Wat hebben gezinnen nodig om menswaardig te participeren aan onze maatschappij?

Transcriptie

1 Wat hebben gezinnen nodig om menswaardig te participeren aan onze maatschappij? REMI in de Kempen Bérénice Storms Katholieke Hogeschool Kempen & Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck Grobbendonk 14/2/2011 Recht op maatschappelijke dienstverlening: ruime en discretionaire opdracht Gevolg: Grote ongelijkheden tussen de verschillende OCMW s Lappendeken aan steunnormen 1

2 Aanvullende steun Percentage van de OCMW s dat aanvullende financiële steun verleent aan: Vl Kempen Cliëntsiuatie A (vrouw, relatiebreuk) 71,2 69,2 Cliëntsiuatie B (koppel, ziektekosten) 76,5 80,8 Cliëntsiuatie C (koppel + kinderen) 81,7 76,9 Cliëntsiuatie D (asielzoeker) 55,6 46,2 Cliëntsiuatie E (langdurig werkloze) 64,6 61,5 Cliëntsiuatie F (vrouw, kachel) 62,4 65,4 Cliëntsiuatie G (student, messenset) 64,2 80,8 Bron: Van Mechelen, N., Bogaerts,K., 2008, aanvullende steun in Vlaamse OCMW s, CSB-Berichten, juni 2008 Storms, B., 2008, Menselijke waardigheid en aanvullende steun in de Kempen, Geel: KHK Aanvullende steun: omvang Cliënt A (vrouw, relatiebreuk) 6 15 Cliënt B (koppel, ziektekost) Cliënt C (koppel + kinderen) Cliënt D (asielzoeker) 6 16 Minimum Maximum Mediaan /101 Cliënt E (langdurig werkloze) 4 15 Cliënt F (vrouw, kachel) 4 15 Cliënt G (student, messenset) Bron: Van Mechelen, N., Bogaerts,K., 2008, aanvullende steun in Vlaamse OCMW s, CSB-Berichten, juni 2008 Storms, B., 2008, Menselijke waardigheid en aanvullende steun in de Kempen, 2008, Geel: KHK 2

3 PROBLEEMSTELLING Vraagstelling: Hoeveel middelen heeft een gezin nodig om op een menswaardige manier te participeren in onze samenleving? Doelstelling: Richtnormen ontwikkelen voor het toetsen van leefsituaties aan de menselijke waardigheid. MAATSCHAPPELIJKE EN WETENSCHAPPELIJKE RELEVANTIE Behoeften aan een algemeen normensysteem voor: OCMW s Arbeidsrechtbanken Collectieve schuldenregeling Vredegerechten Nood aan wetenschappelijke norm om uitspraken te doen over: Omvang van de armoede Doeltreffendheid minimuminkomensbescherming 3

4 Maatschappelijke participatie: bijhoren & bijdragen Sociale uitsluiting Gezondheid: Gezonde voeding Geschikte kleding Adequate huisvesting Gezondheidszorg en persoonlijke verzorging Rust Ontspanning Autonomie: Veilige kindertijd Betekenisvolle relaties Mobiliteit Veiligheid Inhoud korven (aard, kwaliteit, hoeveelheid en prijs) Drie criteria: Gezonde levensstijl mogelijk Autonome keuzes over invulling maatschappelijke rollen Aanvaard door lageinkomensgezinnen 4

5 Vuistregels: Normatieve budgetten Maximale transparantie Flexibel aanpasbaar Lange termijnbudgetten Inhoud korven Vb. niet werkende gezinsleden op actieve leeftijd in goede gezondheid 5

6 GEZONDE VOEDING Criteria: Gezonde, evenwichtige en gevarieerde voeding (Hoge gezondheidsraad, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie) voorkeur /middenweg: 5/2 Voorkeursproducten: goedkoopste middenwegproducten: zoveel mogelijk variatie, verantwoordbaar binnen een minimumbudget Aanvaardbaar (focusgroups) Inclusief eet-en bereidingsbenodigdheden gezonde voeding 6

