De Muzen van Kunst in Zicht. An Joseph - Leen Thielemans

Transcriptie

1 De Muzen van Kunst in Zicht An Joseph - Leen Thielemans

2

3 INLEIDING Beste lezer Kunst in Zicht betrok in het najaar van 2005 een eigen workshopruimte in het Warandep ant in Turnhout. Een nieuwe werkruimte creëert nieuwe mogelijkheden, niet in het minst nieuwe denkruimte. Kunst in Zicht heeft de gelegenheid te baat genomen om de methodes van werken die het al jaren benut in de kunsteducatie eens tegen de lamp te houden en te toetsen aan een aantal theorieën en visies. De werking in de nieuwe ruimte ligt volledig in het verlengde van wat Kunst in Zicht al jaren doet: de empathie voor de kunsten vergroten door kunstzinnige impulsen te geven aan scholen in de provincie Antwerpen. De directe verbondenheid met de Warande als cultuurhuis laat toe om de projecten bij alle vormen van creativiteit, kunstzinnigheid en artistieke ontwikkeling te laten aansluiten. De vruchtbare samenwerking met het Provinciaal Vormingscentrum Malle, met zijn kwalitatieve infrastructuur en de op til zijnde videostudio, bieden de kans om intensieve projecten te ontwikkelen waarin deelnemers één of meerdere dagen in een waar kunstenbad ondergedompeld worden. Het gebeurt zelden dat in de kunsteducatie over de gebruikte methodes veel literatuur gepleegd wordt. Kunsteducatie is volgens ons, alvast in Vlaanderen, in de eerste plaats een sector van doeners, minder van denkers. De nieuwe start van onze werking is een goede aanleiding om eens dieper in te gaan op hoe wij werken en waar onze keuzes vandaan komen. Niet om de projecten een keurslijf op te leggen, integendeel. Wel om aan te tonen dat projecten in de kunsteducatie en creativiteitsontwikkeling zich beroepen op heel wat uiteenlopende visies en mogelijkheden, dat ze rekening houden met een heleboel variabele ingrediënten, dat ze eigenlijk ongrijpbare processen zijn en dat alles begint bij inhoudelijke keuzes. Deze visietekst over de werking van Kunst in Zicht is geschreven voor verschillende lezers: - voor wie nood heeft aan onderbouw bij wat we doen; - voor studenten die meer willen weten over kunsteducatie; - voor de leerkracht die vragen heeft bij de verantwoording van onze projecten; - voor de docent die op zoek is naar theoretische omkadering; - voor de collega met interesse in ons werk. Het onderliggende document is kwetsbaar. Het laat de lezer toe even door het raam te kijken van de workshopruimte, zonder zelf mee te kunnen doen. In kunsteducatie is meedoen en zelf ervaren echter een voorwaarde. Dit document kan je als lezer enkel laten delen in een denkproces. Het bevat geen Absolute Waarheid, want ons denkproces houdt hier niet op. Het wil aanzetten om door te denken, om met anderen en met ons van gedachten te wisselen, om zelf je weg in de visies over kunsteducatie te ontdekken. Om af en toe eens stil te staan en te denken in het land van de doeners... Staf Pelckmans directeur de Warande Turnhout Hugo Haegemans beheerder Provinciaal Vormingscentrum Malle 3

4 INLEIDING FANTASIE IS BELANGRIJKER DAN KENNIS. (EINSTEIN) Deze beroemde zin van Einstein zou ons motto kunnen zijn. In een leven waarin alles zo snel verandert dat je het soms nauwelijks nog kan bijhouden, evolueert ook het onderwijs. Naast eeuwenoude vaardigheden als geheugentraining en kennisopbouw winnen het opzoeken van informatie, probleemoplossend denken, inzichtelijk leren, communicatieve en andere vaardigheden aan belang. Kunst in Zicht sluit zich aan bij die evolutie. Als steunpunt kunsteducatie voor scholen in de provincie Antwerpen gaan wij de weg van de totale persoonsontwikkeling op. We vinden daarvoor inspiratie in de kunsten. Steevast zoeken we naar manieren om de verwondering te prikkelen bij onze deelnemers. Een verwondering die hen aanmoedigt om hun zintuigen te ontwikkelen en hun eigen creativiteit te exploreren en te ontginnen. Creativiteit opent deuren. Zij brengt je verder dan je op het eerste gezicht kunt geraken. Ze versterkt je verstand, je zintuigen, je gevoel. Ze helpt je om open, nieuwsgierig, vindingrijk, speels, vol goesting en met een warme aandacht voor andere mensen in het leven te staan. Kunst is voor Kunst in Zicht geen einddoel: wij willen van onze deelnemers geen kunstenaars maken en ook geen kunstcritici. Kunst is meer een inspiratiebron om de eigen creativiteit te voeden. Dit document bundelt een aantal visies van Kunst in Zicht, noem ze onze Muzen. We huppelen door hun verhalen als door een hinkelspel: eigenlijk kan je met om het even welk onderdeel beginnen en sprongen maken zoals je het zelf wilt. Maar je kan niet alles tegelijk zeggen, en daarom kozen we deze volgorde: Sprong 1: wat er is 1. Meervoudige Intelligentie (Howard Gardner) 2. Variatie in kunstdisciplines 3. Muzische eindtermen Sprong 3: het creatief surplus 1 De Muzische Mens (Jon-Roar Bjørkvold) 2 Het creatief manifest van Kunst in Zicht kunst in zicht Startblokken 1 Wat is Kunst in Zicht? 2 Terreinverkenning 3 Het belang van kunsteducatie in het onderwijs 4 Projecten van Kunst in Zicht Sprong 2: hoe het groeit 1 De esthetische ontwikkeling (Michael Parsons) 2 Meegaan met de stroom: Flow (Mihaly Csikszentmihalyı) 3 De vier leerfasen en leerstijlen (David Kolb) Wegen tot creativiteit bij Kunst in Zicht Creativiteit in de kunsteducatie 1. Zintuiglijk waarnemen 2. Creatief denken 3. Ongeremd experimenteren 4. Vormgeven 4

5 INLEIDING En dan nu... het veld in! Waarom deze volgorde? Wel... Eerst beginnen we met te zeggen wie we zijn, wat we doen en waarom. Dat is ons eerste blokje. Daarna gaan we aantonen waar onze visie op gestoeld is. In een eerste sprong bekijken we wat er is: hoe verschillend mensen zijn en hoe je die verscheidenheid als kracht kunt hanteren in het aanbieden van kunsteducatie. We beroepen ons daarbij op de theorie van de Meervoudige Intelligentie en op de muzische eindtermen van het departement Onderwijs. Dan maken we een tweede sprong: hoe mensen groeien en evolueren. We bijten ons door een toonaangevende theorie over de ontwikkeling in de kunstbeleving, stellen vast dat je om te groeien een goede flow nodig hebt en dat elke mens zijn eigen manier van leren heeft. De derde sprong brengt ons bij het creatief surplus, de kern van ons betoog: om een goede voedingsbodem voor een volwaardige ontwikkeling te vinden, is creativiteit een belangrijke sleutel. De mens is van nature een speelvogel en dat heeft zo zijn redenen. Via het creatieve spel schept hij zijn leven. Hoe meer creativiteit, hoe meer leven. Wat betekent dat alles nu voor onze praktijk? In het Creatief Manifest van Kunst in Zicht ontwikkelen we de vijf elementen van onze werking. Die vijf elementen nemen we mee doorheen vier methoden van kunsteducatie, die in onze projecten aan bod komen. Ons doel is hoog gegrepen en met projecten van een paar uren of zelfs een paar dagen kunnen wij alleen aanzetten bieden en impulsen geven. Daar gaan we dan ook voluit voor. In de hoop de humuslaag voor creativiteit langzaam maar zeker te laten groeien. 5

