Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Afrika-beleid V Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 2006 Nr. 36 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 10 april 2006 De vaste commissie voor Buitenlandse Zaken 1 heeft op 23 maart 2006 overleg gevoerd met minister Van Ardenne-van der Hoeven voor Ontwikkelingssamenwerking over: de brief van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking d.d. 6 maart 2006 over de situatie in Kenia (29 237, nr. 29); de brief van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking d.d. 23 februari 2006 ten geleide van de antwoorden op de schriftelijke vragen van de commissie inzake de voortgang van de werkzaamheden van de Task Force Corruptie ( V, nr. 109). Van dit overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie 1 Samenstelling: Leden: De Haan (CDA), voorzitter, Koenders (PvdA), Karimi (GroenLinks), Timmermans (PvdA), ondervoorzitter, Van Bommel (SP), Albayrak (PvdA), Wilders (Groep Wilders), Van Baalen (VVD), Van As (LPF), Herben (LPF), Ormel (CDA), Ferrier (CDA), Duyvendak (GroenLinks), Huizinga-Heringa (Christen- Unie), Van Velzen (SP), De Nerée tot Babberich (CDA), Van Dijk (CDA), Nawijn (groep Nawijn), Fierens (PvdA), Tjon-A-Ten (PvdA), Eijsink (PvdA), Van der Laan (D66), Hirsi Ali (VVD), Samsom (PvdA), Brinkel (CDA), Szabó (VVD) en Jonker (CDA). Plv. leden: Van Fessem (CDA), Dijksma (PvdA), Vos (GroenLinks), Arib (PvdA), De Wit (SP), Leerdam (PvdA), Van Miltenburg (VVD), Van Schijndel (VVD), Varela (LPF), Van den Brink (LPF), Haverkamp (CDA), Rambocus (CDA), Halsema (GroenLinks), Van der Staaij (SGP), Kant (SP), Eski (CDA), Cqörüz (CDA), Wolfsen (PvdA), Duivesteijn (PvdA), Waalkens (PvdA), Dittrich (D66), Snijder-Hazelhoff (VVD), Dubbelboer (PvdA), Van Winsen (CDA), Veenendaal (VVD), Kortenhorst (CDA) en Oplaat (VVD). Mevrouw Karimi (GroenLinks) constateert dat er in Kenia een gebrek aan politieke wil is om de omvangrijke corruptie daadwerkelijk aan te pakken en dat het nodig is om hierover op korte termijn een standpunt naar buiten te brengen. Zij vindt de argumenten die de minister daar in haar brief van 6 maart (29 237, nr. 29) tegenin brengt, niet overtuigend. Zo is het argument dat er drie ministers in Kenia zijn ontslagen, weinigzeggend in een land waar elk halfjaar wel ministers ontslagen worden. Corruptie ondermijnt de ontwikkeling van Kenia en daarvan is de bevolking de dupe. Nederland moet zich bij het tegengaan daarvan niet beperken tot een rol op de achtergrond. Omdat het met de huidige regering van Kenia niet zal lukken de corruptie aan te pakken er is geen tendens tot verbetering stelt mevrouw Karimi voor om een duidelijk signaal te geven door geen geld meer aan de Keniaanse overheid beschikbaar te stellen. Als het kan, zou daar onmiddellijk toe moeten worden overgegaan, maar daaraan kunnen toezeggingen in de weg staan. Het is dan wellicht beter om hieraan uitvoering te geven in het kader van de begroting Het geld dat zo vrijkomt, kan via andere kanalen voor Kenia beschikbaar komen. De heer Szabó (VVD) hoopte dat de brief van de minister zou aangeven dat er veel verbeterd was in Kenia op het punt van de corruptiebestrijding, maar het blijkt dat de situatie eerder verslechtert er zijn althans geen KST tkkst ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2006 Tweede Kamer, vergaderjaar , en V, nr. 36 1

2 verbeteringen opgetreden. Zo is er te weinig capaciteit bij overheidsinstanties en ondervinden de media grote problemen. De Wereldbank wil niet overgaan tot betalingen en de EU-lidstaten blijken ten aanzien van Kenia niet op één lijn zitten. Waarom wordt het memorandum dat aan president Kibaki is aangeboden, niet openbaar gemaakt? Tijdens het vorige algemeen overleg, op 8 februari, is mede door de PvdAfractie een gele kaart getrokken. De waarschuwing daarbij was dat, als de situatie in Kenia niet verbetert, er een rode kaart wordt getrokken. De heer Szabó is van mening dat de corruptie in Kenia om een harde aanpak vraagt en hij is benieuwd of dit thans het gezamenlijke oordeel kan zijn. Het gaat om een slepende zaak en het is nodig dat er knopen worden doorgehakt, in die zin ook dat besloten wordt tot