossen Huis Doorn Leusden Woudenberg Henschotermeer Doornse Gat De Hoogstraat Kasteel Duurstede Leersum Maarsbergen Scherpenzeel Amerongen Kasteel Amerongen Elst Plantage Willem III Veenendaal Prattenberg Rhenen Fort aan de Buursteeg Kwintelooijen Grebbeberg - Ouwehands Dierenpark Toeristische bestemmingsgebieden Hollandse plassen/ Groene Hart Utrechtse Heuvelrug Utrecht en Amersfoort * Vaststelling in overleg met afdelingen Groen, Ruimte, Landelijk Gebied en Mobiliteit, gebiedscommissies en andere partners ondergrond: Dienst voor het kadaster en openbare registers, Apeldoorn, , Visie Recreatie en Toerisme 2020 Realiseren Recreatieve Hoofdstructuur concept 9 september 2011 A km

27 De bovenregionale Poorten zijn nadrukkelijk verbonden met de twee toeristische bestemmingsgebieden in het landelijk gebied van de provincie Utrecht, namelijk het Groene Hart en de Utrechtse Heuvelrug. Een bestemmingsgebied houdt in dat een toeristische regio die voor de bezoeker van buiten de provincie (met een bovenregionale herkomst) dit gebied ook waarneemt als sterke en herkenbare toeristische identiteit. De bovenregionale Poorten dienen zodoende direct de belevingswaarde van het Groene Hart (bv watersport, polders, agrotoerisme) danwel de Utrechtse Heuvelrug (bv bos, buitenplaats, militair verleden, allure) te versterken. De provincie Utrecht beschikt over een buitengewoon rijke verzameling aan cultuurhistorisch erfgoed. Het archeologische en militaire erfgoed (de linies, forten en gedenkplaatsen) en de grote hoeveelheid buitenplaatsen maken dit erfgoed onderscheidend. De projecten die de afgelopen jaren vanuit deze kernthema s in gang zijn gezet, zijn alle met eigen projecten en ontwikkeling bezig. De diverse onderdelen van het Utrechts erfgoed trekken nog weinig gezamenlijk op voor wat betreft hun publieksbereik. Grootschalige infrastructuur van (snel)wegen, spoorlijnen en kanalen worden door de RHS comfortabel gekruist door middel van veilige fietsbruggen en tunnels of pontveren. De hoofdstructuur van fietsroutes wordt volledig door een knooppuntensysteem ondersteund. Deze routes kunnen worden geprogrammeerd op GPS-gestuurde fietsrouteplanners. Hoewel het utilitair fietsbeleid andere gebruikscriteria kent, vullen het utilitaire fietsnetwerk en het recreatieve fietsnetwerk elkaar aan. De hoofdstructuur van wandelroutes wordt gevormd door de langeafstandswandelroutes, en een netwerk van streekpaden zoals het Grebbeliniepad, het Kromme Rijnpad en het Utrechtpad. Aan de hoofdstructuur zijn, bij voorkeur bij de TOP s en Poorten, diverse kleinschalige themapaden (met thema s als cultuurhistorie, archeologie, natuureducatie) gekoppeld. Ook kortere routes vanuit Toeristische OverstapPunten en Poorten gekoppeld tot langere routes zijn een mogelijkheid. Ook voor de zogenaamde Klompenpaden (kleinere wandelrondes gericht op de beleving van landschap en cultuurhistorie) geldt dat zij gekoppeld zijn aan een Poort of Toeristisch OverstapPunt. Zodoende kunnen recreanten hun routes naar eigen inzicht bepalen en beleven. Een ander aandachtspunt is de uniformiteit van bebording: hierin willen we graag meer eenduidigheid stimuleren. De hoofdstructuur van vaarroutes bestaat uit routes voor zeilvaartuigen, motorvaartuigen en kanoroutes. De routes sluiten goed aan op de Hollandse Plassen in Noord- en Zuid-Holland zodat een aaneengesloten watersportgebied ontstaat. De Beleidsvisie van Recreatie Toervaart Nederland (BRTN) en het Uitvoeringsprogramma Groene Hart vormen hierbij het uitgangspunt. Hier dient tevens aandacht te zijn voor het knelpunt van de verstoring door boten in relatie tot natuurwaarden. De gemeente en provincie Utrecht willen in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa zijn. Om die ambitie waar te maken is het instandhouden van de culturele infrastructuur, in relatie met erfgoed, een belangrijke randvoorwaarde. De beleefbaarheid ervan is daarom in 2020 verder versterkt. De cultuurhistorische waarde van de leefomgeving bepaalt in hoge mate de identiteit van stad en landschap: steden en regio s profileren zich met hun cultureel erfgoed. Erfgoed heeft daarbij ook een economische waarde; het BA

28 verhoogt de aantrekkelijkheid van Utrecht als woonomgeving en als vestigingsplaats van bedrijven. Het erfgoed is in 2020 beleefbaar, vindbaar en zichtbaar (ook op internet) en, in recreatief opzicht meer bruikbaar. Ook is het goed opgenomen in de recreatieve routestructuren. Voorbeelden van erfgoedattracties zijn forten en delen van linies, overig militair erfgoed en buitenplaatsen. Daarnaast is sprake van enkele belangrijke (kasteel)musea, ook buiten de steden, zoals het Defensiemuseum in ontwikkeling in Soesterberg. Opgave: verbinden van (erfgoed)attracties, routes, poorten en TOP s tot één Recreatieve Hoofdstructuur In overleg met partners moet worden vastgelegd waar de Poorten en TOP s (die een bovenregionaal en regionaal belang hebben en als uitvalsbasis dienen voor recreatief verkeer) komen. Dit is mede afhankelijk van het enthousiasme en de investeringsbereidheid van ondernemers. Verder zijn de kernkwaliteiten van de landschappen mede sturend in dit afstemmingstraject. De huidige stand van zaken over mogelijke locaties voor de poorten is weergegeven op het kaartbeeld. De geledingszones rondom de steden Utrecht en Amersfoort kennen ook enkele regionale poorten. Een tweede opgave is het opheffen van de fysieke belemmeringen en knelpunten in de RHS. Het kan gaan om de bereikbaarheid van de poorten en TOP s vanaf het hoofdwegennet (bewegwijzering, kwaliteit secundaire wegen) of de belangrijkste OV-punten. Op sommige plaatsen moet de barrièrewerking van infrastructuur worden overwonnen door verbetering van gelijkvloerse oversteekvoorzieningen, dan wel het realiseren van een langzaam verkeersbrug of -tunnel. Het kan ook gaan om een haperende aansluiting van belangrijke attracties op het netwerk van fietsen, wandelen en varen. De grotere attracties (erfgoed, familieattracties en moeten alle goed worden aangesloten op de recreatieve hoofdstructuur (RHS). Waar nodig moeten goede, bewegwijzerde verbindingen worden gecreëerd. Door alle attracties goed bereikbaar en vindbaar te maken en een deel ervan een functie te geven als Poort of Toeristisch Overstappunt kunnen kwetsbare natuurgebieden proactief worden ontzien doordat de belangrijkste publieksstromen worden gebundeld en geconcentreerd op een aantal aantrekkelijke intensief gebruikte locaties. De gebieden Amelisweerd en kern Lage Vuursche beschouwen we als drukke gebieden met op piekmomenten mobiliteitsproblemen (parkeren, recreatiefiles). We willen voor deze gebieden tijdelijke oplossingen faciliteren, maar kiezen ervoor deze gebieden als attractiepunt te beschouwen en niet te verbinden als poort of toeristisch overstappunt. Om Amelisweerd te ontlasten zien we kansen voor de ontwikkeling van Fort bij Vechten. Om de kern van Lage Vuursche te ontlasten willen we inzetten op de mogelijke poort bij Paleis Soestdijk/Kasteel Groeneveld. Voor de regio Utrechtse Heuvelrug geldt dat we aansluiten op de reeds met het gebied ingezette ontwikkeling van Poorten en Groene Entrees, waarbij we feitelijk een verdieping van het begrip Poort maken (door het onderscheid tussen bovenregionaal en regionaal) en in plaats van Groene Entrees willen we pleiten voor de term Toeristisch OverstapPunt. Hiermee krijgen we uniformiteit van begrippen in de gehele provincie. BA

