DE LETTER EN DE GEEST

Transcriptie

1 DE LETTER EN DE GEEST Adviezen vr versterking van de bestuurskracht in het vrtgezet nderwijs Eindrapprt Cmmissie Ged Onderwijsbestuur VO September 2014

2 INHOUD 1. INLEIDING Ged bestuur in het vrtgezet nderwijs De gvernancecde VO en mnitringsnderzek Opdracht aan de cmmissie Samenstelling van de cmmissie Werkwijze van de cmmissie Leeswijzer CONTET VAN DE OPDRACHT EN AANBEVELINGEN Cntext van de pdracht Aanbevelingen van de cmmissie STAND VAN ZAKEN GOED BESTUUR IN HET VO Samenstelling en uitefening van het bestuur Samenstelling en uitefening van het interne tezicht Interne verhudingen Externe verhudingen TRANSPARANTIE OVER EN NALEVING VAN GOVERNANCECODE VO Transparantie ver de naleving van de gvernancecde VO Naleving van de gvernancecde VO EEN VERNIEUWDE GOVERNANCECODE VO Vrstellen vr een nieuwe gvernancecde VO Vrstellen vr bevrdering naleving en handhaving VERSTERKING BESTUURSKRACHT Instellingsniveau Sectrniveau BIJLAGE 1. LITERATUUR BIJLAGE 2. VERGELIJKING GOVERNANCECODES

3 1. INLEIDING 1.1 Ged bestuur in het vrtgezet nderwijs Ged bestuur 1 gaat ver ter zake kundig zijn en ver juist mreel gedrag. Het wrd ged geeft aan dat het kwalitatief ged met zijn in technisch-juridische zin én dat het deugdelijk en passend met zijn in ethisch-nrmatieve zin. Sinds de eeuwwisseling is de aandacht vr ged bestuur binnen de nderwijssectr sterk tegenmen mdat nderwijsinstellingen zich de afgelpen decennia hebben ntwikkeld van wettelijke taakuitverders naar relatief autnme instellingen. Deze verandering hangt samen met het feit dat de verheid vanaf de jaren tachtig in de vrige eeuw kiest vr een beperkte eigen rl: sturen, rdenen en tezicht huden p de ttstandkming van publieke en relatinele gederen en diensten. Prcessen van deregulering, autnmievergrting, utputsturing en budgetbekstiging vlgen binnen het publieke dmein, k in het nderwijs. Parallel aan deze ntwikkeling vnd in het nderwijs schaalvergrting plaats (Van Wieringen, 2010). In 1995 waren er 447 besturen en in Daarnaast is het penbaar nderwijs bijna geheel verzelfstandigd, waarbij in de meeste gevallen is gekzen vr de stichtingsvrm. Dit alles heeft geleid tt een frse herstructurering van bestuur en management. In het vrtgezet nderwijs is de stichting nu de meest gangbare rechtsvrm vr schlbesturen: 87% is een stichting en in 2014 verkeren enkele besturen ng in transitie naar een stichting (Hningh & Van Genugten, 2014). Het aantal verenigingen is de 1 Met de term ged bestuur wrden in dit rapprt prcessen van intern tezicht, besturen en verantwrden bedeld. 2 Brn: en 3

4 afgelpen jaren afgenmen van 14% in 2009 (De Kning & Dielemans, 2011) naar 9% in 2014 (Hningh & Van Genugten, 2014). Overige rechtsvrmen kmen spradisch vr. Om bestuur en intern tezicht te structureren, hanteren de meeste besturen (85%) in het vrtgezet nderwijs het raad van tezichtmdel (Hningh & Van Genugten, 2014) waarbij bestuur en intern tezicht rganiek gescheiden zijn dr instelling van een cllege f raad van bestuur enerzijds en een nafhankelijke raad van tezicht anderzijds. Dit percentage is sinds 2010 nageneg gelijk gebleven: ten werkte 83% met het raad van tezichtmdel en was 5% bezig met de invering ervan (De Kning & Dielemans, 2011). Andere mdellen kmen beduidend minder vr (Hningh en Van Genugten, 2014). Het gaat dan m mdellen als bijvrbeeld een gedelegeerd mdel waarbij de bestuurlijke functie is gedelegeerd aan het bvenschls management (7% van de besturen) en het ne-tiermdel (7% van de besturen) waarin gewerkt wrdt met een functinele scheiding tussen de bestuurlijke en tezichthudende functie binnen één rgaan. Besturen met meer dan zes schlen werken nageneg uitsluitend met het raad van tezichtmdel, terwijl kleinere schlbesturen k kiezen vr het gedelegeerde mdel en het ne-tiermdel. Als deze kleinere schlbesturen een raad van tezichtmdel hanteren, dan kiezen zij in enkele gevallen vr het instellen van een ledenraad f een algemene ledenvergadering die k tezicht hudt. Bij de grtere schlbesturen (zes schlen f meer) kmt dit niet vr (Hningh & Van Genugten, 2014). Hningh & Van Genugten cnstateren dat de sinds 2010 wettelijk gebden keuzevrijheid vr verschillende bestuursmdellen in het vrtgezet nderwijs niet heeft geleid tt een grte diversiteit aan bestuursmdellen. Dit in tegenstelling tt het primair nderwijs waar naast het raad van tezichtmdel (39%) k het gedelegeerd mdel (28%) en het netiermdel (14%) tenemend vrkmen (Hningh & Hge, 2012). In veel situaties zijn diegenen die vrheen rectr f bvenschls directeur waren, benemd als (directeur-)bestuurder, al dan niet in een cllege van bestuur. 4

