Wat kun je verwachten?

Transcriptie

1 Economie V5

2 Economie 2

3 3

4 Wat kun je verwachten? Urenverdeling V5: 3 uur per week V6: 3 uur per week Overhoringen Minimaal 2 overhoringen per periode (weging varieert) Weging Proefwerk: 3-4x (in april: 6x!) SO: 1-2x SE: 6x SE V5: 1x SE in april V6: 2x SE 4

5 Economie in V5 In april is er een SE economie, weging 25% Lesbrieven: Vraag & aanbod Micro Europese samenwerking Vaardigheden Na het SE behandelen we de lesbrief Overheid. Laatste toets hierover weegt 6x! 5

6 Drie regels! 1 Boek meenemen Ik verwacht dat je je lesbrief meeneemt Met schrift, mapje, collegeblok, etc! 2 e keer vergeten = melden 2 Mobiele telefoon NIET! Innemen = 16:30 ophalen bij de administratie 3 Huiswerk maken We maken veel opdrachten in de les Af en toe zul je huiswerk moeten maken 2 e keer niet gemaakt = melden bij afdelingsleider 6

7 uur 7

8 8

9 LWEO site Meld je aan op: Inlogcode: ABSRPT Hier kun je vinden: - Antwoorden van de opgaven die behandeld zijn - Oefenexamens per onderwerp 9

10 Arbeidsethos De wil om te werken! De arbeidsethos verschilt per - mens - bedrijf - functie

11 Arbeidsethos in Nederland

12 Markten 1 bevolking Potentiele beroepsbevolking 65+ en <16 Niet participanten Participanten werkenden Werklozen

13 Het aanbod van arbeid in cijfers < 15 jaar of > 64 jaar 5,6 miljoen Totale bevolking 16,7 miljoen Potentiële beroepsbevolking (= beroepsgeschikte bevolking) Niet participanten arbeidsongeschikten, studenten, huisvrouwen, vutters 2,9 miljoen Werkloze beroepsbevolking 11,1 miljoen Participanten (=beroepsbevolking) ,2 miljoen Werkzame beroepsbevolking Bron: CBS.nl, cijfers uit 2010/2011 7,8 miljoen 13

14 Arbeidsaanbod=beroepsbevolking Aa= werknemers + zelfstandigen + werklozen demografische factoren (bevolkingsgroei en bevolkingssamenstelling en immigratie / emigratie - maatschappelijke opvattingen (grotere deelname van vrouwen -> meer jonge vrouwen werken en meer oudere vrouwen herintreden) - aanzuigeffect en ontmoedigingseffect (als het economisch goed gaat bieden meer mensen zich aan op de arbeidsmarkt vanwege grotere kans op een baan; als het economisch slecht gaat geldt het omgekeerde) - wetgeving (leerplicht en pensioenleeftijd) - organisatie van het arbeidsproces (betere kinderopvang, betere mogelijkheden voordeeltijdwerk)

15 Arbeidsparticipatie: deelname op de arbeidsmarkt Vergelijken over de tijd Participatiegraad Hoeveel procent van de bevolking neemt deel op de arbeidsmarkt? 76% 74% 52% 60% Bron: CBS, netto participatiegraad 15

16 Twee manieren om participatiegraad (of: deelnemingspercentage) te meten Bruto participatiegraad Netto participatiegraad Beroepsbevolking (=participanten) als % van de beroepsgeschikte bevolking (15-64 jaar) Werkzame beroepsbevolking als % van de beroepsgeschikte bevolking Beroepsbevolking Werkzame beroepsbevolking Beroepsgeschikte bevolking Beroepsgeschikte bevolking 16

17 Let op!: het werkloosheidspercentage Verschil tussen bruto en netto participatiegraad Werkloosheidspercentage De werkloze beroepsbevolking als % van de beroepsbevolking = Werkloze beroepsbevolking Werkloze beroepsbevolking Beroepsbeschikte bevolking Beroepsbevolking 17

18 De vraag naar arbeid Vraag naar arbeid Door particuliere werkgevers Door de overheid Werkgelegenheid + Vacatures De vervulde vraag naar arbeid Gelijk aan de werkzame beroepsbevolking De onvervulde vraag naar arbeid Werkgevers zijn nog op zoek naar personeel 18

