Hoofdstuk 1 Een verkenning van de arbeidsmarkt 1.1 Ze zijn intelligent en overal en flexibel inzetbaar. Jongeren zijn goedkoop.

Transcriptie

1 Hoofdstuk 1 Een verkenning van de arbeidsmarkt 1.1 Ze zijn intelligent en overal en flexibel inzetbaar. Jongeren zijn goedkoop. 1.2 Scholieren krijgen lagere lonen en worden alleen opgeroepen als er veel werk is. Volwassenen met een vast contract moeten ook betaald worden als het niet zo druk is. 1.3 Gedaald. Door de kredietcrisis zijn er minder banen en meer werklozen, dus kunnen werkgevers gemakkelijk aan personeel komen tegen relatief lage beloning. Omgekeerd is het voor werkzoekenden moeilijk om werk te vinden en zullen ze dus geen looneisen te stellen. 1.4 a. Ze zijn nog jong, hebben een goede opleiding. Er zijn nog voldoende vacatures. b. Door de crisis hebben bedrijven minder personeel nodig wegens minder orders. 1.5 Werknemers uit andere landen werven. Hogere lonen betalen. Werknemers meer uren laten werken, bv. grotere deeltijdbanen en overwerk. Zelf mensen opleiden. 1.6 a. Omdat bedrijven veel uitbesteden aan andere bedrijven, die ook getroffen worden als een bedrijf minder produceert. b. De overheid moet uitkeringen betalen voor de deeltijd-ww. c. De mensen blijven deels aan het werk. Minder kosten voor re-integratie op de arbeidsmarkt. De kans op terugkeer naar een volledige baan is groot zodat de overheid in de toekomst minder (werkloosheids)uitkeringen hoeft te betalen.

2 a. I. vraag naar arbeid. II. aanbod van arbeid. b. c. Ja. Als het aanbod van arbeid sterker groeit dan de werkgelegenheid, zal de werkloosheid toenemen.

3 1.10 Stijgen. Op een krappe arbeidsmarkt is de vraag groot in verhouding tot het aanbod. Bedrijven zullen moeite hebben om aan personeel te komen en zullen hogere lonen moeten bieden om in de vacatures te kunnen voorzien.

4 Hoofdstuk 2 Het aanbod van arbeid 2.1 a. Arbeidsparticipatie is de mate waarin mensen zich aanbieden op de arbeidsmarkt. b. Lager opgeleiden hebben een lagere arbeidsparticipatie dan hoger opgeleiden. c. 1. Bij vrouwen. Vrouwen kiezen vaak voor het verzorgen van de kinderen. De opofferingskosten van vrije tijd zijn voor de mannen vaak hoger dan voor de vrouwen. 2. Bij mensen van 55 tot 65 jaar. In deze leeftijdscategorie: zijn relatief meer arbeidsongeschikten. maken mensen gebruik van vervroegde pensionering. 3. Bij laag opgeleiden. Laag opgeleiden doen vaker zwaar lichamelijk werk waardoor ze sneller arbeidsongeschikt raken. Laag opgeleiden verdienen minder waardoor het verschil tussen een inkomen door werken of een inkomen uit de bijstand vrij gering is. De motivatie om te werken kan daardoor laag zijn. 4. Bij allochtonen. Allochtonen zijn relatief laag opgeleid (zie 3). Culturele factoren: de vrouw hoort thuis in het gezin en moet niet buitenshuis gaan werken. Discriminatie en taalachterstand. d. Het zijn vooral vrouwen die in deeltijd werken omdat zij de opvoeding van de kinderen veelal combineren met een baan. Hierdoor werken zij minder in een volledige baan.

5 Beroepsbevolking: 2. Ahmed en 5. Lisanne. Niet-beroepsbevolking: 1. Yannick, 3. Ans en 4. Simon. 2.4 a. De stippellijnen verbinden een geboortepiek met een piek in de pensionering 65 jaar na de geboorte. b. De pensioneringscijfers moet je vergelijken met de geboortecijfers van 20 jaar eerder. In de periode is de pensionering hoger dan de geboorte in De beroepsbevolking zal in deze periode dus dalen. Daarna zal de beroepsbevolking ongeveer gelijk blijven want de geboortecijfers van 20 jaar eerder liggen in de buurt van de pensioneringsgetallen in die periode. c. 1. Het gevoel bestaat dat arbeidsmigranten voorrang hebben, terwijl men vindt dat eerst de Nederlandse werklozen die banen moeten krijgen. 2. Er is zwaar en laagbetaald werk dat Nederlandse werklozen niet willen verrichten. 2.5 a. Deeltijdfactor = 140/200 = 0,7 (70%). b. P/a-ratio = 200/140 = 1, a. P/a-ratio = / = 1,11. b. Deeltijdfactor = ( / ) = 0,79 (79,69%). c. Er gaan meer personen met een deeltijdbaan in een arbeidsjaar (volledige baan). d. 1. De werkgelegenheid in personen stijgt: er zijn meer personen nodig om dezelfde productie te halen.