29 Legenda Bestaand recreatief groengebied om de stad zwemwater/ openluchtbad Opgave recreatieve groengebieden Abcoude Eemnes Zoekzones Bunschoten- Spakenburg Geledingszones / zoekgebieden voor uitbreiding wandelen, fietsen en zwemwater* Mijdrecht Loenen Baarn Utrecht + Groei in Utrecht en Amersfoort + * uit het Voorontwerp PRS Breukelen Soest Amersfoort ondergrond: Dienst voor het kadaster en openbare registers, Apeldoorn, , Bilthoven Maarssen Leusden Vleuten De Bilt Utrecht Woerden De Meern + Zeist Woudenberg Scherpenzeel Montfoort + Bunnik Odijk Driebergen - Rijssenburg Maarn Doorn Oudewater Nieuwegein Houten Veenendaal IJsselstein Leersum Amerongen Visie Recreatie en Toerisme 2020 Recreatiedruk accommoderen Lopik Vianen Wijk bij Duurstede Elst concept 9 september 2011 Rhenen km

30 De andere opgave is om het erfgoed in de provincie nog meer toegankelijk en beleefbaar te maken. Daarbij is het van belang dat de verschillende erfgoedattracties meer samenwerken en zich gezamenlijk aan de bezoeker presenteren, in de promotie, informatievoorziening en evenementen. Het jaar van de buitenplaatsen (2012) is hier een goed voorbeeld van. Ook moet er gekeken worden naar extra kansen en mogelijkheden voor het zakelijk toerisme. Erfgoed leent zich nu eenmaal goed voor bijzondere zakelijke bijeenkomsten, waar de sector steeds vaker naar op zoek is. Rol provincie De provincie treedt op als gebiedsregisseur en stelt de Recreatieve Hoofdstructuur vast. Daarnaast is de provincie samen met haar partners beheerder en ontwikkelaar van deze RHS. Dit betekent dat zij zich mede verantwoordelijk voelt voor het oplossen van (fysieke) knelpunten. De provincie heeft ook een rol in de verbetering van de zichtbaarheid en bekendheid van de Poorten, TOP s en routenetwerken. Een andere rol is behoud van een aantrekkelijk regionaal en landelijk routenetwerk voor fietsen, wandelen en varen. In generieke zin geldt verder dat we procesmatig aandacht willen blijven geven aan alle recreatieve routenetwerken in brede zin (waaronder bijvoorbeeld mountainbiken en ruiterroutes). De provincie is eigenaar/beheerder van een aantal erfgoedlocaties, zoals een aantal forten. Nu een deel van deze forten een flinke opknapbeurt heeft gehad is de uitdaging om ze beleefbaar en bruikbaar te maken. De provincie wil faciliteren van partijen die iets willen binnen de wettelijke mogelijkheden en spelregels. De provincie Utrecht wil meer ruimte bieden aan ondernemerschap en multifunctionalisering van locaties in het landelijk gebied voor congres- en vergaderfuncties past goed in deze lijn. Een andere rol is kennisverspreiding en versterking van de samenwerking. Ten slotte kan de provincie Utrecht voor deze opgave daadwerkelijk innovaties aanjagen, gezien de flankerende doelstellingen van de Economische Visie 2020 om in te zetten op kenniseconomie. 4.2 Recreatiedruk Accommoderen Situatie nu: lokaal grote drukte; rijksfinanciering RodS stopgezet Rondom de steden is sprake van een aantal zeer intensief gebruikte recreatie- en natuurgebieden, zoals het Landgoed Amelisweerd, de Bokkeduinen en een aantal zwemplassen. Als gevolg van de verwachte bevolkingsgroei, vooral in de stadsgewesten Amersfoort en Utrecht worden deze gebieden zo druk dat ze de bezoekersaantallen niet meer aankunnen. Het rijk heeft de financiering van het programma Recreatie om de Stad (RodS), dat voorziet in een kwantitatieve uitbreiding van het recreatieareaal rondom de steden, stopgezet. Daardoor moeten er andere financieringsbronnen worden gevonden. De inwoners van de grote steden willen kunnen zwemmen, zonnen, varen, fietsen en wandelen. De aanpassing van het rijkswegennet biedt kansen om de verbindingen tussen het stedelijke gebied en het recreatieve BA

31 buitengebied te verbeteren, maar ook risico s op nieuwe barrières voor langzaam verkeer. Het voorzieningenaanbod rondom de steden is in de regel basaal van karakter. Mensen die tegen een hogere prijs meer luxe willen, bijvoorbeeld in de horeca of leisure, vinden nog te weinig van hun gading. Ambitie 2020: voldoende ruimte en aanbod voor alle inwoners Op fietsafstand van huis vinden de inwoners van de agglomeraties van Utrecht en Amersfoort interessante, gevarieerde groene gebieden waar van alles te doen is. Ondernemers en beheerders sluiten met hun aanbod goed aan bij de leefstijlen en de voorkeuren van de bewoners in en bij hun gebied. De provincie Utrecht stimuleert in deze context een meer vraaggerichte ontwikkeling en stelt hiervoor gegevens over de leefstijlen beschikbaar. Het is er in 2020 nog altijd mogelijk om gratis of tegen een gering bedrag te fietsen, wandelen, zonnen of te zwemmen. Maar er is ook sprake van een uitgebreide keuze aan betaalde voorzieningen en mogelijkheden op het gebied van horeca, tuinieren, wellness, buitensporten, spelen en vermaak, van luxe terrassen tot pannenkoekenhuizen en van een simpele ligweide tot een spannend klimbos. De aanpassing van rijks- en provinciale wegen en spoorlijnen biedt kansen om de verbindingen tussen de stad en het omliggende landschap te verbeteren maar alleen als de regio daarvoor de benodigde extra middelen beschikbaar stelt. Als de inwoners beter, gemakkelijker en veiliger vanuit hun woon- en werkomgeving het omliggende landschap en zijn recreatieve mogelijkheden kunnen bereiken blijft het gemotoriseerde recreatieverkeer beperkt en verbetert de woon- en leefkwaliteit van de steden. Het gaat hier echter om forse investeringen die In het huidige beleid niet zijn voorzien. Ook is er voor iedereen voldoende openluchtzwemwater in recreatieplassen en in openlucht(chloor)baden. Daarbij is er een verscheidenheid aan mogelijkheden om (bijna) gratis te zwemmen, af te koelen, te spelen en te liggen. Maar er zijn ook voorzieningen met meer luxe aanwezig, zoals kwaliteitshoreca of wellness. Opgave: accommoderen recreatiedruk en fysieke belemmeringen opheffen Om te voorkomen dat de tekorten, bij een groeiende bevolking, in de toekomst niet verder toenemen, is uitbreiding van de recreatiemogelijkheden, op plaatsen waar de bevolking het sterkst groeit, noodzakelijk. Het gaat hierbij vooral om gebieden ten westen van de stad Utrecht. Maar ook elders in de nabijheid van de grootstedelijke gebieden rondom de stedelijke agglomeraties van Utrecht en Amersfoort ligt er nog een opgave. Met andere woorden: de ontwikkeling en kwaliteit van het landschap rondom de steden houdt gelijke tred met de ontwikkeling van de steden zelf. Het landschap vormt zo een waardige groene contramal van het stedelijk gebied. Ook ligt er nog een opgave voor het verminderen van de open zwemwatertekorten rondom de stedelijke gebieden van Utrecht en Amersfoort. Te denken valt aan locaties in of bij Vathorst, Rijnenburg en de Nedereindse Plas. BA