5 Zij die eerst zitting hadden in het schlbestuur, werden nu intern tezichthuder, vaak dr het vregere bestuur m te vrmen tt een raad van tezicht. In 2014 heeft bij 19% een vrmalig bestuurder van de nderwijsinstelling (f van een van haar rechtsvrgangers) zitting in het intern tezicht (Hningh & Van Genugten, 2014). Bvengenemde veranderingen hebben een grte impact p de bestuurlijke verhudingen binnen de nderwijssectr (Hge, 2014). De beleids- en besluitvrmende bevegdheden van schlbesturen zijn tegenmen, evenals de risic s die daarmee gepaard gaan en de vraag naar risicbeheersing. De bestuurlijke rl wrdt zwaarder en de behefte aan ndersteunende staf p financieel, persneel, beheersmatig en nderwijsinhudelijk gebied neemt te. Organen vr intern tezicht en schlbesturen zeken naar de juiste rluitefening en nderling samenspel. De schlbesturen en schlleiders staan vr de vragen welke taak- en bevegdhedenverdeling, welke mate van decentralisatie en wat vr srt besluitvrmingsprcessen nu passend zijn. Ok vr de medezeggenschapsrganen is het zeken naar hun psitie in deze nieuwe gvernanceverhudingen. Vanaf het begin van de 21e eeuw gaat de aandacht daarbij in eerste instantie vral uit naar de technisch-juridische kant van ged bestuur: het ntwerpen, regelen en inveren van passende bestuursmdellen, functies, taak- en bevegdheidsverdelingen, reglementen en statuten. Schlbestuurders en schlleiders zijn meer p elkaar aangewezen, als gevlg van de grtere beleidsruimte en bestedingsvrijheid die ntstaat, en willen hun interne checks and balances p rde hebben. Nieuwe bestuursmdellen en de daarbij behrende rllen, taken en verantwrdelijkheden wrden ingeverd. Intern tezicht p het bestuur en p de besturing van de nderwijsrganisatie 3 wrdt geïntrduceerd als nieuwe figuur in nderwijsbestuur, en vr het vrtgezet nderwijs wettelijk verankerd in De sectrrganisaties in het nderwijs veren gvernancecdes in ter bevrdering van een juiste rlneming en taakuitvering van intern tezichthuders en bestuurders. 3 Met nderwijsrganisatie wrdt in dit rapprt bedeld het bestuur en het interne tezicht inclusief de schl/schlen die nder het bestuur ressrteren. 5

6 Tegelijkertijd greit de aandacht vr het zgenaamde verantwrdingstekrt dat nstaat als gevlg van autnmie- en schaalvergrting, utputsturing en budgetbekstiging (Brnneman-Helmers, 2011). Hiermee wrdt bedeld dat nderwijsbestuurders meilijk direct ter verantwrding kunnen wrden gerepen, nch dr plitiek-demcratische mechanismen binnen het penbaar bestuur, nch dr leerlingen, uders en andere belanghebbenden van het nderwijs. Bij nderwijsrganisaties zijn er k geen directe eigenaren aanwezig m de bestuurders bij de les te huden, zals aandeelhuders dat kunnen den bij private ndernemingen. Dr dit alles is nvldende duidelijk in heverre er maatschappelijk draagvlak en mandaat is vr het den en laten van nderwijsbesturen. Intern tezicht en hrizntale verantwrding (De Vijlder & Westerhuis, 2002) wrden gezien als plssingen vr dit verantwrdingstekrt. Tt p heden blijkt de disciplinerende werking van het intern tezicht in het nderwijs echter niet ptimaal (Gdijk, 2012; Inspectie van het Onderwijs, 2013) en praktijken van hrizntale verantwrding staan ng in de kinderschenen (Hge, Burns & Wilkszewski, 2012). Naar aanleiding van de incidenten die zich hebben vrgedaan in de vlle breedte van de publieke sectr wrdt ged bestuur sinds enkele jaren in het beleid, de plitiek en de media meer en meer in ethisch-nrmatief perspectief geplaatst. De discussie spitst zich te p de vraag naar vldende mreel besef en public spirit bij tezichthuders, bestuurders en andere betrkkenen bij nderwijsbestuur. Vanuit de plitiek en maatschappij dringt zich daarnaast de vraag p f de autnme en grtschalige nderwijsrganisaties ver geneg prfessinaliteit, besturend vermgen en verbeter- en vernieuwingscapaciteit beschikken m ged nderwijs te realiseren en de tegenmen risic s en verantwrdelijkheden te verzien en te dragen. Daarnaast wrden dezelfde vragen gesteld vr juist de kleinschalige nderwijsrganisaties. Krtm: de vraag naar ter zake kundig zijn én juist mreel gedrag bij het besturen van nderwijsrganisaties staat zeer hg p de maatschappelijke en plitieke agenda en kmt tt uitdrukking in de vraag naar vldende bestuurskracht. 6