6 2. De werkgelegenheid in arbeidsjaren blijft gelijk. De extra deeltijdwerkers vormen omgerekend naar arbeidsjaren weer evenveel volle banen, omdat productie gelijk blijft. e. P/a-ratio =( )/( ,563) = 1,3. f. Dalen. Als er meer personen in voltijd werken, betekent dit dat er gemiddeld minder mensen in een arbeidsjaar gaan. 2.7 a. Mensen die geen volledige baan willen, zullen zich wel aanbieden als ze in deeltijd kunnen werken. Hierdoor stijgt het aanbod van arbeid in arbeidsjaren. b. Mensen die eerst een volle baan hadden, gaan korter werken als dat mogelijk is. Hierdoor daalt het arbeidsaanbod in arbeidsjaren. 2.8 a. Het aantal vakantiedagen per jaar. Des te minder vakantiedagen, des te hoger is het aantal gewerkte uren per jaar. De mate van deeltijdarbeid. Hoe meer er in deeltijd wordt gewerkt, des te lager is het aantal gewerkte uren per jaar. b = 462 uur minder. De Nederlandse werknemer werkt gemiddeld 462/1.798 x 100% = 25,7% minder dan de Amerikaanse. 2.9 a. Spanje. b. Nederland. c. (0, , )/( ) 100% = 47,3% a. Netto participatiegraad = (11 1)/15 100% = 66,7%. Bruto participatiegraad = 11/15 100% = 73,3%. b. De potentiële beroepsbevolking (de noemer) blijft gelijk. De werkzame beroepsbevolking (de teller) stijgt, dus de netto participatiegraad neemt toe. De beroepsbevolking (de teller), werkenden en werklozen, blijft gelijk dus de bruto participatiegraad ook. c. De potentiële beroepsbevolking (de noemer) blijft gelijk. De werkzame beroepsbevolking (de teller) stijgt, dus de netto participatiegraad neemt toe. De beroepsbevolking (de teller) neemt omdat goedgekeurde arbeidsongeschikten tot de beroepsbevolking horen. De bruto participatiegraad neemt dus toe Volgens het CBS is de participatiegraad onder jarigen laag. Als deze groep niet meetelt, dan stijgt het gemiddelde van de participatiegraad, dus de participatiegraad is volgens de SER hoger.

7 2.12 a. A = / % = 67,9%. B = 0, = C = 7.793/ % = 70,8%. D = 0, = b. Nee. Het aandeel van de jarigen in de totale bevolking loopt terug van 67,9% naar 65,6%. Omdat er geen gegevens zijn over jongeren en 65-plussers kun je niet vaststellen of er ontgroening en vergrijzing is. c. Als de participatiegraad relatief sterker stijgt dan dat de beroepsgeschikte bevolking afneemt, zal de beroepsbevolking toch nog stijgen a. De toename van de arbeidsparticipatie van vrouwen (van 59% naar 73,5%) en ouderen (van 27% naar 47,1%) leidt tot een stijgende participatiegraad van de bevolking in de leeftijd van 20 tot 65 jaar. b. Een stijgende opleidingsniveau betekent dat mensen langer studeren dus daalt de participatiegraad bij jongeren. Daar staat tegenover dat hoger opgeleiden een hogere participatiegraad hebben dan lager opgeleiden (tabel 2.4), omdat hoger opgeleiden hun opleiding te gelde willen maken in een betaalde baan. c. Dirk heeft gelijk: de hoogopgeleiden verdienen meer per uur dan laagopgeleiden en dus zijn hun opofferingskosten van vrije tijd hoger. Ilona maakt een denkfout. Werklozen horen ook bij de beroepsbevolking. Ze worden meegeteld bij het bepalen van de participatiegraad a. In de VS worden meer uren per jaar gewerkt. Het verschil in aantal gewerkte uren per jaar is in verhouding groter dan het verschil in arbeidsproductiviteit per uur. b. Scholing, prestatiebeloning, goede organisatie van werk, goede werksfeer, goede begeleiding van werknemers. c. 1, = 1, Dat is een toename van 49,8% a. Bij een stijgende i/a-ratio zijn er steeds meer inactieven t.o.v. de actieven. In 1970 moesten 100 actieven premie betalen om 45 uitkeringen te verzorgen. In 2009 moesten 100 actieven het geld opbrengen voor 71 inactieven. Hierdoor stijgt de premiedruk en wordt de betaalbaarheid van de sociale zekerheid moeilijker. b. Hoe hoger de i/a-ratio, des te hoger de sociale premies. De sociale premies zijn onderdeel van de loonkosten. Door stijging van de loonkosten verslechtert de concurrentiepositie van het bedrijfsleven ten opzichte van het buitenland. c. De mensen die werkloos zijn (WW-ers) of mensen in de ziektewet (ZW-ers).