32 Om de barrièrewerking van infrastructuur rondom de steden te verminderen zijn, naast een goede samenwerking met Rijkswaterstaat, forse regionale investeringen nodig die momenteel niet zijn voorzien. Zonder extra regionale middelen zal de barrièrewerking minimaal op het huidige niveau blijven en in sommige gevallen verergeren. Als de provincie de aanpassing van rijksinfra wil benutten om extra oversteekmogelijkheden in de vorm van veilige langzaam verkeersbruggen en tunnels te realiseren is dat alleen mogelijk als de provincie en/of andere betrokken partijen (met name gemeenten, maar mogeljk ook bedrijven) de extra kosten daarvan willen dragen. Een mogelijke combinatie van recreatief medegebruik van ecoducten en aquaducten en tunnels kan worden onderzocht. Een ander aspect is de groeiende betekenis van stadslandbouw (de productie van voedsel voor de stad in combinatie met het leveren van andere diensten en producten aan de stad) voor recreatie en andersom. De opgaven voor stadslandbouw en recreatie om de stad kunnen elkaar versterken, specifiek in de geledingzones rond de steden Utrecht en Amersfoort. Daarnaast onderzoekt de provincie actief naar mogelijkheden voor ondernemers die de consument iets te bieden hebben. Bijvoorbeeld op het gebied van horeca, speelmogelijkheden in de open lucht, wellness, buitensport, expositieruimte, verkoop van streekproducten, educatie, verblijfsrecreatie, etcetera. Dit is niet alleen goed voor de werkgelegenheid en de draagkracht van het gebied maar ook de attractiewaarde van het gebied wordt hiermee verhoogd. Sommige van dit soort ondernemingen worden nu al druk bezocht, waardoor er sprake lijkt van marktruimte voor uitbreiding van het (horeca-) aanbod in drukbezochte wandel- en fietsgebieden. Rol provincie De provincie is via haar uitvoeringspartners ontwikkelaar en beheerder. Daarnaast ziet de provincie vanuit haar wettelijke taak toe op de zwemwaterkwaliteit van recreatieplassen. De provincie voelt zich, samen met partners als de grote steden en andere gebiedspartijen als de gebiedscommissies, verantwoordelijk voor het behoud en de uitbreiding van recreatieruimte rondom de stedelijke gebieden Utrecht en Amersfoort. Zo wil de provincie in samenwerking met de betrokken gemeenten nader bekijken waar tekorten zijn waar mogelijkheden om mee te koppelen met andere beleidsopgave, zoals bijvoorbeeld waterberging of zandwinning. Daarnaast is de provincie ruimtelijk regisseur. Zij zorgt er planologisch voor dat er voldoende landschap van hoge kwaliteit blijft en dat dit goed wordt ontsloten. In de PRS beschermen we landschappen, en in de geledingszones bieden we ruimte voor ontwikkelingen en ondernemerschap, met name voor recreatie. Verder vragen we aandacht voor de ontsluiting, maar dat is een thema waarop de gemeenten regie zou moeten voeren. BA

33 4.3 Vernieuwing in de Natuur (EHS) Huidige situatie Tachtig procent van alle verblijfsrecreatie- en watersportbedrijven is gevestigd in de Ecologische Hoofdstructuur van de EHS. In de provincie Utrecht praten we in dit verband vooral over de Utrechtse Heuvelrug, een zone langs de Lek en de Vinkeveense Plassen. Ze vormen belangrijke natuur en zijn ook belangrijk in toeristisch-recreatief opzicht. De Utrechtse Heuvelrug is bovendien gedeeltelijk Nationaal Park. Er is op dit moment sprake van teruglopende bezoekersaantallen bij de accommodaties als gevolg van gebrek aan kwaliteit in het aanbod. De consument vindt in steeds mindere mate wat hij/zij zoekt: voldoende comfort, accommodaties, bijzondere concepten voor bepaalde doelgroepen of met een bepaalde beleving. Tegelijkertijd wordt de groeibehoefte van verblijfsaccommodaties in de regio Utrechtse Heuvelrug geschat op 24 hectares (Onderzoek RECRON/Natuur en Milieu ea. 2011). Er is dus geen gebrek aan potentiële vraag. Er bestaan diverse plannen voor kwaliteitsverbetering van het recreatieve aanbod in deze regio s. Diverse recreatieondernemers geven aan te willen investeren in de kwaliteit van hun accommodaties op eigen terrein. Het Henschotermeer en Doornse Gat en andere dagrecreatieterreinen van Recreatie Midden Nederland vragen om vernieuwing en extra mogelijkheden voor ondernemers. En ondernemersplannen ervaren soms spanning vanuit de doelstellingen en planologische regels ter bescherming van de EHS. Er is soms sprake van tegenstelde belangen tussen de natuurdoelstellingen en de bijbehorende regelgeving enerzijds en de wensen voor uitbreiding en vernieuwing van de aanwezige verblijfs- en dagrecreatie anderzijds. Toch is daarmee niet gezegd dat de natuur in de EHS de grote winnaar is. Het ontsnipperingsbeleid dient zodoende te worden gecontinueerd en afgestemd op de ontwikkelingen in de verschillende gebieden. Ambitie 2020: natuurwinst in combinatie met innovatie De provincie streeft naar behoud, en waar mogelijk versterking van de natuurwaarden in en rond de EHS, in combinatie met een florerende recreatie- en toerismebedrijvigheid die zich mede verantwoordelijk voelt voor behoud en versterking van die natuur. Opgave: ingreep op gebiedsniveau, nieuwe arrangementen tussen natuur en recreatie De provincie Utrecht wil samen met betrokken partners als Recreatieschappen, RECRON, Natuur en Milieu Utrecht, Hiswa, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Utrechts Landschap, particuliere eigenaren en gebiedscommissies zorgen dat er wordt geïnvesteerd in de recreatiebedrijvigheid waarbij tegelijkertijd BA