6 STARTBLOKKEN EEN LIJN IS EEN PUNTJE DAT OP WANDEL GING. (PAUL KLEE) 1. Wat is Kunst in Zicht? Een stukje geschiedenis Kunst in Zicht ontstond uit een samenwerking tussen het Provinciaal Vormingscentrum Malle en de Warande in Turnhout. De opdracht bij de oprichting in 1991 luidde: kinderen, jongeren en hun begeleiders dichter bij de kunst te brengen. Al gauw profileerde Kunst in Zicht zich als steunpunt kunsteducatie voor scholen in de provincie Antwerpen. Het accent lag vooral op theatereducatie. De werking is gehuisvest in de Warande en ontwikkelt projecten over de hele provincie, onder meer in het Provinciaal Vormingscentrum Malle. De voorbije jaren kwam er een uitbreiding in de werking van Kunst in Zicht. Bovendien beschikken wij sinds het najaar van 2005 over een eigen workshopruimte in de Warande. Die gewijzigde situatie leidde ertoe dat we ons profiel vandaag scherp stellen. MISSIE : KUNST IN ZICHT IS HET STEUNPUNT KUNSTEDUCATIE VOOR SCHOLEN IN DE PROVINCIE ANTWERPEN. VANUIT EEN SFEER VAN VERWONDERING STIMULEREN WIJ HET BEWUSTZIJN, DE ZINTUIGEN EN DE CREATIVITEIT. WIJ BEOGEN EEN TOTALE PERSOONSONTWIKKELING EN LATEN ONS DAARBIJ INSPIREREN DOOR DE KUNSTEN. WIJ BIEDEN KUNSTEDUCATIEVE WORKSHOPS AAN VOOR SCHOLIEREN, STUDENTEN EN LERAREN. ALS STEUNPUNT LEVEREN WIJ ADVIES, ONDERSTEUNING EN BEGELEIDING VAN CREATIEVE PROJECTEN IN SCHOOLSE CONTEXT. ALS KUNSTEDUCATIEF PLATFORM ONTWIKKELEN WIJ KUNSTEDUCATIEVE METHODES VOOR HET ONDERWIJS. DAT GEBEURT VIA DE CREATIE VAN KUNSTZINNIG GEÏNSPIREERD EDUCATIEF MATERIAAL EN VIA EEN VORMINGS- AANBOD VOOR LERAREN, STUDENTEN VAN DE LERARENOPLEIDING EN MENSEN DIE WERKEN IN DE KUNSTEDUCATIE. Doelgroep We kiezen ervoor onze doelgroep te beperken tot het onderwijs. Waarom? - Iedereen heeft recht op een volwaardige creatieve ontwikkeling. Wij blijven geloven dat álle kinderen en jongeren op een positieve manier hun creativiteit moeten kunnen ontplooien, ook in een schoolse context. - Bovendien streven we vanuit een kunstzinnige invalshoek een totale persoonsontwikkeling na waarin gedachten, gevoelens en zintuiglijke ervaring samenwerken. Dat doel sluit nauw aan bij het opvoedingsproject van het onderwijs. Via het onderwijs bieden we uitdrukkelijk een meerwaarde aan kinderen en jongeren, zodat zij in hun persoonlijke omgeving in contact komen met kunst en cultuur. 6

7 STARTBLOKKEN Ons aanbod varieert van kennismaking tot verdieping; elke deelnemer kan er zijn gading in vinden. Het richt zich naar kinderen en jongeren in schoolse context, naar studenten die nieuwsgierig op zoek zijn naar hedendaagse en creatieve onderwijsvernieuwing, naar leerkrachten die het levenslang leren au sérieux nemen, naar kunstenaars die zich door educatie laten uitdagen, naar kunstdocenten die de kunsten diep in hun hart dragen, naar elke belangstellende die op zoek is naar visies over kunst en educatie. Doelen Onze algemene doelstelling is om de realisatie van kunsteducatie in scholen te ondersteunen. Kunst in Zicht biedt daartoe opleiding, navorming en onderbouw in de domeinen drama, beweging, muziek, beeld en media. Hoe we onze missie omzetten in doelstellingen en concrete projecten lees je in het hoofdstuk Projecten van Kunst in Zicht op pagina 13. Methodes Kunst in Zicht werkt permanent aan een stevige theoretische onderbouw van zijn projecten. In deze visietekst lees je het inhoudelijk verhaal achter de methodes van kunsteducatie die wij hanteren. Deze manier van werken is nooit af. Kunsteducatie is, in onze ogen, een voortdurend proces. We vinden die methodes niet zelf uit. Hiervoor beroepen we ons op wetenschappelijke studies, inzichten en ervaringen van anderen en van onszelf, verfijnd met een saus van gezonde en verantwoorde verbeeldingskracht. Bovendien sluit onze werking aan bij de eindtermen, de ontwikkelingsdoelen en de vakoverschrijdende eindtermen voor het onderwijs. Centraal in onze werkwijze staan vijf uitgangspunten: We vertrekken vanuit een fundamenteel respect voor de eigenheid van elke deelnemer. We scheppen een gevoel van veiligheid. We creëren een sfeer van verwondering. We dagen onze deelnemers uit tot creatieve vragen en acties. We hanteren als invalshoek de kunsten. Spreiding De kern van de projecten vindt plaats in de Warande te Turnhout en in het Provinciaal Vormingscentrum Malle. De scholen in de provincie Antwerpen zijn de doelgroep van Kunst in Zicht. Spreiding van het kunsteducatieve gedachtegoed is de hoofdopdracht. Het kunst- en culturele veld zien we hierbij als onze bondgenoot. Medewerkers Kunst in Zicht doet beroep op freelance kunstdocenten of kunstenaars met pedagogische bekwaamheid. Ze werken volgens gelijkgestemde methodes, hebben een directe link met kunstcreatie en staan dikwijls ook met één been in het kunstenveld. Meer over de uitgangspunten voor onze kunstdocenten vind je in het hoofdstuk Het creatief manifest van Kunst in Zicht Zie pagina 36 e.v. 7

8 STARTBLOKKEN Werken met partners Kunst in Zicht is niet de enige organisatie in Vlaanderen die op een gefundeerde manier kunsteducatie aanbiedt. Gelukkig maar. Sinds 2003 hebben de kunsteducatieve organisaties zich verenigd in een Federatie 2 die hun belangen behartigt. Kunst in Zicht is geassocieerd lid van de F.O.K. Sommige organisaties werken in scholen, andere ook in het jeugdwerk of in de vrije tijd. We willen, als steunpunt kunsteducatie voor scholen in de provincie Antwerpen, zorgen voor doorstroming tussen de andere kunsteducatieve organisaties, cultuurcentra en scholen in onze regio. Bovendien gaan we op zoek naar partners met een eigen visie op kunsteducatie vanuit de optiek dat samenwerken kan leiden tot kruisbestuiving. We willen ruimte maken voor samenwerking met partners die hun workshops en projecten ontwikkelen vanuit gelijkaardige vertrekpunten als de onze Federatie van de Organisaties in de Kunsteducatie (F.O.K.), meer info via