7 De Cmmissie Ged Onderwijsbestuur VO heeft het afgelpen jaar nderzek gedaan naar de praktijk van ged bestuur binnen het vrtgezet nderwijs en de vrtgang daarbinnen. Dit met als del m te kmen tt cncrete vrstellen tt aanpassing van de Cde Ged Onderwijsbestuur van de VO-raad, maar vral k m adviezen te frmuleren vr de versterking van de bestuurskracht in het vrtgezet nderwijs. 1.2 De gvernancecde VO en mnitringsnderzek In het kader van prfessinalisering van de sectr heeft de VO-raad in 2007 de taak pgepakt m een sectrcde vr ged bestuur p te stellen. Met behulp van adviesbureau Delitte werd een cnceptversie van de cde ntwikkeld tt de eerste Cde Ged Onderwijsbestuur VO. Bij het bepalen van de vrm en inhud van deze cde is sterk uitgegaan van de thema s uit de gvernancecdes van andere nderwijs- en semipublieke sectren. In de ntwikkelfase zijn in beperkte mate leden van de VO-raad betrkken. De tussenprducten zijn besprken met een daarvr in het leven gerepen kerngrep ged bestuur en het eindprduct is langs de frmele lijn via de Ledenadviesraad en het bestuur uiteindelijk vrgelegd aan de algemene ledenvergadering. De eerste Cde Ged Onderwijsbestuur VO is frmeel p 28 mei 2008 dr de algemene ledenvergadering gedgekeurd en bindend verklaard. Als tepassingsstatus is hierbij gekzen vr het principe pas te f leg uit. Dit hudt in dat de bepalingen in de cde fwel wrden nageleefd (pas te), fwel dat een schlbestuur aan zijn belanghebbenden en aan het bestuur van de VO-raad kenbaar maakt waarm niet aan bepaalde bepalingen uit de cde is vldaan en wat de reden daarvan is (leg uit), in het jaarverslag en/f p de website. Vr de invering van de cde gld een vergangstermijn van twee jaar. Om inzicht te krijgen in de ntwikkeling en de stand van zaken van de implementatie en tepassing van de cde heeft de VO-raad het lectraat Bards & Gvernance van de Hgeschl INHlland Rtterdam de pdracht gegeven een quick scan en een uitgebreider vervlgnderzek uit te veren. De quick scan was een verkennend krtlpend 7

8 nderzek dat in 2009 is uitgeverd. In het najaar van 2010 is het vervlgnderzek uitgeverd nder besturen VO. Dit is afgernd met een respnspercentage van 59% (183 schlbesturen participeerden). De resultaten van het vervlgnderzek laten zien dat ruim tweederde van de besturen (71%) bestuur en tezicht statutair hebben gescheiden vereenkmstig de Cde Ged Onderwijsbestuur VO. De grte meerderheid daarvan heeft een raad van tezicht ingesteld (De Kning & Dielemans, 2011). Ng eens 12% werkte met een tezichthuder, maar deze was ng niet statutair vastgelegd. Daarnaast was 5% bezig met de invering van een vrm van tezicht. Een minderheid van de besturen (12%) kende (ng) geen vrm van intern tezicht en was er k niet mee bezig. De uitkmsten van de quick scan en van het vervlgnderzek laten een stijgende lijn tussen 2009 en 2010 zien wat betreft bekendheid met de gvernancecde en de naleving ervan. 4 In 2011 is k een nderzek (Blkdijk & Gdijk, 2012) uitgeverd naar intern tezicht in het (vrtgezet) nderwijs. Het nderzek laat zien dat frmele scheiding tussen intern tezicht en bestuur bij nageneg alle besturen tt stand is gebracht, waarbij het raad van tezichtmdel sterk dmineert. In 2013 verrichtte de Inspectie van het Onderwijs (2013) een nderzek naar de kwaliteit van het bestuurlijk handelen in het funderend nderwijs. Gecncludeerd werd dat de inrichting en het functineren van het intern tezicht in alle sectren, dus k in het vrtgezet nderwijs, zwak is. De inspectie geeft hiervr als verklaring dat veel tezichthuders tt vr krt in de rl van algemeen bestuurder zaten en men in veel gevallen waarschijnlijk ng met wennen aan de nieuwe rl. Hierdr bestaat wel het risic dat veel tezichthudende rganen geen adequate tegenmacht vrmen vr de bestuurder(s) (Ibid, p. 9). Verder werd gecnstateerd dat besturen waar de nderwijskwaliteit de afgelpen jaren terugliep f langere tijd ngunstig was, minder psitief naar vren kmen wat betreft het bestuurlijk handelen. 4 Het rapprt is te dwnladen via 8