34 Legenda Principe vernieuwing in de EHS* Natuur: behouden en versterken Abcoude Recreatievoorziening: behouden, mogelijke uitbreiding en verplaatsing Eemnes Bunschoten- Spakenburg Groene Contouren met EVZ (Ecologische VerbindingsZones) Mijdrecht Loenen Baarn Beheergebieden Recreatie Midden- Nederland (RMN) Breukelen Soest Amersfoort * Uitwerking van dit principe in overleg met Groen, Ruimte, Landelijk Gebied, gebiedscommissies en andere partners ondergrond: Dienst voor het kadaster en openbare registers, Apeldoorn, , Maarssen Bilthoven Leusden Vleuten De Bilt Utrecht Woerden Zeist De Meern Woudenberg Scherpenzeel Bunnik Maarn Montfoort Odijk Driebergen - Rijssenburg Doorn Oudewater Nieuwegein Houten Veenendaal IJsselstein Leersum Amerongen Visie Recreatie en Toerisme 2020 Vernieuwing in de natuur Lopik Vianen Wijk bij Duurstede Elst concept 9 september 2011 Rhenen km

35 natuurwinst wordt geboekt. Die investeringen komen ten goede aan de kwaliteitsverbetering, vernieuwing en uitbreidingen van de sector maar ook aan het behoud en versterking van de natuurwaarden. Bij de activiteiten op het terrein en de doelgroepen die worden aangetrokken wordt in de opgave ook rekening gehouden met gebiedskwaliteiten als stilte en donkerte. Hierbij zijn verschillende trajecten, bijvoorbeeld: 1. Gebiedsgerichte aanpak voor de recreatieve sector met behulp van instrumenten als saldobenadering en herbegrenzing, bijvoorbeeld uitruilaanpak (krimp en groei). 2. Meer ruimte en een actieve rol voor meer maatwerk bij individuele recreatiebedrijven door toepassen van de methode plussen en minnen voor natuur. Rol provincie Er is vanuit maatschappelijke partners als Adviescommissie Recreatie en Toerisme, RECRON, Natuur en Milieu Utrecht, Recreatieschappen, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten een breed gedragen wens om op de Utrechtse Heuvelrug tot een balans te komen tussen een hoge kwaliteit van recreatievoorzieningen en een goede natuurkwaliteit. De provincie Utrecht erkent deze wens en ziet een rol voor zichzelf weggelegd als regisseur voor integrale planvorming om natuur- en recreatiewinst te behalen. Wij willen hierbij het voortouw nemen om samen met andere belanghebbende partners een gebiedsgerichte aanpak te volgen voor de Utrechtse Heuvelrug en de Vinkeveense Plassen. Voor de onafhankelijk opererende Adviescommissie Recreatie en Toerisme, zien wij een belangrijke taak weggelegd in de verbinding van partijen en het aanjagen van voortgang. Prioritering van locaties en het nader verkennen van cofinanciering van de relevante partners zijn hierbij mogelijke opties. Een andere rol die is weggelegd voor de provincie is in te zetten voor eenduidigheid van spelregels voor verdienopties en een (pro)actieve rol nemen in de communicatie van deze spelregels richting gemeenten, ondernemers en andere partners. 4.4 Groenblauwe Landschap beter beleven Situatie nu: interessant landschap; beleving een probleem Het Groene Hart, maar ook het andere agrarische landschappen zoals Eemland, Kromme Rijnstreek en Gelderse Vallei, bevat vele cultuurhistorisch waardevolle landschappen. Veenweide- en rivierenlandschappen, met waarden, landgoederen, molens, boerderijlinten, unieke verkavelingen en oude waterlopen. Maar er zijn ook bedrijventerreinen en diverse agrarische landschappen in de provincie kampen met infrastructurele barrières en andere bebouwing die de beleving van het landschap verstoort. De bedrijfsvoering van steeds meer landbouwbedrijven staat onder druk. Er is de afgelopen jaren veel aan promotie van het Groene Hart gewerkt, maar het gebied is nog steeds geen belangrijk recreatief gebied voor de inwoners van de Randstad. Kleinschalige initiatieven in dorpen en bij boeren zijn niet bekend bij stedeling. De bereikbaarheid van het Groenblauwe landschap laat te wensen over (grote afstand met fiets, BA

36 er is nauwelijks openbaar vervoer, het is onduidelijk waar te beginnen met een route). De toegankelijkheid van het agrarisch gebied is voor verbetering vatbaar. De Klompenpaden van Landschap Erfgoed Utrecht laten zien dat met de openstelling van agrarisch grondgebied interessante wandelmogelijkheden worden ontsloten. Tozh zijn veel agrariërs in de provincie terughoudend met de openstelling van hun land om diverse redenen (o.a. privacy, gevaar voor ziektes etc.). Ambitie 2020: een goed beleefbaar landschap vanaf water èn land Het agrarisch gebied (waaronder het Groene Hart) is een belangrijk recreatief gebied voor de inwoners van de Randstad. Bovendien draagt recreatie bij aan het onderhoud en beheer van het waardevolle landschap en is een nevenbron van inkomsten voor de agrariërs. Recreatie kan gezien worden als een van de economische dragers van het landelijke gebied. Vergroting van het recreatief medegebruik is zodoende een belangrijk doel in deze opgave. Het groenblauwe landschap in het westen en noorden van de provincie biedt de recreant in 2020 veel mogelijkheden om te genieten van ruimte, uitzicht en rust. Het is een gebied waar men gemakkelijk een hele dag of meerdere dagen doorbrengt om te fietsen, te wandelen of te varen, met zeer gevarieerde mogelijkheden om onderweg iets te eten of te drinken. Het is een multifunctioneel, samenhangend gebied waar recreatieve routes, horeca en attracties goed met elkaar zijn verbonden. Stilte is een schaars goed in de provincie en in het groenblauwe landschap is het op veel plekken nog (relatief) stil, wat aantrekkelijk is voor recreanten. De Hollandse Plassen, inclusief de Vecht en de Loosdrechtse Plassen hebben zich in 2020 verder ontwikkeld tot een geïntegreerd watersportgebied. De Plassen en de Vecht zijn niet alleen aantrekkelijk voor de doorgewinterde watersporters, maar ook voor ongeoefende recreanten die bijvoorbeeld voor één dag een bootje willen huren of een één of meerdaagse zeilcursus willen volgen. Daarnaast is het gebied ook aantrekkelijk voor degenen die niet het water opgaan, maar door het gebied willen fietsen en wandelen. Ook in het Groene Hart en het rivierengebied is het aantal routes en mogelijkheden om te recreëren uitgebreid. Er zijn accommodaties om te overnachten (van luxe accommodatie tot B&B), te eten en te drinken of van een wellnesskuur te genieten. Volgens de kwaliteitsgids Utrechtse Landschappen zijn alle landschappen in Utrecht waardevol. Het gaat hierbij om het Groene Hart, Rivierengebied, Utrechtse Heuvelrug, Gelderse Vallei, Eemland en twee bijzondere landschappen: de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam. Elk landschap heeft zijn eigen verhalen en kent zijn eigen kernkwaliteiten. Dit heeft nauwe relatie met de ontstaansgeschiedenis van een gebied en dus met het thema cultuurhistorie. Door dit te benadrukken is de beleving in elk gebied anders. Juist deze variatie is een aantrekkelijk uitgangspunt voor recreatie. Hierdoor is in elk gebied iets anders te zien en vraagt elk gebied andere invulling/ontwikkeling. Dit levert dus kansen voor differentiatie in het aanbod van recreatieve mogelijkheden. BA