9 STARTBLOKKEN ALS DE WERELD BEGRIJPELIJK WAS, ZOU ER GEEN KUNST ZIJN. (ALBERT CAMUS) 2. Terreinverkenning Dit hoofdstuk overloopt een paar definities, om misverstanden te vermijden. Als je denkt al veel te weten over kunst, creativiteit en kunsteducatie, ga dan gerust naar sprong 1. Wat is kunst? 3 DE TAAK VAN DE KUNSTENAAR IS ALTIJD OM HET MYSTERIE DIEPER TE MAKEN. (FRANCIS BACON) KUNST, DAT IS IETS MET SCHILDERIJEN, EN DINGEN WAAR JE NAAR KUNT KIJKEN. EN MET TONEEL OOK. (JOHANNES STRUYVEN, 11 JAAR) KUNST IS KUNST ALS IEMAND HET KUNST NOEMT. (PRAKTISCHE DEFINITIE) KUNST IS SCHOONHEID PLUS SPIJT. SPIJT OMDAT DE SCHOONHEID VROEG OF LAAT OPHOUDT TE BESTAAN. (WITOLD GOMBROWICZ) KUNST WIL EEN IDEE AANSCHOUWELIJK MAKEN ALS DICHTST MOGELIJKE BENADERING VAN EEN ONUITSPREKELIJKE WERKELIJKHEID. (ARTHUR SCHOPENHAUER) WAAROM DENKEN MENSEN DAT KUNSTENAARS BIJZONDER ZIJN? HET IS EEN JOB ALS EEN ANDER. (ANDY WARHOL) KUNST IS HET VERMOGEN DAT WAT IN GEEST OF GEMOED LEEFT OF DAARIN GEWEKT IS TOT UITING OF VOORSTELLING TE BRENGEN OP EEN WIJZE DIE SCHOONHEIDSONTROERING KAN VEROORZAKEN. (VAN DALE) Er zijn veel soorten kunst. Er is kunst die wil mooi zijn, andere die wil shockeren, chaotische of strak geordende kunst, verstandskunst en gevoelskunst, dromerige en realistische kunst... Er zijn ook duizenden definities van kunst. Misschien wel zoveel definities als er mensen zijn. Want iedereen heeft zijn eigen idee van wat kunst is, en elk antwoord is OK. Wij zien kunst als communicatie. 4 Een kunstenaar communiceert een boodschap via een kunstwerk. Omgaan met kunst leidt tenslotte tot omgang met de werkelijkheid. Creativiteit Wij kiezen niet voor kunst met de grote K. Waar het om gaat is dat we stimulansen bieden om de gevoeligheid, die we in grote mate bij kunstenaars aantreffen, aan te scherpen in het dagelijkse leven van onze deelnemers. Niet om hen op te leiden tot kunstenaars, maar om hen aan te moedigen hun leven creatief aan te pakken. We werken eraan om twee bewegingen te stimuleren: vanuit creativiteitsontwikkeling de empathie voor de kunsten verhogen en vanuit het contact met de kunsten de creativiteit in de dagelijkse realiteit vergroten. Na het IQ (intelligentiequotiënt) en het EQ (emotioneel quotiënt) wordt het hoog tijd om het CQ (Creatief Quotiënt) te introduceren: de mate waarin je je vermogen tot creativiteit gebruikt. Want liever dan over kunst spreken we over creativiteit: een proces waarbij je je fantasie en je spontaniteit gebruikt om een probleem op te lossen of om te gaan met een nieuwe situatie. Creativiteit is een basisvoorwaarde voor het leven. 3. Een overzicht van definities over kunst van bekende filosofen vind je o.a. in ELIAS Willem, Tekens aan de wand. Hedendaagse stromingen in de kunsttheorie, Antwerpen, Meer hierover lees je in het stukje over variatie in kunstdisciplines. Zie pagina 19 e.v. 9

10 STARTBLOKKEN Creativiteit / kunstzinnigheid / kunst In grote lijnen verloopt de ontwikkeling van kind naar kunstenaar volgens ons in drie fasen: Eerst ben je creatief : je experimenteert met materialen, ontdekt nieuwe mogelijkheden, leert je uitdrukken in vormen... Een kind of een hobbyist zou je creatief kunnen noemen. In een tweede fase word je kunstzinnig : als creatieve mens heb je een stap gezet om jezelf te ontwikkelen en daar geschikte vormen voor te zoeken met aandacht voor de schoonheid van de dingen. Je uitdrukkingsvermogen groeit en je ontwikkelt een duidelijke band tussen gevoel en expressie. Je legt je ook toe op de technieken die je helpen om je kunstzinnig uit te drukken. Een student aan een kunstacademie of een speler in het amateurtheater kunnen kunstzinnige mensen zijn. Pas in een derde fase maak je kunst. Je hebt een stevige ambachtelijke vaardigheid, je kunt complexe boodschappen en emoties genuanceerd weergeven in de materie en je kiest bewust je plaats in de hedendaagse kunstwereld en in de maatschappij. Het muzische Als het over kunsteducatie en het ontwikkelen van creativiteit gaat, wordt in het onderwijs gesproken over de muzische eindtermen en muzische vorming (in de basisschool) of muzisch-creatieve vorming (in het secundair onderwijs). Om verwarring te vermijden houden wij het op muzische vorming, ook voor het secundair onderwijs. Betekent muzisch dat we met muziek bezig zijn? Onder meer, maar ook met alle andere kunst- en expressievormen. De term muzisch is afgeleid van de Muzen uit de Griekse Oudheid. Het muzische slaat voor ons op alles wat te maken heeft met het ontwikkelen of beleven van creativiteit, kunstzinnigheid en kunst. In de eindtermen van het departement Onderwijs bestrijkt de muzische vorming vijf domeinen: drama, beweging, muziek, beeld en media. Kunst in Zicht zet die vijf domeinen in haar projecten volwaardig naast elkaar. 10

11 STARTBLOKKEN 3. Het belang van kunsteducatie in het onderwijs Het Creatief Quotiënt (CQ) verhogen Elke mens heeft een vermogen om creatief te zijn. Kunst in Zicht biedt educatieve projecten aan die het CQ kunnen verhogen en het kunstzinnige wakker maken. Wij doen dat door onze deelnemers te stimuleren om hun eigen creativiteit te verkennen. Omdat dit scheppend vermogen in belangrijke mate de kwaliteit van het leven bepaalt. Waarom wij kiezen voor kunst-educatie? De kunst heeft een belangrijke voorbeeldfunctie. Zij is een inspiratiebron. Ze spreekt ons aan en bevat op een uitgezuiverde manier een hoop krachten waar we willen aan werken. Kunst is voor ons eerder een richtingwijzer dan een einddoel. In grote lijnen werkt de kunsteducatie waar wij ons achter scharen op drie domeinen: 5 persoonsontwikkeling Je wordt rechtstreeks aangesproken als totale mens: zowel zintuiglijk, geestelijk als emotioneel, want creativiteit en kunst verenigen die drie in één. Kunsteducatie spreekt je aan als hele mens. Door om te gaan met zoiets complex als kunst en creativiteit leer je jezelf, de anderen en de wereld kennen en waarderen. Kunsteducatie kan je bewustzijn en je inzicht vergroten. Je kan je eigen creativiteit ontwikkelen. De kunsteducatie doet je inzien dat iedereen zich kan uitdrukken en nodigt je uit om zelf je eigen creatief proces te maken, waar en wanneer je maar wilt. Dat kan bijvoorbeeld ook in het bedrijfsleven zijn. Kunsteducatie wakkert je verbeeldingskracht aan. kunstgevoeligheid Wij vinden kunst en het kunstzinnige op zich een meerwaarde in het leven. Dat betekent dat het ook waardevol is met kunst te leren omgaan, zoals je leert schrijven, rekenen of zwemmen. Kunst ontwikkelt de zin voor het schone en voor de harmonie die het schone in het leven teweegbrengt. Het is prettig om iets mooi te vinden. Kunst is een cadeau. Een kunstenaar zoekt naar andere dimensies. Hij blijft niet zitten in het voor de hand liggende maar vindt het juist een uitdaging om anders naar de dingen te kijken. Kunst stelt vragen. Een kunstenaar kneedt het materiaal dat hij gebruikt, tot hij er een verhaal of een gevoel aan gekoppeld krijgt. Hij laat zijn kijk op het leven zien en nodigt de toeschouwer uit om anders met de werkelijkheid om te gaan. Kunst is intrigerend. 5. DE BRAEKELEER Jan, Actieve kunsteducatie. Een algemene methodiek, Leuven,

