Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Ontwikkelingssamenwerkingsbeleid voor de komende jaren Nr. 32 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 16 november 2004 De vaste commissie voor Buitenlandse Zaken 1 heeft op 6 oktober 2004 overleg gevoerd met minister Van Ardenne-van der Hoeven voor Ontwikkelingssamenwerking over: de brief van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking d.d. 16 juli 2004 inzake de voortgang met de concentratie op landen en sectoren in de bilaterale ontwikkelingssamenwerking, alsmede de rapportage van resultaten (29 234, nr. 28). Van dit overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie 1 Samenstelling: Leden: Rijpstra (VVD), Dijksma (PvdA), De Haan (CDA), voorzitter, Koenders (PvdA), Karimi (GroenLinks), Timmermans (PvdA), ondervoorzitter, Van Bommel (SP), Albayrak (PvdA), Wilders (Groep Wilders), Van Baalen (VVD), Van As (LPF), Herben (LPF), Ormel (CDA), Ferrier (CDA), Duyvendak (GroenLinks), Huizinga-Heringa (ChristenUnie), Van Velzen (SP), De Nerée tot Babberich (CDA), Van Dijk (CDA), Fierens (PvdA), Tjon-A-Ten (PvdA), Eijsink (PvdA), Brinkel (CDA), Szabó (VVD), Van der Laan (D66), Jonker (CDA). Plv. leden: Snijder-Hazelhoff (VVD), Dubbelboer (PvdA), Van Fessem (CDA), Stuurman (PvdA), Vos (GroenLinks), Arib (PvdA), De Wit (SP), Leerdam (PvdA), Hirsi Ali (VVD), Van Miltenburg (VVD), Varela (LPF), Van den Brink (LPF), Haverkamp (CDA), Rambocus (CDA), Halsema (GroenLinks), Van der Staaij (SGP), Kant (SP), Eski (CDA), Cqörüz (CDA), Wolfsen (PvdA), Van Nieuwenhoven (PvdA), Waalkens (PvdA), Van Winsen (CDA), Veenendaal (VVD), Dittrich (D66), Kortenhorst (CDA). De heer Szabó (VVD) concludeert uit een artikel in de NRC over een recent rapport van de Wereldbank dat ontwikkelingssamenwerking over een jaar of veertig niet meer nodig zal zijn, maar dat het milieu daarbij wel een behoorlijke tik zal krijgen. Volgens de Wereldbank zal de economie in Azië en Midden- en Zuid-Amerika behoorlijk aantrekken, dus is het niet het overwegen waard om de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking nog meer op Afrika te richten, waar het tot nu toe alleen maar slechter gaat? Daarbij zou Nederland zich naar de mening van de heer Szabó vooral op de sterkere landen in het westelijke en het zuidelijke deel van Afrika moeten richten, omdat die de zwakkere landen in dat werelddeel zouden kunnen meetrekken. Wat is de reactie van de minister op dit artikel? Voor Suriname bedraagt het bilaterale budget voor mln; heeft dit nog te maken met verdragsgelden of is dit «nieuw» geld? Kan de ontwikkelingsrelatie met Zimbabwe vanwege het niet al te plezierige regime aldaar niet sneller worden afgebouwd? De resultatenrapportage is niet zozeer op de doelmatigheid als wel op de rechtmatigheid van de uitgaven gericht. Bij de Millennium Development Goals (MDG s) geeft Nederland prioriteit aan onder andere gezondheid, drinkwater en onderwijs, maar uiteindelijk moet men na het volgen van onderwijs toch een baan kunnen krijgen om zijn levensonderhoud te voorzien. Dergelijke resultaten worden niet gemeten; wil de minister hierop nog nader ingaan? Ten slotte geeft de heer Szabó aan dat zijn fractie handelsbelemmeringen zo snel mogelijk weggewerkt zou willen zien en landen in de Derde Wereld KST tkkst ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2004 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 32 1

2 zo nodig zelfs de mogelijkheid zou willen geven om zelf handelsbelemmeringen op te werpen om hun eigen industrie te kunnen opbouwen. Hij pleit voor flexibiliteit op dit vlak. Mevrouw Ferrier (CDA) ziet deze uitvoerige en informatieve brief als een basisstuk, een nulmeting voor de evaluatie die voortaan jaarlijks zal plaatsvinden. Zij is van mening dat een beperking van de ontwikkelingssamenwerking niet per se tot meer effectiviteit zal leiden, maar dat die afhangt van de visie die eraan ten grondslag ligt. Soms is het voor de effectiviteit van hulp aan een land zelfs noodzakelijk om een ontwikkelingsrelatie met andere landen in dezelfde regio te onderhouden. In andere gevallen is de effectiviteit niet meetbaar, maar loont het toch de moeite om een bilaterale relatie te onderhouden om een vinger in de pap te kunnen hebben, zoals in Ghana. Mevrouw Ferrier is het eens met de filosofie die ten grondslag