OMGAAN MET CONFLICTEN IN DE VENNOOTSCHAP

Transcriptie

1 OMGAAN MET CONFLICTEN IN DE VENNOOTSCHAP

2 Reeks Vakgroep Economisch Recht VUB

3 OMGAAN MET CONFLICTEN IN DE VENNOOTSCHAP Koen Byttebier Alain François Elke Janssens Timothy Van de Gehuchte (eds.) ECOR Antwerpen Oxford

4 Omgaan met conflicten in de vennootschap Koen Byttebier, Alain François, Elke Janssens en Timothy Van de Gehuchte (eds.) 2009 Antwerpen Oxford ISBN D/2009/7849/55 NUR 827 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.

5 VOORWOORD De vennootschap is een haard van conflicten op diverse niveaus van besluitvorming, in verschillende gradaties, en tussen verschillende belangen(groepen). Waar samenwerking vereist is, is het conflict inherent aanwezig. Op diverse niveaus van besluitvorming kunnen dergelijke conflicten bestaan zoals o.m. in algemene vergadering, of op het niveau van het bestuur (dagelijks bestuur) of m.b.t. de controle door de commissaris. Als drager van de onderneming zijn bij deze conflicten diverse belangen betrokken: de aandeelhouders (van al of niet beursgenoteerde vennootschappen, of bij moeder- en dochtervennootschappen), de bestuurders, de overheid, de werknemers, de schuldeisers, andere stakeholders Het vennootschapsrecht erkent het conflict: enerzijds bestaan mogelijkheden om conflicten te vermijden, anderzijds is door wetgeving en rechtspraak conflictbeslechting tot stand gekomen. De belangrijke rol van de rechter (ten gronde en in kort geding) verdient hierbij alle aandacht. Dit boek is de emanatie van een in mei 2008 te Brussel gehouden studiedag. Niemand had toen voorspeld dat de financiële crisis, die nadien uitbrak, opnieuw voor rechtspraak zou zorgen Het is de grote verdienste van de editors en de auteurs om de conflicten in de vennootschap te onderkennen en te analyseren. In wetenschappelijk onderbouwde bijdragen, en vanuit verschillende invalshoeken, wordt het domein van de conflicten in de vennootschap op academisch verantwoorde wijze bestudeerd. In die optiek vormt dit boek een essentieel basiswerk voor elkeen die conflicten in de vennootschap wil onderkennen, vermijden of oplossen Prof. Dr. Herman Braeckmans Gewoon hoogleraar Universiteit Antwerpen Advocaat te Antwerpen v

6

7 INHOUD VOORWOORD v OMGAAN MET CONFLICTEN IN VENNOOTSCHAPPEN: REGELING VAN GESCHILLEN IS MEER DAN GESCHILLENREGELING Alain François, Koen Byttebier, Jeroen Fastenaekels, Timothy Van de Gehuchte en Leen Vandenbempt I. Inleiding Afdeling 1. De vennootschap als mogelijke haard van conflicten Afdeling 2. De dubbel(zinnig)e rol van het vennootschapsrecht: wapen en remedie Afdeling 3. De vennootschappelijke conflictenregels overzicht en indelingen Afdeling 4. Opzet van de bijdrage: regeling van geschillen vs. geschillenregeling II. Overzicht van vennootschapsinterne actiemiddelen Afdeling 1. Verplichte bijeenroeping van de algemene vergadering Verplichte bijeenroeping als actiemiddel A. Algemeen B. Bepalen van de agenda van de algemene vergadering Een aantal recente toepassingen en ontwikkelingen A. De rechtspraak B. De Europese vennootschap C. De Corporate Governance Code D. Richtlijn 2007/36/EG van 11 juli De verplichte bijeenroeping van de algemene vergadering: beoordeling en afweging ten opzichte van andere actiemiddelen. 18 Afdeling 2. Het vraagrecht Het vraagrecht als actiemiddel A. Algemeen B. Dwingend recht C. Vraagrecht in alle vennootschapsvormen? Een aantal recente toepassingen en ontwikkelingen A. Recente toepassingen in de rechtspraak vii

