Wat heeft een gezin nodig om menswaardig te participeren aan onze maatschappij?

Transcriptie

1 Wat heeft een gezin nodig om menswaardig te participeren aan onze maatschappij? Een budgetstandaard voor Vlaanderen Bérénice Storms Katholieke Hogeschool Kempen Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck PROBLEEMSTELLING Vraagstelling: Hoeveel middelen heeft een gezin nodig om op een menswaardige manier te participeren in onze samenleving? Doelstelling: Richtnormen ontwikkelen voor het toetsen van leefsituaties aan de menselijke waardigheid. 1

2 MAATSCHAPPELIJK EN WETENSCHAPPELIJK RELEVANT Behoeften aan een algemeen normensysteem voor: OCMW s Arbeidsrechtbanken Collectieve schuldenregeling Vredegerechten Nood aan wetenschappelijke norm om uitspraken te doen over: Omvang van de armoede Doeltreffendheid minimuminkomensbescherming Maatschappelijke participatie: adequaat vervullen sociale rollen = bijhoren én bijdragen Gezondheid: Gezonde voeding Geschikte kleding Adequate huisvesting Gezondheidszorg en persoonlijke verzorging Rust Ontspanning Autonomie: Veilige kindertijd Betekenisvolle relaties Mobiliteit Veiligheid 2

3 Inhoud korven (aard, kwaliteit, hoeveelheid en prijs) Drie criteria: Gezonde levensstijl mogelijk Autonome keuzes over invulling maatschappelijke rollen Aanvaard door lageinkomensgezinnen Typegezinnen Variërend naar gezinsomvang- en samenstelling 1. Alleenstaande vrouw 2. Alleenstaande man 3. Alleenstaande vrouw met één kind (jongen, 2 jaar) 4. Alleenstaande vrouw met één kind (meisje, 4 jaar) 5. Alleenstaande vrouw met één kind (jongen, 8 jaar) 6. Alleenstaande vrouw met één kind (meisje, 15 jaar ) 7. Alleenstaande vrouw met één kind (meisje, 20 jaar op kot) 8. Alleenstaande vrouw met één kind (meisje, 20 jaar, student op kot) 9. Alleenstaande vrouw met één kind (meisje, 20 jaar, pendelstudent ) 10. Alleenstaande vrouw met twee kinderen (2 en 4 jaar) 11. Alleenstaande vrouw met twee kinderen (8 en 15 jaar) 12. Koppel 13. Koppel met één kind (jongen, 2 jaar) 14. Koppel met één kind (meisje, 4 jaar) 15. Koppel met één kind (jongen, 8 jaar) 16. Koppel met één kind (meisje, 15 jaar ) 17. Koppel met één kind (meisje, 20 jaar, student op kot) 18. Koppel met één kind (meisje, 20 jaar, pendelstudent ) 19. Koppel met twee kinderen (2 en 4 jaar) 20. Koppel met twee kinderen (4 en 8 jaar) 21. Koppel met twee kinderen (8 en 15 jaar) 3

4 Typegezinnen Variërend naar: Leeftijd: Actieve leeftijd 65+ Huisvestingssituatie Huurwoning In private huisvestingsmarkt In sociale sector Woning in eigendom Geen hypotheek meer te betalen Wel nog hypotheek te betalen Gezondheid: Geen chronische ziekten of bijzondere ziektekosten Aftoetslijst van bijkomende kosten indien geen goede gezondheid Activiteitsstatus: werkend langdurig werkloos Vuistregels: Normatieve budgetten Maximale transparantie Flexibel aanpasbaar Lange termijnbudgetten 4

5 Referentiebudgetten voor niet werkenden GEZONDE VOEDING Criteria: Gezonde, evenwichtige en gevarieerde voeding (Hoge gezondheidsraad, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie) voorkeur /middenweg: 5/2 Voorkeursproducten: goedkoopste middenwegproducten: zoveel mogelijk variatie, verantwoordbaar binnen een minimumbudget Aanvaardbaar (focusgroups) Inclusief eet-en bereidingsbenodigdheden 5

6 gezonde voeding Gezonde voeding 6

7 Geschikte kleding Criteria: Bescherming bieden tegen alle weersomstandigheden Casual kleding, multifunctioneel Identiteit verschaffen Nieuwe kleding Ondergoed: Hoge kwaliteitseisen aan schoenen en regenkleding Lage, maar geen bodemprijzen Levensduur: kinderen (1 jaar), volwasssenen (2 jaar) Zeeman, Wibra, C&A, JBC, Brantano Inclusief: materiaal voor opbergen en onderhouden van kleding Geschikte kleding 7