37 Opgave: verbinden, verfraaien en verenigen en aanpakken regelgeving Het agrarische toerisme zal zich verder moeten ontwikkelen, doordat nog meer bestaande agrarische bedrijven en landgoederen zich geheel of ten dele gaan richten op de recreant, de toerist en de stedeling, met het aanbieden streekproducten, van zorgarrangementen, overnachtingsmogelijkheden, etc. Dit sluit goed aan op de ingezette lijn van de provincie Utrecht van meer aandacht voor het thema verbrede landbouw. Met de agrarische sector willen we ook meer en meer optrekken om de wandel- en fietsopgaven te kunnen realiseren. De hoofddoelen zoals geformuleerd voor de Hollandse Plassen en de Vecht laten zich gemakkelijk vertalen naar het gehele landelijk gebied in de provincie: Verbinden en verfraaien (waaronder verbetering routes over land en over water) Verenigen (het versterken van de samenwerking van de betrokken publieke en private organisaties) Aanpakken regelgeving (stroomlijnen van regels en waar mogelijk beperkende werking van regels in het kader van de ambitie opheffen). Rol provincie De provincie heeft hier een rol als gebiedsregisseur (tegengaan verrommeling, toezien op kwaliteit van het landschap). De gebiedscommissies zijn hierin een belangrijke partner samen met andere spelers. Daarnaast zouden er ruimtelijke mogelijkheden moeten zijn om bij te dragen aan innovatieve initiatieven van ondernemers, agrariërs en andere gebiedsbeheerders. De provincie ziet zichzelf niet meer in de rol als financierder van gebiedsgerichte marketingcampagnes: dit wordt meer en meer overgelaten aan de markt. 4.5 De gebiedsgerichte opgaven samengevat Het voorgaande laat zich schematisch als volgt samenvatten: BA

38 Opgave Gebied Doel Partijen Recreatieve Hoofdstructuur (RHS) Realiseren Completering en afstemming van het (boven)regionale routenetwerk wandelen, fietsen en varen, inclusief landelijke netwerken Overal goede bewegwijzering van de RHS Verbetering zicht- en vindbaarheid van routes en (erfgoed-)attracties (fysiek en digitaal). Erfgoed- en andere attracties integreren in RHS Completering van netwerk van de Poorten en Toeristische Overstappunten (TOP s) Nieuwe functies op bijzondere locaties: meer mogelijkheden zakelijk toerisme. Mobiliteitsprofielen opstellen per mogelijke Poort Hele provincie Recreatieve Hoofdstructuur met routes, poorten en toeristische overstappunten Toegankelijk en beleefbaar en samenhangend aanbod van attracties, o.a. op het gebied van erfgoed. Versterking zakelijk toerisme op erfgoedlocaties (congres- en vergadermarkt) Recreatieschappen Gebiedscommissies Wandel- en fietsplatform Andere routepartners Erfgoedbeheerders- en instellingen Natuurbeheerders Programmabureaus linies (Grebbelinie, NHW) Buitenplaatsen Gemeenten Brancheorganisaties Congres- en vergaderaccommodaties Recreatiedruk Accommoderen Uitbreiding areaal en meer mogelijkheden om recreatief te fietsen en te wandelen, zoekgebieden gekoppeld aan geledingszones Langzaam verkeer verbeteren (barrièrewerking infra verminderen) Meer water geschikt maken als zwemwater, toezien op zwemwaterkwaliteit. Grotere diversiteit, rekening houdend met leefstijlen, ruimte voor multifunctionaliteit Intensief gebruikte gebieden dichtbij de steden (geledingszones) Voldoende ruimte dicht bij huis en kantoor voor iedereen om te recreëren en te zwemmen Aantrekkelijke gebieden dicht bij de stad Gedifferentieerd aanbod aan horeca en attracties Recreatieschappen Gebiedscommissies Natuurbeheerders Gemeenten Brancheorganisaties Waterschappen Vernieuwing in de Natuur (EHS) Gebiedsaanpak door verevening en zonering Nieuwe gebiedsarrangementen tussen natuurbeheerders, verblijfs- en zakelijke accommodaties Kwaliteitsverbetering accommodaties Publiekszonering (druk/minder druk) met Poorten, TOP s en routes Stimuleren collectieve Delen van de Ecologische Hoofdstructuur + invloedssfeer (Utrechtse Heuvelrug en flanken, Vinkeveense Plassen, Rivierengebied) Vitale verblijfsen dagrecreatie Vitale EHS + Nationaal Park Adviescommissie Recreatie en Toerisme RECRON Recreatieschappen Gebiedscommissies Gemeenten Natuurbeheerders Dagrecreatieaanbieders Verblijfsrecreatieparken Zakelijke accommodaties BA

39 innovatieprojecten Landgoedeigenaren Groenblauwe landschap beter beleven Verbetering verbindingen over water en relatie land-water Publiekszonering (druk/minder druk) Verbetering vind- en zichtbaarheid van routes en attracties (fysiek en digitaal) Aandacht voor de (boven)regionale dagrecreatieterreinen Het groenblauwe landschap (Vecht en Hollandse Plassen, Kromme Rijnstreek, Eemland, Gelderse Vallei) Ruimte en landschap beleven (rivier, polders, water) Wandelen, fietsen, varen langs aantrekkelijke routes Recreatieschappen Natuurbeheerders Agrarische organisaties Gemeenten Waterschappen Gebiedscommissies BA

40 5 ONDERSTEUNING ONDERNEMERSCHAP: INNOVATIE EN KENNISBEVORDERING 5.1 Een grotere rol voor ondernemers Situatie nu: beperkte rol voor ondernemers Op dit moment is de rol van ondernemers in de natuur- en recreatiegebieden beperkt. Beheer en onderhoud zijn ondergebracht bij de recreatieschappen, landgoedeigenaren en andere natuur- en beheerorganisaties, zoals het Utrechts Landschap, Landschap Erfgoed Utrecht en Staatsbosbeheer. De financiering van het onderhoud en beheer vindt grotendeels plaats via de overheden. Met ondernemers bedoelen wij ondernemers in de ruimste zin van het woord: dus ook particuliere stichtingen en non-profit organisaties, zolang zij zich bezig houden met kostendragend beheer en exploitatie van voorzieningen en landschap. Op veel plaatsen in de provincie bewijzen ondernemers nu al dat zij de hedendaagse consumenten met hun veelzijdige vraag bedienen. Zo is recent de Spa aan de Maarsseveense Plassen geheel vernieuwd en is bij de Laagravense Plas het recreatiebedrijf (horeca, vergaderen, sport) Down Under gerealiseerd. Kasteel Amerongen presenteert zich bijvoorbeeld na de restauratie met een videoconcept van wereldregisseur Peter Greenaway. Sommige ondernemers hebben weinig mogelijkheden zich aan de veranderende vraag aan te passen, en kampen met een achterstand ten opzichte van hun concurrenten. Zo vindt er bij verschillende recreatieparken onvoldoende vernieuwing plaats, mede omdat ondernemers vanwege de planologische beperkingen hun accommodatie niet mogen aanpassen. Vanuit de sector zijn er momenteel de nodige initiatieven om het aanbod te differentiëren, uit te breiden en/of te moderniseren, maar de voortgang en de samenwerking met de overheid verloopt nog niet altijd optimaal, vooral in de natuurgebieden. De Adviescommissie Recreatie en Toerisme is tot en met 2012 door de provincie Utrecht ingesteld om gemeenten onafhankelijk advies uit te brengen over uitbreidingsplannen van recreatiebedrijven in en nabij natuurgebieden. Het doel is integrale winst voor ruimtelijke en natuurkwaliteit. De eerste adviezen zijn al door enkele gemeenten overgenomen en de verwachting is dat er in 2011 en 2012 een tiental kunnen volgen. Ambitie 2020: ondernemers spelen in op de veeleisende consument en dragen bij aan kwaliteit landschap Ondanks de uitdaging van een nadere afstemming tussen natuur- en andere algemene belangen moeten ondernemers een grotere rol krijgen. Juist zij vormen bij uitstek de partij die het recreatieproduct voor de BA