ligt aan het beperken van het aantal sectoren en relaties, maar zij vindt dat dit wel noopt tot een goede coördinatie met andere donorlanden, in ieder geval in EU-verband. Hoe wil de minister deze bewerkstelligen met landen die niet eens de belofte zijn nagekomen om 0,7% van hun bruto nationaal product aan ontwikkelingssamenwerking te besteden en die er geen enkele moeite mee hebben als de Europese Unie fondsen, bestemd voor Latijns-Amerika, ten gunste van Irak inzet? En kan zij, wellicht bij de komende jaarlijkse evaluaties, een overzicht geven van de activiteiten van andere landen in de 36 landen waarmee Nederland nog een bilaterale relatie heeft, en in de partnerlanden met sectorhulp? In Afghanistan wordt er met een fonds gewerkt waarmee onder andere wederopbouwprojecten en de terugkeer van uitlandige Afghanen wordt gefinancierd. Hoe staat het hiermee en houdt dit verband met het wereldwijde project dat samen met UNHCR wordt uitgevoerd of gaat het om een klein Nederlands initiatief? Er is in een algemeen overleg over Colombia al een keer de vraag opgeworpen of het wel reëel is, in een dergelijk land met honderdduizenden ontheemden, een land dat gebukt gaat onder de ontwrichtende invloed van drugshandel en de daaraan gerelateerde criminaliteit, prioriteit te geven aan de sector milieu. Mevrouw Ferrier is dan ook blij dat er daarnaast substantieel aandacht wordt gegeven aan goed bestuur, mensenrechten en vredesopbouw (GMV) en aan handel. Hoe is de verdeling van het budget voor Colombia? En waarom wordt dit budget voor de jaren na 2004 verlaagd, terwijl er in de motie-van der Staaij juist om extra financiering is gevraagd? Wat wordt er precies bedoeld met het intensiveren en verbreden van contacten tussen relevante Nederlandse en Egyptische maatschappelijke organisaties en om welke organisaties gaat het hierbij? De CDA-fractie maakt zich grote zorgen over het voortduren van het grensconflict tussen Eritrea en Ethiopië en over de situatie in Somalië. Stabiliteit in deze regio verdient de hoogste prioriteit. Hoe is het inmiddels met de eerbiediging van de mensenrechten in Eritrea? Wanneer is de situatie op dit punt voor Nederland aanleiding om de samenwerking te beëindigen of in ieder geval op te schorten om de druk op de regering aldaar te verhogen? Hetzelfde geldt voor Rwanda. Deelt de minister de mening dat de Rwandese regering Nederland schoffeert, vooral met haar recente persverklaring dat onder andere Nederland genocidenpraktijken zou stimuleren en steunen? Op grond waarvan heeft Nederland als eerste donorland besloten om Nicaragua begrotingssteun te geven in de sector gezondheid? Verwacht de minister dat andere donorlanden dit voorbeeld zullen volgen? Op Kalimantan voltrekt zich een enorme milieuramp als gevolg van bosbranden en illegale houtkap. Mevrouw Ferrier is dan ook blij dat er bij de algemene politieke beschouwingen een bedrag van 2 mln is toegekend Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 32 2

3 aan de Asian force partnership, maar zal dit probleem op deze manier echt opgelost kunnen worden? Wat vindt de regering van Bhutan van het beëindigen van de ontwikkelingsrelatie met dit land, dat nog een verdrag met Nederland heeft? Wat is er precies afgesproken? Mevrouw Ferrier is het volmondig eens met het belang van basisonderwijs, vooral voor de ontwikkeling van meisjes, maar zij mist bij de concentratie op de sector onderwijs aandacht voor het hoger en universitair onderwijs, terwijl dat toch ook zeer belangrijk is voor een ontwikkelingsland. Ingevolge de motie-ferrier worden de bilaterale budgetten stapsgewijze verhoogd, maar hoe wordt dit per land verdeeld? Komt er meer geld voor bijvoorbeeld ondersteunend personeel op de ambassades, die toch uiteindelijk de partnerschapsrelatie, leidraad voor het beleid van de minister, vorm moeten geven? Desgevraagd geeft mevrouw Ferrier aan, geen tegenspraak te zien tussen deze beleidslijn en het pleidooi van de heer Van Gennip van de CDA-fractie in de Eerste Kamer voor meer nadruk op coördinatie van de ontwikkelingssamenwerking door Brussel, omdat ook daarvoor meer geld beschikbaar zou kunnen komen als andere landen aan de 0,7%-norm voldoen. Mevrouw Tjon-A-Ten (PvdA) onderkent het grote belang van goed bestuur, maar zij beseft dat de ontwikkelingen op dit vlak ook spanningen met