Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Suriname Nr Samenstelling: Leden: Rijpstra (VVD), Dijksma (PvdA), De Haan (CDA), voorzitter, Koenders (PvdA), Karimi (GroenLinks), Timmermans (PvdA), ondervoorzitter, Van Bommel (SP), Albayrak (PvdA), Eurlings (CDA), Wilders (VVD), Van Baalen (VVD), Van As (LPF), Herben (LPF), Ormel (CDA), Ferrier (CDA), Duyvendak (GroenLinks), Huizinga-Heringa (Christen- Unie), Van Velzen (SP), De Nerée tot Babberich (CDA), Van Dijk (CDA), Fierens (PvdA), Tjon- A-Ten (PvdA), Eijsink (PvdA), Brinkel (CDA) en Szabó (VVD). Plv. leden: Snijder-Hazelhoff (VVD), Dubbelboer (PvdA), Van Fessem (CDA), Stuurman (PvdA), Vos (GroenLinks), Arib (PvdA), De Wit (SP), Leerdam (PvdA), Kortenhorst (CDA), Hirsi Ali (VVD), Van Miltenburg (VVD), Varela (LPF), Van den Brink (LPF), Haverkamp (CDA), Rambocus (CDA), Halsema (GroenLinks), Van der Staaij (SGP), Kant (SP), Eski (CDA), Cqörüz (CDA), Wolfsen (PvdA), Van Nieuwenhoven (PvdA), Waalkens (PvdA), Van Winsen (CDA), Veenendaal (VVD) en Dittrich (D66). VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 18 juni 2004 De vaste commissie voor Buitenlandse Zaken 1 heeft op 3 juni 2004 overleg gevoerd met minister Van Ardenne-van der Hoeven voor Ontwikkelingssamenwerking over: de brief van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking d.d. 6 februari 2004 ten geleide van het rapport «Een belaste relatie, 25 jaar ontwikkelingssamenwerking Nederland Suriname» (20 361, nr. 113); de brief van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking d.d. 11 maart 2004 over de door de commissie gevraagde uitgebreide reactie op het rapport «Een belaste relatie, 25 jaar ontwikkelingssamenwerking Nederland Suriname (20 361, nr. 114); de brief van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking d.d. 28 april 2004 inzake het verzoek van de commissie om een inhoudelijke reactie op het rapport «25 jaar ontwikkelingssamenwerking Nederland Suriname (20 361, nr. 115). Van dit overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie De heer Brinkel (CDA) moest bij het lezen van het rapport «Een belaste relatie, 25 jaar ontwikkelingssamenwerking Nederland Suriname» (hierna te noemen Een belaste relatie) denken aan de zinsnede «De vis wordt duur betaald». Het rapport schetst een teleurstellend beeld van de resultaten van de ontwikkelingssamenwerking. Er wordt gesproken van «staatsdirigisme» en «bestedingsorchie». Welke richtlijnen geeft de minister tegenwoordig mee aan de vertegenwoordigers van Nederland in Suriname? Hoe wil de minister een «aan/uit-relatie» voorkomen? De minister heeft in haar brief aan de Kamer aangegeven dat zij de conclusies van het rapport in algemene zin, dus ook die op de deelterreinen, onderschrijft. Wat bedoelt zij daar precies mee? Waardoor is er in de ontwikkelingsrelatie met Suriname zoveel misgegaan? Welke lessen trekt zij daaruit? Kan de minister de Kamer het beredeneerde gevoel geven dat zoiets in de toekomst niet meer zal plaatsvinden? De heer Brinkel verwijst daarbij naar artikel 15 van het Ontwikkelingssamenwerkingsverdrag KST tkkst ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2004 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

2 Nederland Suriname van Wordt Een belaste relatie gebruikt als bouwsteen voor toekomstig overleg tussen Nederland en Suriname? De heer Brinkel vindt het belangrijk dat de inhoud van Een belaste relatie wordt gedragen door de Nederlandse en de Surinaamse regeringen. Helaas is er onduidelijkheid gerezen over de mate waarin de Surinaamse regering als geheel achter de inhoud van het rapport staat. Kan de minister hierop ingaan? Wat betekent dit voor de constructieve beleidsdialoog? Het gaat er nu om lessen te trekken en vooruit te kijken. Hij vindt dat ontwikkelingssamenwerking op een zakelijke leest moet worden geschoeid. Terecht wordt in de ontwikkelingssamenwerking de nadruk gelegd op institutionele versterking, want dat draagt bij tot meer investeringen. Ook het maatschappelijk middenveld dient te worden versterkt. Wanneer komt de door het CDA gevraagde beleidsvisie? De heer Szabó (VVD) vindt de inhoud van