8 Inhoud B. De Corporate Governance Code C. Richtlijn 2007/36/EG van 11 juli Het vraagrecht: beoordeling en afweging ten opzichte van andere actiemiddelen Afdeling 3. Herroeping van bestuurders/zaakvoerders De herroeping als actiemiddel A. Algemeen B. Mandaat van (afgevaardigd) bestuurder versus arbeidsovereenkomst C. Voorstellen tot wijziging van artikel 518, 3 W.Venn Een aantal recente toepassingen en ontwikkelingen A. De cumul van de arbeidsovereenkomst en het bestuurdersmandaat: wat met opzegvergoeding? B. Ontslag van de afgevaardigde bestuurder en de bevoegdheid van de Raad van bestuur C. Ontslag van de bestuurder in beledigende omstandigheden D. Het hoorrecht van de herroepen bestuurder E. Afwezigheid van zwaarwichtige en determinerende omstandigheden disproportionaliteit De herroeping van de bestuurder: beoordeling en afweging ten opzichte van de andere actiemiddelen Afdeling 4. Individuele onderzoeks- en controlebevoegdheid van vennoten Algemeen (situering) Individuele onderzoeks- en controlebevoegdheid als actiemiddel Een aantal recente toepassingen en ontwikkelingen De individuele onderzoeks- en controlebevoegdheid: beoordeling en afweging ten opzichte van andere actiemiddelen. 57 Afdeling 5. Uitkoop Afdeling 6. Tussenbesluit vennootschapsinterne actiemiddelen III. Actiemiddelen via de rechtbank Afdeling 1. De vennootschapsvordering (actio mandati) De vennootschapsvordering als actiemiddel A. Algemeen B. Voorwaarden voor het instellen van de vennootschapsvordering C. Aansprakelijkheidsgronden Een aantal recente toepassingen en ontwikkelingen viii

9 Inhoud 3. De vennootschapsvordering of actio mandati: beoordeling en afweging ten opzichte van andere actiemiddelen Afdeling 2. De minderheidsvordering De minderheidsvordering als actiemiddel A. Algemeen B. Voorwaarden voor het instellen van de minderheidsvordering Participatiedrempels Geen kwijting hebben verleend of op ongeldige wijze hebben goedgekeurd C. Onderscheid en gelijkenis met de vennootschapsvordering Een aantal recente toepassingen en ontwikkelingen De minderheidsvordering: beoordeling en afweging ten opzichte van andere actiemiddelen Afdeling 3. Vennootschappelijk deskundigen onder zoek Het vennootschappelijk deskundigenonderzoek als actiemiddel.. 86 A. Algemeen B. Voorwaarden voor het instellen van de vordering tot deskundigenonderzoek C. Onderscheid en gelijkenis met de minderheidsvordering.. 91 D. Aanwijzingen van een (dreigend) ernstig gevaar voor de belangen van de vennootschap: concrete invulling door de rechtspraak Een aantal recente toepassingen en ontwikkelingen De vordering tot aanstelling van een deskundige: beoordeling en vergelijking met andere actiemiddelen Afdeling 4. De aanstelling van een voorlopige bewindvoerder e.a De aanstelling van een voorlopige bewindvoerder e.a. als actiemiddel A. Algemeen B. Juridische basis C. Procedure D. Wie kan de aanstelling vorderen? E. Gronden tot aanstelling van een voorlopige bewindvoerder Een aantal recente toepassingen en ontwikkelingen A. Inzake de gronden tot aanstelling B. Interferentie met de sekwester C. Duur van het mandaat van de voorlopige bewindvoerder. 111 D. De voorlopige bewindvoerder tijdens het faillissement ix

10 Inhoud 3. De vordering tot aanstelling van een voorlopige bewindvoerder: beoordeling en vergelijking met andere actiemiddelen Afdeling 5. De nietigverklaring van besluiten van vennootschapsorganen De nietigverklaring als actiemiddel A. Algemeen B. Wettelijke grondslag C. Procedure en vervaltermijn D. De nietigheidsgronden Een aantal recente toepassingen en ontwikkelingen A. Nietigheid wegens de overschrijding van bevoegdheid of het misbruik van bevoegdheid (art. 64, 3de lid W.Venn.) B. Nietigheid wegens onregelmatigheid van de vorm waardoor het besluit is aangetast, indien de eiser aantoont dat de begane onregelmatigheid het genomen besluit heeft kunnen beïnvloeden (art. 64, 1 W.Venn.) C. Het verval van de vordering tot nietigverklaring (art. 198 W.Venn.) De nietigverklaring van besluiten van de organen van de vennootschap: beoordeling en afweging ten opzichte van de andere actiemiddelen Afdeling 6. De geschillenregeling (pro memorie) De geschillenregeling als actiemiddel A. Algemeen B. De uitsluiting en de uittreding De geschillenregeling: beoordeling en afweging ten opzichte van andere actiemiddelen Afdeling 7. De gerechtelijke ontbinding De gerechtelijke ontbinding als actiemiddel A. Algemeen B. Dwingend karakter van het actiemiddel van de gerechtelijke ontbinding C. Toepassingsvoorwaarden inzake de vordering tot gerechtelijke ontbinding Wie kan de vordering instellen? Het begrip wettige reden Een aantal recente toepassingen en ontwikkelingen De gerechtelijke ontbinding: beoordeling en afweging ten opzichte van de andere actiemiddelen x