7 Gezonde voeding Geschikte kleding Criteria: Bescherming bieden tegen alle weersomstandigheden Casual kleding, multifunctioneel Identiteit verschaffen Nieuwe kleding Ondergoed: Hoge kwaliteitseisen aan schoenen en regenkleding Lage, maar geen bodemprijzen Levensduur: kinderen (1 jaar), volwasssenen (2 jaar) Zeeman, Wibra, C&A, JBC, Brantano Inclusief: materiaal voor opbergen en onderhouden van kleding 7

8 Geschikte kleding Geschikte kleding 8

9 Persoonlijke verzorging en adequate gezondheidszorg Achterliggende principes persoonlijke verzorging: Handhaven gezondheid en bestrijden van infecties Zelfrespect ( sociale exclusie) Persoonlijke verzorging Handhygiëne Mondhygiëne Algemene hygiëne Cosmetica Voorbehoedsmiddelen Persoonlijke verzorging en adequate gezondheidszorg Achterliggende principes gezondheidszorg: Budgetten voor gezonde personen Gebruik van medische zorgen wordt bepaald door: - Behoefte - Neiging tot gebruik - Mogelijkheid tot gebruik Geen harde criteria: externe validering (Domus Medica) Gezondheidszorg: Arts, geneesmiddelen (infectieziekten, traumata, psychosociaal welzijn, preventie) Ziekenfondsbijdrage Hospitalisatieverzekering Zorgverzekering reële medische kosten! 9

10 10

11 Adequate huisvesting Criteria (geoperationaliseerd m.b.v data van de Adequate Woonsurvey 2005 door huisvesting K. Heylen (HIVA)) : Kwaliteitsvolle woning: Veiligheid en bescherming bieden Interne en externe bouwfysische kwaliteit Sanitair moet dagelijkse hygiëne toelaten Comfortniveau: badkamer (bad of douche), toilet Voldoende ruim Aantal slaapkamers: één voor ouders, één per twee kinderen van hetzelfde geslacht Woonomgeving Aanwezigheid van voorzieningen Woonzekerheid Een betaalbare prijs Adequate huisvesting Huisvestingskosten: Adequate illustratief huisvesting Mediane huurprijs van kwaliteitsvolle woningen in Vlaanderen Private huisvestingsmarkt (sociale huisvestingsmarkt) Mediane verbruikerskosten in kwaliteitsvolle woningen Overige huisvestingskosten Onderhoud (poetsen, verven, behangen, ) Herstel Hulpverlening: vertrekken van reële huisvestingskosten! 11

12 12

13 Veiligheid:veilig wonen Veiligheid Basisbankdienst Brandverzekering Familiale verzekering Preventie brandveiligheid 13

14 Rust en ontspanning Uitgangspunten: Gezondheid Recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing (art. 23 Belgische grondwet) Participatiedecreet Steunpunt vakantieparticipatie Rust en ontspanning: Bed en beddengoed Binnenlandse vakantie Deelname aan georganiseerde (verenigingsleven) en niet- georganiseerde vrijetijdsaanbod Tv, dvd, radio-cd 14

15 15

16 Veilige kindertijd Criteria : Opgroeien in liefde en veiligheid Nieuwe ervaringen opdoen Lof, erkenning en positieve feedback Graduele uitbreiding verantwoordelijkheden Concreet gemaakt o.b.v. Internationaal verdrag inzake de Rechten van het Kind Vlaams Jeugdbeleidsplan Deskundigen jeugdbeleid en zorg (Delphi) Veilige kindertijd Concrete uitgaven: Gezinsuitstap GSM tieners Verjaardagsfeestje voor klasgenootjes Bibliotheekabonnement Deelname aan georganiseerde (verenigingsleven) en niet- georganiseerde vrijetijdsaanbod Speelgoed Cultuurparticipatie Directe onderwijskosten Uit eten/afhaalmaaltijd Zakgeld 16