zich mee kunnen brengen. Deze moeten dan ook goed gemonitord worden. Welke beleidsstrategie kiest de minister om vrede en veiligheid te kunnen brengen en te waarborgen? Kan zij concrete voorbeelden geven van het beleid om de strijd om de grond die geschikt is voor landbouw, waarvan er steeds minder beschikbaar komt, de strijd om water of de strijd tussen etnische groepen het hoofd te bieden? Hoe kun je kinderen in landen als Rwanda, Palestina en Oeganda de betekenis van begrippen als vrede, veiligheid en mensenrechten in het onderwijs bijbrengen? Uit de rapportage blijkt niet dat de potentie van het bedrijfsleven om op te treden als belangrijke partner in de strijd tegen armoede en voor de economische verzelfstandiging van ontwikkelingslanden optimaal gebruikt wordt. Als dit inderdaad zo is, wat gaat de minister hier dan aan doen? De fractie van de PvdA zou in de rapportage over 2005 graag een concrete uitwerking zien van de concrete bijdragen van het partnerschap van overheid, bedrijfsleven en NGO s aan het oplossen van met name vraagstukken op het gebied van armoedebestrijding. Mevrouw Tjon-A-Ten vindt het voor een ontwikkelingsland belangrijk om naar eigen inzicht geld te kunnen besteden, maar leidt de samenwerking met andere donorlanden op dit punt niet tot talrijke interpretatiemogelijkheden waardoor macrosteun zijn uiteindelijke doel van duurzame armoedebestrijding voorbij schiet? Zij ziet in het vastleggen van het beleid op dit vlak in poverty reduction strategy papers (PRSP s), die door de Wereldbank alleen worden getoetst op concrete maatregelen op beleidsvelden die prioriteit hebben, het risico dat de Nederlandse beleidsdoelstellingen niet of onvoldoende worden verwezenlijkt. Concrete vorderingen in het kader van het VBTB-proces worden hierdoor bemoeilijkt. Zo wordt het thema kinderarbeid niet genoemd in de PRSP s van 28 landen, terwijl er in 34 landen helemaal geen melding wordt gemaakt van de rechten van het kind. Hoe zorgt de minister ervoor dat de bilaterale ontwikkelingsprogramma s en de macrosteunprogramma s niet afhankelijk gemaakt worden van de PRSP s? Gaat zij doelgericht overleg voeren met de Wereldbank om krachtig te bevorderen dat het welzijn van kwetsbare groepen voortaan een onderdeel van alle PRSP s zal vormen? Is zij bereid om opdracht te geven tot het ontwikkelen van een methodologie en van indicatoren om de uitwerking te meten van Nederlandse inspanningen in partnerlanden op het gebied van de thema s die prioriteit hebben gekregen? De fractie van de PvdA wil geen risicomijdend of terug- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 32 3

4 houdend gedrag op dit vlak; de minister moet veel systematischer en doelgerichter te werk gaan en niet achter partnerlanden aan hobbelen. Bij het thema gender gaat het niet alleen om gelijke rechten voor mannen en vrouwen equality maar ook om verbetering en in ieder geval geen verslechtering van de positie van vrouwen en meisjes, equity. In Bangladesh is het hiermee nog slecht gesteld. Volgens krantenberichten is daar het geweld tegen vrouwen en meisjes tussen 1998 en 2003 schrikbarend toegenomen. Eerwraak geldt in de strafwetgeving van dat land ook nog steeds als verzachtende omstandigheid. Om hierin verbetering te brengen oefent Nederland druk uit op de Bengaalse overheid en geeft het steun aan organisaties die zich inzetten voor verbetering van de positie van vrouwen en meisjes, maar zet dit wel zoden aan de dijk? Mevrouw Tjon- A-Ten heeft gelet op de negatieve berichten grote problemen met verhoging van het budget voor de samenwerking met Bangladesh. Nederland blijkt van de rijkste landen het meest te doen om de armoedespiraal in ontwikkelingslanden te doorbreken, maar bij de uitvoering van het beleid schort het nog steeds aan goede samenwerking van diverse departementen en bestaat er nog steeds een kloof tussen de beleidsvoornemens en de leef- en ervaringswereld van mensen in ontwikkelingslanden. Hoe staat het nu met het op elkaar afstemmen van de activiteiten van de departementen? En hoe wil de minister de genoemde kloof dichten? Volgens de Wereldbank en de secretaris-generaal van de Verenigde Naties is er ook als alle mogelijkheden om de effectiviteit van de hulp te verbeteren worden gebruikt, een verdubbeling van het budget voor bilaterale ontwikkelingssamenwerking