41 consument aantrekkelijk kunnen maken. Ook zullen ondernemers en/of private beheerders meer en meer moeten zorgdragen voor het behoud van de kwaliteit van het landschap waarbij zij gebruik maken van financieringsbronnen die niet van de overheid afkomstig zijn. Soms kan dit ertoe leiden dat recreanten moeten gaan betalen, bijvoorbeeld in de vorm van een entreeprijs. Maar ook andere verdienmodellen zijn denkbaar, zoals het mogen hosten van een aantal evenementen, een grote sponsor en/of het toevoegen van horeca of attracties. Daarnaast heeft de provincie de afgelopen jaren uitvoeringsovereenkomsten toeristische marketing gesloten met de bestemmingsgebieden in de provincie Utrecht. Deze uitvoeringsovereenkomsten zijn onderdeel van het provinciale beleid om de toeristische marketing niet meer centraal te organiseren (zoals ten tijde van Utrecht Toerisme en Recreatie) maar gebiedsgericht tot en met De provincie trad op als cofinancierder en onderdeel van de uitvoeringsovereenkomsten was de marketing van het zakelijke toerisme. De provincie gaat ervan uit dat dergelijke marketing- en promotieprojecten voort kunnen bestaan zonder provinciale subsidie. Hierin zullen branchepartijen, gemeenten en bedrijfsleven een grotere rol moeten gaan spelen. Opgave en rol provincie De provincie wil ondernemers een grotere rol geven in het beheer en de exploitatie van het recreatieproduct. Enerzijds omdat zij beter in staat zijn in te spelen op de toegenomen kwaliteitseisen en op de bestedingsmogelijkheden van de consumenten. Anderzijds omdat traditionele financieringsbronnen voor beheer van natuur en recreatiegebieden afnemen. Ook voor deze generieke opgave zoeken we steeds, afhankelijk van het gebied, naar de meest geschikte partners. In relatie tot de kerntaken natuur en erfgoed en provinciebrede programma s (bijvoorbeeld Culturele Hoofdstad 2018) behoudt de provincie een rol om zichtbaarheid en publieksbereik te stimuleren. 5.2 Bevordering Zakelijk Toerisme Situatie nu: sterke positie met groeikansen De Monitor Recreatie en Toerisme 2010 laat zien dat het merendeel (55%) van alle toeristisch-recreatieve bestedingen in de provincie Utrecht op het conto staat van het zakelijk toerisme, ofwel de congres- en vergadermarkt. De provincie Utrecht weet bijna 12% van alle zakelijke bijeenkomsten in Nederland te binden en neemt hiermee in Nederland een koppositie in. Dit geldt zowel voor de eendaagse als meerdaagse binnenlandse zakelijke bijeenkomsten (NBTC ContinuZakenreisOnderzoek ). Feitelijk vormt dit onderdeel van recreatie en toerisme het segment bij uitstek waarmee Utrecht zich ten opzichte van andere regio s of provincies weet te onderscheiden. Ook de groeiverwachting van het congres- en vergadertoerisme voor de komende jaren is volgens de ondernemers in de sector positief. Daarvoor is het wel belangrijk dat dit groeipotentieel actief wordt aangesproken. BA

42 De top-vijf van congres- en vergadergemeenten in deze regio is: stad Utrecht ( 592 mln bestedingen per jaar), Nieuwegein ( 187 mln), Amersfoort ( 79), Zeist ( 79 mln) en Utrechtse Heuvelrug ( 68 mln). Het aanbod kenmerkt zich door diversiteit, met de stad Utrecht en de regio Utrechtse Heuvelrug als belangrijkste bestemmingsgebieden. In Utrecht herbergt behalve het reguliere aanbod in hotels en vergadercentra een divers kleinschalig aanbod op bijzondere locaties (zoals theaters, forten, sterrenwacht etc.). De provincie Utrecht telt 47 hotels met congres- en zalenaccommodaties, 77 vergader- en congrescentra en 76 bijzondere locaties. Ondernemers buiten de steden profiteren nu weinig van de aantrekkingskracht die Amsterdam en Utrecht (inter)nationaal hebben als bestemming voor vergaderingen, congressen en andere zakelijke bijeenkomsten. Buiten de grote steden en de Heuvelrug, valt zowel op het terrein van eendaagse als meerdaagse bijeenkomsten aandeel te winnen. Juist kleinschalige, originele (erfgoed)locaties en mogelijkheden bieden nadere ontwikkelkansen. De afgelopen jaren hebben de regio Amsterdam en Utrecht met het project Mice Meets Metropolis (binnen het programma Pieken in de Delta) hierin een eerste professionaliseringsslag. De kennis van ondernemers ten aanzien van de congres- en vergadermarkt is vergroot, er is een netwerk ontstaan en de informatie over het aanbod is beter ontsloten voor organisatoren van zakelijke bijeenkomsten. Om echter een onderscheidende landelijke positie te behalen en de groeipotentie optimaal te benutten, dienen de verschillende onderdelen van de congres- en vergadermarkt veel meer gezamenlijk op te trekken. Op die manier ontstaan er ook nieuwe product/marktcombinaties en krijgen innovatieve ideeën een kans. Ambitie 2020: groei en combinaties met erfgoed, cultuur en zorg De ambitie is versterking van de samenhang en samenwerking van de regionale congres- en vergaderbranche als groeisector, door de komende jaren in te zetten op kennisverspreiding en het stimuleren van innovatieve ontwikkelingen en product-/marktcombinaties. De branche heeft nog voldoende groeipotentieel, maar ook op het snijvlak van de vergaderbranche en andere sectoren zoals cultuur, erfgoed en zorg zijn er talrijke groeikansen. Speciale aandacht gaat hierbij uit naar de bijzondere, kleinschalige congres- en vergaderaccommodaties in het landelijke gebied en locaties die zich daartoe willen ontwikkelen. Zakelijk toerisme is sterk verweven met kenniseconomie, waarop de provincie zich vanuit het economisch beleid op richt. Consolideren van sterke landelijke positie van de vergader- en congresmarkt in Utrecht draagt zodoende direct bij aan versterking van de kenniseconomie in deze regio. Een publiek-privaat netwerk van gemeenten, brancheorganisaties en marktpartners stelt de betrokkenen in staat de stap te zetten van innovatieve ideeën tot concrete projecten. Deze samenwerking leidt tot nieuwe producten en diensten in zakelijk toerisme en vergroot zo de economische kracht van de regio. BA