8 2.16 a. 15 jaar en ouder jaar 65-plussers België Duitsland Frankrijk Japan Nederland Engeland Verenigde Staten Zweden b. Zweden de meeste (48 per 100 actieven) en de VS de minste (29 per 100 actieven). c. het aantal inactieven (de teller) daalt. het aantal actieven (de noemer) stijgt. d. Een hoge i/a-ratio voor mensen jonger dan 65 jaar kan wijzen op een hoge werkloosheid. Omdat er dan blijkbaar onvoldoende banen zijn moeten eerst de mensen die jonger zijn dan 65 jaar aan het werk. En daarna pas de 65-plussers a. Dan moet je 24 uur per dag werken en dat houd je niet lang vol. b = 18 uur. c. 720/24 = 30. d. 30. Als je één uur werken inruilt voor een uur vrije tijd neemt, loop je 30 loon mis. e. Door een hoger uurloon stijgen de opofferingskosten van vrije tijd en kies je voor minder vrije tijd en meer werken. f. Als je meer inkomen per uur ontvangt, kun je minder uren werken om hetzelfde inkomen te behouden.

9 g. h. Geerts punt (bijvoorbeeld F) ligt op de nieuwe lijn rechtsonder E maar niet lager dan een inkomen van 360. Marks punt (bijvoorbeeld G) ligt op de nieuwe lijn linksboven E a. 1,2%/3%= 0,4. b. De procentuele toename van het arbeidsaanbod = 0,25 5%= 1,25% Kleiner bij chirurgen. Als het loon voor chirurgen stijgt, zal het aantal chirurgen op korte termijn niet toenemen omdat er eerst meer opleidingplaatsen moeten komen en de opleiding lang duurt lang. Als het loon van taxichauffeurs hoger wordt, zal het aanbod van taxichauffeurs direct toenemen omdat de opleiding voor taxichauffeur kort is.

10 2.20 a. De getrokken lijn van (0,4000) naar (12.000,0). b. Maximaal km per auto: ,3 = 900 dus ook km per trein: ,1 = 300. Totaal km en Grafische oplossing: Lijn trekken tussen (6.000,0) en (0, 6.000) geeft het snijpunt met de budgetlijn van (3.000, 3.000); dit geeft aan dat hij maximaal autokilometers kan maken. c. De nieuwe budgetlijn is de gestippelde lijn. Het maximale aantal treinkilometers wordt nu 1.200/0,15 = kilometer. d. Hij gaat meer met de trein reizen. Als Langnek km met de auto blijft rijden, haalt hij de km niet. Als hij km met de auto rijdt, kan hij km met de trein reizen. Dat is precies voldoende om de vereiste km te maken. Grafische oplossing: Lijn trekken tussen (6.000,0) en (0, 6.000) geeft het snijpunt met de nieuwe budgetlijn van (4.000, 2.000); dit geeft aan dat hij maximaal autokilometers kan maken. Hij gaat meer met de trein reizen.

11 Hoofdstuk 3 Werkgelegenheid 3.1 a. Werkgelegenheid = 400 miljoen/ = arbeidsjaren. b. Indexcijfer werkgelegenheid in arbeidsjaren = 104,6/106,8 100 = 97,9. Een afname met 2,1%. 3.2 Indexcijfer loonkosten per product = 102,3/95,5 100 = 107,1. Een stijging met 7,1%. 3.3 a. Bedrijf Ada heeft hogere constante kosten en een lagere arbeidstijd per voetbal. Dit wijst op meer inzet van geavanceerde machines waardoor hoger opgeleid of meer ervaren personeel nodig is. Die kosten meer per uur. b/c. Zie tabel. Ada Niki constante kosten per jaar grondstofkosten per voetbal 0,60 0,60 arbeidstijd per voetbal (in minuten) 0,4 2 loonkosten per uur arbeidsproductiviteit (voetballen per uur) 60/0,4 = /3 = 30 loonkosten per voetbal 30/150 = 0,20 21/30 = 0,70 d. Werkgelegenheid = productie/arbeidsproductiviteit. Ada = /150 = uur. Niki = /30 = uur.

12 e. Niki is het meest arbeidsintensief want de arbeidstijd per voetbal is hoger. En de arbeidsproductiviteit is lager. f. Totale kosten: Ada = (0,60 + 0,20) = Totale kosten Niki = (0,60 + 0,70) = g. Totale kosten Ada = ,8q Totale kosten Niki = ,3q h. Zie grafiek. Snijpunt bij 0,8q = 1,3q ,5q = q= stuks. De totale kosten zijn dan , = Of: , = a. Als arbeid duurder wordt ten opzichte van kapitaal dan wordt arbeid/kapitaal vervangen door arbeid/kapitaal. Deze vervanging gebeurt op het moment dat