nodig om de MDG s te kunnen bereiken. Geeft Nederland gehoor aan deze oproep? Mevrouw Tjon-A-Ten antwoordt op een vraag van de heer Szabó dat de effectiviteit van ontwikkelingssamenwerking niet met alleen meer nadruk op het bedrijfsleven en op de handel verbeterd kan worden, maar zij heeft wel vertrouwen in de inspanningen van de regering op dit vlak, gesteund door een kritische opstelling van de Kamer. Ten slotte verzoekt mevrouw Tjon-A-Ten de minister, in overleg te treden met de regering van Senegal over mogelijkheden om de berging van het schip Le Joola te bespoedigen. Mevrouw Karimi (GroenLinks) constateert dat ook uit dit debat blijkt dat het vooral gaat om de geloofwaardigheid van het beleid op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Zij vindt het op zichzelf terecht dat de VVD bepaalde zaken in het beleid steeds weer ter discussie stelt. Daarop is een goede reactie nodig en mevrouw Karimi heeft de brief dan ook mede daarop beoordeeld. De bilaterale samenwerking vormt het hart van het beleid op het gebied van ontwikkelingssamenwerking, daarbij heeft de minister de meeste mogelijkheden om bij te sturen. Net als bij de behandeling van de notitie «Aan elkaar verplicht» vraagt mevrouw Karimi waarop de Kamer de minister mag afrekenen. Daarop heeft zij toen toegezegd, voortaan jaarlijks resultatenrapportages aan de Kamer te zullen voorleggen; dat is een eerste stap, maar de doelen die de minister zichzelf stelt, zijn dan nog steeds niet duidelijk. Daarnaast vindt mevrouw Karimi het vanwege de zeer ingewikkelde processen bij ontwikkelingssamenwerking belangrijk dat er heel duidelijk wordt gemaakt, welke inspanningen geen meetbare resultaten kunnen opleveren. Zo heeft de enorm gestegen olieprijs invloed op de economie van ontwikkelingslanden en hebben zij daardoor minder geld beschikbaar voor bijvoorbeeld onderwijs en gezondheidszorg. In dit licht heeft de brief volgens mevrouw Karimi te veel een boekhoudkundig karakter, zij vindt dat ontwikkelingssamenwerking een betere verantwoording verdient. De minister presenteert in de brief een vooruitblik op de resultatenrapportage, die in ontwikkeling is. Mevrouw Karimi is van oordeel dat er Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 32 4

5 met deze aanpak geen recht wordt gedaan aan het ingewikkelde karakter van ontwikkelingssamenwerking. Zij zou graag zien dat er in zo n rapportage wordt aangegeven wat de doelstellingen waren, wat daarvan bereikt is, wat er niet bereikt is en waarom dat niet bereikt is. Dit komt in de landenrapportages nauwelijks tot uiting. Vanwege de strategische positie van Eritrea wil de minister dit land handhaven op de lijst van partnerlanden. Maar er is in 2003 vijf ton uitgegeven, terwijl het budget voor mln bedraagt, dus wat is het belang hiervan? Waarom geeft de minister geen sterker signaal aan Eritrea door de samenwerking in ieder geval op te schorten? Mevrouw Karimi vindt dat je zo n beslissing niet alleen mag baseren op een jaarrapportage, want die vormt ook maar een momentopname, maar als de trend niet wijst op een positieve ontwikkeling of zelfs op een achteruitgang van de situatie, moet je je afvragen waar je mee bezig bent. De regering van Rwanda ontkent dat zij zich schuldig zou maken aan het schenden van het wapenembargo jegens Congo of aan plundering van grondstoffen uit dat land. De minister trekt hieruit blijkbaar geen conclusies en zij wil het evaluatierapport van de samenwerking in 2003 niet naar de Kamer sturen, omdat de kwaliteit daarvan niet zo goed was. Nu zal het worden gevoegd bij het rapport over 2004, maar dat is niet overeenkomstig de afspraak. Is zij bereid om het alsnog aan de Kamer toe te sturen? In Oeganda wil de president om nog een derde termijn te kunnen regeren de grondwet veranderen en volgens het IMF en de Wereldbank is het enorme probleem van corruptie alleen nog verergerd. Hoe verdedigt de minister voortzetting van de macrosteun aan dit land? Er was voor de samenwerking met Indonesië in 2003 een bedrag van 92 mln uitgetrokken, maar er is uiteindelijk 37 mln uitgegeven, 40% van het begrote bedrag. Waarom geeft de minister het niet gewoon eerlijk aan, als dit door de corruptie komt? Als zij stelt dat dit probleem niet opgelost kan worden, kan de Kamer altijd nog beoordelen of zij de relatie met Indonesië wil voortzetten. Voortzetting