8 Geschikte kleding Persoonlijke verzorging en adequate gezondheidszorg Achterliggende principes persoonlijke verzorging: Handhaven gezondheid en bestrijden van infecties Zelfrespect ( sociale exclusie) Persoonlijke verzorging Handhygiëne Mondhygiëne Algemene hygiëne Cosmetica Voorbehoedsmiddelen 8

9 Persoonlijke verzorging en adequate gezondheidszorg Achterliggende principes gezondheidszorg: Budgetten voor gezonde personen Gebruik van medische zorgen wordt bepaald door: - Behoefte - Neiging tot gebruik - Mogelijkheid tot gebruik Geen harde criteria: externe validering (Domus Medica) Gezondheidszorg: Arts, geneesmiddelen (infectieziekten, traumata, psychosociaal welzijn, preventie) Ziekenfondsbijdrage Hospitalisatieverzekering Zorgverzekering reële medische kosten! 9

10 Adequate huisvesting Adequate Woonsurvey 2005 door huisvesting K. Heylen (HIVA)) : Criteria (geoperationaliseerd m.b.v data van de Kwaliteitsvolle woning: Veiligheid en bescherming bieden Interne en externe bouwfysische kwaliteit Sanitair moet dagelijkse hygiëne toelaten Comfortniveau: badkamer (bad of douche), toilet Voldoende ruim Aantal slaapkamers: één voor ouders, één per twee kinderen van hetzelfde geslacht Woonomgeving Aanwezigheid van voorzieningen Woonzekerheid Een betaalbare prijs 10

11 Adequate huisvesting Adequateillustratief huisvesting Huisvestingskosten: Mediane huurprijs van kwaliteitsvolle woningen in Vlaanderen Private huisvestingsmarkt (sociale huisvestingsmarkt) Mediane verbruikerskosten in kwaliteitsvolle woningen Overige huisvestingskosten Onderhoud (poetsen, verven, behangen, ) Herstel Hulpverlening: vertrekken van reële huisvestingskosten! 11

12 Veiligheid:veilig wonen Veiligheid Basisbankdienst Brandverzekering Familiale verzekering Preventie brandveiligheid 12

13 Rust en ontspanning Uitgangspunten: Gezondheid Recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing (art. 23 Belgische grondwet) Participatiedecreet Steunpunt vakantieparticipatie Rust en ontspanning: Bed en beddengoed Binnenlandse vakantie Deelname aan georganiseerde (verenigingsleven) en niet- georganiseerde vrijetijdsaanbod Tv, dvd, radio-cd 13

14 14

15 Veilige kindertijd Criteria : Opgroeien in liefde en veiligheid Nieuwe ervaringen opdoen Lof, erkenning en positieve feedback Graduele uitbreiding verantwoordelijkheden Concreet gemaakt o.b.v. Internationaal verdrag inzake de Rechten van het Kind Vlaams Jeugdbeleidsplan Deskundigen jeugdbeleid en zorg (Delphi) 15

16 Veilige kindertijd Concrete uitgaven: Gezinsuitstap GSM tieners Verjaardagsfeestje voor klasgenootjes Bibliotheekabonnement Deelname aan georganiseerde (verenigingsleven) en niet- georganiseerde vrijetijdsaanbod Speelgoed Cultuurparticipatie Directe onderwijskosten Uit eten/afhaalmaaltijd Zakgeld 16

17 Onderhouden van relaties Mensen zijn sociale wezens: Fundamentele behoefte aan verbondenheid: identiteitsontwikkeling Wederkerige afhankelijkheid Onderhouden van relaties Vrienden- en familiebezoek GSM, computer, internetaansluiting en fototoestel Feesten Uit eten, afhaalmaaltijd Huisdieren Gezelligheid thuis Burgerverplichtingen 17

18 18

19 Mobiliteit Uitgangspunten: Mobiliteit noodzakelijk om verschillende maatschappelijke rollen adequaat te kunnen vervullen Decreet basismobiliteit: 90% woonzones een gegarandeerd aanbod openbaar vervoer Mobiliteit: Fiets Busabonnement Rail Pass 19

20 TOTAAL BUDGET, niet werkenden, gezond, private huurwoning TOTAAL BUDGET, niet werkenden, gezond, sociale huurwoning, alle rechten uitputtend