het niet langer doen van bepaalde uitgaven. De heer Samsom (PvdA) vindt de brief van de minister niet in overeenstemming met de klare taal die tijdens het vorige algemeen overleg is gesproken. Er wordt een opsomming gegeven van al langer lopende zaken op het gebied van de corruptiebestrijding in Kenia, waarin echter weinig voortgang zit. Inmiddels is er zoiets ingrijpends gebeurd als het binnenvallen van een tv-station en een krantenredactie, terwijl de Keniaanse minister die voor dit politieoptreden verantwoordelijk was, er nog steeds zit. Het betekent dat minister Van Ardenne andere conclusies moet trekken dan zij in haar brief doet. Zij dient zich openlijk uit te spreken over de stand van zaken in Kenia op het gebied van corruptiebestrijding. Juist een dergelijke opstelling bevordert het proces van transparantie en corruptiebestrijding. De heer Samsom bepleit dat nog dit jaar fondsen die in het kader van overheidsprogramma s al voor Kenia waren bestemd, effectief worden besteed aan de bestrijding van corruptie. Daarbij dient het niet of niet uitsluitend te gaan om (papieren) overheidsprogramma s voor de aanpak van corruptie in Kenia. De middelen dienen zoveel mogelijk rechtstreeks naar instituties en organisaties te gaan die zich daarmee bezighouden; op deze wijze wordt een belangrijk signaal gegeven. Hij stelt zich ten aanzien van Kenia een soortgelijke, stapsgewijze procedure voor als eerder werd gevolgd bij Rwanda en Uganda. Het betekent dat als de situatie binnenkort niet verbetert in Kenia, bij de komende begrotingsbehandeling een rode kaart getrokken zal worden. Geprobeerd moet echter worden dit te voorkomen door nu al op bovengenoemde wijze fondsen te besteden voor de aanpak van de corruptie in Kenia. In het licht van de hongersnood in Kenia en Oost-Afrika doet de heer Samsom een dringend beroep op de minister om een bedrag van 2 mln. of meer ter beschikking te stellen aan het Rode Kruis voor de hulpverlening in deze regio. De heer Herben (LPF) vindt dat de brief van de minister tegenstrijdige signalen bevat. Enerzijds klinkt er optimisme door in de constatering dat er drie ministers zijn ontslagen en dat het Keniaanse parlement zich begint te roeren; anderzijds wordt gesignaleerd dat de pers in Kenia wordt aangepakt. Hoe moet dit worden gewogen? Verwarrend is ook de opmerking dat de Europese Unie niet op één lijn zit bij de aanpak van de corruptie in Kenia; het zijn de zuidelijke lidstaten die zich daar anders in opstellen. Hoe moet deze dwarse positie van de zuidelijke lidstaten beoordeeld worden? Zij zitten immers niet in de donorgroep die de zaken betreffende de corruptie wil aanpakken. De heer Herben is verheugd over de voortvarende aanpak van de minister in het kader van de Taskforce Corruptie. Het zou jammer zijn als deze taskforce, waarvoor het mandaat loopt tot juni 2006, binnenkort wordt opgeheven, want de klus van de corruptiebestrijding is nog niet geklaard. Hij dringt aan op het voortbestaan van de taskforce tot zeker de Tweede- Tweede Kamer, vergaderjaar , en V, nr. 36 2

3 Kamerverkiezingen van volgend jaar, waarna er bij de kabinetsformatie over beslist kan worden. De heer Dittrich (D66) acht het voor het draagvlak in Nederland voor ontwikkelingssamenwerking van het grootste belang dat wordt ingegrepen, wanneer de van overheid tot overheid beschikbaar gestelde ontwikkelingsfondsen voorwerp van corruptie worden in het ontvangende land. Kan de minister uiteenzetten of de anticorruptieprogramma s goed werken? Kan zij nadere informatie verschaffen over de controle door KPMG op de sectorale hulp? De Europese Unie heeft de inval bij een televisiestation in Kenia krachtig veroordeeld. Zijn er daarnaast vanuit Europa of vanuit Nederland nog andere zaken betreffende Kenia aan de orde gesteld? Wat zijn de criteria en de meetmomenten voor de minister om op een gegeven moment te kunnen concluderen dat de maat vol is en er geen gelden meer beschikbaar worden gesteld? De heer Githongo, die als klokkenluider veel in gang heeft gezet op het gebied van corruptiebestrijding, moet door de internationale gemeenschap gesteund worden. Via hem krijgen donoren er een vinger achter wat er allemaal mis is in Kenia. Hoe