van de ontwikkelingssamenwerking met Pakistan en Egypte is een politieke keuze, dus de minister zou dit ook zo moeten noemen, want noch in Egypte, noch in Pakistan is er iets te merken van de economische en politieke hervormingen en de structurele veranderingen die nodig zijn om te kunnen spreken van goed bestuur en goed beleid in deze landen. De samenwerking met het bedrijfsleven vormt een van de belangrijkste instrumenten van de minister; zij heeft ook een heilig geloof in de effectiviteit hiervan. Waaraan kan de effectiviteit van dit programma worden getoetst? En waarom wordt hierover niets aangegeven in de landenrapportages? Het antwoord van de minister Minister Van Ardenne-van der Hoeven wijst erop dat dit de eerste keer is dat er een brief als deze is samengesteld, op verzoek van de Kamer. Zij ziet het als een startdocument naar aanleiding van de beleidsnotitie «Aan elkaar verplicht» en haar ministerie is nu met de uitvoering bezig. In de komende maanden zal er ook voor het eerst een meerjarenplanning worden gemaakt. De samenwerking met het bedrijfsleven staat niet meer in de kinderschoenen, maar die zal nog wel verder ontwikkeld moeten worden, net als de samenwerking met particuliere organisaties. De bundeling van krachten van het Nederlandse maatschappelijke middenveld in Partos zal van grote betekenis zijn voor de impuls die Nederland kan geven aan het maatschappelijke middenveld in ontwikkelingslanden. De minister is het ermee eens dat ontwikkelingsprocessen zeer ingewikkelde veranderingsprocessen zijn, zodat het niet zo eenvoudig is om van tevoren precies vast te stellen wat het doel is en hoe dat bereikt kan worden. Dit maakt het eveneens niet zo eenvoudig om te weten te komen Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 32 5

6 hoe de regering zich ervoor kan verantwoorden, maar toch zal zij dit doen. Buitenlandse Zaken is het eerste ministerie waarvan de begroting door de minister van Financiën VBTB-proof is verklaard. Als uitvloeisel hiervan begint Ontwikkelingssamenwerking nu ook met het meten van resultaten. Wat er in hoofdstuk 7 is beschreven, is nog maar een halfwas product, maar de Kamer kan er in ieder geval aan zien dat het in ontwikkeling is en dat het ministerie ermee doorgaat. Dit is van belang is voor het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking in Nederland, maar het is ook belangrijk voor de partnerlanden om precies te weten waartoe Nederland bereid is. In de jaarvergadering van Wereldbank en IMF van het afgelopen weekend is weer eens bevestigd dat het moeilijk zal zijn om de ambities voor Afrika waar te maken, maar dat er in Azië niet zoveel problemen mee zijn, evenmin als in Noord-Afrika en in Latijns-Amerika. Er werd wel een iets somberder beeld geschetst dan bij andere gelegenheden. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de nadering van de grote afrekening in 2005; de optimistische verwachtingen uit 2000 worden enigszins bijgesteld. Wel is de economische groei in de ontwikkelingslanden waar groei verwacht zou mogen worden, veel sterker dan in de Westerse landen. Als ontvangende landen een behoorlijk belastingstelsel hebben en toegang tot de verschillende markten kunnen krijgen, zullen zij ook een grotere bijdrage kunnen leveren aan het bereiken van de millenniumdoelen, want dat is vooral afhankelijk van goed bestuur. Daar schort het nog aan alle kanten aan. De minister is het overigens met de heer Szabó eens dat China weliswaar een onvoldoende gelegitimeerd, maar wel effectief bestuur heeft, omdat dit land de doelen lijkt te gaan bereiken. Het beeld is dus al met al niet zo zonnig, maar de minister wil toch met het eventueel bijstellen van doelen wachten tot de afrekening in de VN in Als blijkt dat de geplande route naar 2015 niet kan worden gevolgd, moeten de doelen bijgesteld worden, want het is onzinnig om ontwikkelingslanden af te rekenen op doelen die niet bereikt kunnen worden. Voor het meten van resultaten op het sociale vlak vormen de MDG s het uitgangspunt, maar die zijn weer gebaseerd op de economische groei, de groei van de werkgelegenheid en het beheersen van de inflatie. Hierin kan al inzicht worden verkregen, maar er moeten ook goede indicatoren worden gevonden voor de sociale ontwikkeling in algemene zin. Het gaat in veel gevallen om groepen die niet