9 In haar nderzeksrapprt det de Inspectie van het Onderwijs een prep aan de sectrrganisaties m zelf mnitrnderzek te starten en besturen krachtig te stimuleren hieraan mee te den. Dit zdat een ged beeld van de kwaliteit van bestuurlijk handelen kan ntstaan en kan wrden vrkmen dat dr (ernstige) incidenten sms te gemakkelijk het beeld ntstaat dat er van alles aan de hand is met alle besturen in de sectr, znder dat hier betruwbare gegevens ver zijn. In lijn met deze prep heeft de Cmmissie Ged Onderwijsbestuur VO in 2013 pnieuw een mnitrnderzek laten uitveren dr het Instituut vr Managementresearch van de Radbud Universiteit Nijmegen (Hningh & Van Genugten, 2014). 1.3 Opdracht aan de cmmissie De Cmmissie Ged Onderwijsbestuur VO heeft drie pdrachten meegekregen: Opdracht 1 Is de praktijk van ged bestuur in het vrtgezet nderwijs en de vruitgang daarbinnen te (den) nderzeken; Opdracht 2 Is het den van cncrete vrstellen tt aanpassing van de Cde Ged Onderwijsbestuur VO; Opdracht 3 Is het frmuleren van adviezen vr de versterking van de bestuurskracht in het vrtgezet nderwijs in het kader van de Kamerbrief Versterking bestuurskracht nderwijs (TK , nr. 10, 19 april 2013). 9

10 Bij deze drie pdrachten is vanuit de VO-raad aangegeven dat het m een breed thema gaat, waarbij drie hfdlijnen wrden nderscheiden: 1. Bestuurscultuur 2. Prfessinalisering 3. Checks & balances Het bestuur van de VO-raad heeft de Cmmissie Ged Onderwijsbestuur VO (verder in dit rapprt de cmmissie genemd) bij de uitvering van zijn pdracht pgedragen m actief in cntact te treden met de leden van de VO-raad en, indien ndig, met externe rganisaties en persnen. De cmmissie is k gevraagd ver de vrtgang en de resultaten van zijn pdracht te rapprteren aan bestuur en leden van de VO-raad. In paragraaf 1.5 wrdt tegelicht p welke wijze de cmmissie hieraan gehr heeft gegeven. Bij aanvaarding van de pdracht heeft de cmmissie gecnstateerd dat het vr gede naleving van de cde een cnditi sine qua nn is dat zwel de besturen VO (leden VOraad) als de rganen vr intern tezicht VO (leden VTOI) de gvernancecde nderschrijven en zichzelf als eigenaar ervan zien. Dit eindrapprt en het werk van de cmmissie ademen het samen ptrekken van de VO-raad en de VTOI dan k al vlp: de VTOI heeft als belanghebbende geparticipeerd in het werk van de cmmissie, de cmmissie frmuleert aanbevelingen gericht aan de VO-raad en aan de VTOI, en de cmmissie stelt gezamenlijke aanvaarding en eigenaarschap van de nieuwe gvernancecde vr. Het nderhavige rapprt is het eindrapprt van de cmmissie. Het bevat de resultaten van het uitgebreide mnitrnderzek, uitgeverd dr Marlies Hningh en Marieke van Genugten van het Instituut vr Managementresearch van de Radbud Universiteit Nijmegen in de peride ktber 2013 tt en met mei Op basis van de uitkmsten van dit mnitrnderzek en de verschillende gesprekken die zijn geverd met leden, stakehlders en experts, trekt de cmmissie in dit eindrapprt haar cnclusies. Ok kmt 10