17 17

18 Onderhouden van relaties Mensen zijn sociale wezens: Fundamentele behoefte aan verbondenheid: identiteitsontwikkeling Wederkerige afhankelijkheid Onderhouden van relaties Vrienden- en familiebezoek GSM, computer, internetaansluiting en fototoestel Feesten Uit eten, afhaalmaaltijd Huisdieren Gezelligheid thuis Burgerverplichtingen 18

19 Mobiliteit Uitgangspunten: Mobiliteit noodzakelijk om verschillende maatschappelijke rollen adequaat te kunnen vervullen Decreet basismobiliteit: 90% woonzones een gegarandeerd aanbod openbaar vervoer Mobiliteit: Fiets Busabonnement Rail Pass 19

20 TOTAAL BUDGET Budget 2011= budget 2008*1,023 20

21 TOTAAL BUDGET met sociale voordelen en sociale huisvesting Budget 2011= budget 2008*1,023 Valorisatiemogelijkheden budgetstandaard De budgetstandaard kan worden gebruikt voor: 1. Beoordelen van doeltreffendheid minimuminkomensbescherming 2. Bepalen van aanvullende steun, leefgelden in kader van schuldbemiddeling, bepalen van kredietwaardigheid, 3. Financiële opvoeding en preventie; 4. Meten van armoede 5. Aanmoedigen van politici voor verder het uitbouwen van een sociaal inclusieve samenleving 21

22 Doeltreffendheid minimuminkomens Niet werkenden op actieve leeftijd Huurder prive sector Huurder sociale sector Eigenaar, zonder hypotheek Eigenaar, met hypotheek Leefloon Werkloos Invaliditeit koppel koppel + kind (j, 2 jaar) koppel + kind (m,4jaar) koppel + kind (j, 8 jaar) koppel + kind (m,15 jaar) koppel + kinderen (2, 4 jaar) koppel + kinderen (4, 8 jaar) koppel + kinderen (8, 15 jaar) 1. Doeltreffendheid leefloon en aanvullende steun

23 1. Doeltreffendheid minimuminkomens Niet werkenden op actieve leeftijd Leefloon en minimumwerkloosheidsuitkering schieten tekort voor bijna alle gezinstypen Tenzij bij beperkte woonkosten door sociale huur of eigendom zonder hypotheek Aanvullende steun dicht kloof niet Minimuminvaliditeitsuitkering voldoende voor alleenstaanden of alleenstaande met jonge kinderen, maar schiet tekort voor koppels en alleenstaanden met oudere kinderen (Zonder rekening te houden met ziektekosten) Minimuminkomensbescherming voor niet werkende actieven is: Beter voor alleenstaanden dan voor koppels Minder goed naarmate kinderen ouder zijn 1. Doeltreffendheid minimuminkomens Gezinnen met werkenden (éénverdieners) 3000 Huurder prive sector Eigenaar met hypotheek Eigenaar zonder hypotheek Minimumloon Autokost en Vrouw Vrw+1K 2j Vrw+1K 4j Vrw+1K 8j Vrw+1K 15j Vrw+2K 2,4j Vrw+2K 4,8j Vrw+2K 8,15j Huurder prive sector Eigenaar met hypotheek Eigenaar zonder hypotheek Minimumloon Koppel Kop+1K 2j Kop+1K 4j Kop+1K 8j Kop+1K 15j Kop+2K 2,4j Kop+2K 4,8j Kop+2K 8,15j 23