aan bod komen in de monitoring, in de statistieken, om de vergeten groepen. De Kamer mag de minister afrekenen op de mate van integratie van het buitenlands beleid. De beleidssectoren moeten onderling samenhangend zijn, op alle ministeries moet er stelselmatig op gelet worden dat het beleid de ontwikkelingssamenwerking niet mag benadelen. Er is ook al een toets voor alle thema s die met Brussel te maken hebben. Bij de stock taking van de MDG s in 2005 komen er allerlei indicatoren aan bod, maar in het algemeen zullen de resultaten niet meer te herleiden zijn naar de afzonderlijke bijdragen van de verschillende landen of organisaties. De minister vindt het ook niet zinvol om precies per land aan te geven wat de Nederlandse bijdrage aan ontwikkelingssamenwerking is in verhouding tot die van andere landen, want die verhouding fluctueert en het is ook niet nodig, want coördineren en harmoniseren wordt steeds belangrijker, ook in Europa. Er is in de Europese Unie een werkgroep ingesteld om hierover het een en ander op papier te zetten, want hier schort het nogal aan, vooral door cultuurverschillen en onwil om samen te werken. Nederland wil dit proces als voorzitter van de EU stimuleren en de regering is in een aantal ontwikkelingslanden, bijvoorbeeld Zambia, al met enkele andere landen bezig met een harmonisatie per sector. Wellicht is er volgend jaar in Parijs een harmoniseringsagenda met deadlines op te stellen, waardoor dan ook meer inzicht ontstaat in het aantal landen dat aan harmonisatie meewerkt. De minister heeft er bij de jaarvergadering van afgelopen weekend voor gepleit dat ook de Wereldbank zich hierbij niet afzijdig houdt. Voor harmonisatie is het nodig dat de Wereldbank en het IMF decentraliseren en dat Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 32 6

7 de donorlanden bevoegdheden overdragen aan hun ambassades. Verder zal vereenvoudiging van procedures en kostenbeheersing tot meer effectiviteit leiden; daarmee is ongelooflijk veel winst te behalen. Bovendien zal in alle PRSP s duurzame ontwikkeling ingebed moeten worden, nu is dat nog helemaal niet het geval. Aan Suriname worden hoge bedragen ter beschikking gesteld, omdat de verdragsperiode nog voortduurt. Er wordt nu toegewerkt naar een nieuwe ontwikkelingsrelatie; de Kamer zal hierover binnenkort kunnen discussiëren aan de hand van de notitie «Een rijke relatie». De ontwikkelingssamenwerking met Zimbabwe bestaat nog slechts uit een mager programma voor maatschappelijke en politieke ondersteuning. De regering heeft een paar jaar geleden al besloten om dit land voorlopig niet meer op de lijst van partnerlanden op te nemen. Er is over het stimuleren van terugkeer van uitlandige Afghanen een afspraak gemaakt met UNHCR, maar dit is niet succesvol. Nederland is in Colombia actief in de sector milieu omdat de regering aldaar hierom verzocht heeft. Het gaat overigens niet alleen om het milieu, maar ook om het behoud van de biologische diversiteit, het tegengaan van onveilige situaties en het stimuleren van boeren om alternatieve gewassen te telen. Deze inzet zal worden verdubbeld omdat hij buitengewoon succesvol is en Nederland streeft naar samenwerking in de kring van donoren die actief zijn om het Amazonegebied te behouden. Het indicatieve budget voor 2005 is inderdaad kleiner dan dat voor 2004, dat was gelet op de verwachtingen wat voorzichtig geraamd, maar het ziet ernaar uit dat er in de komende jaren ook voor Colombia meer geld beschikbaar zal zijn. Er is in het budget voor 2005 ook nog geen rekening gehouden met de gevolgen van het amendement-van der Staaij. In Egypte zijn maatschappelijke organisaties als de Alliance of Arab women, de National council for women en de Nationale raad voor mensenrechten actief. En er zijn watercomités opgericht, waarin ook burgers deelnemen. Daarnaast is er een intensieve interculturele dialoog gaande. Omdat Eritrea strategisch belangrijk is, besteedt Nederland er minder aandacht aan dat de middelen voor dit land verleden jaar niet zijn uitgeput. Met de huidige regering in Eritrea wordt het geld vrijwel zeker niet besteed aan de doelen waarvoor het bestemd is. Er wordt wel veel aan noodhulp gedaan, maar dat wordt geboekt op de post voor UNHCR, voor noodhulporganisaties. Het lijkt de minister voor de oplossing van het conflict in deze regio