12 STARTBLOKKEN maatschappelijk bewustzijn Kunst is een belangrijk communicatiekanaal voor een maatschappij en verhoudt zich tot de cultuur van de gemeenschap waarin ze leeft. De kunst zegt iets over de maatschappij waarin ze gemaakt wordt, stelt er vragen over en confronteert dus elke mens die dat wil met de maatschappij waarin hij leeft. Kunsteducatie geeft inzichten in jezelf en in de maatschappij. Je gaat meer openstaan voor andere manieren van denken, voelen en zijn. Je leert andere visies en culturen begrijpen en waarderen. Creatief zijn en omgaan met de kunst van je eigen tijd gebeurt in relatie tot andere leden van die cultuur en in relatie tot andere culturen. Je ontwikkelt je culturele identiteit. Kunsteducatie in de klas Wij kunnen natuurlijk mooi beweren dat kunsteducatie belangrijk is. Waarom zou je als leerkracht de stap zetten om de omgang met kunst en creativiteit te integreren in je lessen? Omdat een mens door een totale zintuiglijke ervaring komt tot geïntegreerd leven én leren. Uit onderzoek 6 blijkt de positieve invloed van uitgebreide muzische vorming in het onderwijs: het concentratievermogen vergroot het denkvermogen versterkt de motivatie om te leren groeit de schoolprestaties verbeteren de woordenschat wordt gestimuleerd de mondelinge taalvaardigheid verbetert de motivatie om te rekenen vergroot de creativiteit wordt beter ontwikkeld het groepsgevoel en de sociale vaardigheden worden krachtiger het zelfbewustzijn en de algemene persoonlijkheid rijpen de emotionele stabiliteit wordt groter het gevoelsleven wordt rijker Niet oninteressant in de klaspraktijk! Wij kunnen al het leren - ook van bij voorbeeld wiskunde en wetenschappen - activeren en stimuleren door het te verbinden met de fantasie, de emotie en het spel. De kunsteducatie is een uitstekende plek om dat te doen. WAT HEBBEN JULLIE MET A. GEDAAN? IN DE KLAS IS HIJ ALTIJD ZO GESLOTEN EN NU BLOEIDE HIJ HELEMAAL OPEN. ZIJN OGEN BLONKEN EN HIJ DEED DE HELE TIJD MEE. IK WIST NIET DAT HIJ ZO GOED KON DANSEN. Dit soort reacties krijgen we wel vaker van leerkrachten. Kinderen die het op school niet zo best doen, omdat ze minder sterk zijn in taal en wiskunde, kunnen soms verrassende talenten hebben op een domein dat via de kunsteducatie wordt aangeboord. Dat ze die talenten eindelijk kunnen beleven in de context van de school, versterkt hun zelfvertrouwen en is ook voor de leerkracht een gelegenheid om met dat kind een positieve band op te bouwen o.a. BJØRKVOLD Jon-Roar, De Muzische Mens. Het kind en het lied - spelen en leren in alle levensfasen, Rotterdam, 1992

13 STARTBLOKKEN 4. Projecten van Kunst in Zicht Om de kunsteducatie in het onderwijs te ondersteunen richten wij ons op drie doelgroepen: Ons kunsteducatief labo, de Muzische Muur, vormt een voedingsbodem voor onze werking; in het bijzonder voor docenten en actieve leerkrachten. Wij bieden projecten aan voor leerlingen uit het basis- en secundair onderwijs. We ontwikkelen projecten en ondersteuning voor leerkrachten en studenten in de lerarenopleiding. We schetsen hier kort de grote lijnen van onze werking. Actuele en concrete informatie vind je op onze website DOEL 1: ACTIEVE LEERKRACHTEN EN DOCENTEN IN DE KUNSTEDUCATIE ONDERSTEUNEN DOOR MIDDEL VAN EEN KUNSTEDUCATIEF LABO. De Muzische Muur of Mumu: een kunsteducatief labo Kunst in Zicht creëert een permanent labo voor de ontwikkeling van kunsteducatieve methodes. Daarin bouwen we doorheen de projecten aan kwalitatief bruikbaar kunsteducatief materiaal en inspirerende invalshoeken die kunstbeleving dichter doen aansluiten bij een onderwijscontext. We lanceren een denkforum waarbinnen we kunsteducatie onder de loep nemen en actief bevragen. Kunstenaars en kunstdocenten krijgen er de kans om procesmatig op zoek te gaan naar directe communicatie met een klein publiek. Kinderen en jongeren kunnen er op eigen maat, begeleid door kunstdocenten, hun creatieve zelf uitdagen. De Muzische Muur is meer dan een lokaal waarin creativiteit, kunstzinnigheid en de vijf kunstdisciplines verwerkt zijn. Ons kunsteducatief labo vertrekt vanuit dagelijkse creativiteit, kunstzinnige methoden en artistieke invalshoeken om te bouwen aan een creatiever klimaat in het onderwijs. Ons labo is gehuisvest in het Warandep ant in Turnhout. Speciaal voor onze workshopruimte ontwierp beeldend kunstenaar Rolf Mulder vijf monumentale zwartstalen kasten op wielen. De kasten bevatten alle mogelijke materialen om creatief aan de slag te gaan: een variatie aan beeldend materiaal, muziekinstrumenten, mediatoestellen, drama- en dansaccessoires. We passen deze collectie telkens aan volgens de thema s of inhouden van onze workshops. 13

14 STARTBLOKKEN In dit kunsteducatief labo bieden we een basisconcept aan, dat gebaseerd is op vier methoden die de creativiteit stimuleren. 7 Voor de rest laten we de ruimte (letterlijk én figuurlijk) aan de exploratie. Soms leggen we een accent, kwestie van de ontdekker extra te prikkelen. DOEL 2: STUDENTEN IN DE LERARENOPLEIDING EN LERAREN ONDERSTEUNEN OM ZICH CREATIEF/KUNSTZINNIG TE ONTPLOOIEN EN DIE VAARDIGHEID TOE TE PASSEN IN DE KLAS. Aan studenten in de lerarenopleiding bieden we creatieve/kunstzinnige trajecten aan. Leraren uit de provincie Antwerpen kunnen bij Kunst in Zicht terecht voor advies, ondersteuning en begeleiding bij de realisatie van creatieve en kunstzinnige processen en projecten. Projecten voor leerkrachten, lectoren en studenten van de lerarenopleiding We werpen ons op als bondgenoten van de leerkrachten die kunstzinnige projecten willen realiseren. Ook studenten in de lerarenopleiding of de opleidingen in cultuurbemiddeling willen we actief betrekken bij onze werking. We gaan ervan uit dat projecten voor leraren uiteindelijk ook de kinderen en jongeren ten goede komen. Daarom hechten we veel belang aan de lerarenprojecten, voor ons zijn ze de vermenigvuldigingsfactor van onze werking. Bij alle projecten in de Muzische Muur wordt extra aandacht besteed aan vorming en navorming voor leerkrachten en studenten. De nadruk ligt hier niet alleen op het stimuleren van de creativiteit of kunstzinnigheid, maar ook op het aanleren van methodieken om mee aan de slag te gaan in de klas. We willen leraren aanmoedigen om uiteindelijk zelf werksessies kunsteducatie te begeleiden en om de aangebrachte ideeën en methoden zelf in hun eigen klas en schoolcontext toe te passen. Eigenlijk vragen wij hen om onze werkwijze te stelen, te verspreiden en aan hun eigen noden aan te passen De vier methoden die wij op dit moment naar voren schuiven in de kunsteducatie vind je toegelicht vanaf pagina 39.