11 de cmmissie met vrstellen tt aanpassing van de Cde Ged Onderwijsbestuur VO en met aanbevelingen vr de versterking van de bestuurskracht in de VO-sectr. 1.4 Samenstelling van de cmmissie Vrzitter Leden Lex van de Haterd, bestuursvrzitter Meridiaan Cllege Bert de Weerd, bestuurder/algemeen directeur Schlengemeenschap Panta Rhei Henk van der Esch, vrzitter Cllege van Bestuur Achterhek VO Sphie de Ber, tt 1 januari 2014 lid Cllege van Bestuur Dunamare Onderwijsgrep Teunis Wagenaar, tt 1 februari 2014 waarnemend vrzitter Cllege van Bestuur O2G2 Extern lid Edith Hge, bijznder hgleraar Onderwijsbestuur bij TIAS, Universiteit van Tilburg en senir adviseur bij BMC Advies Aanwezig als belanghebbende Tn du Burck, directeur Vereniging van Tezichthuders in Onderwijsinstellingen (VTOI) Secretariaat Jelma Hekstra, senir beleidsadviseur VO-raad Rbert van den Bezem, senir beleidsadviseur VO-raad Sietske Hendriks, adviseur BMC implementatie Onderwijs & Jeugd Het verschijnen van dit eindrapprt beschuwt de cmmissie als het mment m de vereniging décharge te vragen teneinde zichzelf p te heffen. Vr vervlgwerkzaamheden rndm de gvernancecde VO f breder, p het terrein van ged bestuur in de VO-sectr, kunnen nieuwe cmmissies wrden ingesteld. 11

12 1.5 Werkwijze van de cmmissie De cmmissie heeft de vlgende activiteiten ndernmen: 1. Vier ledenbijeenkmsten ver Bestuurskracht in september 2013 m zicht te krijgen p (he) vraagstukken (die) leven ver (naleving en tepassing van) de gvernancecde VO en versterking en prfessinalisering van bestuur en intern tezicht bij de leden van de VO-raad; 2. Eigen cmmissienderzek naar status en inhud gvernancecdes in andere sectren (zie bijlage 2); 3. Extern nderzek naar de naleving en tepassing van de gvernancecde VO dr middel van een enquête nder een representatieve grep van VO-bestuurders en -tezichthuders, een vergelijkende gevalsstudie bij 10 schlbesturen en een analyse van 30 jaarverslagen dr het Instituut vr Managementresearch van de Radbud Universiteit Nijmegen. Het nderzeksrapprt is vanaf 18 september 2014 te vinden p 4. Vijf rndetafelgesprekken in mei/juni 2014 met stakehlders: uders, leraren, leerlingen, lkale verheden en Rijksverheid. De uitkmsten van deze rnde tafelgesprekken dienen vr de cmmissie als achtergrndinfrmatie, aanvulling én als illustratie vr de nderzeksmatige gegevens die zijn verkregen met het eigen en met het externe nderzek; 5. Snderende gesprekken met zes gvernance-experts van brancherganisaties uit de nn-prfitsectr 2014, als achtergrndinfrmatie, aanvulling én als illustratie vr de nderzeksmatige gegevens die zijn verkregen met het eigen en met het externe nderzek; 6. Peridieke mndelinge rapprtage aan en sndering bij de vrzitter van het bestuur van de VO-raad. De pbrengsten van de activiteiten een tt en met zes zijn dr de cmmissie naast elkaar gelegd, vergeleken en gecmbineerd m te kmen tt een z adequaat mgelijk beeld van de huidige praktijk van ged bestuur in het vrtgezet nderwijs en de vruitgang daarbinnen. De aanbevelingen vr aanpassing van de gvernancecde en vr de 12

13 versterking van de bestuurskracht in het vrtgezet nderwijs zijn p eigen gezag van de cmmissie tt stand gekmen. Hierbij zijn de verschillende percepties en vertuigingen van bestuurders en intern tezichthuders in het VO, van relevante belanghebbenden - leerlingen, uders, leraren en gemeentebestuurders - en van experts zrgvuldig gewgen en benut. 1.6 Leeswijzer De cmmissie heeft ervr gekzen vr de nderliggende gegevens te verwijzen naar bijlagen f brnnen die elders gevnden kunnen wrden. Het rapprt beperkt zich tt de bevindingen, cnclusies en aanbevelingen van de cmmissie zelf. Hfdstuk twee schetst de cntext van de pdracht en tnt alle aanbevelingen die de cmmissie det. In hfdstuk drie en vier wrden de resultaten van het externe nderzek getnd en de praktijk van ged bestuur in het vrtgezet nderwijs en de naleving van de gvernancecde VO, zwel letterlijk als in de geest van, beschreven, gewgen en berdeeld dr de cmmissie. In hfdstuk vijf det de cmmissie cncrete vrstellen tt aanpassing van de Cde Ged Onderwijsbestuur VO en het bevrderen en handhaven van de naleving ervan. In hfdstuk zes frmuleert de cmmissie ten sltte adviezen vr de versterking van de bestuurskracht in het vrtgezet nderwijs. In dit rapprt zijn aanbevelingen aan besturen in rd aangegeven; aanbevelingen aan rganen vr intern tezicht in gren; aanbevelingen aan besturen en rganen vr intern tezicht samen in blauw; en aanbevelingen aan de VO-raad en de VTOI in ranje. 13