19 Arbeidsvraag Av= alle werknemers+ zelfstandigen aan het werk èn de openstaande vacatures - de groei van de economie (meer bestedingen -> meer productie -> meer mensen nodig) - de stand van de techniek ( mensen worden vervangen door machines -> minder vraag naar arbeid, maar door technische ontwikkelingen worden er nieuwe goederen en diensten geproduceerd -> vraag naar arbeid stijgt dan uiteindelijk weer). - de loonkosten (als de loonkosten per arbeider harder stijgen dan zijn arbeidsproductiviteit dan stijgen de loonkosten per eenheid product, met alle gevolgen van dien)

20 Een krappe of ruime arbeidsmarkt? Vraag De arbeidsmarkt Aanbod Krappe of gespannen arbeidsmarkt Ruime arbeidsmarkt De vraag is groter dan het aanbod Bedrijven hebben veel vacatures Er zijn weinig werklozen De vraag is kleiner dan het aanbod Er zijn weinig vacatures en (veel) werkloosheid 20

21 Ruime of krappe arbeidsmarkt ruim of krap? 21

22 Arbeidsmarkt P P1 A Pe P2 V Qe Q

23 Maken: opdracht

24 Deelname op de arbeidsmarkt Drie belangrijke maatstaven Maatstaf Omschrijving Berekening 1. Bruto participatiegraad Beroepsbevolking als % van de beroepsgeschikte bevolking 2. Netto participatiegraad Werkzame beroepsbevolking als % van de beroepsgeschikte bevolking 3. Werkloosheids% Werkloze beroepsbevolking als % van de beroepsbevolking 24

25 Opdracten 1.17 en

26 Antwoorden opdracht 1.17 a. Herhaal vraag: Werkloosheids% = werkloze beroepsbevolking / beroepsbevolking Van elke 100 beroepsgeschikten behoren er 60 tot de beroepsbevolking, hebben er 50 werk en zijn er dus 10 werkloos. Het werkloosheidspercentage is het aantal werklozen in procenten van de beroepsbevolking: 10/ % = 16,7% b. Die ligt boven het gemiddelde. De bruto participatie van allochtonen ligt immers onder het gemiddelde. c. Surinamers. Bij deze bevolkingsgroep is de bruto participatie van vrouwen het grootst d. Herhaal vraag: Hoe groot is de werkloze beroepsbevolking? 5% is werkloos, dus 95% (6,5 miljoen) is werkend De beroepsbevolking is 6,5 / 0,95 = Daarvan is 5% werkloos = e. Herhaal vraag: hoe groot is de beroepsgeschikte bevolking? Beroepsbevolking = Bruto participatiegraad = (77% + 51%)/2 = 64% 64% = / Beroepsgeschikte bevolking Dus Beroepsgeschikte bevolking = / 64% = f. Herhaal vraag: netto participatiegraad = werkzame beroepsbevolking / beroepsgeschikte bevolking? Werkzame beroepsbevolking = 6,5 miljoen. Beroepsgeschikte bevolking = Dus netto participatiegraad = ( / ) 100% = 60,8%. 26

27 Antwoorden opdracht 1.18 a. Herhaal vraag: Bruto participatiegraad = beroepsbevolking / beroepsgeschikte bevolking? Netto participatiegraad = werkzame beroepsbevolking / beroepsgeschikte bevolking? Bruto 2000: / x 100% = 66,3% Bruto 2005: 68,7% Procentuele verandering = (N O) / O x 100% = (68,7 66,3) / 66,3 x 100% = 3,6% Netto 2000: ( ) / x 100% = 63,9% Netto 2005: 64,3% Procentuele verandering = (N O) / O x 100% = (64,3 63,9) / 63,9 x 100% = 0,6% b. De netto participatie (alleen werkenden) steeg minder snel dan de bruto participatie (werkenden en werklozen). Werkloosheid moet dus wel zijn toegenomen 27

28 p/a ratio P = werkgelegenheid in Personen A = werkgelegenheid in Arbeidsjaar

29 Werken met p/a ratio Stel: In 2009 bedroeg de P/A ratio 1,3 1. Wat betekent dit (in woorden)? 2. Bereken hoeveel werkzame personen in 2009 gemiddeld nodig waren om 30 arbeidsjaren te vullen. 3. Welke ontwikkeling neem je waar indien de P/A ratio in ,45 zou bedragen? Geef een mogelijke verklaring hiervoor. Stel dat er in een land 2,5 miljoen personen werken. In totaal werken die mensen 3,6 miljard uur per jaar. En volledige baan betekent 1800 uur per jaar. 4. Bereken de P/A-ratio.