21 Doeltreffendheid minimuminkomens Rekening houdende met: Uitkeringen Leefloon, werkloosheidsuitkering, invaliditeitsuitkering, IGO Minimumloon Kinderbijslagen en studietoelagen, schooltoeslag Tegemoetkoming voor hulpbehoevende bejaarden en de uitkering van de zorgverzekering Belastingen en aftrekken voor hypotheek, kinderopvang, werkbonus Doeltreffendheid minimuminkomens: Niet werkenden op actieve leeftijd Huurder prive sector Huurder sociale sector Eigenaar, zonder hypotheek Eigenaar, met hypotheek Leefloon Werkloos Invaliditeit koppel koppel + kind (j, 2 jaar) koppel + kind (m,4jaar) koppel + kind (j, 8 jaar) koppel + kind (m,15 jaar) koppel + kinderen (2, 4 jaar) koppel + kinderen (4, 8 jaar) koppel + kinderen (8, 15 jaar) 21

22 Doeltreffendheid minimuminkomens Niet werkenden op actieve leeftijd Leefloon en minimumwerkloosheidsuitkering schieten tekort voor bijna alle gezinstypen Tenzijbijbeperktewoonkostendoorsociale huurof eigendom zonder hypotheek Minimuminvaliditeitsuitkering voldoende voor alleenstaandenof alleenstaandemet jongekinderen, maar schiet tekort voor koppels en alleenstaanden met oudere kinderen (Zonder rekening te houden met ziektekosten) Minimuminkomensbescherming voor niet werkende actieven is: Beter voor alleenstaanden dan voor koppels Minder goed naarmate kinderen ouder zijn Doeltreffendheid minimuminkomens Gezinnen met werkenden (éénverdieners) 3000 Huurder prive sector Eigenaar met hypotheek Eigenaar zonder hypotheek Minimumloon Autokost en Vrouw Vrw+1K 2j Vrw+1K 4j Vrw+1K 8j Vrw+1K 15j Vrw+2K 2,4j Vrw+2K 4,8j Vrw+2K 8,15j Huurder prive sector Eigenaar met hypotheek Eigenaar zonder hypotheek Minimumloon Koppel Kop+1K 2j Kop+1K 4j Kop+1K 8j Kop+1K 15j Kop+2K 2,4j Kop+2K 4,8j Kop+2K 8,15j 22

23 Doeltreffendheid minimuminkomens Gezinnen met werkenden (éénverdieners) Minimumloon is voor alleenstaanden in sommige omstandigheden voldoende: geen kinderen én geen auto geen hypotheek én geen auto (Eén) minimumloon is voor koppels veelal onvoldoende, tenzij bij lage huisvestingskosten en er geen auto nodig is Tekort neemt toe naarmate de kinderen ouder zijn Doeltreffendheid minimuminkomens Gezinnen met studenten Ouders werken niet Huurder prive sector Huurder sociale sector Eigenaar, zonder hypotheek Eigenaar, met hypotheek Leefloon Werkloos Invaliditeit 3000, , , , ,00 Eén ouder werkt 500,00 0,00 Vrouw + kind (v, 20, pendelstudent) Vrouw + kind (m, 20, kotstudent) Koppel + kind (v, 20, pendelstudent) Koppel + kind (m, 20, kotstudent) Huurder prive sector Eigenaar zonder hypotheek Vrouw + pendelstudent Vrouw + kotstudent Eigenaar met hypotheek Minimumloon Koppel + pendelstudent Koppel + kotstudent 23

24 Doeltreffendheid minimuminkomens Gezinnen met studenten Leefloon of minimumwerkloosheidsuitkering + kinderbijslag + studiebeurs bijna steeds tekort Minimuminvaliditeit en minimumloon schieten tekort tenzij bij lage huisvestingskosten Hogere studiebeurs voor kotstudent is toch te klein om hogere kosten van kotleven tov. pendelen te dekken. Doeltreffendheid minimuminkomens Niet-hulpbehoevende bejaarden IGO schiet tekort voor huurders in de privé sector IGO ligt boven de budgetstandaard voor Eigenaars zonder hypotheek Huurders in de sociale sector Huurder prive sector, zonder sociale verminderingen Huurder sociale sector + sociale tarieven Eigenaar, zonder hypotheek Alleenstaande vrouw niet hulpbehoevend Koppel niet hulpbehoevend IGO 24