Een belaste relatie een triest dieptepunt in de geschiedenis van het Nederlandse ontwikkelingssamenwerkingsbeleid. Hij betreurt de opeenstapeling van mislukkingen die uit het rapport naar voren komt. Wat vindt de minister dat 25 jaar OS-betrekkingen met Suriname hebben opgeleverd, incidenteel maar ook duurzaam? Welke lessen heeft zij geleerd, gericht op de reeds opgestarte sectorale benadering? Hoe is ervoor gezorgd dat de in het rapport genoemde tekortkomingen in de sectorale benadering volstrekt worden uitgesloten? Wanneer komt de beleidsvisie op het toekomstig beleid, vooral als het gaat om de doelmatigheid daarvan? Beide landen dienen hun contacten te verzakelijken, en dienen duidelijke kwaliteitseisen te stellen. Als dat niet verandert, is het het beste om afscheid van elkaar te nemen. De heer Szabó meent dat toekomstige samenwerking met Suriname een wederzijds belang dient. Er liggen voor Suriname op het gebied van de handel ook kansen in Midden-en Zuid-Amerika. Deelt de minister deze mening en zo ja, hoe kan Suriname in haar relatie met Nederland hieraan invulling geven in de huidige sectorale benadering? Suriname is op alle fronten primair verantwoordelijk voor de eigen toekomst. Een ontwikkelingssamenwerkingsrelatie tussen Nederland en Suriname op alle fronten is daarom voor de heer Szabó geen vanzelfsprekendheid meer. Het nieuwe houvast waar Suriname naar zoekt ligt op het eigen continent, ongeacht de politieke ontwikkelingen in het land. Mevrouw Karimi (GroenLinks) vindt de inhoud van Een belaste relatie onthutsend. De wijze van totstandkoming van het rapport en de reacties daarop van Suriname geven aan dat de ontwikkelingsrelatie tussen Nederland en Suriname niet is veranderd. Zij verwijst daarbij naar de woorden van president Venetiaan in december In het rapport zijn veel fundamentele vragen aan de orde gesteld, reden waarom de minister door de Kamer tot drie keer toe om een reactie is gevraagd. Mevrouw Karimi is teleurgesteld over de reactie van de minister, aangezien de conclusies uit het rapport aanleiding geven tot een andersoortige benadering. Hoe staat het met de destijds aanwezige verschillen in perceptie over de invulling van de ontwikkelingsrelatie? Mevrouw Karimi denkt, gelet op de reacties aan Surinaamse kant, dat die verdeeldheid nog steeds bestaat. De in het rapport genoemde achterdocht en wrevel bestaan volgens haar nog steeds. Zij vindt dat de minister anders moet omgaan met de conclusies van het rapport, en is het eens met het voorstel van de opstellers van het rapport om de ontwikkelingsrelatie tussen Suriname en Nederland in een breder referentiekader te plaatsen, waarin samenwerking op basis van gemeenschappelijke belangen wordt geaccentueerd. Daarover moet wel overeenstemming bestaan tussen Nederland en Suriname. Mevrouw Karimi wijst erop dat dit gevoel in Suriname bij veel mensen aanwezig is. Verder zijn er heel veel goede initiatieven van gemeenten en de particuliere sector. Uit het Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

3 jaarverslag van de Militaire inlichtingen-en veiligheidsdienst blijkt dat Nederland hier veel belang bij heeft. Zij stelt voor, de handschoen op te pakken en als Nederlandse parlementariërs contact te zoeken met de Surinaamse collega s en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld. De heer Koenders (PvdA) vindt Een belaste relatie vernietigend en ontluisterend, waarin duidelijk is geworden dat een combinatie van patronage en Nederlandse politieke correctheid een zeer giftige mix heeft opgeleverd. Hij vraagt een reactie van de regering op de volgende punten. Is er iets veranderd in de verschillen als het gaat om de invulling van de ontwikkelingsrelatie en de perceptie daarvan en zo ja, is dat nu anders en in welke mate? Wat heeft dit precies betekend voor het verleden? Wat is de oorzaak geweest van de overschatting van de rol van de Staat en wat heeft dat betekend voor het Nederlandse belastinggeld? Wat betekende de onderschatting van de emigratiegolf voor de capaciteit van Suriname en voor de absorptiecapaciteit in het verleden, en wat betekent het nu? Wat vindt de