30 Rekenen met de P/A-ratio Antwoord bij vraag 4: De werkgelegenheid in Personen = 2,5 miljoen 3,6 miljard De werkgelegenheid in Arbeidsjaren = 1800 uur = 0,002 miljard = 2 mln 2,5 P/A = 2 = 1,25 Dat wil zeggen dat 1,25 personen één voltijdsbaan delen. 30

31 Deeltijdarbeid Drie belangrijke begrippen Maatstaf 1. Arbeidsjaar 2. p/a-ratio Omschrijving Een fulltime baan gedurende een heel jaar Fulltime baan in 2011 is 36 uur per week Voorbeeld: twee mensen die allebei 18 uur per week werken, tellen in totaal voor 1 arbeidsjaar mee De verhouding tussen personen en arbeidsjaren (oftewel: personen / arbeidsjaren) Als meer mensen in deeltijd gaan werken, neemt de p/a-ratio toe 3. Arbeidsvolume De werkzame beroepsbevolking uitgedrukt in arbeidsjaren of arbeidsuren 31

32 Vraag 1 Gegevens Vraag De volgende gegevens beschrijven de arbeidsmarkt in Nederland in 2005 Bereken de werkzame beroepsbevolking in personen Werkzame beroepsbevolking (personen) Arbeidsvolume (arbeidsjaren)... 5,69 mln Arbeidsvolume (uren)... Aantal uren per jaar (voltijdbaan) uur p/a ratio 1,3 Antwoord p/a ratio = werkzame personen / arbeidsjaren 1,3 = werkzame personen / 5,69 mln Aantal werkzame personen = 5,69 x 1,3 = 7,4 mln 32

33 Vraag 2 Gegevens Vraag De volgende gegevens beschrijven de arbeidsmarkt in Nederland in 2005 Bereken het arbeidsvolume in uren. Werkzame beroepsbevolking (personen) Arbeidsvolume (arbeidsjaren)... 5,69 mln Arbeidsvolume (uren)... Aantal uren per jaar (voltijdbaan) uur p/a ratio 1,3 Antwoord Arbeidsvolume = de werkzame beroepsbevolking uitgedrukt in arbeidsjaren of uren Arbeidsvolume = 5,69 mln x = 9.752,7 33

34 Vraag 3 Gegevens Vraag De volgende arbeidsmarktgegevens komen van het CPB (x 1.000): Bereken de p/a ratio in 1990 Aanbod (in personen) Werkgelegenheid (personen) Gemiddeld aantal vacatures Werkgelegenheid (arbeidsjaren) Antwoord p/a ratio = werkzame personen / arbeidsjaren = / =

35 Vraag 4 Gegevens Vraag De volgende arbeidsmarktgegevens komen van het CPB (x 1.000): Bereken de procentuele verandering van de p/a ratio in periode Aanbod (in personen) Werkgelegenheid (personen) Gemiddeld aantal vacatures Werkgelegenheid (arbeidsjaren) Antwoord p/a ratio 1990 = 1,08 p/a ratio 2000 = 1,11 Procentuele verandering = (N O)/O x 100% = (1,11 1,08) / 1,08 x 100% = 2,78% 35

36 Vraag 5 Gegevens Vraag Gegeven zijn de volgende twee uitspraken: Zijn de uitspraken juist of onjuist? I: Vergrijzing leidt op den duur tot een vermindering van de potentiële beroepsbevolking Antwoord II: Emigratie kan op den duur de potentiële beroepsbevolking vergroten I is juist, de groep tussen wordt kleiner II is onjuist: emigratie kan de potentiële beroepsbevolking verkleinen 36