24 1. Doeltreffendheid minimuminkomens Gezinnen met werkenden (éénverdieners) Minimumloon is voor alleenstaanden in sommige omstandigheden voldoende: geen kinderen én geen auto geen hypotheek én geen auto (Eén) minimumloon is voor koppels veelal onvoldoende, tenzij bij lage huisvestingskosten en er geen auto nodig is Tekort neemt toe naarmate de kinderen ouder zijn De budgetstandaard naar huishoudelijke bestedingscategorieën all (vrouw) all (man) all+ ki 2 all+ ki 8 all+ ki 15 all+ ki 2,4 all+ ki 8,15 kop kop+ki kop+ki kop+ 2 8 ki 15 Bank en verzekering Huur, verbruikerskosten Ziekenfondsbijdrage, zorgverzekering, hospitalisatieverzekering internet, kabeltv, vakbondsbijdrage, provinciebelasting TOTAAL vaste (maandelijkse) uitgaven (niet-discretionair inkomen) Voeding Klein onderhoud woning (poetsgerief, spaarlampen) Gezondheid en verzorging Kleding Herstel schoenen,schoensmeer, naaigerief en waspoeder Vervoer (trein, bus, onderhoud fiets) Ontspanning, onderhoud relaties, onderwijs, zakgeld Nazicht boiler, centrale verwarming, herstellingen aan woning Rest- en GFT afval TOTAAL Leefgeld (discretionair inkomen) Keukenuitrusting Rookmelders en zaklamp Bed en toebehoren Wasmachine, strijkijzer en -plank, droogrek, wasspelden, kleerkast Fiets Groot onderhoud woning (verven, behangen, vloerbekleding en gordijnen vervangen) computer, printer, fototoestel, tv+dvd+radiocd, GSM, zetel, kast, tafeltje TOTAAL Spaargeld duurzame consumptiegoederen (discretionair inkomen) kop+ 2,4 kop+ 8,15 24

25 Noodzakelijk inkomen en uitgekeerd leefgeld in het kader van schuldbemiddeling Noodzakelijk inkomen (budgetstandaard) all (vrouw) all all+ ki all+ ki all+ ki (man) all+ ki 2,4 all+ ki 8,15 kop kop+ ki 2 kop+ ki 8 kop+ ki 15 kop+ 2,4 kop+ 8,15 TOTAAL Leefgeld TOTAAL Spaargeld duurzame consumptiegoederen TOTAAL DISCRETIONAIR INKOMEN Cumulatief % dossiers naar toegekend maandelijks leefgeld (VCS, 2009) Alleenstaand Eenoudergezin Koppel Koppel met kinderen Doeltreffendheid minimuminkomens Algemene conclusies Leefloon of minimumwerkloosheidsuitkering zijn praktisch altijd te laag om menswaardig te leven Minimuminvaliditeit schiet in veel situaties tekort, vooral voor koppels Minimumloon is in veel situaties onvoldoende, wanneer er kosten zijn voor hypotheek, auto en/of kinderopvang. Leefgelden (schuldbemiddeling) in meer dan de helft van de dossiers ontoereikend Minimuminkomensbescherming is slechter voor koppels dan voor alleenstaanden En schiet meer tekort wanneer kinderen ouder worden 25

26 2. Bepalen van aanvullende steun, leefgelden : ontwikkeling van een praktisch instrument (REMI) 3. Financiële educatie/preventie 26

27 4. Armoedemeting Budgetstandaard voor niet werkenden, in goede gezondheid, Vlaanderen 2010 Sociale huur Private rent Eiigenaar met afbetaling Eigenaar zonder afbetaling EU-SILC 5. Aanmoedigen van politici om verder te werken aan een sociaal inclusieve samenleving De budgetstandaard geeft niet enkel het inkomen dat nodig is om menswaardig te leven, politici kunnen hem gebruiken als inspiratiebron om verder te bouwen aan een sociaal inclusieve samenleving 27