25 Doeltreffendheid minimuminkomens Hulpbehoevende bejaarden IGO + federale tegemoetkoming voldoende bij lage huisvestingskosten IGO + federale tegemoetkoming + Vlaamse zorgverzekering steeds voldoende IGO + Federale tegemoetkoming + Vlaamse zorgverzekering Eigenaar, zonder hypotheek Huurder sociale sector + sociale tarieven Huurder prive sector, zonder sociale verminderingen Koppel hulpbehoevend Alleenstaande man hulpbehoevend De budgetstandaard naar huishoudelijke bestedingscategorieën all (vrouw) all (man) all+ ki 2 all+ ki 8 all+ ki 15 all+ ki 2,4 all+ ki 8,15 kop Bank en verzekering Huur, verbruikerskosten Ziekenfondsbijdrage, zorgverzekering, hospitalisatieverzekering internet, kabeltv, vakbondsbijdrage, provinciebelasting TOTAAL vaste (maandelijkse) uitgaven (niet-discretionair inkomen) Voeding Klein onderhoud woning (poetsgerief, spaarlampen) Gezondheid en verzorging Kleding Herstel schoenen,schoensmeer, naaigerief en waspoeder Vervoer (trein, bus, onderhoud fiets) Ontspanning, onderhoud relaties, onderwijs, zakgeld Nazicht boiler, centrale verwarming, herstellingen aan woning Rest- en GFT afval TOTAAL Leefgeld (discretionair inkomen) Keukenuitrusting Rookmelders en zaklamp Bed en toebehoren Wasmachine, strijkijzer en -plank, droogrek, wasspelden, kleerkast Fiets Groot onderhoud woning (verven, behangen, vloerbekleding en gordijnen vervangen) computer, printer, fototoestel, tv+dvd+radiocd, GSM, zetel, kast, tafeltje TOTAAL Spaargeld duurzame consumptiegoederen (discretionair inkomen) TOTAAL BUDGETSTANDAARD kop+ki 2 kop+ki 8 kop+ ki 15 kop+ 2,4 kop+ 8,15 25

26 Noodzakelijk inkomen en uitgekeerd leefgeld in het kader van schuldbemiddeling Noodzakelijk inkomen (budgetstandaard) all (vrouw) all all+ ki all+ ki all+ ki (man) all+ ki 2,4 all+ ki 8,15 kop kop+ ki 2 kop+ ki 8 kop+ ki 15 kop+ 2,4 kop+ 8,15 TOTAAL Leefgeld TOTAAL Spaargeld duurzame consumptiegoederen TOTAAL DISCRETIONAIR INKOMEN Cumulatief % dossiers naar toegekend maandelijks leefgeld (VCS, 2009) Alleenstaand Eenoudergezin Koppel Koppel met kinderen Doeltreffendheid minimuminkomens Algemene conclusies Leefloon of minimumwerkloosheidsuitkering zijn praktisch altijd te laag om menswaardig te leven Minimuminvaliditeit schiet in veel situaties tekort, vooral voor koppels Minimumloon is in veel situaties onvoldoende, wanneer er kosten zijn voor hypotheek, auto en/of kinderopvang. Leefgelden (schuldbemiddeling) in meer dan de helft van de dossiers ontoereikend Minimuminkomensbescherming is slechter voor koppels dan voor alleenstaanden En schiet meer tekort wanneer kinderen ouder worden IGO voldoendevooreigenaarszonderhypotheek, indien geen bijzondere ziektekosten 26

27 Besluit Bugetstandaard: richtnorm voor beoordelen van individuele leefsituaties in functie van de menselijke waardigheid Adequate armoedelijn? Ja, menswaardig participeren niet mogelijk met gezinsinkomen < budgetstandaard Neen, in realiteit hebben gezinnen vaak meer nodig (bij gebrek aan vereiste competenties, wegens ziekte, hogere huisvestingkosten, ) Besluit Adequate hulpverlening: Menswaardig inkomen Minimuminkomens zijn vandaag de dag ontoereikend Aandacht voor individuele en maatschappelijke condities Individuele competenties: motiveren en leren budgetteren Maatschappelijke condities: pleidooi voor rechtvaardiger,offensiever en dynamischer (lokaal) sociaal beleid: Criteria: toegankelijk, inclusief, integraal, preventief en curatief, krachtengericht, effectief 27

28 Voor wie meer wil lezen: Storms, Van den Bosch, 2009, Wat heeft een gezin minimaal nodig? Een budgetstandaard voor Vlaanderen, Leuven:Acco 28