Nederlandse regering van de vormgeving van de democratie en de hulp na de militaire coupe in de context van een afhankelijkheidsrelatie tussen Nederland en Suriname? Wat is het oordeel van de Nederlandse regering over de stelling in het rapport dat sprake was van een zeer negatief proces van onderhandelingen, vol ongenoegen, achterdocht en verschillende ideeën over procedures, en een te groot overwicht van Nederlandse deskundigen? Is dat nog steeds het geval? Hoe past dat in de huidige sectorbenadering? Is de onkritische bejegening van patronage van etnische bevolkingsgroepen in Suriname inmiddels veranderd? De heer Koenders heeft de indruk dat dat niet het geval is. Klopt dat en zo ja, hoe past dat in het aantal sectoren waarvoor is gekozen? Hij vraagt een oordeel van de minister op het belaste koloniale verleden en de politieke correctheid. De heer Koenders meent dat de minister blind doorloopt, op een moment dat er verantwoording moet worden afgelegd aan de Kamer. Dit gebeurt kennelijk uit angst voor eigen verantwoordelijkheid in Nederland en een verdere belasting van de relatie met Suriname. Hij kan niet anders dan constateren dan dat Een belaste relatie geen gezamenlijk rapport is, als het staatshoofd van Suriname het rapport naar de prullenbak verwijst. Hoe kan dan naar de toekomst worden gekeken? De verdergaande analyse die nog moet komen, vereist een evaluatie van de Inspectie Ontwikkelingssamenwerking en beleidsevaluatie (IOB). Hij roept daartoe op. De heer Koenders vraagt, welke principiële bezwaren Suriname had om niet tot publicatie van het rapport over te gaan. Heeft de counterpart van de Nederlandse onderzoeker op enig moment duidelijk gemaakt dat zij niet tevreden was met de gevolgde procedure? Waarom stelt president Venetiaan dat de Nederlandse uitvoerder van het onderzoek gepoogd heeft om Nederland van zijn verantwoordelijkheid te verschonen en daarom de integriteit van het onderzoek in twijfel te trekken? Waarom is het rapport geen gezamenlijke evaluatie van de samenwerking tussen Nederland en Suriname, maar een Nederlands rapport, terwijl tegelijkertijd vanuit Suriname de mening wordt verkondigd dat de heer Lhin a Poe het uiteindelijke advies heeft geschreven, omdat «de Nederlandse uitvoerder er niet in slaagde om de klus tot een goed eind te brengen»? Wat is de status van het rapport na de uitlatingen van de Surinaamse president? Wat waren de bezwaren van Suriname in het proces? Wat is de stand van zaken met betrekking tot het veto over drie consultants? De heer Koenders vindt de reactie van de regering veel te mager, gezien de omvang van het geld en de noodzaak om naar de toekomst te kijken. Klopt de constatering in het rapport dat Nederland projecten te gemakkelijk honoreerde, om het evenwicht tussen de verschillende in Suriname wonende etnische groeperingen in stand te houden? Hoe verklaart de Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

4 minister de aanwijzingen dat de armoede in Suriname de laatste 25 jaar is toegenomen? Is ooit overwogen om in Nederland aanwezig Surinaams kader in te zetten voor het ontwikkelingsproces in Suriname? Volgens het rapport is dat onvoldoende gebeurd. Doet de Nederlandse regering dat nu wel, zo ja op welke manier en wanneer? Gelet op de conclusies van het rapport is het van belang om kritisch te kijken naar de sectorale benadering. Waar liggen de problemen nu? Wordt de sectoranalyse gezien als opgelegd pandoer en zo ja, is dat repareerbaar? De heer Koenders hecht groot belang aan de toekomstige relatie met Suriname, die zakelijk en betrokken moet zijn. De beleidsvisie die de minister zal schrijven heeft wat hem betreft geen haast, omdat nog niet bekend is wat er met Een belaste relatie gebeurt. Hij vraagt derhalve om een brede evaluatie. Het antwoord van de minister Minister Van Ardenne-van der Hoeven herinnert de Kamer eraan dat de regering de relatie met Suriname zakelijk en betrokken wil maken. Het op een andere manier met Suriname omgaan, is overigens al door haar voorgangster, mevrouw Herfkens, ingezet. De minister is het eens met de kritiek van de Kamer op wat er in de achterliggende