28 5. Aanmoedigen van politici om te werken aan een sociaal inclusieve samenleving Indien auto nodig+ 292! Geen maximumfactuur SO Maximumfactuur Basisonderwijs Huisvestingskosten+ 50%! leefkosten Vaste kosten Noodzakelijk spaargeld Voor wie meer wil lezen: Storms, Van den Bosch, 2009, Wat heeft een gezin minimaal nodig? Een budgetstandaard voor Vlaanderen, Leuven:Acco Ppt terug te vinden vanaf 17/2 op: omischbeleid/dienstverlening.asp 28

29 REMI Referentiebudgetten menswaardig inkomen Peter Thijs, Leen Van Thielen en Bérénice Storms Woensdag 20 junuari 2011 Situering Grote verschillen in Vlaanderen (en in de Kempen) in de toekenning van aanvullende steun tussen (en binnen) de OCMW s Dezelfde grote verschillen m.b.t. de bepaling van het noodzakelijke leefgeld in het kader van schuldhulpverlening Budgetstandaardaard werd ontwikkeld voor: Alle mogelijke typegezinnen, levend in diverse socioeconomische situaties (niet werkend/ werkend, samenwonend/ gescheiden, op actieve/bejaarde leeftijd, gezond/ziek, eigenaar/huurder) Door groot aantal variaties: nood aan een gemakkelijk hanteerbaar instrument 29

30 Instrument: doelstelling Applicatie ontwikkelen waarin de ontwikkelde referentiebudgetten voor een maatschappelijke participatie op maat van OCMW s/caw s worden aangeboden. Opgelet: geen rekenmachine (dat leidt naar één bedrag), maar wel een tool, op maat van de cliënt, die resulteert in richtnormen waaraan individuele situaties kunnen getoetst worden. Autonomie van OCMW s wordt gerespecteerd: ze kunnen vrij kiezen op welke wijze ze trachten ervoor te zorgen dat mensen met een te laag inkomen volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving: Door besteedbare inkomens te verhogen (uitputten van rechten, vergoeden van kosten, verminderingen op gemeentelijke retributies, aanvullende steun, ) Door uitgaven te verlagen (sociale huisvesting, energiebesparende maatregelen, vrije tijdscheques,.) Instrument: doelstelling Output: Voor de cliënt Haalbaar referentiebudget op maat van cliënt Voor de hulpverlener Op wetenschappelijke basis uitgewerkte referentiebudgetten die nuttig zijn in het kader van budgetbegeleiding en schuldbemiddeling Een tool die toelaat om dossiers financiële hulpverlening in de tijd en in de ruimte (verhuizen van dossiers) op te volgen Voor het OCMW Een overzicht van de totale uitgaven voor financiële hulpverlening, opgedeeld in verschillende budgetposten Een inspiratiebron voor het voeren van een lokaal inclusief beleid (versterken van competenties, verhogen van de toegankelijkheid van basisrechten) 30

31 Toelichting REMI Voorstelling alfa versie door Peter Projectverloop Fase 1: Uittesten van het instrument op kleine schaal (periode: februari 2011 mei 2011) Fase 2: Uittesten van het instrument in de ganse regio en in de regio Luik (periode april maart 2012) gefinancierd door POD mi Fase 3: Invoeren van het instrument in alle geïnteresseerde Belgische OCMW s (april 2012-). 31

32 Opzet fase 1 Vraagstelling: Werkt het instrument, is het effectief en wat is de impact ervan op de administratieve en financiële draaglast? Vier deelvragen Wat is de financiële draaglast voor het OCMW? - Wat is het verschil in financiële middelen die worden ingezet voor aanvullende steun? Werkt het instrument? - Technisch: draait het? Werken alle knoppen - Is alles verstaanbaar? Wat is de administratieve draaglast van het toepassen van het instrument? - Wat is de invloed op de looptijd van een dossier (van aanvraag tot toekenning?) - Welke informatie moet worden verzameld? Is het effectief? - Versterkt het de cliënten? - Versterkt het de hulpverleners? - Versterkt het de raad? Wat is de financiële draaglast voor het OCMW? Wat: 1. Ingezette financiële middelen per OCMW voor aanvullende steun HOE: Simulatie op bestaande dossiers: 1. Totale bedrag dat wordt verleend aan aanvullende steun 2. Bedrag per categorie van leefsituatie 3. Bedrage per budgetcategorie (indien van toepassing) WANNEER: 1. Liefst zo vlug mogelijk: in de maanden februari en maart Door wie: 1. Maatschappelijk werker BIJ WIE: 1. Minimum 20 lopende dossiers aanvullende steun 2. Eventueel ook willekeurige dossiers zonder aanvullende steun (om non take-up te meten) 32