14 2. CONTET VAN DE OPDRACHT EN AANBEVELINGEN 2.1 Cntext van de pdracht De cmmissie heeft haar pdracht in de zmer van 2013 aanvaard in een cntext van het evalueren van gvernance-incidenten (in het nderwijs) en intensieve plitiekmaatschappelijke discussies hierver. Z brengt de Cmmissie Gvernance Openbaar Onderwijs (Cie-Chen) in september 2012 haar evaluatieve adviesrapprt uit naar aanleiding van de incidenten bij Stichting BOOR. In december van dat jaar presenteert de Cmmissie Onderzek Financiële Prblematiek Amarantis I haar bevindingen wat betreft bestuurlijk gedrag en juiste besteding van publiek geld, en in februari 2013 vlgde het rapprt Niet nwettig, wel nwenselijk van de cmmissie Financiële prblematiek Amarantis II nder vrzitterschap van Femke Halsema. Deze cmmissie cnstateert weliswaar geen strafbare feiten, maar tnt een waslijst aan ngepaste en ngewenste gedragingen en een vrijblijvende cultuur en verrdeelt dit. Mede naar aanleiding van deze rapprten gaan de bewindslieden van OCW niet alleen ver ged bestuur in gesprek met de Tweede Kamer, maar k met de nderwijsinstellingen en sectrrganisaties. In april 2013 sturen zij een brief naar de Tweede Kamer met als titel Versterking bestuurskracht in het nderwijs waarin zij wijzen p het grte belang van een ged werkend gvernancesysteem en het hanteren van een mreel kmpas: Het gaat niet alleen m het naleven van de letter van de wet f cde, maar vral k m het handelen in de geest daarvan en met g vr het publieke belang. 14

15 Vanaf het mment dat de Cmmissie Ged Onderwijsbestuur VO haar werkzaamheden aanvangt, valt de plitiek-maatschappelijke discussie ver ged bestuur (in nderwijs) bepaald niet stil. In september 2013 leggen twee mb-bestuurders bij de pening van het studiejaar een eed af. Zij belven hierin nder meer het belang van het leren van de studenten en het nderwijs vrp te stellen, hun functie integer uit te efenen en zrgvuldig m te gaan met de beschikbaar gestelde middelen. In de (sciale) media waren hier wisselende reacties p en het heeft tt p heden geen navlging gehad. In diezelfde maand brengt de Cmmissie Behrlijk Bestuur (Cie-Halsema) haar rapprt Een lastig gesprek uit waarin wrdt ingegaan p de diepere rzaken van de incidenten. De Cmmissie Behrlijk Bestuur cnstateert dat de rzaken meten wrden gezcht in (de wisselwerking tussen) menselijk gedrag en rganisatiegedrag. Z kunnen menselijke zwakheden, ngebreidelde experimenteerdrift f dwangmatige innvatie in cmbinatie met klemmende f incnsistente rganisatiestructuren (weeffuten in het systeem) ngewenste gedragingen en praktijken teweeg brengen en leiden tt incidenten. In nvember 2013 ziet het adviesrapprt van de Cmmissie-Meurs Prfessinalisering van besturen in het primair nderwijs het licht. Dit rapprt bevat cncrete adviezen vr prfessinalisering en versterking van (het) besturen van nderwijsrganisaties in het PO. Tegelijkertijd stuurt de minister van Veiligheid en Justitie een brief naar de Tweede Kamer waarin hij maatregelen aankndigt m de wettelijke psitie en taakvervulling van intern tezichthuders in semipublieke sectren te verduidelijken en z de drempel tt aansprakelijkstelling f ntslag van wanpresterende bestuurders en tezichthuders te verlagen. In december van dat jaar kmen de VTOI en de Onderwijsbestuurdersvereniging (OBV) een nieuwe ca vereen vr bestuurders in het vrtgezet nderwijs waarin een nullijn wrdt gehanteerd; de belning van bestuurders wrdt niet geindexeerd. De variabele belningscmpnent uit de eerdere ca wrdt geschrapt, mdat deze in de Wet Nrmering Tpinkmens (WNT) niet is tegestaan. De inhud van deze ca en het gegeven dat deze vereen is gekmen dr de nieuwe spelers VTOI en OBV wrdt niet dr iedereen in de sectr nderschreven en leidt tt enige cmmtie. In januari 2014 stelt de MBO Raad een nieuwe Branchecde ged 15