13 produceren met kapitaal goedkoper/duurder wordt dan met arbeid. Het productieproces wordt dan kapitaalintensiever/kapitaalextensiever en dus arbeidsintensiever/arbeidsextensiever. We noemen dit een breedteinvestering/diepte-investering. b. Arbeidsintensiever. De arbeidskosten worden lager ten opzichte van kapitaal. Arbeid zal kapitaal verdringen waardoor het productieproces arbeidsintensiever wordt. 3.5 a. Diepte-investering, want de verhouding kapitaal/arbeid is gestegen. b. Breedte-investering. Eerst zijn er 6 bussen met 9 chauffeurs en dat wordt 8 bussen met 12 chauffeurs. De verhouding kapitaal/arbeid is in beide gevallen 2 autobussen op 3 chauffeurs. Ook de arbeidsproductiviteit blijft gelijk: reizigers en rkm. 3.6 a. Hoe hoger de loonkosten hoe lager de winst. Dit komt doordat een stijging van de loonkosten niet volledig kan worden doorberekend in de prijzen, maar voor een deel ten koste zal gaan van de winst van de ondernemer. b. De winst is nul bij het snijpunt van de winstlijn met de x-as. Je kunt aflezen dat de loonkosten maximaal 75 per uur mogen zijn. c. Bij een loon lager dan 50 per uur. Bij een winst van 2,5 miljoen moet je midden tussen 2 en 3 miljoen (horizontaal) aflezen: je ziet dan 50 loonkosten per uur. Als de loonkosten per uur lager zijn dan 50 per uur is de winst groter dan 2,5 miljoen en zal de werkgelegenheid in Nederland blijven. d. Indexcijfer loonkosten per product = 106/102,5 100 = 103,4. De loonkosten per product stijgen met 3,4%. 3.7 a. Minder. b. Meer. 3.8 a. ( ,4)/100 = 104,44 stijging productiewaarde 4,44%. b. A = Index volume apt = 103,4/102,3 100 = 101,075 Stijging 1,08%. B = Index werkgelegenheid = 101,8/99,7 100 = 102,106 2,11%. C = Index volume toegevoegde waarde = (101,2 100,3)/100 = 101,504 1,50%. c. In de landbouw kan worden geautomatiseerd en in de zorg is dat moeilijker. 3.9 a. Gedaald van = 42% naar = 19%. Een daling van (19 42)/42 100% = 54,8%. b. Landbouw en industrie zijn sterk geautomatiseerd, waardoor de arbeidsproductiviteit sterk gestegen is en er minder personeel nodig is. de bestedingen en dus de productie in landbouw en industrie groeien minder hard dan in de dienstverlening. c. Door de vergrijzing. Ouderen hebben meer behoefte aan zorg.

14 De zorg is arbeidsintensief. De arbeidsproductiviteit stijgt minder dan in andere sectoren a. 10% 7 miljoen = banen gecreëerd. b. 7,5% 7 miljoen = banen verloren gegaan. c. Bij hoogconjunctuur is de creatie van banen groter dan destructie van banen. Bij laagconjunctuur is de creatie van banen lager dan de destructie van banen. d. Bij hoogconjunctuur is er netto groei van de werkgelegenheid. Bij laagconjunctuur is er netto verlies van werkgelegenheid Het aantal banen voor hoger opgeleiden groeide met personen doordat er substitutie plaatsvond. Banen voor middelbaar (8.200) of lager (15.600) opgeleiden gingen verloren a. Loonelasticiteit van de arbeidsvraag = procentuele verandering van de arbeidsvraag procentuele verandering van het loon b. Als het loon stijgt, daalt de vraag naar arbeid en als het loon daalt, stijgt de vraag naar arbeid. Er is dus een tegengesteld verband tussen loon en arbeidsvraag. c. De elektriciteitsproductie is een kapitaalintensieve sector. Een loonsverhoging heeft dan weinig invloed op de totale kosten. De fastfoodsector is arbeidsintensief. Een verhoging van de lonen heeft in deze sector een sterker negatief effect op de werkgelegenheid. Daarom is de loonelasticiteit van de arbeidsvraag in de sector elektriciteitsproductie absoluut gezien kleiner dan die in de fastfoodsector. d. Loonelasticiteit van de arbeidsvraag = -1%/5% = -0,2. e. De arbeidsvraag stijgt met -0,2-7% = 1,4%. f. De koopkracht daalt, waardoor de bestedingen, de productie en de werkgelegenheid kunnen dalen. Bedrijven gaan arbeidsintensiever produceren waardoor modernisering kan uitblijven. Armoede a. Laaggeschoolden hebben vaak een lage arbeidsproductiviteit. Als bij het minimumloon de loonkosten hoger zijn dan de arbeidsproductiviteit is de werknemer niet rendabel en wordt hij ontslagen. b. de overheid kan de loonkosten voor de werkgever verlagen door subsidie te geven als hij werkloze laaggeschoolden in dienst neemt. de overheid kan de premies voor de sociale zekerheid die de werkgever betaalt, verlagen voor werknemers die een minimumloon verdienen.