beter, contact met Eritrea te blijven onderhouden. Bovendien zou anders Ethiopië ook van de lijst afgevoerd moeten worden, omdat de regering aldaar de spanning in de regio laat oplopen door zich niet te houden aan de uitspraak van de grenscommissie. Het grensgeschil wordt op het ogenblik nog nader bekeken; de minister verwacht dat er meer druk op de regering van Eritrea kan worden gezet op het punt van de mensenrechten als het grensgeschil eenmaal is opgelost. Zij is het ermee eens dat er op een gegeven moment een grens kan worden overschreden waardoor de samenwerking met Eritrea moet worden opgezegd, maar soms is het nodig om heel lang te blijven proberen om een wending aan een proces te geven. Er is nog niets concreets bereikt, maar er is nu wel internationale bereidheid tot overleg in de waarnemersgroep om de druk op zowel Eritrea als Ethiopië op te voeren. De vooruitzichten zijn nog steeds somber, maar de minister vindt samenwerking met Eritrea toch nog van betekenis voor het vredesproces in deze regio. De Nederlandse regering heeft al diverse malen stappen ondernomen bij de regering van Rwanda over de afhandeling van het rapport van het parlement. De tegoeden van LIPRODHOR zijn inmiddels weer beschikbaar voor deze mensenrechtenorganisatie, zodat ze weer actief kan worden. Ook de minister vindt de persverklaring van de Rwandese regering te zout voor woorden. Genocide is een gevoelig onderwerp in een land als Rwanda, maar de minister vindt dat de Rwandese regering haar bevolking Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 32 7

8 moet beschermen en ontoelaatbare praktijken moet aanpakken. Maar het rapport van het parlement geeft geen enkel bewijs voor de beschuldigingen op grond waarvan medewerkers van mensenrechtenorganisaties worden vastgezet; de EU volgt de lijn dat men vrijuit gaat als er geen bewijs is. Omdat de analyse van 2003 onbruikbaar was, is dat rapport niet aan de Kamer toegezonden; de minister zal proberen om de evaluatie in 2005 voor Rwanda te vervroegen. De contacten met Rwanda zijn beter dan die met Eritrea en de Verenigde Staten doen pogingen om Rwanda, Oeganda en Congo te laten samenwerken om de spanning in deze regio te verminderen. Nicaragua krijgt sectorale begrotingssteun omdat de Nederlandse regering in de dialoog met dit land en met andere donorlanden tot de conclusie is gekomen dat de regering van Nicaragua voldoende vertrouwen kan krijgen voor bijvoorbeeld het gezondheidsprogramma. Nederland blijft de ontwikkelingen wel volgen, mede aan de hand van informatie van de Wereldbank. Begrotingssteun wordt in tranches verleend, dus als het in de loop van een begrotingsjaar wat moeizamer gaat, wordt de tweede tranche even opgehouden, zoals bij de begrotingssteun voor Macedonië een keer gebeurd is. Dit verklaart soms ook de fluctuaties in de bestedingen. Het probleem van de bosbranden op Kalimantan zal met 2 mln niet echt opgelost kunnen worden, het is wel een bijdrage om het te kunnen aanpakken. Principieel gaat het in Indonesië om goed bestuur, om het tegengaan van corruptie, opdat er goede afspraken kunnen worden gemaakt met lagere overheden en er niet steeds weer bossen in brand worden gestoken. Verder is er in 2003 ook een groot probleem geweest met corruptie in het onderwijs. Nederland heeft toen de bijdragen voor onderwijs stopgezet; dit betekende dat er een schooljaar werd stilgelegd. Ook dit is een verklaring voor grote verschillen in uitgaven. De situatie is nu weer beter op orde, er is een heel systeem voor monitoring opgezet en er zijn afspraken gemaakt met het ministerie van Onderwijs in Indonesië, zodat het programma kan worden hervat. De regering van Bhutan is niet blij met het beëindigen van de ontwikkelingssamenwerking met dit land. Vanwege de verdragsrelatie met Bhutan is er wel besloten, een langere uitloop aan te houden dan bij andere landen, namelijk tot Er wordt op het ogenblik bekeken wat er met het verdrag zal worden gedaan. De minister is het ermee eens dat bij het sectorbeleid ook het hoger onderwijs belangrijk is, maar zij wil zich allereerst richten op het nakomen van de afspraken over de aandacht die aan het basisonderwijs gegeven zal worden. Het basisonderwijs neemt een prominente plaats in bij de MDG s en de minister wil de aandacht dan ook vooralsnog niet verleggen naar ander onderwijs. Verder