15 STARTBLOKKEN Voor leraren en studenten van de lerarenopleiding Elke pedagoog is meer dan welkom om vanuit zijn eigen zoektocht de Muzische Muur te verkennen. Dat kan via individuele vragen of via navorming. De kernmethoden die we verderop beschrijven, worden regelmatig aangeboden in cursussen. Daarnaast zijn er ook eenmalige navormingen voor leraren die zich willen voorbereiden op een muzisch project waar ze met de klas naartoe komen. Verder maken wij af en toe educatief materiaal aan. En uiteraard kunnen leraren en studenten bij ons terecht voor advies, ondersteuning en begeleiding van kunsteducatieve projecten op school. Specifiek voor studenten van de lerarenopleiding In de eerste plaats is het van belang dat studenten van lerarenopleidingen kennis maken met een artistiek aanbod voorstellingen/tentoonstellingen en met kunstzinnige methodieken. Op die manier kunnen ze ervaren wat muzische vorming kan betekenen voor zichzelf en voor hun toekomstige leerlingen. Ze leren ook omgaan met muzische gegevens in de klaspraktijk. Dat gebeurt via trajecten doorheen de hele opleiding, of via kunstzinnige parcours die samen met de lectoren van de school worden uitgewerkt. DOEL 3: KINDEREN EN JONGEREN UIT HET BASIS- EN SECUNDAIR ONDERWIJS STIMULEREN OM HUN CREATIVITEIT TE ONTWIKKELEN EN ZICH TE VERRIJKEN VIA HUN ERVARING MET KUNST. DAT GEBEURT IN ACTIEVE WORKSHOPS. Projecten voor kinderen en jongeren in schoolverband Naast projecten voor leraren en studenten ligt een groot accent van onze werking op de projecten voor de scholieren zelf. We bieden initiatieven aan in onze workshopruimte in de Warande en in het Provinciaal Vormingscentrum Malle. Het is bijna vanzelfsprekend dat wij onze inhouden rechtstreeks willen uitdragen naar kinderen en jongeren. Ook zien wij deze projecten als voorbeelden, die leerkrachten kunnen inspireren om zelf muzisch met hun leerlingen te werken. Omdat leerkrachten zoveel opdrachten te vervullen hebben, is het niet vanzelfsprekend dat zij zomaar de weg vinden naar de kunsteducatie. Door een kunstdocent aan het werk te zien, kunnen zij ervaren hoe andere werkmethodes functioneren bij hun leerlingen. En wie weet slaat de vonk over en ontstaat de goesting om zelf met die methodes aan de slag te gaan. De projecten: workshops gekoppeld aan de Muzische Muur in de Warande Muzische Klassen in Malle: een week met de kunsten op kamp Mediamania: workshops over de taal van de media Nu we het terrein van de kunsteducatie verkend hebben en je weet welke projecten Kunst in Zicht ontwikkelt, is het hoog tijd om de visies uit de doeken te doen die aan de basis liggen van onze werking: wat er is, hoe het groeit, welke meerwaarde creativiteit biedt, en welke rol de kunsteducatie daarin kan spelen. 15

16 SPRONG 1 : WAT ER IS ELKE MENS HEEFT EIGEN CREATIEVE VERMOGENS. (HOWARD GARDNER) 1. Meervoudige Intelligentie (Howard Gardner) 8 EEN BLIK OP EEN KLASGROEP: SARA IS GOED IN TAAL, JO BLINKT UIT IN SPORT, MIEKE IS ERG SOCIAAL, WANNES KAN ZINGEN ALS GEEN ANDER, SIMON HEEFT EEN WISKUNDEKNOBBEL... ELK KIND IS ANDERS. Meer en meer mensen zijn ervan overtuigd dat wij niet één maar vele intelligenties hebben. Je zou het ook talenten kunnen noemen. Wij spreken over kwaliteiten. Vroeger draaide het op school om je Intelligentie- Quotiënt of IQ. Via een test naar je taalkundig, wiskundig en ruimtelijk inzicht kreeg je zwart op wit je onveranderlijke intellectuele paardenkracht op papier. Dat gebeurt nog, maar ondertussen ontdekten wetenschappers dat elke mens veel meer kwaliteiten in zich heeft. Meer zelfs: die kwaliteiten groeien in de loop van je leven en kunnen zich zeer verschillend ontwikkelen. Je kan bijvoorbeeld sterk zijn in taal, maar zwak in wiskunde, en tegelijk een ongelooflijk tekentalent hebben... Elk individu heeft zijn eigen sterktes en zwaktes. De grondlegger van de theorie over de Meervoudige Intelligentie (Multiple Intelligence) is Howard Gardner. Hij omschrijft intelligentie als het vermogen om oplossingen te vinden voor onbekende problemen en situaties. Je persoonlijke intelligentieschaal 9 Iedere mens heeft volgens Gardner de acht intelligenties in zich. Alleen is de ene intelligentie sterker ontwikkeld dan de andere. Dat heeft te maken met je aanleg, maar ook met oefening en met je milieu. Iedere mens voelt zich door bepaalde kwaliteiten meer aangetrokken dan door andere. In die aantrekkelijke kwaliteiten word je gewoonlijk vaardiger. De unieke combinatie van al deze krachten vormt je individuele intelligentieschaal. Op deze schaal kan je voor jezelf aanduiden wat volgens jou je sterktes en zwaktes zijn. 1 geeft een zeer zwakke kwaliteit aan, 9 een zeer sterk ontwikkelde. De uitleg over de acht intelligenties vind je op de volgende pagina. taalkundig logisch-wiskundig ruimtelijk lichamelijk-motorisch muzikaal natuurgericht interpersoonlijk intrapersoonlijk GARDNER Howard, Frames of Mind: The theory of multiple intelligences, Londen, Als je je kwaliteiten of die van je leerlingen wil testen, kan je ondermeer terecht bij (voor kinderen door de bril van de volwassene) of (voor jongeren). Een Engelstalige test voor kinderen vind je op