15 Hoofdstuk 4 Onderhandelen over arbeidsvoorwaarden 4.1 a. 3,5% meer loon. 0,5% hogere eindejaarsuitkering. een betere beloning van jonge chauffeurs. b. afspraken over sociale veiligheid voor chauffeurs. c. Stakers willen publieksvriendelijk actie voeren om de publieke opinie mee te krijgen. Hun doel is de werkgevers te raken en niet de reizigers. Of: De stakers willen het sociale leven niet ontwrichten, om te voorkomen dat de rechter de staking verbiedt. d. Bij een krappe arbeidsmarkt. Werkgevers kunnen dan moeilijk aan personeel komen. Werkgevers zullen eerder tegemoet komen aan de eisen van hun personeel uit angst dat het personeel vertrekt naar de concurrent. 4.2 a. Geen vakbondslid worden is Tims dominante strategie. Dat geeft de hoogste uitbetaling, ongeacht wat andere werknemers kiezen: 50 > 35 en 0 > b. Als iedereen de dominante strategie volgt, wordt niemand vakbondslid, is er geen vakbond en heeft niemand voordeel. De werknemers weten dat als iedereen lid wordt (samenwerking) de opbrengst hoger zou zijn, maar ze kiezen niet voor samenwerking omdat ze uitgaan van hun eigen belang. De samenwerking komt daarom niet tot stand. 4.3 a. De vakbonden krijgen veel macht en kunnen hogere lonen afdwingen. Dat gaat ten koste van de winst. b. De keuzevrijheid van individuele werknemers wordt beperkt en het lidmaatschap kost geld. 4.4 a. omschrijving 1. kan een (bedrijfstak-)cao doen gelden voor alle bedrijven minister van Sociale zaken en werkgelegenheid (en dus werknemers) in een bedrijfstak 2. treedt op namens vragers op de arbeidsmarkt werkgeversbond 3. overlegorgaan voor de sociale partners stichting van de arbeid 4. instituut dat de regering adviseert sociaal economische raad (ser) 5. instituut dat de economie voorspelt centraal planbureau (CPB) 6. vertegenwoordiger van het aanbod van arbeid vakbond b. Als algemeen verbindend verklaren wordt afgeschaft, hoeven bedrijven die geen lid zijn van een werkgeversbond zich niet aan de bedrijfstak-cao te houden. Zij kunnen lagere lonen afspreken met hun werknemers dan in de bedrijfstak-cao is overeengekomen. Daardoor kunnen de loonverschillen toenemen.

16 4.5 a. Lage transactiekosten. De werknemer hoeft niet zelf te onderhandelen maar laat dit over aan professionele krachten die daarin zijn gespecialiseerd. Dit bespaart de werknemer tijd en geld. Gelijke behandeling voor alle werknemers die onder de cao vallen. Werknemers kunnen erop vertrouwen dat ze niet worden achtergesteld bij andere werknemers. Rechtsbescherming. De cao heeft een wettelijke status zodat beide partijen het naleven van de cao-afspraken kunnen afdwingen. b. Lage transactiekosten. De werkgever hoeft niet zelf met elke werknemer afzonderlijk te onderhandelen. Dit bespaart tijd en geld. Zekerheid. Gedurende de looptijd van de cao heeft de onderneming zekerheid over de hoogte van de lonen. Er zal geen plotselinge stijging van de lonen optreden. Arbeidsrust. Zolang de cao loopt, mag er niet gestaakt worden voor betere arbeidsvoorwaarden. c. Bij een bedrijfstak-cao betalen alle bedrijven in de bedrijfstak hetzelfde loon. Het is voor concurrenten niet mogelijk goedkoper te produceren door lagere lonen te betalen. 4.6 a. productiefactoren naam beloning bedrag beloning ( ) arbeid loon 3 miljoen ( ) kapitaal rente en huur ( ) ondernemerschap winst b. Loon en winst. 4.7 a/b. Bike BV in 2010 bedrag ( ) aandeel van elke inkomenscategorie omzet in procenten van de toegevoegde inkoopwaarde grondstoffen en hulpstoffen waarde. toegevoegde waarde = productiewaarde % rente ,50% huur ,25% loon ,50% winst ,75

17 4.8 a/b 4.9 a. Arbeidsproductiviteit = productie/aantal werknemers = 4,8 miljoen/40 = b. Meer uren per jaar werken; Het productieproces efficiënter organiseren; Werknemers vervangen door machines. c. Arbeidsproductiviteit ( ) > Loon ( ). NB: het bedrag van is te vinden aan het begin van paragraaf 4.3. d. Dan maakt de onderneming verlies. De beloning van arbeid is hoger dan het totaal van de beloningen. Dat kan alleen als er een negatieve beloning is voor de eigenaars. e. Loonkosten per product = totale loonkosten/aantal producten = / = 250. f. Met minder dan 10%. De kostprijs bestaat niet geheel uit loonkosten, er zijn ook andere kosten a. Productiewaarde = omzet inkoopwaarde grondstoffen en hulpstoffen. Omzet = = 25 miljoen. Grondstoffen en hulpstoffen = = 10 miljoen. Productiewaarde = = 15 miljoen. b. Zie kolom 1. Loon = = 12 miljoen. Winst = = 3 miljoen. Loonkosten per woning = 12 miljoen/125 = c. Productie stijgt met 5/ % = 4%. Omdat het aantal werknemers gelijk blijft, stijgt de arbeidsproductiviteit (de productie per werknemer) ook met 4%.