16 bestuur vast, naar aanleiding van de bevindingen en aanbevelingen van de Cmmissie Gvernance, Handhaving en Cdes (Cie-Hge) in september Op 5 februari 2014 versturen de bewindslieden van het ministerie van OCW een tweede gvernancebrief naar de Tweede Kamer waarin veel aandacht is vr de Wet Medezeggenschap p Schlen (WMS), en nieuwe eisen wrden gesteld aan de externe accuntant en het cntrleprtcl. Tegen de achtergrnd van deze cntext heeft de cmmissie haar werkzaamheden verricht. Ze heeft een beeld geschetst van de huidige praktijk van ged bestuur in het vrtgezet nderwijs en de vruitgang daarbinnen, en is tt haar aanbevelingen gekmen. Het is deze cntext die van invled is geweest p de eigen pvattingen en vertuigingen van de cmmissieleden hierbij, en p haar weging van de verschillende percepties en vertuigingen van bestuurders en intern tezichthuders en relevante belanghebbenden in het VO. 2.2 Aanbevelingen van de cmmissie De cmmissie frmuleert in dit rapprt 30 aanbevelingen gericht aan de besturen, de rganen vr intern tezicht, en aan de VO-raad/VTOI. De aanbevelingen staan hiernder gegrepeerd aangegeven. De nummering van de aanbevelingen is vlgens de vlgrde waarin zij in het rapprt wrden gefrmuleerd. Aanbevelingen gericht aan de besturen VO 5 : Ø De cmmissie beveelt bestuurders aan zich bewust te blijven van de risic s die verbnden zijn aan hun psitie en deze risic s te dempen dr hiervr mechanismen in te buwen. De cmmissie beveelt dit eenhfdige bestuurders met klem aan. Te denken valt bijvrbeeld aan: 5 Met de term besturen VO wrdt in dit rapprt bedeld de rganen f persnen in het VO die de bestuurlijke functie binnen een nderwijsrganisatie uitefenen. Dit kunnen zijn een cllege van bestuur, een directeurbestuurder, een (dagelijks) bestuur, f het cllectief van persnen die binnen een zgenaamd netier bestuur de bestuurlijke functie uitefenen. 16

17 weerwrd en tegenmacht rganiseren in de verleg- en besluitvrmingsstructuur en -cultuur binnen de nderwijsrganisatie; het daadwerkelijk instellen van een klkkenluidersregeling; externe feedback en beraadslaging rganiseren wat betreft het eigen functineren (bijvrbeeld met cllege-bestuurders in de regi, met externe adviseurs en deskundigen f via bereps- f sectrrganisatie); het interne tezicht in de gelegenheid stellen ged te te zien p het functineren van de eenhfdige bestuurder met behulp van extra tezichtsmaatregelen en passende mechanismen. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 1 p pagina 25 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt besturen aan binnen hun nderwijsrganisatie meer een directe aanspreekcultuur tt stand te brengen. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 4 p pagina 29 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt besturen aan pr-actief een integriteitscde p te stellen en deze tt leven te brengen dr hierver te spreken en elkaar hierp aan te spreken binnen de nderwijsrganisatie. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 5 p pagina 30 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt besturen aan zrg te dragen vr het daadwerkelijk instellen van een klkkenluidersregeling die intern en extern bekend is. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 6 p pagina 30 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt de besturen aan breed infrmatie, inzichten, vertuigingen en percepties p te halen bij leerlingen en hun uders, dcenten, niet nderwijzend persneel, directie en staf als input vr en feedback p bestuurlijke prcessen, zwel langs frmele (MR) als infrmele weg. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 16 p pagina 39 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt besturen aan de hrizntale dialg binnen het eigen (bestuurlijke) nderwijsnetwerk vrt te zetten, met als del leren en feedback te verkrijgen. Met het g p het belang van gede lkale en reginale verankering en nabijheid van nderwijsbestuur, beveelt de cmmissie de besturen aan de hrizntale dialg k te veren met het del het eigen bestuurlijke den en 17

18 laten te legitimeren. Hiervr beveelt de cmmissie de besturen aan de hrizntale dialg uit te breiden naar een brede grep van belanghebbenden in de lkale/reginale gemeenschap/mgeving. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 17 p pagina 42 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt besturen met klem aan transparant te zijn ver de naleving van de gvernancecde, inclusief een cnsciëntieuze en kwalitatief gede tepassing van het pas te f leg uit -principe in het jaarverslag en p de eigen website. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 19 p pagina 45 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt besturen aan m binnen het verenigingsverband van hun VO-raad cllega-bestuurders actief aan te spreken p naleving van de vernieuwde gvernancecde VO wanneer zij hier aanleiding te zien, in zwel technischjuridische als ethisch-nrmatieve zin. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 23 p pagina 56 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt besturen aan de afstand tt leerlingen en uders te verkleinen dr meer werk te maken van hun zrgplicht en hen zdanig in psitie te brengen en te te rusten dat zij kunnen participeren in (het besturen van) de nderwijsrganisatie, zwel langs frmele als infrmele weg. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 27 p pagina 62 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt besturen aan meer en beter werk van hun zrgplicht te maken m de medezeggenschap binnen de nderwijsrganisatie ptimaal te laten verlpen dr de rganen vr medezeggenschap beter in psitie te brengen, dr infrmatie zdanig aan te leveren dat de medezeggenschap zijn taak ptimaal kan vervullen en dr schling, training en evaluatie van het eigen functineren van de medezeggenschap te stimuleren. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 28 p pagina 62 in dit rapprt. 18