wordt hij gesteund en welke stappen onderneemt de Nederlandse regering daarin? Mevrouw Ferrier (CDA) acht goed bestuur in een land niet alleen een voorwaarde voor hulpverlening, maar ook een doel van hulpverlening. Als echter geconstateerd wordt dat in Kenia de politieke wil ontbreekt om tot goed bestuur te komen, dan moet Nederland korte metten maken en er niet aan bijdragen dat ongewenste situaties in stand blijven. Als daartoe ingrijpende veranderingen in financieringsstromen geboden zijn, moeten deze bij de begrotingsbehandeling aan de orde worden gesteld. Tijdens het vorige algemeen overleg is ten aanzien van Kenia een gele kaart getrokken. De minister rapporteert dat er druk wordt uitgeoefend en dat er mensen zijn ontslagen. Betekent dit dat er daadwerkelijk stappen worden gezet in Kenia om de corruptie aan te pakken of is het window dressing? Wat zijn de resultaten van de middelen die Nederland inzet voor het programma goed bestuur? Welk deel gaat naar ngo s, welk deel loopt via de overheid in Kenia en wat zijn daarvan de effecten? Wat betreft de Taskforce Corruptie sluit mevrouw Ferrier zich aan bij de woorden van de heer Herben. Zij verzoekt de minister om kort in te gaan op de Nederlandse inzet bij de leniging van de hongersnood in Oost- Afrika. Antwoord van de minister De minister vindt dat als enerzijds wordt gewezen op het belang van het bevorderen van de corruptiebestrijding in Kenia, anderzijds niet te snel mag worden geconcludeerd tot vermindering van de hulp aan Kenia. Nodig is steun voor een effectieve corruptiebestrijding. De Taskforce Corruptie trekt hierbij de vergelijking met een tempel waarvan de pilaren staan voor de bevordering van goed bestuur, van de civil society en de persvrijheid, van het justitiële systeem, van het functioneren van politie en ambtenarenapparaat enz. Dergelijke elementen spelen een rol in het bestrijden van corruptie. Nederland heeft een aantal jaren geleden al gekozen voor de combinatie van goed bestuur én corruptiebestrijding. Het bedrag van 2 mln. dat Nederland jaarlijks van overheid tot overheid voor Kenia uittrekt, is onder meer bestemd voor het tot stand brengen van wetten en instituties in dat land, zoals de Kenya Anti-Corruption Commission, en om de ministeries van justitie en van financiën en de rechterlijke macht te ondersteunen. Daarnaast is een bedrag van 3,5 mln. beschikbaar voor maatschappelijke organisaties zoals Transparency International Tweede Kamer, vergaderjaar , en V, nr. 36 3

4 Kenya en organen van de vrije pers. Deze instellingen dragen bij aan het publieke debat in Kenia over corruptie. Door de gerichte inzet van het bedrag van 2 mln. speelt Nederland een rol in de discussie met andere donoren over het opvoeren van druk op de Keniaanse overheid. Daarbij heeft Nederland ervoor gekozen dit vooralsnog niet publiekelijk te doen, omdat dit in de Keniaanse context nu geen toegevoegde waarde heeft en wellicht de relatie met de Keniaanse overheid verstoort. Hoe staat het nu met goed bestuur in Kenia? Er zijn achttien corruptieschandalen waar ministers bij betrokken zijn. Van hen is een aantal ontslagen, juist ook om onderzoek mogelijk te maken. De voorzitter van de anticorruptiecommissie moest om redenen van veiligheid vluchten en verblijft in Londen, waar de parlementaire commissie uit Kenia hem heeft gehoord. De invallen bij een tv-station en een krantenredactie zijn niet te accepteren; de Europese Unie heeft daarover in gezamenlijkheid een forse verklaring uitgebracht. Het is de minister niet bekend of en in hoeverre deze invallen op instigatie van president Kibaki hebben plaatsgevonden; nagegaan kan worden of hier zicht op is te krijgen. Het kan niet verwacht worden dat na het aantreden van een nieuwe regering, eind 2002, bestaande praktijken ineens verdwenen zijn in een land dat dertig jaar lang op corrupte wijze is bestuurd. De veranderingen ten goede in Kenia vragen tijd en worden niet bevorderd als Nederland afziet van steun aan de corruptiebestrijding. Nu in Kenia het parlement deze week is teruggekeerd van reces, zal kunnen blijken of het samenspel tussen parlement en president ertoe leidt dat er verdere stappen worden gezet in de aanpak van