17 lichamelijk motorisch l o g i s c h w i s k u n d i g SPRONG 1 : WAT ER IS Als je de cijfers op de intelligentieschaal aanduidt en de acht punten met elkaar verbindt, krijg je je persoonlijke krachtveld in beeld. i n t e r p e r s o o n l i j k i n t r a p e r s o o n l i j k t a a l k u n d i g n a t u u r g e r i c h t m u z i k a a l r u i m t e l i j k Zijn je kwaliteiten gelijkmatig ontwikkeld en ziet jouw krachtveld er bijna uit als een cirkel? Of scoor je met grote pieken en dalen? Elke mens heeft eigen creatieve vermogens. Wil je voor jezelf iets aan je kwaliteiten veranderen? Dat kan. Je intelligentie ligt niet vast voor de rest van je leven. Door oefening en leren kan je een kwaliteit versterken. Alleen zul je voor een zeer zwak scorende kwaliteit meer moeite moeten doen dan voor een sterk ontwikkelde. Dat is ook de reden waarom mensen liever bezig zijn met de domeinen waarvoor ze een sterke aanleg hebben. Ga maar eens voor jezelf na wat jouw favoriete bezigheden zijn en toets die dan aan je intelligentieschaal. Hoe dan ook: als je het echt wilt en voldoende doorzettingsvermogen aan de dag legt, kan je in om het even welke kwaliteit sterk worden. De theorie De klassieke intelligenties taalkundig logisch-wiskundig ruimtelijk lichamelijk-motorisch Je denkt in woorden en maakt vlot de koppeling tussen woorden en hun betekenis. Je kunt makkelijk ideeën onder woorden brengen, leest snel en met inzicht, kunt helder zaken samenvatten, kunt goed argumenteren... Je ordent graag informatie en speelt graag met cijfers. Je bent nieuwsgierig naar de oplossing van problemen, maakt overwegingen en redeneert logisch. Je denkt kritisch... Je benadert de werkelijkheid via ruimte en kleuren. Je tekent vaak figuurtjes of maakt krabbels, experimenteert met schetsen of ontwerpen. Je kunt je makkelijk inbeelden hoe iets eruit zou kunnen zien (bijv. je kamer in een andere kleur). Je kunt je snel oriënteren in gebouwen of wijken, kunt afstanden inschatten... Je kunt je lichaam soepel en efficiënt gebruiken. Je reageert meestal met trefzekere bewegingen en bent sterk in fijne motoriek. Je sleutelt en knutselt graag, leert gemakkelijk iets door te doen of te spelen... 17

18 SPRONG 1 : WAT ER IS De nieuwe intelligenties muzikaal natuurgericht interpersoonlijk (emotionele intelligentie) intrapersoonlijk Je onthoudt en herhaalt makkelijk melodieën of vindt zelf melodietjes uit. Je leert vlot een nieuw muziekinstrument bespelen. Je hebt een sterk ritme- en toongevoel. Je kunt goed variëren in stemgebruik en vertelt boeiend. Je werkt met ezelsbruggetjes of rijmpjes om iets te onthouden... Je bent geboeid door alles wat groeit en bloeit. Je herkent snel eigenschappen en patronen bij planten of dieren. Je leert gemakkelijk en graag door waarnemingen buiten, je kunt goed verzamelen en ordenen, je houdt van dieren... Je houdt van contact met andere mensen. Je werkt graag samen en voelt je goed in een groep. Je voelt snel aan wat anderen bezighoudt. Je bent vaak bereid om anderen te helpen... Je leeft in je eigen wereld en houdt van dagdromen. Je kent goed je eigen sterke en zwakke kanten, je hebt een kritisch zelfbeeld en neemt scherp waar wat er gebeurt. Je kunt gemakkelijk je emoties uiten... De vertaling naar Kunst in Zicht Ieder mens is anders en heeft een uniek patroon van kwaliteiten, als een unieke vingerafdruk. Kunst in Zicht vertrekt vanuit een fundamenteel respect voor elk individu en vindt niemand beter dan een ander. Meer zelfs, Kunst in Zicht gebruikt de verscheidenheid in een groep als een belangrijke kracht: We gaan ervan uit dat iedere deelnemer wel een intelligentie heeft waarin hij sterk is. Door die kwaliteit aan te spreken willen we bereiken dat iedereen zich goed en gewaardeerd voelt én met plezier de kans grijpt om te leren uit onze activiteit. Dat leidt tot positieve ervaringen en tot een opbouwende onderlinge communicatie. Tegelijk streven we na dat deelnemers zich bewust worden van al hun intelligenties. We dagen hen uit om vanuit een basisvertrouwen ook hun minder sterke kanten te verkennen. Door uitdagingen op niveau kunnen zij vrijelijk experimenteren en ervaring opdoen in de acht intelligenties. Leren verloopt het best als we een combinatie van kwaliteiten gebruiken: de deelnemer geniet van zijn sterktes en versterkt zijn zwakkere kanten. Hij leert ze samen in te schakelen bij complexe situaties. Iedereen scoort op een ander niveau op elk van de acht intelligenties. Het is dus zaak om zo divers mogelijk uitdagingen te vinden die aansluiten bij ieders individuele kwaliteiten. Om dat te kunnen waarmaken, vertrekken we vanuit twee basisvoorwaarden: We werken met docenten die een stevige basis hebben, die hun eigen sterktes en zwaktes kennen en die vlot kunnen inspelen op de diverse kwaliteiten van de groep waarmee ze werken. Een grote variatie in kunstvormen, technieken en methoden nodigt deelnemers uit om in te gaan op uitdagingen op hun maat. Geen enkel project ontwikkelt zich op dezelfde manier. De kunsteducatieve aanpak waar we voor staan is dan ook een methode die permanent evolueert en differentieert. 18

19 SPRONG 1 : WAT ER IS 2. Variatie in kunstdisciplines Iedereen is anders. Dat blijkt zeer duidelijk uit de theorie van Gardner. In muzische vorming en bij kunsteducatie komt die verscheidenheid in al haar glorie aan het licht. Als deelnemer aan een workshop van Kunst in Zicht word je aangesproken op je eigen kwaliteiten. Zo kan je je creatief uiten via de kunstdisciplines die je het best liggen. Dit zijn de kunstvormen waar wij regelmatig mee werken en die ook in de muzische eindtermen terug te vinden zijn: THEATER / DRAMA - MUZIEK - BEWEGING / DANS - BEELDENDE KUNST / BEELD - FILM / MEDIA Vijf heel verschillende kunstvormen. Toch doen ze in wezen hetzelfde. We halen de definitie van Van Dale er even terug bij. Kunstenaars geven vorm aan gevoelens of gedachten, op zo n manier dat andere mensen ontroerd kunnen worden door de schoonheid ervan. In die definitie zitten twee centrale elementen: Een kunstenaar wil communiceren met zijn publiek. Hij gebruikt daarvoor een vorm die zintuiglijk waarneembaar is. Bij de deelnemers aan onze workshops gaan we uit van dezelfde stelling. We sporen je als deelnemer aan om je eigen boodschap vorm te geven en we begeleiden je om te ontdekken welke vorm vanuit jouw kwaliteiten het best past bij je persoonlijke boodschap, ervaring, gevoel of mening. Communicatie Laat ons eerst de communicatie onder de loep nemen. Misschien ken je dit schema: ZENDER ONTVANGER KANAAL BRENGT BOODSCHAP OVER In de dagelijkse communicatie kan het kanaal alles zijn waarmee we iets aan iemand meedelen: woorden, een verkeersteken, een geluidssein, een gebaar... Toegepast op de kunst wordt het communicatieschema als volgt: KUNSTENAAR PUBLIEK KUNSTWERK BRENGT BOODSCHAP OVER 19