19 Aanbevelingen gericht aan de rganen vr intern tezicht VO 6 : Ø De cmmissie beveelt de rganen vr intern tezicht aan zich bewust te blijven van de risic s die kleven aan de psitie van bestuurders en deze risic s te dempen dr hiervr tezichtsmaatregelen te treffen en mechanismen in te buwen. De cmmissie beveelt dit in een situatie van een eenhfdige bestuurder met klem aan. Te denken valt bijvrbeeld aan: expliciet tezicht p de aanwezigheid van weerwrd en tegenmacht in de verleg- en besluitvrmingsstructuur en -cultuur van de nderwijsrganisatie; expliciet tezicht p f en he de bestuurder externe feedback en beraadslaging ver het eigen functineren rganiseert (bijvrbeeld met cllege-bestuurders in de regi, met externe adviseurs en deskundigen f via bereps- f sectrrganisatie); het statutair regelen van het eigenstandig recht van de interne cntrller/financieel directeur m naar het intern tezichtsrgaan te stappen; het daadwerkelijk instellen van een klkkenluidersregeling; het snderen van directie, staf, medezeggenschapsraad en externe betrkkenen ver het functineren van de bestuurder ten beheve van de functinerings- en berdelingsgesprekken. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 2 p pagina 25 in dit rapprt. Ø De cmmissie rept rganen vr intern tezicht p ambitieuzer te zijn in het vergrten van de diversiteit van de bestuurders. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 3 p pagina 27 in dit rapprt. Ø De cmmissie rept rganen vr intern tezicht p de diversiteit van de eigen leden ng verder te vergrten. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 7 p pagina 30 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt rganen vr intern tezicht aan de mgelijke vr- en 6 Met de term rganen vr intern tezicht VO wrdt in dit rapprt bedeld de rganen f persnen in het VO die de functie van intern tezicht binnen een nderwijsrganisatie uitefenen. Dit kunnen zijn een raad van tezicht, een algemeen bestuur, de ALV van een vereniging f het cllectief van persnen die binnen een zgenaamd netier bestuur de functie van intern tezicht uitefenen. 19

20 nadelen van uderleden in het intern tezicht expliciet af te wegen en hierin het perspectief en de mening van de bestuurder(s) en van de medezeggenschapsraad te betrekken. Als er uderleden binnen het intern tezicht zijn, dan beveelt de cmmissie aan zich bewust te blijven van de risic s die eraan verbnden zijn en hiervr passende mechanismen en maatregelen te treffen. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 8 p pagina 31 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt de rganen vr intern tezicht aan geen eigen leden te (her)benemen die bestuurder en/f directie(lid) zijn geweest binnen de eigen nderwijsrganisatie f bij één van haar rechtsvrgangers. Daarnaast beveelt de cmmissie aan dat, mchten er ng vrmalige bestuurders en/f directieleden van de eigen nderwijsrganisatie f van één van haar rechtsvrgangers deel uitmaken van het interne tezicht, deze z snel als mgelijk te laten uitstrmen. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 9 p pagina 32 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt rganen vr intern tezicht aan serieus werk te maken van de eigen prfessinalisering en intensievere prfessinaliseringsvrmen niet uit de weg te gaan. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 10 p pagina 33 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt rganen vr intern tezicht aan zrg te dragen vr gepaste hnrering van de eigen leden en een prfessinaliseringsbudget. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 11 p pagina 33 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt rganen vr intern tezicht aan een kwalitatief ged en actueel tetsingskader met criteria en nrmen te hanteren. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 12 p pagina 35 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt rganen vr intern tezicht aan meer belang te hechten aan de werkgeversrl en deze ambitieus en prfessineel uit te efenen. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 13 p pagina 36 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt rganen vr intern tezicht aan een remuneratiecmmissie in te stellen ter ndersteuning van de uitefening van de werkgeversrl. Deze aanbeveling is terug te vinden als aanbeveling 14 p pagina 36 in dit rapprt. Ø De cmmissie beveelt rganen vr intern tezicht aan actief tezicht te huden 20