43 Opgave en rol provincie: faciliteren en stimuleren De provincie wil zoveel mogelijk medewerking verlenen aan het mogelijk maken van vergader- en congresfuncties op bijzondere (erfgoed)locaties. De provincie wil meer ruimte bieden aan ondernemerschap en multifunctionalisering van locaties voor vergader- en congresfuncties. Daarvoor faciliteert zij partijen die ontwikkelingen nastreven. De provinciale taak bestaat verder uit het faciliteren en stimuleren van innovatieve product-/marktcombinaties en ontwikkelingen, mede gezien de flankerende doelstellingen van de Economische Visie 2020 om in te zetten op kenniseconomie. De provincie zorgt voor kennisverspreiding en stimuleert innovatie. 5.3 Innovatie en kennisbevordering Situatie nu: sommige bedrijven blijven achter op het gebied van innovatie De wereld van recreatie en toerisme bepaalt steeds meer de onderscheidende kwaliteit van woon-, werken leefomgevingen. Dit geldt zowel voor de steden als voor het buitengebied. De sector recreatie en toerisme is niet alleen een consument van de ruimte, maar evengoed een producent van ruimtelijke kwaliteit. Tegelijkertijd constateren we dat de toeristisch-recreatieve sector in de provincie Utrecht hier niet in alle gevallen voldoende voor is toegerust. Er is soms sprake van een beperkt organiserend vermogen, van verouderde bedrijfsvoeringprincipes of van onvoldoende mogelijkheden om te investeren in vernieuwing. Belangrijke onderwerpen op gebiedsniveau (dus uitstijgend boven de bedrijfsvoering) zijn: publiekprivate samenwerking multifunctionaliteit van gebieden en accommodaties integrale aanpak, werk met werk maken. Ook vanuit de provinciale en gemeentelijke overheid wordt nog veelal vanuit een traditionele rollenverdeling tussen overheid en bedrijfsleven gedacht en is nog relatief weinig gevoel bij nieuwe beheersconstructies en publiek-private samenwerking in het beheer van natuur, recreatieterreinen en erfgoedattracties. Kennisontwikkeling en verspreiding en innovatie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De provincie heeft de laatste jaren ook al sterk ingezet op kennisverspreiding en het vergaren van nieuwe kennis en verzamelt allerlei basisgegevens op het gebied van (economische betekenis van) toerisme en recreatie, routestructuren, etcetera. Hieraan is onlangs een nieuw product toegevoegd, de zogenaamde dagrecreatieatlas (zie hoofdstuk 2). Ambitie 2020: Utrecht is één van de koplopers in innovatie in recreatie en toerisme Het toekomstbeeld op het gebied van innovatie is moeilijk te schetsen omdat de innovaties nog moeten plaatsvinden en we dus niet precies weten welke vorm ze krijgen. Maar de ambitie is dat de provincie in 2020 landelijk een van de koplopers is op het gebied van publiek-private samenwerking, BA

44 multifunctionaliteit en integrale aanpak. De provincie ondersteunt de innovatie door middel van kennisverspreiding (diverse basisgegevens, maar ook uitwisseling van best practices die van belang zijn voor ondernemers en lokale overheden). Het is de ambitie dat partners uit bedrijfsleven en overheid weten elkaar in 2020 op eenvoudige wijze weten te vinden en samenwerkingsvormen creëren die zorgen voor optimale product-marktcombinaties. Opgave: nieuwe concepten en samenwerkingsvormen en kennisverspreiding Net als in sectoren als landbouw, energie, woningbouw en mobiliteit, is het belangrijk dat de sector recreatie en toerisme in de provincie Utrecht innoveert. Het landelijke InnovatieNetwerk en Stichting Innovatie Recreatie & Ruimte (STIRR) concluderen in dit kader ( Innovatie in de recreatiesector: naar een nieuwe balans ) dat innovatie in de recreatiesector momenteel nog niet goed werkt. Hier wordt gepleit voor het opzetten en uitvoeren van integrale, regionale experimenten. Professor Hekkert van de Universiteit Utrecht pleit in dit kader voor het vervullen van zeven functies die samen een goed werkend innovatiesysteem vormen: experimenten door ondernemers kennisontwikkeling kennisuitwisseling in netwerken richting geven aan het zoekproces tegenspel bieden aan weerstand creëren van markten mobiliseren van middelen Het juiste schaalniveau om een dergelijk innovatiesysteem als motor te kunnen laten functioneren is de regionale schaal. Hekkert pleit voor een actieve rol van de provincie om een slim regionaal experiment op te zetten, waardoor ruimtelijke kwaliteit en een versterking van de toeristisch-recreatieve sector hand in hand gaan. Innovatie begint bij toepasbare kennis. Kennis die bovendien goed wordt verspreid onder de partners die er wat aan hebben. Rol provincie: innovatie, kennis en publieksbereik De provincie verzamelt en verspreidt daarom gegevens over de economische betekenis, over de spreiding van het aanbod, over consumentenprofielen, over het functioneren van deelbranches en over de aanwezigheid van voorzieningen en routes in de provincie. Ook geeft de provincie bekendheid aan succesvolle innovatieve ideeën die navolging verdienen. Denk hierbij aan business cases met nieuwe financierings- en samenwerkingsvormen. streekrekeningen, gebiedsfondsen etc. Daarnaast wil de provincie in de bovenbeschreven domeinen vernieuwende initiatieven die veelbelovend zijn maar zich nog BA

45 niet hebben bewezen, aanjagen en stimuleren. Als deze initiatieven ook nog eens bijdragen aan de realisatie van de Recreatieve Hoofdstructuur en dus bijvoorbeeld bij een Poort worden gerealiseerd is dit een extra argument. BA

46 6 NAAR EEN UITVOERINGSAGENDA Dit concept dient ter discussie en ter bespreking met externe partners en schetst de belangrijkste strategische opgaven voor de komende 10 jaar. De notitie is zoveel mogelijk inhoudelijk verbonden met andere relevante beleidsdomeinen als landelijk gebied, ruimte, natuur en landschap, mobiliteit, erfgoed, water en milieu. Na vrijgeven van het concept door Gedeputeerde Staten volgt een reactieronde langs gemeenten en maatschappelijke instanties (zie genoemde partners in de samenvattende matrix in paragraaf 4.5). Hierbij wordt eveneens afstemming gezocht met de lopende herijkingsopgave vanuit Agenda Vitaal Platteland. Het streven is om de geschetste inhoudelijke opgaven één op één te koppelen met Agenda Vitaal Platteland nieuwe stijl. De planning is om op basis van de reactieronde voor deze visie en de resultaten van de AVP-herijking een definitieve versie van de visie vast te laten stellen door Gedeputeerde Staten en Provinciale Staten. Hierna volgt uitwerking van beleid in een uitvoeringsagenda met concrete acties voor de periode Dit concept beantwoordt de wat-vraag en dient als input voor de toekomstdiscussie met de recreatieschappen (De hoe- en wie-vraag ). Deze toekomstdiscussie is inmiddels met de betrokken partners (gemeenten en Recreatie Midden Nederland) opgestart en kent een doorloop tot Voor de planning van dit proces verwijzen wij u naar de Startnotitie Toekomst Recreatie die separaat is opgesteld. De visie is feitelijk het product van fase 1 uit de Startnotitie. In fase 2 zoomen we in op mogelijke financieringsconstructies en in fase 3 gaat de provincie de discussie met haar partners aan over de toekomstige organisatie en beheer van het recreatieaanbod in de provincie Utrecht. Dit document maakt duidelijk dat de provincie blijft streven naar voldoende aanbod met een hoge kwaliteit dat aansluit bij de behoeften van zijn inwoners. De realiteit is momenteel weerbarstig, want we hebben te maken met slinkende budgetten van alle overheidslagen en veranderende rollen op zowel rijks-, provinciaal als gemeenteniveau. De politieke discussie en afstemming met partners zal duidelijk moeten maken wat de beschikbare budgetten zijn die gekoppeld kunnen worden aan de geschetste inhoudelijke opgaven. Scherpe keuzes zullen daarbij soms nodig zijn. Bovendien is de provincie afhankelijk van de inzet van andere publieke en private partijen. De uitkomst van deze keuzes en de inzet van de markt bepalen welk deel van de ambities ook daadwerkelijk de komende vier jaar vorm kunnen krijgen. BA