18 d. Zie kolom Uitgangssituatie Arbeidsproductiviteit +4%: Arbeidsproductiviteit +4%: loon blijft onveranderd loonstijging 4% in in % in in % in in % productiewaarde loon = winst loonkosten per woning e. Het loonaandeel is gedaald en daardoor is het winstaandeel gestegen. f. De loonkosten per woning dalen door de gestegen arbeidsproductiviteit. g. Zie kolom 3. h. Als de loonstijging gelijk is aan de stijging van de arbeidsproductiviteit blijft het loonaandeel gelijk. i. Gelijk gebleven. Omdat de lonen even hard stijgen als de arbeidsproductiviteit blijven de loonkosten per woning gelijk a. De stijging is ( )/ % = 2,3%. b. ( )/ % = -2,7%. De prijzen dalen met 2,7%. Het deflatiepercentage is 2,7% a. 105/ = 101,94. De stijging van het reële loon is 1,94%. b. 100/ = 45,45. De koopkracht daalt met ,45 = 54,55% a. Stijging productiewaarde = ( )/100 = 105,06. De loonruimte is 5,06%. b. Het loonaandeel in de productiewaarde stijgt omdat de loonstijging (6%) groter is dan de loonruimte (5,06%) a. Bij een krappe arbeidsmarkt. Bij een krappe arbeidsmarkt hebben bedrijven moeite om aan personeel te komen. Om personeel te behouden, zullen ze iemand bijvoorbeeld een bonus geven. b. kenmerk van de loonstijging geldt voor alle werknemers die onder de cao vallen, gebaseerd op de prijsstijging. geldt voor alle werknemers die onder de cao vallen, gebaseerd op de stijging van de arbeidsproductiviteit. geldt niet voor alle werknemers. naam prijscompensatie initiële loonstijging incidentele loonstijging 4.15 Primair: loonsverhoging van 15 procent. Secundair: minder werkdruk en meer mogelijkheden van bijscholing.

19 4.16 a. Loonkosten per cliënt per week 500/40 = 12,50. b. De loonkosten per koelkast = 500/5 = 100. c. Loonkosten per cliënt per week worden 550/40 = 13,75. De loonkosten per koelkast worden 550/6 = 91,67. d. De verhouding daalt. De kostprijs van een koelkast daalt waardoor de verkoopprijs wordt verlaagd. In de verpleging stijgt de kostprijs waardoor het verpleegtarief wordt verhoogd. e. Loonstijgingen die niet gepaard gaan met stijgende arbeidsproductiviteit leiden tot een stijging van de loonkosten per product. Hierdoor stijgen de tarieven in de gezondheidszorg. f. Bij het werven van personeel moet de overheid concurreren met de particuliere sector. Als de overheid geen marktconforme beloning kan bieden, gaan de beste werknemers naar de marktsector. De dienstverlening van de overheid kan hierdoor verslechteren a. Variabele beloning. De prestaties zijn vrij eenvoudig te meten, zowel de kwantiteit als de kwaliteit. b. De vakbonden vinden het aantal bekeuringen een slechte maatstaf voor de beoordeling van de prestaties van een politieagent. De nadruk op bekeuringen kan ten koste gaan van de veiligheid in de maatschappij a. Managers die minder verdienen dan gemiddeld zijn ontevreden en eisen een hogere beloning. Als die eis wordt ingewilligd, stijgt de gemiddelde beloning waardoor andere managers onder het gemiddelde zakken. Die groep eist dan weer een hoger loon, enzovoort. b. De aandeelhouders, zij geven het management opdracht aandeelhouderswaarde te creëren. c. Managers zijn verzekerd van een vaste beloning. Ze kunnen wel meer krijgen, maar niet minder. Om bonussen in de wacht te slepen, kunnen ze te hoge risico's nemen zonder afgestraft te worden als het misgaat a. De werkgever wordt beroofd door de werknemer. De werkgever heeft geïnvesteerd in een opleiding voor de werknemer en omdat de werknemer vertrekt is de werkgever van zijn investering beroofd. b De werkgever had een langlopend contract met de werknemer kunnen afsluiten. De werkgever had kunnen afspreken dat de werknemer de opleidingskosten kosten terugbetaalt als hij op kortere termijn vertrekt a. De jeugdspelers worden op kosten van de club goede en waardevolle spelers. Door naar een andere club te gaan, beroven de opgeleide (jeugd)spelers de club van het geld dat in hun opleiding is gestoken.

20 b. Clubs zullen niet investeren in een jeugdopleiding als spelers zonder vergoeding voor de club kunnen vertrekken. c. Contracten om een bepaalde periode bij de club te blijven spelen, zorgen ervoor dat de club zelf profiteert van de jeugdopleiding. Via transfersommen bedingt een club een vergoeding als de speler toch vertrekt Winkeliers weten dat de extra winst die zij behalen door de nieuwe investeringen wordt afgeroomd (geroofd) door de maffia. Ze zullen die investeringen achterwege laten.