20 SPRONG 1 : WAT ER IS Het kunstwerk is het voertuig waarmee de kunstenaar zijn boodschap (zijn gedachten, gevoelens...) tot bij een publiek brengt. Het voertuig dat de kunstenaar kiest, hangt samen met zijn persoonlijke kwaliteiten. Als een kunstenaar een grote lichamelijk-motorische kwaliteit heeft, zal hij waarschijnlijk bewust of onbewust geneigd zijn om zich uit te drukken met beweging, omdat hij via die beweging het meest genuanceerd kan uitdrukken wat hij wil. Een kunstenaar die taalkundig sterk is, zal als voertuig allicht de taal kiezen... Ook als publiek laat je je vooral aanspreken door die kunstwerken die aansluiten bij jouw kwaliteiten. EEN KUNSTWERK, ROMAN, TONEELSTUK, SCHILDERIJ, BEELDHOUWWERK IS EEN BROK NATUUR DOOR EEN TEMPERAMENT HEEN GEZIEN. (EMILE ZOLA) IN ONZE WERKING LEGGEN WIJ EEN BELANGRIJK ACCENT OP COMMUNICATIE: WE BIEDEN KANSEN OM TE EXPERIMENTEREN MET DE EIGEN COMMUNICATIEVE VAARDIGHEDEN. DAT GEBEURT VIA CREATIEVE MIDDELEN ALS TAAL, BEWEGING, BEELD... DEELNEMERS LEREN WE DECODEREN WAT DE BOODSCHAP VAN EEN KUNSTENAAR KAN ZIJN. WE STIMULEREN SAMENWERKING EN COMMUNICATIE TUSSEN DE DEELNEMERS. SAMEN KUNST BELEVEN, CREATIEF ZIJN, NIEUWE SPELSITUATIES VERKENNEN OF REFLECTEREN OVER KUNST IS EEN IDEALE MANIER OM MEKAAR BETER TE LEREN KENNEN EN TE WAARDEREN, OM BETER MET MEKAAR TE LEREN OMGAAN IN EEN VEILIGE CONTEXT EN OM SOCIALE VAARDIGHEDEN UIT TE TESTEN EN ONDER DE KNIE TE KRIJGEN. Zintuiglijkheid Heb je ooit meegemaakt dat je door een straat liep en plots getroffen werd door de geur van een bloem of de klank van een piano in de verte? Misschien valt op dit eigenste moment je oog op een vogeltje dat langs je raam vliegt en dat je aandacht trekt. Als zoiets gebeurt, worden je zintuigen geraakt door een detail dat iemand anders misschien niet opmerkt. Misschien prikkelt zo n zintuiglijke ervaring je nieuwsgierigheid, of kijk je plots heel anders naar je omgeving. Je geniet plots veel meer van de dingen om je heen, of iets wat je bezighield wordt minder belangrijk. Via de zintuigen kan je je bewustzijn aanscherpen en vergroten. Leren je zintuigen gebruiken en inzien hoe andere mensen hun zintuigen gebruiken is dus behoorlijk zinvol. Het helpt je om greep te krijgen op je eigen waarneming en die van anderen, en om geleidelijk ook nauwkeuriger en genuanceerder je eigen boodschappen te verpakken. Beter je zintuigen gebruiken betekent: genuanceerder, gedetailleerder, actiever, intensiever, relativerend, ontdekkend, met meer inzicht, met meer doorzicht... in het leven staan. Kunsteducatie speelt daarbij een belangrijke bewustmakende rol. De kunstenaar hecht veel belang aan de vorm. Hij gaat zorgvuldig om met de zintuiglijke impact van wat hij wil meedelen. Hij steekt zeer veel energie in de vormgeving, veel meer dan strikt genomen noodzakelijk is om zijn boodschap over te brengen. Door te observeren hoe een kunstenaar te werk gaat of door zelf spelenderwijs met onze eigen creativiteit om te gaan, komen de zintuigen tot volle bloei en leert het hele lichaam mee te werken om de uitdrukking te verfijnen. Als je muziek maakt, gebruik je niet alleen geluiden maar ook ritme, beweging, zichtbare lichamelijke reacties... 20

21 SPRONG 1 : WAT ER IS Als je spreekt, gebruik je ritme en intonatie, maak je ook gebaren, druk je emoties uit op je gezicht... Als woorden tekort schieten, als je gevoel te groot is voor woorden, dan kan je met muziek, dans, drama... een nieuwe intensiteit bereiken. KUNST IN ZICHT PRIKKELT BEWUST DE ZINTUIGEN OM ZO DE CREATIEVE MENS TE STIMULEREN EN HEM TE HELPEN OM ALS TOTALE PERSOON IN DE WERELD TE STAAN. LICHAAM EN GEEST, ZINTUIGEN EN VERSTAND WERKEN SAMEN OM UIT TE DRUKKEN WAT ER VANBINNEN LEEFT. HET IS ONS DOEL OM DEELNEMERS TE LEREN OMGAAN MET DE VERSCHILLENDE EXPRESSIEDOMEINEN VANUIT HUN EIGEN KWALITEITEN. 21

22 SPRONG 1 : WAT ER IS ELK KIND HEEFT RECHT OP ONDERWIJS. (VERDRAG VAN DE RECHTEN VAN DE MENS) 3. Muzische eindtermen De eindtermen muzische vorming die sinds 1997 geleidelijk in het onderwijs werden ingevoerd, komen niet zomaar uit de lucht vallen. Een team pedagogen heeft zich lang gebogen over wat je in het onderwijs op een bepaalde leeftijd van een leerling mag verwachten. Zij zijn vertrokken vanuit een vanzelfsprekende aandacht voor de eigenheid van elk kind, voor ieders individuele kwaliteiten en voor de verscheidenheid tussen kinderen. De muzische eindtermen richten zich op creativiteitsontplooiing en omgang met cultuur en kunst vanuit het verstand, de zintuigen en het gevoel. Niets kan de uitgangspunten van muzische vorming beter aantonen dan de tekst die het departement Onderwijs zelf verspreidt. Dit zijn de kerngedachten voor muzische vorming in het basisonderwijs: 10 Kinderen zoeken naar tekens om hun relatie tot de werkelijkheid te verduidelijken: ze bepalen een code met stippen, vlekken, krabbels, schreeuwen. Spontaan zullen zij hun voorkeur laten blijken voor bepaalde tekens. De speelse uitdrukking met eigen tekens vinden we terug in de beeld-, klank-, lichaams-, woord-, kunst- en mediataal. Kinderen communiceren met tekens, gebaren, bewegingen, kleuren, vormen, klanken en geluiden die door henzelf of anderen zijn bedacht om impressies te vertalen, te herkennen en te begrijpen. Muzisch zijn, als middel om te communiceren en zich uit te drukken, evolueert samen met het denken van de kinderen. Door snelle veranderingen in hun denken zullen hun mededelingen duidelijker worden, hun manier van uitdrukken rijker en hun nauwkeurigheid groter. Muzische vorming reikt kinderen mogelijkheden aan om hun leefwereld te begrijpen. Ze maakt kinderen bewust van hun eigen bekwaamheden. Ze geeft hen vreugde en plezier in zelfexpressie en verruimt hun vaardigheden. Hierbij worden waarden afgetast, verbeelding en creativiteit gekoesterd, technische inzichten verworven. Deze waarden zullen ze zelf vanuit hun persoonlijke, kritische betrokkenheid evalueren. Zo ontwikkelen ze een esthetische dimensie. Via muzisch handelen ontwikkelen zij met andere woorden een kritische houding en een persoonlijke smaak. De inzichten die kinderen krijgen in menselijke, sociale en culturele relaties evolueren samen met hun muzisch zijn. Gesensibiliseerd door dit muzisch handelen beseffen ze hun verantwoordelijkheid tegenover hun omgeving. Zij kunnen bewust hun voorkeur bepalen, verwoorden en verduidelijken. Als zij vertrouwd raken met het muzisch handelen van zichzelf maar ook van leeftijdgenoten, dan betekent dit meteen een stimulans om zich spontaan in te leven in cultuur en in de wereld van de kunst, de vormgevers en de kunstenaars. Door ervaringen met de beeld- en de klanktaal kunnen zij alert omgaan met de media. Zij weten dat de maatschappij beeld en klank gebruikt voor allerlei zaken, zeker niet alleen voor cultuur en kunst. Muzische Vorming speelt dus een belangrijke rol in het ontwikkelingsproces van alle kinderen, niet enkel op het gebied van kennis en vaardigheden, maar ook op het vlak van de attitudes. Groeien in muzisch zijn is een doorlopend proces. Net zoals jonge kinderen een steeds ruimere bewustwording ontwikkelen van hun omgeving (mens, dier, zaak, kunst en media), evolueren zij ook op muzisch gebied. Kortom, door muzisch handelen in het onderwijs kansen te geven, verwerven de kinderen niet enkel elementaire kennis, inzichten en vaardigheden, maar vooral attitudes om het kunstzinnige in de wereld in het algemeen en inzake zelfexpressie in het bijzonder te bekijken, beluisteren, interpreteren, ontwerpen en maken De tekst komt letterlijk uit de eindtermen muzische vorming voor het basisonderwijs. Je vindt hem volledig terug op de website