47 COLOFON BA Opdrachtgever : Provincie Utrecht Project : Visie Recreatie en Toerisme 2020 (concept) Dossier : Auteur : Jan Oosterman (DHV) en Arno Ruis (provincie Utrecht) Bijdrage : Interne controle : Datum : 30 augustus 2011 Naam/Paraaf : BA

48 Bijlage 1: Gebruikte bronnen Gemeente Utrecht, Dienst Landelijk gebied (regio West), Recreatie Midden Nederland. Behoefte beowners Utrecht aan buitenrecreatie rondom de stad, InnovatieNetwerk en SIRR. Innovatie in de recreatiesector: naar een nieuwe balans. Prof.dr. Marko Hekkert van Universiteit Utrecht, Landelijk Fietsplatform. Recreatieve fietsroutenetwerken (adviesnotitie), Nationaal Landschap Arkemheem-Eemland. Visie recreatieve structuur Arkenheem-Eemland, Nederlands Bureau voor Toerisme/NIPO, ContinuZakenreisOnderzoek , Overlegorgaan Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug Torenhoog en Mijlen breed. Beheer- en inrichtingsplan Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, Buro Hemmen Programmabureau De Utrechtse Waarden. De Utrechtse Waarden op de kaart; Recreatief ontwikkelingsplan Buiten, bureau voor Economie en Omgeving, Provincie Utrecht. Behoefteonderzoek zwemwater in de openlucht; vraag-aanbod analyse (2011), Den Haag, Kenniscentrum Recreatie, Provincie Utrecht. Concept Economische Visie Focus op kennis en creativiteit, Provincie Utrecht. De toekomst van recreatie om de stad (2011); Onderzoek naar kwantitatieve en kwalitatieve behoefte aan recreatiemogelijkheden in de Provincie Utrecht. Den Haag, Kenniscentrum Recreatie, Provincie Utrecht. De Vechtstreek, het buiten van de Randstad (2008). Een gemeenschappelijke en integrale opgave voor een duurzame Vechtstreek, Provincie Utrecht. Monitor Toerisme en Recreatie 2010, ECORYS, 2011 Provincie Utrecht. Regionale leefstijlatlas dagrecreatie (2011). In samenwerking met RECRON en Smartagent, Provincie Utrecht. Voorontwerp Provinciale Ruimtelijke Structuurvisie, 2011 Programmabureau De Venen. Recreatievisie De Venen, Grontmij, Programmabureau Groene Hart. Plan van aanpak voor een Uitvoeringsprogramma Waterrecreatie in het Groene Hart, ambtelijk werkdocument, Programmabureau Hart van de Heuvelrug. Ruimtelijk plan Vliegbasis Soesterberg, bijlage BA

49 Programmabureau Heel de Heuvelrug. Recreatie en Toerisme op de Utrechtse Heuvelrug, Buiten, bureau voor Economie en Omgeving, Programmabureau Heel de Heuvelrug. Gebiedsprogramma Heel de Heuvelrug Ontdek het palet!. Soesterberg, Projectbureau SVGV, Jaarprogramma 2011, Utrechtse deel, RECRON, Natuur en Milieu Utrecht, Staatsbosbeheer ea. Onderzoek groei- en krimpbeleid Utrechtse Heuvelrug, Stichting Nederland Boven Water. Innovatieprogramma Nederland Boven Water. Cahier gebiedsontwikkeling: Verdienmogelijkheden, Stichting Recreatietoervaart Nederland, Beleidsvisie Recreatietoervaart Nederland , Streekhuis Kromme Rijnstreek. Visie Recreatief routenetwerk Kromme Rijnstreek. Grontmij, 2011 Stuurgroep Grebbelinie. Gebiedsvisie voor de Grebbelinie, Universiteit van Amsterdam, prof. Dr. P. Tordoir. Toekomst voor recreatie. Ruimtelijke, economische en organisatorische perspectieven. Presentatie symposium Nieuw Recreatie, Woudenberg, Wageningen Universiteit en Research centrum. De recreatieve betekenis van de Ecologische Hoofdstructuur. Bijdrage van de EHS aan recreatief gebruik, beleving en identiteit. Rapport 87 uit de serie Wettelijke onderzoekstaken natuur en milieu, door F. Langers en J. Vreke., bijlage BA

50 BIJLAGE 2: Toelichting recreatieprofielen Hieronder een beknopte weergave van de zeven recreatieprofielen in de provincie Utrecht op basis van leefstijlanalyses. In de afzonderlijke regionale atlas Dagrecreatie en de bijbehorende kaartbeelden is op wijk- en gemeenteniveau informatie beschikbaar over interessen, lees- en mediavoorkeuren, participatie in dagrecreatie/sport/cultuur etc. Ondernemend paars Cultuur, historie, verrassing en inspiratie Recreanten uit de paarse belevingswereld laten zich graag verrassen en inspireren, vooral op het gebied van cultuur. Nieuwe dingen zien, ontdekken en beleven. Het gewone is vaak niet goed genoeg voor ondernemend paars ingestelde recreanten. Zij zijn op zoek naar een bijzondere ervaring. Centraal staat cultuur, daarnaast sport en diverse andere activiteiten. Ook kunnen deze recreanten, na een drukke (werk)periode, genieten van een sauna of wellness arrangement. Tot de ondernemend paarse recreanten behoren relatief veel jonge één- of tweepersoonshuishoudens. Creatief en inspirerend rood Creatieve, uitdagende en inspirerende ervaringen Recreanten uit de rode belevingswereld zijn in het algemeen creatief en op zoek naar uitdagingen en inspirerende ervaringen. Ze treden graag buiten de gebaande paden. karakterkenmerken als onafhankelijk, intelligent, zelfbewust, artistiek en ruimdenkend typeren deze recreanten. Het onbekende is spannend en prikkelend. Recreatie betekent, naast sport en ontspanning, het zoeken naar vernieuwende stromingen, moderne kunst en andere culturen. Uitbundig geel Samen actief bezig zijn, uitgaan en genieten Recreanten in de gele belevingswereld zijn levensgenieters die graag samen met anderen actief en sportief recreëren. Recreatie is voor deze groep genieten, uitgaan en lekker eten. Actief, sportief, gezellig en verrassend zijn de kernwoorden bij de vormen van recreatie die zij kiezen. Contact met anderen familie, vrienden of kennissen is belangrijk. Zij gaan regelmatig met een grotere groep dan alleen het eigen gezin op pad. Ze zijn energiek en enthousiast en letten er bij het uitkiezen van een activiteit op dat iedereen het naar zijn zin heeft. Recreatief winkelen is een van hun favoriete bezigheden. Recreanten in de gele belevingswereld beschikken over iets meer budget dan gemiddeld. bijlage BA