33 Werkt het instrument? Wat: 1. Bugs 2. Vragen 3. Juist gebruik HOE: 1. Noteren van bugs 2. Noteren van telefonische en vragen per mail van maatschappelijk werkers 3. Gebruik checken (inhoud achter vraagtekens begrepen) WANNEER: 1. Doorlopend van begin februari tot eind mei 2. Doorlopend van begin februari tot eind mei 3. Februari Door wie: 1. Maatschappelijk werkers 2. Onderzoeker 3. Onderzoeker BIJ WIE: 1. Maatschappelijk werkers 2. Onderzoeker 3. Maatschappelijk werkers Wat is de administratieve draaglast? WAT: 1. Looptijd 2. Hoeveelheid verzamelde informatie HOE: Vergelijking maken tussen dossiers financiële steun waarbij wel/niet gebruik gemaakt wordt van het instrument 1. Noteren van looptijd: van aanvraag tot beslissing 1. dagboek bijhouden per dossier: wat gebeurt op welk moment en hoeveel tijd neemt het in beslag? 2. dagboek bijhouden per dossier: welke informatie krijgt men op welk moment? WANNEER: 1. In de maanden februari tot en met mei Door wie: 1. Maatschappelijk werker BIJ WIE: 1. Zes nieuwe dossiers financiële steun (cliënten kunnen eventueel al wel in de intake fase of proefperiode zitten) bij alleenstaanden zonder kinderen en gezinnen met kinderen: in deze fase nog niet het via het instrument bekomen bedrag toekennen, wel de begrotingsoefening doen (in fase 2: wel bedrag toekennen) 2. Indien mogelijk zes nieuwe dossiers financiële steun (die de normale procedure doorlopen) bij alleenstaanden zonder kinderen en gezinnen met kinderen. Indien niet mogelijk, bestaande dossiers retrospectief invullen 33

34 Is het effectief? Wat: 1. Empowerment cliënten 2. Empowerment hulpverleners 3. Empowerment raadsleden HOE: Experiment: vergelijken voor en na 1. Vragenlijst cliënten (empowerment meten aan de hand van: zelfbeeld, invloed, inspraak, macht, sociaal kapitaal): elektronische vragenlijst cliënten of interview 2. Vragenlijst hulpverleners (empowerment meten aan de hand van: zelfbeeld, invloed, vaardigheden, daadkracht, collectieve identiteit): elektronische vragenlijst hulpverleners 3. Vragenlijst raadsleden (nog te ontwikkelen: aan de hand van (1) de mate waarin ze voldoende kennis hebben (over de dossiers, over het begrip menswaardig inkomen, over een rechtvaardige verdeling van de middelen) om beslissingen te nemen en (2) de gehanteerde criteria :elektronische vragenlijst raadsleden WANNEER: 1. Begin februari en einde mei 2. Begin februari en einde mei 3. Begin februari en einde mei Door wie: 1. Onderzoeker 2. Onderzoeker 3. Onderzoeker BIJ WIE: 1. 6 Cliënten (met bestaand dossier) per OCMW die deelnemen aan het experiment (steun in de fase nog niet toekennen, wel in fase 2) 2. Maatschappelijk werkers 3 Raadsleden Varia Vragen? Peter.thijs@khk.be Berenice.storms@khk.be