samenwerkende topklinische opleidingsziekenhuizen

Transcriptie

1 samenwerkende topklinische opleidingsziekenhuizen Postbus 9696 Oudlaan 4, Utrecht 3506 GR Utrecht Tel.nr.: ALV STZ 15 november 2013 Aanzet tot visie op beroepsprofiel verpleegkundige professionals 1. Aanleiding De ziekenhuiszorg verandert. De patiëntenzorg wijzigt (vergrijzing, multi-morbiditeit, chronische zorg, kwetsbare ouderen), de zorgcomplexiteit en -intensiteit neemt toe, de rol van de patiënt verandert (o.a. zelfmanagement) en het karakter van de ziekenhuiszorg (o.a. technologische ontwikkelingen, ICT) verandert. Stuurgroep V&V 2020 In maart vorig jaar is het advies van de Stuurgroep V&V 2020 (in opdracht van VWS) uitgebracht. Hierin werd naar voren gebracht dat een nieuw verpleegkundig en verzorgend beroepenhuis cruciaal is om ook in de toekomst voldoende en verantwoorde zorg te kunnen blijven leveren. Een helder onderscheid tussen beroepen en functies is daarbij een conditio sine qua non. Belangrijkste element in het advies vormt het onderscheid tussen het domein van de verpleging en het domein van de verzorging. De stuurgroep hanteert bij de beschrijving van de nieuwe beroepsprofielen de CanMEDS competenties. Hervormingen werden voorgesteld als een afgewogen mix van verpleegkundig specialisten met een HBO masteropleiding, verpleegkundigen met een HBO bachelor opleiding en zorgkundigen met een MBO-opleiding. In de toekomst vindt een taakherschikking- plaats in de STZ ziekenhuizen en daarmee samenhangende veranderingen in de zorgopleidingen. Van routine medisch-specialistische zorg naar het verpleegkundig domein; van de medisch specialist naar de physician assistant (PA) en naar de verpleegkundig specialist (VS); van verpleegkundige HBO opgeleide naar MBO opgeleide zorgprofessional, van deze zorgprofessional naar verzorgenden/helpenden en van generalisten naar subspecialisten. Dit vraagt om een denkrichting voor onze huizen inzake het verpleegkundige beroepsprofiel. 2. Doel Deze notitie wil richting geven aan de visie- en beleidsontwikkeling inzake de inrichting van de verpleegkundige zorg en opleiding in STZ-ziekenhuizen. Daarbij vormen de inhoud van het advies Leren van de toekomst van de Stuurgroep V&V 2020 en de betekenis daarvan voor de zorg en de opleidingen van de verpleegkundige professionals in onze STZ-ziekenhuizen een ijkpunt. Daarnaast wordt in de huidige STZ toelatings- en hervisitatiecriteria in artikel 26 gesproken over een kader voor de kwaliteit voor verpleegkundige opleidingen. Deze notitie biedt input hiervoor. 3. Achtergrond in STZ-verband Eind 2011 is het ontwikkelplan STZ Opleiding en Onderwijs opgesteld. Voor de uitwerking hiervan zijn werkgroepen ingesteld. Een van de werkgroepen had betrekking op de kwaliteit van de verpleegkundige zorg en opleiding. De rapportage van deze werkgroep is besproken tijdens de bijeenkomst van de STZ leerhuismanagers en in het kader van een eerste kennismaking met dit gedachtegoed, ingebracht in de algemene ledenvergadering van de STZ eind

2 De verschuivingen in en de differentiatie van de taken hebben veel gevolgen voor de werkwijze in de ziekenhuizen en daarmee ook voor de scholing en opleidingen in de zorg. Dit heeft geresulteerd in een brainstormbijeenkomst in september 2012, waarbij leden RvB, leerhuismanagers, hoofdverpleegkundigen en vertegenwoordiging VAR aanwezig waren. In maart van dit jaar heeft de drukbezochte STZ bijeenkomst in het Albert Schweitzer ziekenhuis rond het thema verschuiving van taken en functies in de verpleegkundige zorg plaatsgevonden. Uit de discussie kwam naar voren dat er behoefte was om een duidelijk onderscheid te maken tussen MBO en HBO opgeleide zorgprofessionals. Maak duidelijk wie wat doet, kan en mag gaf een van de sprekers aan. De groei van allerlei verpleegkundige opleidingen heeft geleid tot een hiaat tussen opleidingen en de dagelijkse praktijk. Het onderscheid dat in de praktijk merkbaar moet zijn tussen een vierjarige MBOopleiding en een vierjarige HBO-opleiding wordt teniet gedaan door de hantering van dezelfde titel en functie (verpleegkundige) en waardering voor beide opleidingsniveaus. Nivellering en verschraling van het beroep is daarvan het gevolg. Dit wordt verder in de hand gewerkt door het verlagen van de instroomeisen in met name het MBO-onderwijs. Focus op een zgn. breed uitstroomprofiel bij zowel de MBO-opleiding als de HBO-opleiding zorgt er voor dat het uitstroomniveau van beide opleidingen niet voldoende aansluit aan de eisen in de praktijk. Er is behoefte aan een opleiding- en functiehuis dat is gericht op de zorgvraag van de patiënt nu en in de toekomst. Ofschoon het bovenstaande breed werd gedeeld in de bijeenkomst, is de in het V&V 2020 advies voorgestelde wijziging van de functienaam voor MBO opgeleiden in zorgkundige en de bijhorende aanpassing in de wet BIG voor velen een gevoelige kwestie. Diverse verpleegkundige advies raden (VAR) hebben in het plan van V&V 2020 reden gezien om na te gaan hoe in hun huis tegen het rapport wordt aangekeken. De leerhuismanagers wijzen op het belang van het blijven investeren in opleidingen van verpleegkundigen (ook in na- en bijscholing) en het evidenced based werken. 4. Achtergrond bij Samenwerkingspartners Vanuit de algemene ziekenhuizen (Task Force NVZ) waarin ook de STZ participeerde, is begin dit jaar het advies gegeven op het V&V 2020 rapport. Hoofdpunt hierin was om een duidelijk onderscheid te maken tussen de beroepen en taken van de verpleegkundige en de zorgkundige professionals. Tevens is een advies uitgebracht om de beroepsprofielen nader uit te werken. De Brancheorganisatie Zorg (BoZ), waarin naast de ziekenhuizen ook VGN, Actiz en GGZ participeren, heeft begin dit jaar een reactie gegeven aan de Minister van VWS inzake het V&V 2020 rapport. Hierin werd de gedeelde visie neergelegd dat een actualisering en opwaardering van de HBOverpleegkundige noodzakelijk is. Tevens was er de wens een duidelijk onderscheid aan te brengen tussen MBO en HBO opgeleide zorgprofessionals en de beroepsinhoud verder te versterken. Het ministerie van VWS heeft begin september een reactie gegeven op de rapporten en brieven vanuit het veld. Als bijlage treft u de brief van VWS aan. 5. Denkrichting voor de STZ ziekenhuizen a. Onderschrijving op hoofdlijnen van het rapport V&V 2020 Zowel uit de leerhuismanagersbijeenkomst, als uit de brainstorm- en de themabijeenkomst kwam naar voren dat er een duidelijk onderscheid gemaakt moet worden tussen de MBO- en HBO- opgeleide zorgprofessionals aangaande competenties, taken, functies en verantwoordelijkheden. Dit komt ook terug in de reactie van VWS. Dit betekent nadrukkelijk dat zowel de HBO- als MBO opgeleide zorgprofessionals nodig zijn en blijven in onze huizen. 2

3 Met name het uitgangspunt in het V&V 2020 rapport dat de zorgkundige geen verpleegkundige is (blijkend uit de gewijzigde naamgeving en de andere BIG-wet positie) roept in den lande veel emoties op. De competenties en output van de MBO- en HBO- zorgprofessionals zijn echter leidend, niet de naamgeving. Overvraging van MBO-ers en onderbenutting van HBO-ers als gevolg van de huidige eenduidige functiebenaming, functie-inhoud en profiel dient voorkomen te worden. Voor de zorgopleidingen betekent dit een helder onderscheiden MBO- respectievelijk HBO-niveau. Daarbij dienen de CanMEDS competenties als basis te worden benut in de te ontwikkelen profielen, zodat er wordt geanticipeerd op taakverschuiving en multi-professionaliteit in opleiden. Vele deelnemers gaven aan bij de bijeenkomsten dat zowel het eindniveau van MBO- als HBOopgeleiden voor het AGZ (Algemeen GezondheidsZorg) gebied omhoog moet. Ook is voortdurende bijscholing van het zittende bestand van MBO en HBO zorgprofessionals van belang. b. Focus op de rolontwikkeling van de HBO-opgeleide zorgprofessional Gezien het topklinische karakter van onze huizen, de toenemende complexiteit van de zorg en de voortrekkersrol op het gebied van opleiden en onderzoek, ligt de focus binnen STZ ziekenhuizen op de versterking en verheldering van de rol van de HBO-opgeleide verpleegkundigen. Nadere uitwerking van de transitie van de huidige situatie met een eenduidige functie verpleegkunde naar differentiatie in MBO- en HBO-opgeleiden is daaraan onlosmakelijk verbonden. In maart van dit jaar is het rapport Voortrekkers in verandering van de verkenningscommissie HBO gezondheidszorg, o.l.v. de heer A. Westerlaken uitgebracht. In dit rapport beschrijft de commissie in opdracht van de HBO-raad de aansluiting van het hoger gezondheidszorgonderwijs met de ontwikkelingen in de zorg. De commissie acht het noodzakelijk dat het hoger gezondheidszorgonderwijs versterkt inzet op een robuust curriculum, waarin ruim aandacht is voor communicatieve vaardigheden, interdisciplinair samenwerken, ontwikkelingen rond technologie en e-health. Tevens is meer kennis over de zorg voor ouderen en over preventie en/ leefstijl in relatie tot de gezondheid, nodig. De HBO zorgprofessional van de toekomst is een reflectieve practitioner die kan bijdragen aan onderzoek en goed is ingevoerd in de technologische aspecten van de zorg. c. Wat betekent dit voor het HBO verpleegkundig beroepsprofiel en de opleiding? Beroepsprofiel Uiteindelijk dient de zorg aan de patiënten optimaal te zijn. De zorg zal moeten worden uitgevoerd door geïntegreerde teams met een mix van generalisten en specialisten. Voor de zorgprofessional is het van belang dat duidelijk wordt gemaakt wie wat doet, kan en mag. De profielen evolueren door de jaren heen, waarbij de opleidingen in de pas moeten lopen met de gewenste ontwikkelingsrichting. De HBO verpleegkundige van de toekomst is een deskundige en bekwame zorgprofessional die in staat is bij multiproblematiek af te stemmen met anderen, samen met de patiënt prioriteiten kan stellen, bespreken en omzetten in geïntegreerde zorgplannen en kan bijdragen aan praktijkonderzoek. Daarbij is de HBO verpleegkundige goed ingevoerd in technologische mogelijkheden die van toepassing zijn voor de zorg en heeft hij oog voor preventie en continuïteit van zorg en samenwerking in de 1 e., 2 e en 3 e lijn. Opleiding Het is en blijft van groot belang dat de kwaliteit van de verpleegkundige HBO- opleidingen aansluit aan de eisen die de zorgpraktijk stelt. De wildgroei van nieuwe basis- en vervolgopleidingen, de afkalving van het instroom- en uitstroomniveau en de nivellering door de eenduidige functietypering hebben het verpleegkundig beroep geen goed gedaan. Er is behoefte aan sanering van al die differentiaties naar een goed uitgewerkt HBO-profiel en een daarbij aansluitend MBO-profiel voor de zorgprofessionals. Een goede aansluiting maakt een eventuele doorstroom van MBO naar HBO voor daartoe geschikte kandidaten mogelijk. Daarbij is het voor het AGZ- werkveld, maar ook voor andere werkvelden, van belang dat de opgeleide HBO-bachelor over brede competenties beschikt, maar tevens voldoende gelegenheid heeft gehad om zich te verdiepen in een werkveld. Hiermee wordt voorkomen dat het werkveld de pas afgestudeerde verpleegkundige als te weinig toegerust voor de praktijk ervaart. 3

4 Een vervolgstap naar doorlopende leerlijnen, na de basis HBO-bachelor verpleegkunde, naar wat nu nog de specialistische ziekenhuisopleidingen zijn, is een logische vervolgstap voor de toekomst. Juist in het maken van die doorlopende leerlijnen liggen veel kansen om de huidige wildgroei van vervolgopleidingen en steeds smallere differentiatie te beperken en te borgen dat de verpleegkundige binnen het werkveld (AGZ/GGZ/VGZ) breed inzetbaar is. Het HBO profiel verpleegkunde heeft vanuit de STZ-ziekenhuizen de volgende competenties: - Aansluiten bij de CanMEDS competenties Naast de rol van verpleegkundig expert, spelen klinisch redeneren, kritische zelfreflectie, communicatieve vaardigheden, interdisciplinair samenwerken, kennis en wetenschap, maatschappelijk handelen, organisatie en professionaliteit een grote rol. - Een bijdrage kunnen leveren aan praktijkgebonden onderzoek, met als uitkomst versterking van Evidence Based Nursing/ Practice. - Kennis/kunde van technologische mogelijkheden die van toepassing zijn voor de zorg. - Aandacht voor coördinerende rol, kennisvermeerdering, afstemming, samenwerking en leiderschap. d. Wat betekent dit voor het MBO zorgprofiel en de opleiding Een belangrijk onderscheid tussen het MBO en het HBO profiel in de notitie van V&V 2020 betreft het handelen in zorgsituaties die in het algemeen relatief stabiel zijn. Het handelen verloopt in die situaties grotendeels volgens (professionele) standaarden en richtlijnen en van de MBO zorgprofessional wordt verlangd dat hij/zij in die context de patiënt lichamelijke, emotionele en geestelijke ondersteuning biedt. Er wordt minder beroep gedaan op (het ontwikkelen) van evidence based practice en het vermogen tot risico-inschatting, vroegsignalering, probleemherkenning, interventie, monitoring en evaluatie in complexe situaties. Ook het professioneel handelen en professioneel gedrag, het communicatievermogen en het vermogen tot samenwerken zijn belangrijke elementen in het zorgprofiel en in de opleiding tot MBO zorgprofessional. Opleiding De opleiding tot MBO-zorgprofessional verdient, evenals de HBO-opleiding een forse verdiepingsslag op het gebied van kennis en kunde om de aansluiting met de praktijk te verbeteren. Waar in de huidige opleiding wordt gestuurd naar een breed uitstroomprofiel, adviseert ook de Stuurgroep V&V 2020 in haar rapport om meer focus op specifieke doelgroepen te leggen om daarmee vervlakking en geringe aansluiting in de praktijk te voorkomen. Tevens is aandacht voor doorstroommogelijkheden naar het HBO voor excellente MBO ers een belangrijk punt. Naast eventuele doorstroom dient de nadruk te liggen op het versterken van het MBO karakter en profiel van de zorgprofessional. 6. Wat betekent dit voor de STZ-ziekenhuizen Deze ontwikkelingen in de beroepsgroep en de patiëntenzorg vragen om een debat in de STZ Ziekenhuizen. Veel huizen zijn deze discussie al gestart en blijven de ontwikkelingen volgen. Deze aanzet wil een richting geven voor beleidsrichting en verdere ontwikkeling in de ziekenhuizen. De versterking van het verpleegkundig beroepsprofiel is van belang voor de zorgvraag in het ziekenhuis nu en in de toekomst. Een belangrijk onderdeel zijn de financiële gevolgen. Het nader uitwerken van de financiële en arbeidsmarktgebonden gevolgen is daarom een must voor de individuele STZ-ziekenhuizen. Een afgewogen mix van verpleegkundig specialisten met een HBO master opleiding, verpleegkundigen met een HBO bachelor opleiding en zorgprofessionals met een MBO-opleiding biedt de basis voor de zorg voor nu en in de toekomst. 4

5 Om een rol in het debat te kunnen spelen teneinde een voortrekkersrol te blijven innemen, is versterking van de samenwerking met de MBO- en HBO-raad en de verschillende MBO- en HBO opleidingen op diverse niveaus, van belang. Zo zal contact en samenwerking MBO en HBO raad op bestuurlijk niveau plaats kunnen vinden en is op ziekenhuis of regio niveau samenwerking met de individuele instelling van belang. Een stappenplan voor de uitwerking op diverse niveaus voor individuele huizen, op netwerkniveau (leerhuismanagers) en op bestuursniveau dient hiervoor ontwikkeld te worden. De vormgeving van de mix van verpleegkundigen zal per ziekenhuis, en zelfs binnen de verschillende afdelingen van een ziekenhuis verschillen. De verpleegkundige advies raden (VAR) in de huizen kunnen een proactieve en stimulerende rol vervullen om het debat te starten en om de mix van verpleegkundige professionals aan te zwengelen en te onderbouwen. 7. Wat betekent dit voor de overgangsfase naar een gelaagde zorgorganisatiestructuur? Overgang naar de gewenste situatie waarin onderscheid tussen het HBO en MBO werk- en denkniveau wordt erkend en geïmplementeerd vraagt een heldere visie op het gewenste eindplaatje in een STZ ziekenhuis. Dat betekent uitwerking van de verschillende profielen in functieprofielen en het bepalen van gewenste/noodzakelijke verhoudingen binnen het ziekenhuis/de afdelingen. Vanuit die uitwerking van de gewenste toekomstige situatie is het noodzakelijk om in het individuele ziekenhuis een transitie aanpak te bepalen, waarbij onderstaande items aan de orde kunnen komen: Het bepalen van functie-inhouden/profielen en de daarbij behorende weging en beloning. Beleid voor de omgang met zittende medewerkers met een oud functieprofiel. (herweging en herbenoeming of consolidatie van het zittend bestand). Bij-, na, en herscholingsbeleid voor zittende medewerkers, waarbij enerzijds mogelijkheden zijn om bij geschiktheid verticaal of horizontaal te groeien of andere loopbaankeuzes te maken met eventuele scholing. Een implementatieplan en tijdpad, dat haalbaar is om een nieuwe gewenste verhouding HBO/MBO te bereiken. Hierbij moet rekening worden gehouden dat het alleen geleidelijk mogelijk is om meer HBO op te leiden als er in de basissituatie nog weinig HBOmedewerkers zijn. 8. Loopbaanpaden en verdere ontwikkeling Zoals gesteld ligt de focus voor de STZ huizen primair bij het ontwikkelen en onderscheiden van de HBO functie en profiel en het daar uitvloeiende beleid t.a.v. differentiatie, met aandacht voor de overgangssituatie en het uitgangspunt dat zowel HBO- als MBO- zorgprofessionals nodig zijn en blijven. Van belang op iets langere termijn is ook de ontwikkeling van loopbaanpaden voor de zorgprofessionals. De STZ ziekenhuizen kunnen een rol spelen bij herstructurering van de opleidingen door met de veldpartijen systematisch te werken aan meer generieke en specifieke loopbaanpaden en opleidingsprofielen na de HBO- en de MBO opleiding. Hierbij is de vraagstelling of er diverse variabelen mogelijk zijn en daarmee of er ruimte is voor diversiteit relevant. J. Taks, G. de Beij, H. Neefs, M. Schouten. A. Klaren, S. Ruitenbeek en J. Geerdink