21 Hoofdstuk 5 Werkloosheid 5.1 Het CBS telt alleen personen van 15 tot en met 64 jaar. Het UWV stelt geen leeftijdsgrens. Het CBS telt alleen als werkloos de personen mee die direct beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt. Het UWV stelt deze eis niet. 5.2 a. Voorraadgrootheden = G, H. Stroomgrootheden = A t/m F. b. De arbeidsmarkt is dynamisch. Ten opzichte van de werkloosheid van personen is de uitstroom naar werkgelegenheid (pijl D) groot. De instroom naar werkloosheid uit de werkgelegenheid (pijl C) is ook groot. Mensen die werkloos worden vinden gemiddeld snel (binnen een jaar) een baan. c. Pijlen A en B. 5.3 a. Land A. b. Land A. c. (12/2) 1 miljoen = 6 miljoen mensen. d. 1 miljoen personen. e. Juist niet. Bij ontslagbescherming is het moeilijk om overtollig personeel kwijt te raken. f. Land A. Er worden veel werknemers ontslagen en na korte tijd weer aangenomen. 5.4 a. Frictiewerkloosheid en structurele werkloosheid. b. Structurele veranderingen in de economie zoals inkrimpen van de werkgelegenheid in bepaalde sectoren. Gebrek aan mobiliteit. Vervangen van arbeid door kapitaal. Verplaatsen van de productie naar lagelonenlanden. Hoge lonen. c. Als de arbeidsbemiddelaar sneller over meer informatie beschikt ten aanzien van de situatie op de arbeidsmarkt, kan hij vraag en aanbod sneller met elkaar in overeenstemming brengen. De zoektijd tussen twee banen wordt dan kleiner en schoolverlaters zullen sneller aan een baan komen. 5.5 a. Docenten Duits in het westen van het land krijgen een hoger loon aangeboden omdat er daar een tekort is. Docenten Duits in het oosten van het land krijgen een lager loon omdat er daar een overschot is. b. Door een grotere arbeidsmobiliteit zullen werkloze docenten Duits in het oosten van het land in het westen van het land gaan lesgeven. Werkloze docenten in het oosten krijgen een baan in het westen waardoor de natuurlijke werkloosheid daalt.

22 5.6 Als de overheidsbestedingen toenemen, geeft de overheid bijvoorbeeld meer geld uit aan ambtenarensalarissen. Dat leidt tot meer koopkracht en minder werkloosheid. Ook zullen meer overheidsbestedingen leiden tot meer overheidsinvesteringen. Daardoor neemt de productie bij de bedrijven toe en daalt de conjuncturele werkloosheid. 5.7 Het verlagen van de rente leidt ertoe dat consumenten minder sparen en meer lenen en dus meer besteden. Ook voor de producenten is een lage rente welkom. Een lage rente verlaagt de kosten van de investeringen en dat stimuleert de bedrijven om meer te investeren. Door toename van de consumptie en de investeringen zal de productie en de werkgelegenheid toenemen. 5.8 a. Linkeras: werkloosheid in procenten van de beroepsbevolking. Rechteras: aantal vacatures per banen. b. Periode eind 2001 t/m 2004 en eind 2008 en In deze perioden stijgt de werkloosheid en daalt de vacaturegraad. Opmerking: Internationaal gezien is de werkloosheid in Nederland relatief laag. c. Periode en 2005 t/m Structuurwerkloosheid 2. Conjunctuurwerkloosheid 3. Frictiewerkloosheid 4. Structuurwerkloosheid 5. Structuurwerkloosheid 5.10 a. In 2007 en De levertijd van vrachtauto's is lang wat wijst op veel vraag naar vrachtauto's ten opzichte van de productiecapaciteit. b. In 2009 en Een deel van het personeel is overbodig geworden en DAF zou deze werknemers willen ontslaan. c. De vraag naar vrachtauto's is conjunctuurgevoelig omdat in slechte economische tijden de aanschaf van nieuwe vrachtauto's uitgesteld kan worden. d. De verwachting is dat de vraag naar vrachtauto's binnen niet al te lange tijd weer zal aantrekken. DAF heeft dan goed geschoold en ervaren personeel nodig. Die zijn dan nog gemakkelijker beschikbaar voor DAF omdat ze nog voor een deel in dienst zijn. Nieuw personeel zoeken en opleiden is tijdrovend en duur.