37 Vraag 6 Gegevens Vraag Gegeven zijn de volgende twee uitspraken: Zijn de uitspraken juist of onjuist? I: Een toename van de werkgelegenheid gaat altijd gepaard met een afname van de werkloosheid Antwoord II: Een afname van de werkloosheid gaat altijd gepaard met een toename van de werkgelegenheid I is onjuist II is onjuist 37

38 Vraag 7 Gegevens Vraag Over een economie is het volgende gegeven (aantallen x 1.000): Bereken de netto participatiegraad voor de mannen Potentiële beroepsbevolking Bruto participatiegraad Werkgelegenheid (personen) p/a ratio (een arbeidsjaar = uur) Vrouwen Mannen ,4 1,1 Antwoord Netto participatiegraad = werkzame beroepsbevolking / beroepsgeschikte bevolking x 100% Dus: / x 100% = 56,25% 38

39 Vraag 8 Gegevens Vraag Over een economie is het volgende gegeven (aantallen x 1.000): Bereken het werkloosheidspercentage onder vrouwen. Potentiële beroepsbevolking Bruto participatiegraad Werkgelegenheid (personen) p/a ratio (een arbeidsjaar = uur) Vrouwen Mannen ,4 1,1 Antwoord Werkloosheidspercentage = werkloze beroepsbevolking / beroepsbevolking x 100% Totale vrouwelijke beroepsbevolking = 54% x = Werkloze vrouwen = totale vrouwelijke beroepsbevolking werkzame vrouwen = = 540 Dus: werkloosheids% = 540 / x 100% = 20% 39

40 Vraag 9 Gegevens Vraag Over een economie is het volgende gegeven (aantallen x 1.000): Bereken de landelijke p/a ratio. Potentiële beroepsbevolking Bruto participatiegraad Werkgelegenheid (personen) p/a ratio (een arbeidsjaar = uur) Vrouwen Mannen ,4 1,1 Antwoord p/a ratio = personen / arbeidsjaren Werkzame personen = = Aantal arbeidsjaren = / 1, / 1,1 = Dus: landelijke p/a ratio = / = 1,22 40

41 Vraag 10 Gegevens Vraag Gegeven zijn de volgende twee uitspraken: Zijn de uitspraken juist of onjuist? I: Flexibilisering van de arbeidsmarkt is een vorm van arbeidstijdverkorting II: Wie in deeltijd werkt heeft altijd een flexibel arbeidscontract Antwoord I is onjuist II is onjuist 41

42 Arbeidsmarkt P P1 A Pe P2 V Qe Q

43 Vrije markt en de arbeidsmarkt Opgave 2.3 Qa= L- 5 Qv= -2L + 55 Evenwichtsloon? 1. Qa=Qv 2. L-5 = -2L L = L= 20, dus loon=

44 Vervolg opgave 2.3 Instellen minimumloon van (evenwichtsloon is ) Afname werkgelegenheid in arbeidsjaren? 1. Arbeidsvraag is hier gelijk aan werkgelegenheid (zie tekst!) 2. Av oude situatie: Qv= -2L + 55 en L was 20 (x1000) Av oud= 15 (x ) arbeidsjaren 3. Av nieuwe situatie: Qv = -2L + 55 en L wordt 22 (x1000) Av nieuw = Daling van de Av = 15 11= 4 (x ) 5. Afname werkgelegenheid is arbeidsjaren

45 Vervolg opgave 2.3 Toename werkloosheid bij instellen minimum loon 1. In oude situatie was Qv = Qa. Dus geen werkloosheid 2. In nieuwe situatie is Qv = In nieuwe situatie is Qa = L-5 en L is 22 (x1000). Qa = Dus werkloosheid wordt Qa-Qv=17-11=6 (x ) 5. Toename werkloosheid is dus: arbeidsjaren 45

46 Arbeidsmarkt Lonen zijn niet erg flexibel door oa loonafspraken in CAO s en/of vastgelegd in contracten. Stel P1 is ontstaan: Av<Aa: Ruime arbeidsmarkt met werkloosheid (U) Stel P2 is ontstaan: Av>Aa: Krappe arbeidsmarkt! Tekort/gebrek aan gekwalificeerd personeel