11 Inhoud IV. Algemene conclusie Bijlage 1. Schematisch overzicht van conflicten Bijlage 2. Vergelijkende tabel van wettelijke actiemiddelen bij conflicten in NV en BVBA DE GESCHILLENREGELING ALS BIJZONDER GERECHTELIJK ACTIEMIDDEL Elke Janssens I. Inleidende beschouwingen Afdeling 1. Inleiding Afdeling 2. Gemeenschappelijke kenmerken en grote verschilpunten II. De procedure in uitsluiting Afdeling 1. De voorwaarden tot het instellen van de procedure Afdeling 2. De invulling van het begrip gegronde redenen Afdeling 3. De procedure Tegen wie? Voorwerp van de vordering De bevoegde rechtbank Bewarende maatregelen Verloop van de procedure A. Het lot van de overdraagbaarheidsbeperkingen B. De prijs Methode van prijsbepaling Het ogenblik waarop de prijs moet worden bepaald (peildatum) Factoren van invloed op de waardering C. Het vonnis in uitsluiting III. Uittreding Afdeling 1. Voorwaarden voor het inleiden van de procedure tot uittreding Afdeling 2. De invulling van het begrip gegronde redenen Afdeling 3. De procedure en het vonnis IV. Besluit HET SNELLE PROCES DE LEGE FERENDA Dirk Van Gerven I. Kort geding II. Vennootschapsgeschillen III. Het eenzijdig verzoekschrift xi

12 Inhoud IV. Hiërarchie in voorlopige maatregelen V. Een aantal kanttekeningen uit de praktijk VI. Voorstellen tot verbetering: de lege ferenda CONVENTIONELE TECHNIEKEN VAN GESCHILLENBESLECHTING ENKELE INLEIDENDE BESCHOUWINGEN Peter Callens en Peter Vlietinck I. Inleiding II. Patstelling in de raad van bestuur Afdeling 1. Ontmijning zonder tussenkomst van een derde Verwijzing naar een ander orgaan ( clause de renvoi ) Meervoudig stemrecht Doorslaggevende stem van de voorzitter Oneven aantal bestuurders Afkoelingsperiode Afdeling 2. Ontmijning met tussenkomst van een derde Lasthebber ad hoc Voorlopige bewindvoerder Bemiddelaar arbiter Swing director III. Patstelling in de algemene vergadering Afdeling 1. Ontmijning zonder tussenkomst van een derde Met wijziging in aandeelhouderschap A. Conventionele uitsluiting via een optieregeling Principe Voorwaarden Prijs Prijs Leonijns beding? Clausules gegroeid uit de Angelsaksische praktijk Verhouding tussen de conventionele en de wettelijke regeling B. Uitsluiting door de vennootschap Principe Procedure Vergoeding van de uitgesloten aandeelhouder Zonder wijziging in het aandeelhouderschap A. Categorieën van aandelen B. Cumulatief stemrecht bij het benoemen van mandatarissen C. Stemafspraken xii

13 Inhoud D. Meervoudig stemrecht vs. beperking van het stemrecht E. Clausule van sole development Afdeling 3. Ontmijning met tussenkomst van een derde Zonder wijziging in het aandeelhouderschap A. Bemiddeling mini trial Principe Bemiddelingsbeding Speciale toepassing: Mini trial B. Onherroepelijke volmacht Principe Stemrecht Voordeel C. Bindende derdebeslissing Met wijziging in het aandeelhouderschap A. Wipaandeel Principe Eigendom Stemrecht Einde DE DADING ALS MIDDEL VAN BEËINDIGING OF VOORKOMING VAN VENNOOTSCHAPSCONFLICTEN Joris De Vos en Régine Feltkamp I. Inleiding II. Constitutieve bestanddelen van de dading Afdeling 1. Gerezen of toekomstig geschil Afdeling 2. Gemeenschappelijke bedoeling van de partijen om het geschil te beëindigen of te voorkomen Gemeenschappelijke bedoeling om het geschil te beëindigen of te voorkomen Partijen bij het geschil Afdeling 3. Wederzijdse toegevingen Afdeling 4. Aanverwante rechtsfiguren III. De totstandkoming van de dading Afdeling 1. Vormvereisten Afdeling 2. Geldigheidsvoorwaarden Toestemming A. Psychologisch element B. Wilsgebreken Dwaling xiii

14 Inhoud 2. Bedrog en geweld Benadeling Rekenfout Bekwaamheid A. Algemeen B. Rechtsbekwaamheid C. Handelingsbekwaamheid Beslissing een dading aan te gaan Vertegenwoordigingsbevoegdheid Vennootschap in vereffening Faillissement Voorwerp A. Algemeen B. Bijzonderheden Bestaan of kunnen bestaan Bepaald of bepaalbaar In de handel en geoorloofd Minderheidsvordering Oorzaak Afdeling 3. Vertegenwoordiging IV. Draagwijdte en interpretatie V. Bewijs VI. Rechtsmiddelen bij niet-nakoming VII. Algemeen besluit xiv