23 Hoofdstuk 6 De arbeidsmarkt, geen gewone markt 6.1 Arbeid is niet homogeen. De arbeidsmarkt is niet transparant. 6.2 a. Iedereen met diploma leraar basisonderwijs mag aan alle klassen van de basisschool alle vakken geven. In het voortgezet onderwijs is elke docent met een diploma alleen bevoegd voor een of enkele vakken. Er zijn in het voortgezet onderwijs ook verschillende niveaus in bevoegdheid (1 e en 2 e graad). b. Voor ongeschoold werk is geen diploma nodig. 6.3 L2 ligt boven het evenwichtsloon. Het aanbod van arbeid is dan groter dan de vraag naar arbeid, dus is er werkloosheid. Het loon gaat dalen waardoor het aanbod van arbeid daalt en de vraag naar arbeid stijgt tot het evenwichtsloon (Le) is bereikt. 6.4 gebeurtenis verschuiving naar vraaglijn aanbodlijn links rechts toelichting de loonbelasting stijgt het nettoloon daalt, het is minder aantrekkelijk om te werken. veel babyboomers gaan met pensioen minder arbeid beschikbaar. de economie krimpt minder arbeid nodig door een lagere productie. De kans op een baan wordt minder. werkgeverspremies door lagere loonkosten stijgt de productie zodat er bij worden verlaagd hetzelfde loon meer arbeid wordt gevraagd. het machinepark groeit door breedte-investering meer arbeidsplaatsen beschikbaar. er wordt geïnvesteerd in arbeidsbesparende machines arbeid wordt vervangen door kapitaalgoederen. 6.5 De aanbodlijn snijdt de verticale as bij 5. Er is pas aanbod bij een uurloon boven a. 0,2L 2 = -0,2L + 6 0,4L = 8 L = 20 dus het evenwichtsloon is b. Zie figuur. c. Zie figuur. d = 10 dus e. Totale surplus = werkgeverssurplus + werknemerssurplus =[(30 20) 2]/2 + [(20 10) 2]/2 = = 20 miljard. Of: [(30 10) 2]/2 = 20 miljard. f. Op het gedeelte van de aanbodlijn rechts van het evenwichtsloon. Deze aanbieders zijn pas bereid arbeid te leveren als het loon hoger wordt dan per jaar.

24 6.7 a. Het aanbod was 1,5 miljoen en wordt 2,25 miljoen arbeidskrachten. Dat is een toename van de aangeboden hoeveelheid arbeid met 2,25 1,5 = 0,75 miljoen dus arbeidskrachten. b. De vraag was 1,5 miljoen en wordt 1 miljoen. Dat is een afname van de gevraagde hoeveelheid arbeid met 1,5 1 = 0,5 miljoen dus arbeidskrachten. c. Door invoering van het minimumloon ontstaat er een werkloosheid van = arbeidskrachten. Of: 2,25 1 = 1,25 miljoen werklozen. d. De vraag naar arbeid daalt van 1,5 miljoen naar 1 miljoen arbeidskrachten. Hierdoor verandert het werknemerssurplus. Het werknemerssurplus was bij 1,5 miljoen arbeidskrachten ADB. Het wordt bij 1 miljoen arbeidskrachten AETS. Door invoering van het minimumloon stijgt het werknemerssurplus met BCTS en neemt het af met EDC. e. Het oude totale surplus was ADR. Het nieuwe totale surplus is AETR. De afname van het totale surplus, de afname van de welvaart, is EDT. 6.8 De aanbodlijn verschuift hierdoor naar links. Bij hetzelfde loon bieden minder mensen zich aan op de arbeidsmarkt. 6.9 a. De vraaglijn verschuift hierdoor naar rechts. Bij hetzelfde loon vragen de bedrijven meer werknemers omdat de loonkosten door de subsidies lager zijn. b. Stijgen. Door de verschuiving van de vraaglijn naar rechts komt het snijpunt van de vraag- en aanbodlijn hoger te liggen. Het evenwichtsloon van laaggeschoolde arbeid stijgt.

25 6.10 a. Zie figuur. b. 100L = -100L L = L = c. Qa = = arbeidsjaren. Qv = = arbeidsjaren. d. De beroepsbevolking is 3,5 miljoen arbeidsjaren. De werkgelegenheid is 3 miljoen arbeidsjaren. De werkloosheid bij het evenwichtsloon (= vrijwillige werkloosheid) = 3,5 3 = 0,5 miljoen = arbeidsjaren. e. Bezettingsgraad = ( )/140 miljard 100% = 85,7%. f. Zie figuur, lijn V2. g. Qa = Qv 100L = -100L L = L = Dat is 5.000/ % = 16,7% lager dan de oorspronkelijke h. 1. Als L = dan is Qa = = 3 miljoen arbeidsjaren. Qv= = 2 miljoen arbeidsjaren. De werkloosheid is 3 2 = 1 miljoen arbeidsjaren. 2. Bij het nieuwe evenwichtsloon van zou de werkgelegenheid 2,5 miljoen arbeidsjaren zijn. Bij het loon van is de werkgelegenheid 2 miljoen arbeidsjaren. Er zijn arbeidsjaren onvrijwillig werkloos. Dat is 50% (de helft) van de 1 miljoen werkloze arbeidsjaren. i. Zie figuur a. Qa = Qv P 20= -P P = 100 P = 50. b. Qv = = 30 dus flacons.

26 c. Zie figuur, lijn A1 en V1. d. Betalingsbereidheid marktprijs = 80 50= 30. e. Zie figuur. f. 1. Qa = Qv P 42 = -P P = 122 P = Dan is Qa = = 19. Qv = = 19. De evenwichtshoeveelheid is flacons. Of: Qv = = 19 dus flacons. g. Zie figuur, lijn A2. h. Opbrengst milieubelasting = = i. Surplus was eerst 0,5 (80 50) = Surplus is wordt 0,5 (80 61) = _ Afname surplus