jaren is gebeurd. Het rapport is inderdaad niet-verbloemend en teleurstellend: de ontwikkelingsinspanningen hebben onvoldoende bijgedragen aan de ontwikkeling van Suriname, wat wel de bedoeling was. De kritiek in het rapport geldt niet alleen Suriname, maar ook Nederland. Het koloniale verleden is in de relatie tussen de twee landen sterk bepalend geweest, waarbij emoties, schuld en boete een belangrijke rol hebben gespeeld. De minister denkt dat daarvan eindelijk afstand is genomen. Door de relatie op een andere leest te schoeien, hoopt de minister discontinuïteit te voorkomen. De politieke aspecten van de ontwikkelingsrelatie zullen worden meegenomen. De minister vindt het «om de ogen uit het hoofd te huilen» om te zien dat in 25 jaar tijd 3,5 mld. gulden zinloos is besteed. Inderdaad, de vis wordt duur betaald! Een belaste relatie was niet bedoeld om dat bedrag te monitoren, en zo is het ook nooit beschreven in de door de Kamer geaccordeerde terms of reference. De minister is geen tegenstander van een onderzoek door de IOB; zij zal de Kamer daar verder schriftelijk over informeren. Wel vereist de volwassen relatie met Suriname dat daarmee overleg zal moeten worden gevoerd over het eventueel houden van een dergelijk onderzoek. Een belaste relatie is wel degelijk een gezamenlijk rapport: van meet af aan is gezamenlijk opgetrokken, wat voor een deel verklaart waarom de totstandkoming ervan zo lang heeft geduurd. De minister is overigens blij met de manier waarop het rapport tot stand is gekomen. Premier Balkenende sprak vorige week met de vice-president van Suriname, waarbij de conclusie is getrokken dat de ontwikkelingsrelatie anders en beter moet worden ingevuld, wat zij opvat als een duidelijk politiek signaal. In 2000 werd tussen de toenmalige minister voor Ontwikkelingssamenwerking en haar ambtgenoot van Suriname afgesproken dat een sectorale benadering zou worden ingevoerd. De inkt was nog niet droog of president Venetiaan riep dat hij daar niet aan wilde beginnen. Een aantal jaren verder wordt er volop gewerkt aan de sectorale benadering. Wat nodig is, is een permanente dialoog. De minister onderstreept dat de relatie slechts beperkt was van overheid tot overheid: het maatschappelijk middenveld was onvoldoende betrokken bij de ontwikkelingsrelatie. Door de grote hoeveelheid geld die het land krijgt, is de publieke sector behoorlijk uitgedijd. De output blijft ver achter bij de geweldige input. Als het op een andere manier georganiseerd zou zijn, zou Suriname op eigen benen kunnen staan. Als er verantwoordelijkheid wordt genomen, kan Suriname volgens de minister over vijf tot tien jaar op eigen benen staan. Het patronagesysteem is overigens Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

5 niet verdwenen, waarmee de keuze voor zes sectoren heeft te maken. Als de verdragsmiddelen zijn uitgeput, ontstaat er een kans op invulling van een nieuwe, volwassen relatie. Suriname moet overigens volgens de minister onderdeel vormen van de regio, waarin het een belangrijk land kan en moet zijn. Het land moet ook een globale speler worden en zich niet exclusief richten op Nederland. Er zijn volgens de minister volop kansen. De beleidsnotitie over Suriname zal de volgende dag in het kabinet worden besproken, en als dat ermee akkoord gaat kan de notitie de week daarop naar de Kamer worden gezonden. De minister is blij dat bij de totstandkoming van Een belaste relatie zorgvuldigheid voorop is blijven staan. Zij onderschrijft het rapport volmondig. De conclusies en aanbevelingen zijn zo helder als glas en voor iedereen te begrijpen. Als de verdragsmiddelen zijn uitgeput zal niet op voorhand openbaar worden gemaakt, welke bedragen dan beschikbaar komen. Het sectorbeleid is tot nu toe succesvol. Dat slechts één sector tot volle wasdom is gekomen, is te wijten aan capaciteitsgebrek. Als je geen geduld hebt moet je volgens de minister niet aan deze klus beginnen. Nadere gedachtewisseling De heer Brinkel (CDA) vindt dat uit de beantwoording van de minister blijkt dat Een belaste relatie oproept tot een fundamentele overdenking over de toekomst van de