de corruptie. De voorbereidingen zijn getroffen; Githongo heeft zijn rapport klaar en de parlementaire commissie is klaar met haar bevindingen. De minister van binnenlandse veiligheid, verantwoordelijk voor de inval bij televisiestation en krantenredactie, ligt onder vuur in de publieke opinie en nu het parlement weer bijeen is, is de mogelijkheid van zijn ontslag aanwezig. Naast het eerdere ontslag van drie ministers en van het hoofd van de regeringsadministratie, worden nu ook vijf topambtenaren vervolgd in het kader van de recent in de publiciteit gekomen corruptieschandalen. Er is dus al het een en ander gebeurd sinds het vorige algemeen overleg. De inzet van de minister blijft dat er schoon schip wordt gemaakt met de achttien corruptiegevallen. Het Keniaanse parlement zou een werkprogramma kunnen opstellen voor de corruptiebestrijding, dat de donoren hanteren bij hun beoordeling. Wordt er binnen afzienbare tijd geen vooruitgang geboekt in Kenia, dan is de minister bereid om, hetzij gezamenlijk met donoren, hetzij alleen, publiekelijk kritiek te uiten. Zij zal er bij haar collega-bewindslieden op aandringen om meer in de openbaarheid te treden met kritiek. Nederland kan ervoor kiezen om géén rol van betekenis te spelen bij de corruptiebestrijding in Kenia en het beschikbare bedrag van 5,5 mln. geheel ten goede te laten komen aan het middenveld, de nietgouvernementele organisaties. Nederland kan zich er echter ook voor uitspreken om samen met de VS, het VK en anderen wél een dergelijke rol te spelen en druk uit te oefenen. Zo n rol speelt Nederland zelfs met het bedrag van 2 mln. waarmee een bijdrage wordt gegeven aan het tot stand brengen van wetten, instituties en controlemechanismen die de corruptie tegen kunnen gaan. Een voorwaarde is dat de Keniaanse overheid bereid is tot medewerking. Inmiddels heeft de president, mede onder druk van Nederland en anderen, de aanbestedingswet en de public finance management act ondertekend. Tot de vervolgstappen die donoren kunnen nemen, rekent de minister de mogelijkheid binnen afzienbare tijd met belangrijke spelers in Kenia om de tafel te gaan zitten, teneinde na te gaan wie wat kan doen. Dat geldt zowel voor particuliere organisaties, als voor journalisten en parlementariërs. De minister verwacht niet dat er vóór de verkiezingen van volgend jaar al Tweede Kamer, vergaderjaar , en V, nr. 36 4

5 grote vorderingen zullen worden gemaakt in de corruptiebestrijding. Niettemin dient er druk te blijven op de Keniaanse overheid om zo snel mogelijk orde op zaken te stellen. Overigens is geen van de andere donorlanden, van welke sommige aanzienlijk hogere bedragen via de Keniaanse overheid investeren dan Nederland, voornemens om op deze bedragen te korten. John Githongo heeft gewaarschuwd dat het niet goed zou zijn als deze hulpverlening wordt stopgezet; hij is van mening dat met de arrestaties en de ingezette trajecten er sprake is van een duidelijke verbetering. Het lijkt de minister nuttig als de Kamer de gelegenheid zou krijgen om met de heer Githongo te spreken; hij is bereid naar Nederland te komen. In grote delen van Kenia, maar ook in andere delen van Afrika, is sprake van droogte, voedselschaarste en honger. De minister heeft de Kamer al eerder geïnformeerd over de bijdrage van 1,5 mln. voor het Internationale Rode Kruis. Het voornemen is dat Nederland 7 mln. beschikbaar stelt in het kader van het binnenkort te houden appeal ten behoeve van deze regio. Nadere gedachtewisseling Mevrouw Karimi (GroenLinks) is van oordeel dat het goed zou zijn nu al een openbaar signaal te geven aan de Keniaanse overheid. Zij wil daartoe een motie indienen, die de minister kan steunen in de discussie met de Keniaanse overheid. De strekking van de motie zal zijn dat in het kader van de volgende begroting er vanuit Nederland geen hulpverleningsrelatie van overheid tot overheid meer tot stand komt met Kenia als daar niet een aantal concrete veranderingen heeft plaatsgevonden. De heer Szabó (VVD) is van mening dat het een slechte zaak is om corrupte leiders te belonen zoals dit nu gebeurt via de hulpverlening van overheid tot overheid. Hij is er niet van overtuigd dat er verbetering zit in de