23 SPRONG 1 : WAT ER IS KUNST IN ZICHT VERTREKT VANUIT DEZELFDE BEKOMMERNIS ALS DE MUZISCHE EINDTERMEN: WIJ WILLEN DE CREATIEVE ONTWIKKELING VAN INDIVIDUEN STIMULEREN EN INTEGREREN IN EEN TOTALE PERSOONSONTWIKKELING. IN ONZE PROJECTEN HEBBEN WIJ PERMANENT AANDACHT VOOR DE DRIE TERREINEN WAAROP EEN MENS KAN GROEIEN: LICHAMELIJK: LICHAMELIJKE VERMOGENS ONTWIKKELEN DOOR: - DE ZINTUIGLIJKE WAARNEMING AAN TE SCHERPEN - HET EXPERIMENTEREN MET BEWEGING, STEM, GELUID, MATERIALEN... - HET AANLEREN VAN TECHNIEKEN... BIJV. EXPERIMENTEREN MET KLANKEN EN GELUIDEN, SCHILDEREN, DANSPASSEN AANLEREN, EEN VIDEOFILMPJE MAKEN... GEESTELIJK: RATIONELE VERMOGENS ONTWIKKELEN DOOR: - HET BEWUSTZIJN TE ACTIVEREN - REFLECTIE - NIEUWE KENNIS AAN TE REIKEN BIJV. EEN BEELD INTERPRETEREN, EEN MENING GEVEN OVER EEN VOORSTELLING... GEVOELSMATIG: HOUDINGEN EN GEDRAGINGEN ONTWIKKELEN IN RELATIE TOT DE ANDEREN EN TOT ZICHZELF DOOR: - BEWUSTWORDING VAN DE EIGEN HOUDING EN DIE VAN ANDEREN - AANDACHT VOOR EEN OPEN EN CONSTRUCTIEVE SAMENWERKING BIJV. GEVOELENS UITEN, INTERESSE TONEN ALS EEN ANDER SPREEKT... DOOR OP DIE DRIE TERREINEN IMPULSEN TE GEVEN, STREVEN WIJ EEN ZEKERE GROEI NA BIJ DE DEELNEMERS. LET WEL: HET MUZISCHE IS NIET IETS WAT JE OPDEELT. HET GAAT OM EEN TOTAAL ONTWIKKELEN VAN LICHAAM, GEEST EN GEVOEL. IN DE PROJECTEN VAN KUNST IN ZICHT KIEZEN WE VOOR DOCENTEN DIE DE VOLHEID VAN DE ERVARING STIMULEREN. ZIJ VERTREKKEN VANUIT HUN EIGEN KRACHTEN, BIJVOORBEELD BEWEGING, MAAR DEINZEN ER NIET VOOR TERUG OOK DE ANDERE DOMEINEN, BIJVOORBEELD BEELD OF TEKST TE INTEGREREN IN HUN WERKSESSIES. 23

24 SPRONG 2 : HOE HET GROEIT ELKE MENS ONTPLOOIT ZICH OP ZIJN EIGEN RITME. (MICHAEL PARSONS) In de vorige sprong las je dat elke mens zijn unieke kwaliteiten heeft en hoe we daarmee omgaan in de kunsteducatie. In Sprong 2 zoomen we in op hoe die kwaliteiten zich in de loop van een mensenleven ontwikkelen. Die ontwikkeling is nooit af. Als je weet waar je staat, kan je je eigen groei zelfs stimuleren. Om te staven dat een mens zijn hele leven lang kan groeien, doen we een beroep op drie theorieën: Michael Parsons beschrijft de evolutie in het beleven van kunst. Mihaly Csikszentmihalyı geeft de voorwaarden aan om te groeien. David Kolb ontwikkelde een theorie over de manier waarop je je iets nieuws eigen maakt. 1. De esthetische ontwikkeling (Michael Parsons) 11 Michael Parsons werkte een theorie uit over de ontwikkeling van het kijken naar beeldende kunst. Volgens ons kan je die theorie ook toepassen op de beleving van andere kunstvormen. Ze is gebaseerd op diverse theorieën uit de ontwikkelingspsychologie, o.a. het genetisch structuralisme van Jean Piaget die beweert dat de mens zijn eigen structuren maakt om zijn waarneming te ordenen en de werkelijkheid te interpreteren. Die structuren veranderen naarmate je groeit, rijper wordt en meer inzicht verwerft. Parsons stelde vast dat de manier waarop je kunst beleeft in de loop van je leven verandert. Dat heeft te maken met ontwikkeling en bewustwording: naarmate je meer van jezelf en je omgeving begrijpt, naarmate je meer elementen van de werkelijkheid ziet, wordt je oordeel over de werkelijkheid en dus ook over kunst voller en genuanceerder. Je ontwikkelt afstand en een open blik. Parsons onderscheidt vijf stadia, die niet leeftijdsgebonden zijn en die mekaar één voor één in een vaste volgorde opvolgen. Door meer met kunst in aanraking te komen en via studie kan je je eigen niveau verhogen en zo een dieper inzicht in de kunst, in jezelf en in je omgeving bereiken. Je esthetisch ontwikkelingsniveau Hoe ga jij met kunst om? Hoe beleef jij kunst? Vind je bijvoorbeeld dat een kunstwerk zo juist mogelijk moet weergeven wat het in de werkelijkheid afbeeldt? Let je op de compositie (de opbouw) van een kunstwerk? Het is niet zo eenvoudig om te bepalen waar je zelf staat op de ladder van de esthetische evolutie. Toch is het nuttig om dat na te gaan. Omdat het je houding tegenover kunst en je verwachtingen rond kunsteducatie mee bepaalt. Vaststellen wat jouw esthetisch ontwikkelingsniveau is, houdt geen beoordeling in. Elke ervaring is waardevol, of je nu onder aan de ladder of op een hogere sport staat. Misschien voel je de emoties in de zonnebloemen van Van Gogh als rillingen over je armen lopen, maar hou je toch meer van de natuurgetrouwheid in de werken van Brueghel. Waar het op aankomt is dat je je bewust kan worden van verschillende manieren om met kunst om te PARSONS Michael J., How we understand art. A cognitive developmental account of aesthetic experience, Cambridge, 1987