betrekkingen tussen Nederland en Suriname en tot het verwerken van de resultaten ervan in de nog te verschijnen beleidsvisie, die wat hem betreft een toekomstvisie mag worden. De beleidsvisie moet aangeven waar Nederland voor staat. Hij vraagt of hij ervan uit mag gaan dat de minister in het gesprek met haar Surinaamse ambtgenoot duidelijkheid vraagt over de conclusies in Een belaste relatie. De sectorale benadering, hoewel niet ideaal, is beter dan wat er daarvoor bestond. De programma s moeten worden gedragen door Suriname, zij kunnen niet worden opgelegd. De heer Brinkel wacht de nadere brief van de minister over de evaluatie van het beleid af. De heer Szabó (VVD) vindt het jammer dat voornamelijk wordt gekeken naar de relatie tussen Nederland en Suriname. Suriname is geen eiland op het continent Zuid-Amerika; haar toekomst ligt daar. De relatieafhankelijkheid van de twee landen moet zo snel mogelijk worden verminderd. De politieke problemen in Suriname zullen afnemen als de levensstandaard daar toeneemt. Op welke wijze kan de regionale betrokkenheid van Suriname in de sectorale benadering worden gestimuleerd? Wat zijn de economische consequenties van de activiteiten die zullen worden uitgevoerd? Mevrouw Karimi (GroenLinks) is niet gerustgesteld dat over tien jaar niet dezelfde discussie weer zal plaatsvinden over de verhouding Nederland- Suriname. Zij vreest dat er niet voldoende is geleerd van het verleden. Zij herhaalt haar suggestie om de verdragsmiddelen in één keer beschikbaar te stellen aan Suriname, en dan fundamenteel te praten over de condities waaronder dat gebeurt. De heer Koenders (PvdA) blijft bij zijn mening over Een belaste relatie. Hij wil weten wat de conclusies van de regering zijn als het gaat om het inbrengen van Lessons learned bij Suriname. Hij benadrukt dat hij kritischer is geworden over de sectorale benadering. Het gevraagde IOB-rappport is echt nodig. Met de Surinaamse en Nederlandse samenlevingen en regeringen moet goed worden bekeken welke conclusies van Een belaste relatie moeten worden overgenomen, waarop het toekomstige beleid moet worden gebaseerd. Hij ziet weinig heil in een soort formele vergadering van het Nederlandse en het Surinaamse parlement, Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

6 omdat dat waarschijnlijk averechts zal werken. Wel is hij voorstander van wat meer informele contacten tussen parlementariërs van beide landen. De minister geeft aan dat de toekomst van Suriname eigenlijk gisteren al is begonnen; dat maakt Nederland niet uit. Op basis van de verdragsmiddelen kan de politieke dialoog worden gevoerd en kunnen condities worden gesteld aan goed bestuur. Zij zal haar Surinaamse ambtgenoot bij de bespreking van de beleidsnotitie zeggen wat de opvattingen van het Nederlandse regering over Lessons learned zijn. Suriname moet wel de kans worden gegeven om een beter beleid te voeren. De minister benadrukt dat zij zich wel kritisch opstelt in het beleidsoverleg; wel moet rekening worden gehouden met de omstandigheden. Van een verkiezingsjaar mag wat dat betreft niet veel worden verwacht. Suriname hoort inderdaad in de regio thuis. Het idee van mevrouw Karimi om de relatie tussen de parlementariërs van beide landen te verdiepen, vindt zij buitengewoon waardevol. Er zal een gezamenlijke aanpak moeten komen op thema s als drugs, mensensmokkel, criminaliteitsbestrijding, milieu, mensenrechten, handel en de bestrijding van HIV/Aids. In de eerste fase van het onderzoek is vertraging opgetreden, omdat van hogerhand is ingegrepen. De voorgestelde consultants werden niet goedgekeurd, zodat het onderzoek door anderen is uitgevoerd. Dit verklaart deels waarom de afronding van Lessons learned zo lang heeft geduurd. De minister besluit haar betoog met te zeggen dat het niet zo kan zijn dat de inhoud van Lessons learned een verrassing is voor de Kamerleden: «we waren er allemaal bij». De voorzitter van de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken, De Haan De griffier van de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken, Van Oort Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr