Natuur in de klas product Uit de bol gaan

Transcriptie

1 BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Natuur in de klas product Uit de bol gaan Wilt u deze handleiding s.v.p. na gebruik terug brengen

2 Dit is een NME product van BuitenWijs. BuitenWijs is een samenwerkingverband, waarbij de gemeenten Houten, Lopik, Nieuwegein en IJsselstein samen sterk in NME zijn. BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving. BuitenWijs Houten NME Houten Postbus DA Houten BuitenWijs IJsselstein Gemeente IJsselstein Postbus AA IJsselstein BuitenWijs Lopik Gemeente Lopik 3411 CH Lopik BuitenWijs Nieuwegein Gemeente Nieuwegein Postbus AA Nieuwegein buitenwijs@nieuwegein.nl Colofon Copyrights BuitenWijs Jaar van uitgave 2011 Eindredactie Kees van Wegen Illustraties Olivier Rijcken Grafische vormgeving Maaike de laat Met dank aan Milieudienst NWU BuitenWijs Uit de bol gaan 2

3 Inhoudsopgave In het kort 4 Overzicht van de lessen 6 Beschrijving van de lessen 8 Achtergrondinformatie 18 Bijlagen 20 Werkbladen BuitenWijs Uit de bol gaan 3

4 1 In het kort Bollen en knollen zijn net cadeautjes van de natuur. Je zet ze een tijdje in de aarde, je geeft ze water, je zorgt dat ze in het licht staan. En er komt een prachtige bloem uit. Elke kleuter krijgt een bol of een knol. Maar ze weten niet welke. Wat voor bloem komt er uit? Wat voor kleur heeft die? Hoe ruikt de bloem? Zo blijft het tot het einde spannend. Doelgroep De groepen 1 en 2 van het basisonderwijs Leerdoelen De leerlingen:» kunnen ontluikende knolletjes en bolletjes in een potje verzorgen.» kunnen weergeven (in woord, beeld of expressie) hoe een knol of bol zich ontwikkelt tot bloeiende plant.» kunnen de onderdelen van een knol of een bol aanwijzen: stengel, blad, knop en bloem.» kennen de namen van 4 verschillende knol- en bolgewassen die in de klas staan.» kunnen de kleuren benoemen van de bloemen uit de aanwezige bol- en knolgewassen.» weten een verschil tussen een bol en een knol.» weten dat in de knol en de bol het voedsel zit, dat de plant nodig heeft om te groeien.» kunnen een voorbeeld geven van een knol en van een bol die wij eten. Aansluiting kerndoelen De lessen van deze materiaalzending sluiten aan bij de volgende kerndoelen primair onderwijs:» De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving (40)» De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen (41) BuitenWijs Uit de bol gaan 4

5 In de zending zijn aanwezig: 1 grote bol in pot (Brodiaea Queen Fabiola ) 1 tray met gewortelde bollen en knollen (mengsel van tulp, hyacint, narcis en krokus) 35 bloempotjes 1 tulpenbol 1 dahliaknol 18 uien 18 aardappels School zorgt zelf voor: vingerhoed 2 tuinschepjes 35 schoteltjes Stempelkussen Potgrond (25 liter) Omgang met de materialen Voor een goede verzorging van de bollen en knollen let u op de volgende punten: De potten met knollen en bollen:» niet direct in het volle licht zetten, maar langzaam aan meer licht laten wennen.» niet op of boven de verwarming zetten.» in het begin niet teveel water geven.» die flink zijn door gegroeid kunnen voor het raam staan en hebben meer water nodig.» s nachts eventueel op een koele plek zetten, dan heeft u langer plezier van de bollen en knollen. Als de bloemen zijn uitgebloeid, kunt u ze laten afsterven (geen water meer geven). U kunt ze op een koele plaats bewaren en in de herfst in de schooltuin of op een ander leuk plekje bij de school poten. Natuurlijk kunnen de leerlingen hun eigen bol of knol ook mee naar huis nemen en in de tuin of in een pot zetten. BuitenWijs Uit de bol gaan 5

6 2 Overzicht van de lessen Les 1: Verrassing INHOUD LOCATIE GROEPSVORM MATERIALEN UIT DE ZENDING VOORBEREIDING LEERKRACHT / MATERIALEN ZELF REGELEN 40 MINUTEN Er is een verrassing: een Klaslokaal amaryllis met een mutsje! Klassikaal Bekijken van de bol. Individueel Instructie over hoe een of in tafelbol in een potje te groepen planten. Nabespreking Grote bol in pot 35 gewortelde bollen en knollen 35 Bloempotjes 35 Leerlingenboekjes Potgrond (25 liter) Muts vouwen voor bol Bloemenkaart kopiëren (eventueel vergroten tot A3) Vingerhoed 2 Tuinschepjes 35 Schotels Materialen om potjes te versieren. (Kleur)potloden Les 2: Knol of bol? 30 MINUTEN INHOUD LOCATIE GROEPSVORM MATERIALEN UIT DE ZENDING VOORBEREIDING LEERKRACHT / MATERIALEN ZELF REGELEN Kinderen ontdekken verschillen tussen bollen en knollen aan de hand van zintuiglijke waarnemingen. Klaslokaal Klassikaal Groepjes Individueel Tulpenbol Uien Dahliaknol Aardappels Eventueel extra ouder voor begeleiding Mesje Stempelkussen Papier (A4 of A5) Les 3: Groei! 30 MINUTEN INHOUD LOCATIE GROEPSVORM MATERIALEN UIT DE ZENDING VOORBEREIDING LEERKRACHT / MATERIALEN ZELF REGELEN De leerlingen bekijken om de dag hoe de amaryllis groeit. Daarna vergelijken zij de groei van hun eigen plant met de groei van de amaryllis. Klaslokaal Klassikaal Groepjes Individueel Grote bol in pot Alle andere potten met knol of bol Leerlingenboekje (Kleur)potloden Schoolbord, A2 papier of stuk behangpapier Les 4: Bloei! 5-10 MINUTEN PER KEER INHOUD LOCATIE GROEPSVORM MATERIALEN UIT DE ZENDING VOORBEREIDING LEERKRACHT / MATERIALEN ZELF REGELEN Leerlingen doen waarnemingen aan de bloeiende planten. Klaslokaal Klassikaal Groepjes Individueel Potten met bloeiende planten Leerlingenboekje Kleurpotloden BuitenWijs Uit de bol gaan 6

7 Les 5: Wat weet je? MINUTEN INHOUD LOCATIE GROEPSVORM MATERIALEN UIT DE ZENDING VOORBEREIDING LEERKRACHT / MATERIALEN ZELF REGELEN Leerlingen verwerken de Klaslokaal opgedane kennis. In de Buiten lesbeschrijving worden Gymlokaal verschillende suggesties Klassikaal voor verwerking gedaan. Groepjes Individueel Bijlage 4: Zo groeit zij Bijlage 5: Memoriekaart Afhankelijk van keuze verwerkingssuggesties: Bijlage 4 kopiëren en snijden (aantal afhankelijk van werkvorm die u kiest) Bijlage 5 kopiëren en snijden (aantal afhankelijk van werkvorm die u kiest) Als u naar buiten gaat: 2 á 3 ouders ter begeleiding regelen Kleurpotloden, scharen, lijm, papier, verf, viltstiftten BuitenWijs Uit de bol gaan 7

8 3 Beschrijving van de lessen BuitenWijs Uit de bol gaan 8

9 Les 1: Verrassing Inleiding Het onderwerp wordt geïntroduceerd. Met de leerlingen wordt besproken wat de bolletjes/knolletjes nodig hebben om te groeien. Elk kind krijgt een eigen pot, een gewortelde bol of knol en wat grond. Hiervoor gaan ze zorgen. Doelen De leerlingen:» weten dat een knolletje of bolletje water, licht en voedsel nodig heeft om te groeien.» kunnen in eigen woorden vertellen dat in het bolletje voedsel zit en dat het plantje hiervan kan groeien. 20 MINUTEN Voorbereiding» Vouw een mutsje voor de grote bol.» Maak een kleurenkopie van de bloemenkaart (bijlage 3) en eventueel tot A3 vergroten.» Zorg dat alle andere benodigde materialen aanwezig zijn (zie het schema in hoofdstuk 2). Richt een tafel of hoek in waar de leerlingen hun bolletje kunnen poten. Leg grond, potjes, enkele schepjes en de bollen/knollen klaar. 10 MINUTEN Introductie Start het project in de kring. Laat de leerlingen de pot met de gemutste bol zien. Vertel de leerlingen dat onder het mutsje een plantje zit/ligt te slapen. Lees het gedicht Bloembolletje klein (bijlage 1) voor. Een van de leerlingen mag nu het slaapmutsje van het potje halen en kijken of de plant al wakker is. Stel de leerlingen onderstaande vragen.» Wat zie je?» Weet je wat dit is?» Heb je zoiets al vaker gezien?» Zo ja, waar? Vertel de leerlingen dat het plantje heel lang heeft geslapen. De hele winter heeft het opgevouwen gezeten in haar huisje.» Zie je het huisje? (het bolletje)» Zie je nog meer? Zo ja, wat is dat? (Misschien al groene puntjes van stengel/blad) 25 MINUTEN Kern De winter is voorbij. Het is warmer geworden. Daarom is de plant wakker geworden. Zij gaat groeien.» Bespreek met de leerlingen wat de bol nodig heeft om te groeien. Maak eventueel de vergelijking met de planten thuis (in de huiskamer) of trek de vergelijking naar wat de leerlingen zelf nodig hebben (water, eten en licht).» Bespreek met de leerlingen hoe deze bol aan water moet komen. De leerlingen mogen water geven.» Vraag hoe de bol aan licht komt? (Door de bol in de klas te laten staan). BuitenWijs Uit de bol gaan 9

10 » Vraag hoe de bol aan eten komt? (Dat zit in de bol).» Vraag de leerlingen hoe ze denken dat het verder gaat met deze bol. Wat zal er gebeuren? Laat de leerlingen het vertellen wat zij denken.» Spreek met de leerlingen af dat zij samen gaan kijken hoe het verder gaat met dit bolletje.» Vertel ze dat de leerlingen zelf ook een pot met een bol of knol krijgen waar ze voor gaan zorgen. Voordat de leerlingen de bol of knol gaan poten, mogen ze eventueel hun potje versieren, ter herkenning. De leerlingen mogen nu allemaal een eigen bol/knol gaan poten. Eventueel doet u het eerst voor. De stappen zijn: 1. Vul een pot voor de helft met potgrond. 2. Kies een bol of knol uit. 3. Let erop dat de bol of knol met de wortels naar beneden in de pot wordt gezet. De punt moet net boven de aarde uit komen. 4. Vul de rest van de pot met potgrond. 5. Zet de pot op een schotel. 6. Giet een scheutje water op de aarde. De leerlingen kiezen een bol of knol uit. Maar ze weten nog niet wat ze gekozen hebben. Dat blijft een verrassing tot de plant in bloei staat. U kunt de leerlingen de Bloemenkaart laten zien en aanwijzen welke mogelijke bloem er uit hun bol of knol gaat komen (tulp, hyacint, narcis of krokus). Op deze manier blijft het groeiproces tot het einde toe spannend. In de achtergrondinformatie vindt u een aantal kenmerken van de bollen en knollen. 5 MINUTEN Nabespreking Bespreek met de leerlingen hoe ze de bollen/knollen moeten verzorgen. Zie voor de verzorging in hoofdstuk 1 Omgang met de materialen. Eventueel doet u het zelf met de amaryllisbol steeds voor. Zet de potten overdag op een zichtbare plek in de klas (maar niet in te fel zonlicht of boven de verwarming). Eventueel kunnen de potten s nachts op een andere koele plek in de school staan. Door elke dag water te geven, wordt de betrokkenheid van de leerlingen verhoogd. De hoeveelheid water is een vingerhoedje vol. Knollen- en bollenhoek De lessen 2, 3 en een deel van 4 lenen zich zowel voor een klassikale aanpak als voor groepswerk. Als u in groepen gaat werken is het aardig om een knollen- en bollenhoek in de klas in te richten. Op die plek kunnen de leerlingen dan steeds de opdrachten uitvoeren met begeleiding van u of een ouder of een stagiair. BuitenWijs Uit de bol gaan 10

11 Les 2: Knol of bol? Inleiding Leerlingen ontdekken verschillen tussen bollen en knollen aan de hand van zintuiglijke waarnemingen. Doelen» Leerlingen kunnen één verschil noemen tussen een bol en een knol.» Leerlingen kunnen één voorbeeld geven van een knol geven die wij eten.» Leerlingen kunnen één voorbeeld geven van een bol geven die wij eten. 10 MINUTEN Voorbereiding» Zorg voor de benodigde materialen in de klas (zie hoofdstuk 2 Lesoverzicht).» Eventueel een ouder regelen die helpt met het doorsnijden van de bollen/knollen. 5 MINUTEN Introductie Bespreek met de leerlingen waar het bolletje van een plant ook al weer voor is: Dit is een huis voor de winter en waarin heel veel eten of /voedsel zit. Bekijk de grote bol in pot. Is er iets veranderd? 20 MINUTEN Kern: Knol of bol: Wat is het verschil? Vertel en laat zien dat een tulpenbol er hetzelfde uitziet als een ui. Pel maar eens van beide een stukje schil/rok af. En snijd ze door. Laat de leerlingen zien dat bij beide lagen/rokken te zien zijn. In die rokken zit het voedsel voor de jonge plant om te groeien. En wat doen wij met de ui? (Die eten we op. Dus bollen kunnen ook voedsel zijn voor mensen). Vertel er bij dat niet elke bol geschikt eten is voor mensen. Narcissenbollen zijn bijvoorbeeld giftig! Vertel ze dan dat niet elk kind een bol gekozen heeft: er zijn ook leerlingen die een knol hebben gekozen. Die knollen lijken op aardappels. Pak een dahliaknol en een aardappel. Snijd deze door. Knollen zijn compact. Ze hebben geen rokken. Maar ze hebben wel voedsel. Wijs maar aan: alles behalve de schil is voedsel. Van dat voedsel kunnen de jonge planten groeien. En ook de knol (de aardappel) is voedsel voor mensen. In de achtergrondinformatie vindt u meer over de verschillen en overeenkomsten tussen bollen en knollen. Per tweetal krijgen de leerlingen een aardappel en een ui. Laat de leerlingen aan de buitenkant voelen:» Welke verschillen voelen ze?» Kunnen ze de bol en de knol met de ogen dicht herkennen? Begrippen als rond, bobbelig, glad kunnen aan bod komen. BuitenWijs Uit de bol gaan 11

12 Laat de leerlingen de binnenkant voelen: Snijd voor elk tweetal de ui in een aantal schijven. De leerlingen proberen de ui weer in elkaar te zetten.» Is dat gemakkelijk? Snijd vervolgens ook voor elk tweetal de aardappel in schijven. De leerlingen proberen de aardappel weer in elkaar te puzzelen.» Gaat dat gemakkelijker of moeilijker dan bij de ui? 10 MINUTEN Verwerking Stempelen Laat elk kind een afdruk maken (door middel van stempelen) van de doorgesneden aardappel en de ui. Laat ze aanwijzen of kruisjes tekenen waar het eten voor de plantjes of de mensen zit. Laat de leerlingen voorzichtig aan de bol/knol in hun pot voelen. Wat hebben zij? Een bol of een knol? BuitenWijs Uit de bol gaan 12

13 Les 3: Groei! Inleiding De leerlingen bekijken om de dag hoe de grote bol groeit. Daarna bekijken ze hun eigen plant en vergelijken de groei met die van de grote bol. Deze les kunt u enkele keren herhalen. De eerste keer binnen 1 à 2 dagen na de introductie van de bollen en knollen in de klas, als er bij de grote bol al een zichtbare verandering is. Daarna, afhankelijk van de groeisnelheid, ongeveer om de 3 dagen. Doelen» Leerlingen volgen de groei van planten uit bolletjes en knolletjes en kunnen in woord, in beeldende of dramatische expressie aangeven hoe het groeien verloopt. 10 MINUTEN Voorbereiding Zorg voor de benodigde materialen (zie hoofdstuk 2 Overzicht van de lessen ). Kopieer het leerlingenboekje voor elke leerling. 10 MINUTEN Introductie Doe deze les enkele dagen nadat de knollen en bollen zijn gepoot.» Pak de pot met de grote bol» Bekijk hem met de leerlingen.» Zijn er dingen anders dan eerst?» Hoe zag de bol er eerst uit?» En wat is er veranderd?» Hoe heten de delen van de plant die je ziet? (Eerst alleen een knol, daarna bij sommige planten een stengel en daarna bladeren, bij andere komen de bladeren meteen uit de bol. Dan verschijnt de bloemsteel en ten slotte de bloemknop.)» Teken de grote bol (op ware grootte) op een plek op het bord waar deze enkele weken kan blijven staan. U kunt ook kiezen voor behang of A2 papier. Bedoeling is dat de groei van de bol wordt bijgehouden in vier tekeningen. 10 MINUTEN Kern» Laat de leerlingen nu hun eigen bol of knol bekijken.» Is er al iets veranderd aan hun bol of knol?» Is er net zoveel veranderd als bij de grote bol?» Wat is er anders? Vertel de leerlingen dat de grote bol heel groot wordt, maar dat hun plantjes kleiner blijven. 10 MINUTEN Nabespreking» Geef elk kind een leerlingenboekje.» Laat de leerlingen op de 1e bladzijde hun bol of knol tekenen. Deze activiteit kunt u een aantal keren herhalen. Neem steeds een moment waarop een duidelijke verandering zichtbaar is. Let op: de leerlingen hoeven niet na elke observatie een tekening te maken. Het is de bedoeling dat er vier fasen in het leerlingenboekje komen: BuitenWijs Uit de bol gaan 13

14 TIP 1 1. de bol/knol in de pot 2. het moment waarop er een duidelijk groen gedeelte zichtbaar is 3. het groene deel is aanzienlijk groter 4. de bloeiende plant Zodra de planten in bloei zijn kunt u les 4 uitvoeren Extra (taal)lessuggestie Zodra de planten bloeien, zijn ze uitgegroeid. U kunt de grootte van de verschillende soorten met elkaar vergelijken. En de begrippen groot, groter, grootst, klein, kleiner, kleinst, groter dan en kleiner dan aan bod laten komen. BuitenWijs Uit de bol gaan 14

15 TIP 2 Les 4: Bloei! Inleiding Leerlingen doen waarnemingen aan de bloeiende planten. Doelen De leerlingen:» kunnen de onderdelen bol of knol aanwijzen: knol, bol, stengel, blad, bloemknop en bloem.» kunnen de kleuren van de bloemen van de verschillende knollen en bollen benoemen.» weten de namen van vier planten: krokus, tulp, hyacint en narcis. 2 MINUTEN Voorbereiding» Zorg voor kleurpotloden 10 MINUTEN Introductie + kern Zodra een plant gaat bloeien, voert u les 4 uit. Het is niet noodzakelijk dat u hiervoor de grote bol neemt. Als een van de andere planten eerder bloeit, neemt u deze als voorbeeld. Bekijk met de leerlingen wat er veranderd is. Daarbij kunt u de volgende vragen stellen:» Wat zie je?» Weet je hoe we dat noemen? (bloem, bloeien)» Benoem ook de andere delen van de plant nog eens. Wijs de onderdelen ook aan.» Wat vind jij van de bloem?» Welke kleur zie je?» Ruik eens aan de bloem. Ruik je iets? Hoe noem je dat? Laat de leerlingen de bloemenkaart zien. Laat ze aanwijzen welke bloem ze zien.» Noem de naam.» Hoe is het met de andere bollen/knollen in de klas?» Wanneer denk je dat de andere bollen/knollen een bloem krijgen?» Denk je dat de bloemen er net zo uitzien?» Denk je dat ze allemaal dezelfde kleur hebben?» Vertel de leerlingen dat jullie samen gaan afwachten hoe de andere bloemen er uit zien. Als er weer een bloem verschijnt, besteed er dan even aandacht aan.» Hebben we zo n bloem al? Zo ja, hoe heet zij? Zijn ze precies hetzelfde?» Zo nee, laat de leerlingen verschillen opnoemen. Vertel ze hoe deze plant heet. 5 MINUTEN Nabespreking U kunt ervoor kiezen om steeds als er een bloem verschenen is, deze in te laten kleuren op werkblad: Allemaal bloemen. U kunt de leerlingen ook laten kleuren als alle bloemen verschenen zijn. Zodra een plant bloeit, maakt een kind de tekening in zijn leerlingenboekje. Extra (tel/taal)suggesties De leerlingen kunnen dezelfde soorten bij elkaar zetten. Hoeveel tulpen zijn er? Zijn er meer, minder of evenveel tulpen, narcissen, krokussen of hyacinten? BuitenWijs Uit de bol gaan 15

16 Les 5: Wat weet je? Inleiding Leerlingen verwerken de opgedane kennis. In de lesbeschrijving worden verschillende verwerkingssuggesties gedaan. Doelen Geen specifieke leerdoelen: de activiteiten in deze les zijn bedoeld ter afsluiting en evaluatie. 10 MINUTEN Voorbereiding» Kies één of enkele activiteiten ter afsluiting van het project.» Zorg voor de bijbehorende materialen (zie schema hoofdstuk 2). Activiteit Benodigde materialen Logische reeks Bijlage 4: Hoe groeit zij? kopiëren voor elke leerling Scharen Plaksel Groei beschrijven Bijlage 4 Zo groeit zij 1x kopiëren en plaatjes snijden Groei uitbeelden (1) Bijlage 4 Zo groeit zij 1x kopiëren en plaatjes snijden Groei uitbeelden (2) - Bloemenmemorie Bijalge 5 De memoriekaart 2x kopiëren op stevig papier en plaatjes snijden Pak- en schudspel Bijlage 5 De memoriekaart 4x op stevig papier kopiëren en snijden Naar buiten Zoek een geschikte route of enkele tuinen met bloeiende bollen en knollen in buurt van school. Vraag enkele ouders voor begeleiding. Liedjes Zie Bijlage 2 Creatief Afhankelijk van de keuze die u maakt Logische reeks (10 minuten) Laat de leerlingen de plaatjes van bijlage 4 Zo groeit zij uitknippen en in de juiste volgorde leggen of plakken (logische reeks). Groei beschrijven (10 minuten) Geef vier leerlingen een plaatje. Laat ze om de beurt vertellen wat ze op het plaatje zien. De andere leerlingen moeten de leerlingen in de goede groei volgorde zetten. Groei uitbeelden (1) (10 minuten) Geef vier leerlingen een plaatje. Laat ze om de beurt uitbeelden wat ze op het plaatje zien. De andere leerlingen moeten de leerlingen in de goede groei volgorde zetten. Groei uitbeelden (2) (10 minuten) Laat de leerlingen de groei en ontwikkeling van de amaryllis naspelen. Ze kunnen dit zelf doen en u kunt ze dan laten vertellen wat het voorstelt. U kunt ook onderstaande stappen gebruiken.» Begin met de winter (het is koud, het plantje zit in z n bolletje).» Maar dan wordt het lente, het wordt warmer, het plantje komt uit haar huisje en» gaat groeien en groeien.» En als ze uitgegroeid is krijgt ze een mooie bloem. (Uit de bol gaan: je hebt je laten zien!) BuitenWijs Uit de bol gaan 16

17 » Na een tijdje is de plant uitgebloeid; ze wordt bruin, laat haar kopje hangen en schrompelt in elkaar. Bloemenmemorie (5 minuten) Met de losgesneden afbeeldingen van de Memoriekaart kan een groepje leerlingen memorie spelen. Pak- en schudspel Deel de losgesneden kaarten uit of leg de losgesneden kaartjes op een stapel en laat de leerlingen een kaartje pakken. De leerlingen gaan rondlopen en vertellen elkaar wat ze op het kaartje hebben staan. Ze mogen elkaar niet het plaatje laten zien. Op deze manier gaan ze op zoek naar de leerlingen die dezelfde afbeelding hebben. Ter controle laten de leerlingen elkaar hun plaatje zien. Klopt het niet, dan gaan ze verder zoeken. Hierin zijn nog verschillende varianten mogelijk:» De leerlingen noemen de naam van de bloem die op het kaartje staat.» De leerlingen geven een beschrijving van de bloem op het kaartje. Naar buiten (30 minuten) Het is leuk om met de leerlingen in de buurt van de school enkele tuinen te bekijken. Herkennen ze planten die ook in de klas staan? Aan de kleur? Aan de bloemvorm? Liedjes Er bestaan veel liedjes en versjes over knollen en bollen, lentebloemen en het voorjaar. U vindt twee versjes en drie liedjes in bijlage 1 en 2. Creatief De leerlingen kunnen zelf bloemen maken: met crêpepapier (propjestechniek), scheuren, knippen, met sitspapier. U kunt elk kind of elk groepje vragen een andere soort te maken (of de soort die het kind het allermooist vindt). Op een uitgerolde strook behang kunnen de leerlingen een border van bloemen tekenen. Hierbij kan gewerkt worden met viltstiften of verf. Ook vraagt u de leerlingen een bepaalde soort te tekenen of te schilderen. 10 MINUTEN Nabespreking Bespreek met de leerlingen ter afsluiting de volgende vragen:» Hoe ging het verzorgen van je plant?» Wat vond je leuk aan de les? En wat juist niet?» Groeide je plant goed of niet zo goed?» Wat heb je allemaal zien groeien uit je bol of je knol?» Welke bollen of knollen zijn gaan bloeien? Weet je de namen? En de kleuren?» Wie had er een bol? En wie een knol?» Wat is het verschil tussen een bol en een knol eigenlijk?» Wat zit er in een bol/knol?» Noem eens een bol en een knol die wij kunnen eten BuitenWijs Uit de bol gaan 17

18 4 Achtergrondinformatie Waarom sommige planten bollen of knollen hebben. Onze bol- en knolplanten zijn afkomstig van wilde planten die vaak in het bos groeien, zoals de boshyacint en de wilde narcis. Een bol- of knolplant slaat haar reservevoedsel op in de bol of de knol. Daarom kan deze plant vroeg in het voorjaar bloeien. Bekende gecultiveerde bol- en knolgewassen zijn bijvoorbeeld de tulp en de krokus. De tulp heeft een bol, de krokus een knol. Hieronder volgt daarover enige uitleg. De bol Uien, hyacinten, narcissen en tulpen zijn voorbeelden van bolgewassen. Een bol bestaat onderaan uit een bolschijf. Op de schijf steken delen omhoog, zelfs de bloem is in aanleg al te zien. Daar om heen zitten andere bladeren (de rokken) die ook uit de bolschijf ontspringen. De buitenste rokken zijn droog en lijken op perkament. Ze beschermen de bol tegen vocht, uitdroging en infectie. De binnenste rokken zijn sappig. Gewoonlijk ontwikkelen de nieuwe planten zich pas nadat er sprake is geweest van een echte rustperiode: een tijd van kou en weinig licht. Het najaar is daarom de tijd om buiten bollen te planten. In het voorjaar gaat de bol groeien. Na de bloei is de oude bol is zacht en leeg, maar er zijn alweer een paar nieuwe bolletjes aan de rokken te zien. De groene bladeren van de plant zorgen voor de voedselvoorraad in die bolletjes. De knol Een belangrijk verschil tussen een knol en een bol is dat de knol, in tegenstelling tot de bol, geen rokken heeft. De knol is een compacte massa. Bekende voorbeelden van knollen zijn de biet en de aardappel, maar ook krokus, speenkruid, anemoon, fresia en dahlia zijn knollen. Knollen hoeven niet in het najaar geplant te worden. Bij knollen lopen eerst ondergronds de wortels uit. Als de omstandigheden gunstig zijn (temperatuur, licht, vochtigheid) gaan de bovengrondse delen groeien. Daarvoor wordt voedsel uit de knol gebruikt. De bladeren zorgen voor nieuwe aanvoer van voedsel naar de knollen. De krokus De krokus is een van onze oudste siergewassen. Waarschijnlijk is zij al in de middeleeuwen hierheen gebracht uit gebieden rond de Middellandse Zee. De bloemen gaan open bij een temperatuur van 8 C. Het stuifmeel is kleverig en blijft gemakkelijk aan het lichaam van de bezoekende hommels kleven. Ook vogels komen op de bloemen af: spreeuwen en mussen eten graag van de bloemen. In de klas gaat de bloem snel open. Als u hem koud wegzet, sluit hij zich na een kwartiertje weer. BuitenWijs Uit de bol gaan 18

19 De hyacint De hyacint komt van oorsprong uit Klein-Azië. Het is een bolgewas. De bladeren hebben de vorm van een schuitje zodat ze het regenwater goed op kunnen vangen en naar de bol voeren. De bloemtrossen van de wilde hyacint zijn ijler en alleen blauw of wit van kleur. De gekweekte hyacinten komen in een heel scala van kleuren voor: van wit, blauw, rood, roze tot geel. De bloemen verspreiden een zware geur, waardoor insecten worden aangetrokken. De tulp Dit bolgewas is oorspronkelijk afkomstig uit Turkije. Vooral Nederland is bekend geworden door het cultiveren van tulpen. De stengel is massief en daardoor erg breekbaar. Op het blad zit een waslaagje dat het blad beschermt tegen uitdroging. De bloem staat alleen aan de top van de steel. De gekweekte tulpen hebben alle kleuren van de regenboog. Meestal eenkleurig, soms ook tweekleurig. De narcis Ook deze plant is een bolgewas en afkomstig uit Zuid-Europa. De narcis is samen met de krokus een van de vroegere bloeiers. Het blad is wat schroefvormig gedraaid. Daardoor is het wat steviger. De kleur van het blad is grijsgroen. Die grijze kleur ontstaat door een waslaagje (als je dit wegwrijft heeft het blad een heldergroene kleur). De trompetnarcis heeft maar één bloem per stengel. Veel andere soorten narcissen hebben er meer. De meeste soorten zijn wit tot geel van kleur. Vaak heeft de bloem een oranje hart. De brodiaea Dit bolgewas komt van oorsprong uit de warme streken in Amerika, speciaal uit Californie. Brodiaea is van oorsprong een prairy plant. Hij bloeit met fraaie blauwe bloemen op sterke stelen tot een hoogte van 50 cm. Zéér sterke snijbloem en als plant eenvoudig in de tuin te hebben. BuitenWijs Uit de bol gaan 19

20 5 Bijlage 1: Versjes Bloembolletje klein Bloembolletje klein, Slaap je nog zo fijn? De winterkou is weg Kom nou maar naar buiten zeg! Steek je groene snuit Maar gauw je huisje uit. Bovenaan je steel Word je misschien wel rood of blauw of geel. Bloembolletje klein Kom maar gauw, het is hier fijn. Bolletje in de klas Kleine tere bolletjes Lekker dik en rond Steken met hun kopjes Nét nog boven de grond. Al die bolletjes in een pot Staan héél ver van het raam. Leerlingen kunnen haast niet wachten Tot ze bloeien gaan! BuitenWijs Uit de bol gaan 20

21 Bijlage 2: Liedjes De bolletjes (uit: Zingen in de kring van Herman Broekhuizen, De Toorts Haarlem) Zie je alle bloemen (op de melodie van Zie je de kastanjes ) Herman Broekhuizen Zie je alle bloemen in de tuin staan, pluk ze maar en zet ze in een vaas. Nu is het lente de tulpen bloeien, nu is het lente bij ons in het land. Ik heb een mooie bloemenmand Spelbeschrijving bij het laatste liedje Opstelling: kring en een kind in het midden (bloemenvrouw). Alle kinderen zingen, de bloemenvrouw loopt met een mand aan haar linkerarm. Bij dag schone vrouw schudt zij de hand van het dichtstbijzijnde kind tot het liedje uit is en verwisselt ermee van plaats. Het spel begint opnieuw. Bij grote groepen lopen er meer bloemenverkoopsters rond. BuitenWijs Uit de bol gaan 21

22 Bijlage 3: Bloemenkaart Krokus Hyacint Tulp Narcis Brodiaea Queen Fabiola. BuitenWijs Uit de bol gaan 22

23 Bijlage 4: Zo groeit zij BuitenWijs Uit de bol gaan 23

24 Bijlage 5: Memoriekaarten BuitenWijs Uit de bol gaan 24

25 BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Leerlingenboekje Uit de bol gaan Naam:

26 BuitenWijs Uit de bol gaan?

27 Werkblad 1: De bol of knol in de pot planten Dit is mijn bolletje op dag: BuitenWijs Uit de bol gaan

28 Werkblad 2: Het eerste groen is te zien Dit is mijn bolletje op dag: BuitenWijs Uit de bol gaan

29 Werkblad 3: Steeds meer groen! Dit is mijn bolletje op dag: BuitenWijs Uit de bol gaan

30 Werkblad 4: De plant bloeit Dit is mijn bolletje op dag: BuitenWijs Uit de bol gaan

31 Werkblad 5: Allemaal bloemen Naam: BuitenWijs Uit de bol gaan