situatie in Kenia. Over zes jaar zal de minister nog steeds kunnen zeggen dat er reden is om nog even door te gaan met de hulp, omdat het politieke spel goed wordt gespeeld en de corruptie zal worden opgelost. De heer Szabó zal goed nadenken over de antwoorden van de minister; hij is geneigd de geldstromen die rechtstreeks naar corrupte leiders gaan, zo spoedig mogelijk te doen stopzetten. De heer Samsom (PvdA) vraagt de minister om duidelijk aan te geven wanneer en bij welke gelegenheid zij publiekelijk de Keniaanse overheid zal kapittelen over de corruptie aldaar en zal zeggen dat het zo niet langer kan. Gaat de minister in de komende budgetperiode of al in deze periode fondsen op een andere manier besteden, zodat effectiever aan corruptiebestrijding kan worden gewerkt? De heer Samsom verwijst naar de voorbeelden van een andere besteding die de minister zelf al noemde, waarbij de gelden niet naar de regering van Kenia gaan maar naar de juiste instituties. Heeft Kenia het VN-anticorruptieverdrag geratificeerd en wanneer gaat Nederland dit zelf doen? De heer Herben (LPF) heeft nog niet vernomen hoe hij de positie van de Zuid-Europese lidstaten moet wegen; bij het afgeven van een publiek signaal is het lastig als er niet met één mond kan worden gesproken. Kan de minister duidelijk aangeven dat de Taskforce Corruptie blijft voortbestaan, nu het mandaat slechts loopt tot juni 2006? De heer Dittrich (D66) is bereid om even af te wachten hoe de parlementaire discussie in Nairobi verloopt en hoe de Keniaanse regering daarop reageert. In de tussentijd kan een publiek signaal van belang zijn. Wat dat Tweede Kamer, vergaderjaar , en V, nr. 36 5

6 betreft is hij geïnteresseerd in de formulering van de motie die mevrouw Karimi de Kamer zal voorleggen. Mevrouw Ferrier (CDA) vindt het erg dat donorlanden in het verleden al veel te vaak ongewenste situaties hebben laten voortbestaan. Erger is het evenwel om processen die hoopvol zijn, zoals in Kenia, te frustreren. Zij is dan ook bereid nog even te wachten met de volgende gele kaart, maar wil graag vóór het zomerreces nog een keer over dit onderwerp met de minister spreken. De minister wijst erop dat het eerder niet mogelijk was om financiële middelen voor corruptiebestrijding rechtstreeks naar instituties in Kenia te sluizen, omdat die er niet waren; deze middelen gaan dan via de Keniaanse overheid. Er is nu een speciaal controlesysteem opgezet via KPMG, zodat elke euro goed verantwoord wordt. De Taskforce Corruptie is op stoom en kan nog veel goed werk verrichten. De taskforce zal nu ook Kenia onder zijn hoede nemen als land dat speciale aandacht verdient, waarbij specifiek wordt gekeken naar het functioneren van verschillende systemen. Het betekent dat de taskforce, met steun ook van de Kamer, kan blijven voortbestaan. De minister kan in dezen geen einddatum noemen, omdat niet op voorhand te zeggen valt of volgend jaar zo n eenheid nog nodig wordt bevonden. De minister is van oordeel dat een publiek signaal het effectiefst is, als er eerst een parlementair debat in Kenia heeft plaatsgevonden. Wanneer een dergelijk signaal volgende week al zou worden gegeven, zou dit de parlementaire besluitvorming in Kenia kunnen frustreren. Zij verzoekt de Kamer dan ook om daar even op te wachten, bijvoorbeeld gedurende twee weken. Er is dan tevens de gelegenheid om met de donoren na te gaan of er gezamenlijk een uitspraak kan worden gedaan. Als dit laatste niet het geval is, zal Nederland het alleen doen. De Keniaanse overheid heeft het VN-anticorruptieverdrag geratificeerd, maar in Nederland moet dit nog gebeuren. De procedure waarbij Nederland tot stilzwijgende ratificatie overgaat, is voorzien in het najaar. De voorzitter constateert dat de minister verwacht over veertien dagen meer duidelijkheid te hebben aangaande de situatie in Kenia en de opstelling van de donoren. Hij verzoekt haar om, als deze duidelijkheid er is, de Kamer daar zo snel mogelijk over te informeren. De voorzitter van de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken, De Haan De adjunct-griffier van de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken, Van Toor Tweede Kamer, vergaderjaar , en V, nr. 36 6