stelt de minister dat zij al duidelijk heeft gemaakt dat zij afstand neemt van de uitlatingen van de heer Van Gennip, die zij ook zeker niet als haar eerste adviseur beschouwt. Zij is er geen voorstander van om al het geld dat de lidstaten aan ontwikkelingssamenwerking besteden, maar aan Brussel over te dragen, want ook zij vindt dat Brussel het niet beter zou doen en bovendien hecht zij aan de inkleuring van buitenlands beleid. Om het beleid op het punt van de rechten op grond aan te geven noemt de minister het voorbeeld van de al lang lopende programma s om in Bolivia een kadaster in te stellen om de Indianen landrechten te kunnen geven. Zes jaar lang hebben opeenvolgende presidenten dit geweigerd; de huidige president gaat nu samen met de Nederlandse ambassadeur elke week het land in om grondcertificaten uit te delen. Tegelijkertijd zijn er waterprogramma s opgezet om de beschikbaarheid van water voor boeren en boerinnen te garanderen. Desgevraagd geeft de minister aan dat ook dit punt in de resultaatmetingen aandacht zal krijgen. De ambassades stimuleren de samenwerking met lokale en Nederlandse bedrijven; zij proberen ook een goed ondernemingsklimaat te bevorderen. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 32 8

9 Er is al een brief toegezegd om een aantal partnerschappen van overheid, bedrijfsleven en NGO s toe te lichten. De minister beaamt dat Nederland alleen macrosteun verleent in relatie tot de PRSP s en dat het thema kinderarbeid niet in alle PRSP s genoemd wordt, maar het thema gender is daar wel structureel in opgenomen, net als in de beleidsdialoog. Er is met de Wereldbank, UNDP en UNHCR afgesproken dat er rapportages over gender worden uitgebracht. Er is dus in ieder geval meer aandacht voor de positie van vrouwen, waardoor het soms lijkt alsof die alleen maar slechter is geworden, maar de problemen worden daardoor in ieder geval bespreekbaar gemaakt, zodat ze ook kunnen worden aangepakt. De ministeries zijn voortdurend bezig om hun activiteiten op elkaar af te stemmen. En er wordt met bezoeken in het veld gecontroleerd of dit gelukt is. Er is al in 2000 geconstateerd dat er eigenlijk een verdubbeling van de ODA-hulp nodig is om de MDG s te kunnen bereiken. Inmiddels is de omvang van deze hulp al met 10% toegenomen tot 56 mld dollar per jaar. De regering kan haar bijdrage niet verdubbelen, want Nederland komt al aan 0,8% van het bruto nationaal product. De regering heeft de overheid van Senegal aangeboden, hand- en spandiensten te verlenen bij de berging van het schip Le Joola, maar verder zou de minister niet willen gaan, omdat het daarbij niet om armoedebestrijding gaat. Er wordt met Oeganda in samenwerking met andere donorlanden een keiharde beleidsdialoog gevoerd, ook over het voornemen van de huidige president om nog een derde termijn te regeren. De ontwikkelingen in dit land worden op de voet gevolgd, maar het lijkt de minister niet goed om targets aan de beleidsdialoog te verbinden en de macrosteun te staken als die niet gehaald worden. Verleden jaar is er wel gedreigd met een korting op het budget als Oeganda nog meer voor defensie zou gaan uitgeven; dit heeft ook effect gehad. De minister erkent dat voortzetting van de ontwikkelingssamenwerking met Egypte eveneens een strategische keuze is, omdat dit land zich er net als Zuid-Afrika wat het armoedeniveau betreft niet voor zou kwalificeren. Ook de keuze van Pakistan is strategisch. Er is nog een lange weg te gaan met de sociale, economische en politieke hervormingen in dit land, maar de minister vindt het wel hoopgevend dat Pakistan en India nu voor het eerst bijeen zijn geweest om de spanning in de regio te bespreken. Zij is het met mevrouw Karimi eens dat het bij deze landen om politieke keuzes gaat en zij vindt zelfs dat er bij ontwikkelingssamenwerking steeds meer van een politieke agenda zal moeten worden uitgegaan. De Kamer mag de minister daar ook op afrekenen, maar zij vindt dat dit geenszins afbreuk doet aan het centraal stellen van duurzame armoedebestrijding, zoals aangegeven in de nota «Aan elkaar verplicht». De voorzitter van de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken, De Haan De adjunct-griffier van de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken, Van Toor Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 32 9