47 Het loon heeft twee belangrijke invloeden op het aanbod van arbeid Oorzaak: het loon daalt Oorzaak: het loon stijgt Gevolg: Ontmoedigingseffect Gevolg: Aanzuigeffect Ontmoedigd door het lage(re) loon trekt een deel van de beroepsbevolking zich als aanbieder terug Aangetrokken door het hoge(re) loon betreden sommigen de arbeidsmarkt Denk aan Studenten Sommige nietparticipanten 47

48 Als het marktmechanisme niet wordt verstoord, komt langdurige werkloosheid niet voor Echter... er zijn drie belangrijke verstoringen van het marktmechanisme Door de overheid 1 Instellen van wettelijk minimumloon: als minimumloon > productiviteit aanbieders dan aanbod > vraag 2 Ontslagbescherming: werkgevers zullen minder snel personeel aannemen want ze kunnen personeel niet eenvoudig ontslaan Door werkgevers en werknemers 3 Machtspositie ge-/misbruiken bij loononderhandelingen: (te) hoge looneisen stellen Dus, wat zeggen de vrijemarkteconomen: Wegwezen, laat de markt met rust! 48

49 Herhaling: aanbod van en vraag naar arbeid Aanbod van arbeid Werkloze beroepsbevolking Werkzame beroepsbevolking = Vraag naar arbeid Werkgelegenheid Vacatures 49

50 Kritiekpunt #1: lonen zijn meer dan kosten De klassieke redenering De keynesiaanse redenering Als het loon daalt, stijgt de vraag naar arbeid Als het loon daalt, daalt de vraag naar arbeid Lonen zijn kosten voor een onderneming Als het loon daalt, dalen de kosten voor een onderneming De arbeidsproductiviteit van de werknemers komt meer in lijn met het loon Arbeid wordt goedkoper (ten opzichte van kapitaal) Lonen leiden tot bestedingen Als het loon daalt, daalt het besteedbaar inkomen van werknemers Omdat de consumptie afneemt, moeten sommige bedrijven hun productie verkleinen De vraag naar arbeid daalt De vraag naar arbeid stijgt 50

51 Kritiekpunt #2: de arbeidsmarkt is niet transparant De klassieke argumenten In de praktijk... De arbeidsmarkt is transparant Vragers en aanbieders hebben volledige informatie Vragers (=werkgevers) weten precies wie zich aanbiedt en hoe productief deze aanbieders zijn Aanbieders weten precies welke banen beschikbaar zijn Zowel aanbieders als vragers beconcurreren elkaar Weet een werkgever wel hoe productief een werknemer is? Hoe stel je dat vast? Klopt het CV van een sollicitant wel? Weet de aanbieder welke vacatures er zijn? 51

52 Kritiekpunt #3: loon is niet het enige dat telt De klassieke argumenten In de praktijk... Het loon heeft de grootste invloed op het aanbod van arbeid Ontmoedigingseffect Aanzuigeffect Andere zaken spelen ook een rol Status Ik werk bij een bank op de Herengracht... Zolang ik maar meer verdien dan mijn buurman De kans op werk 52

53 Kritiekpunt #4: arbeidsmobiliteit is beperkt De klassieke argumenten In de praktijk... Keuze van bedrijven is eenvoudig Werknemers zijn inwisselbaar Enige wat telt is productiviteit en het loon dat betaald wordt Keuze van werkzoekende is eenvoudig Alleen een afweging tussen vrije tijd en loon Verhuizen of omscholen is geen probleem Geografische mobiliteit is klein Nederlanders die werk zoeken, doen dat in hun eigen regio Bedrijven vestigen zich niet automatisch in regio s met een hoge werkloosheid Mobiliteit tussen beroepen is beperkt Ruime arbeidsmarkt voor laagopgeleiden maar krappe markt voor hoogopgeleiden Om- of bijscholen is niet eenvoudig 53

54 Werkloosheid in Nederland ( ) Aantal werklozen (UWV definitie) Bron: CBS.nl 54

55 Loon en de vraag naar arbeid Loon-prijsspiraal (jaren 60 in NL) Werknemers hebben in een krappe arbeidsmarkt een sterke onderhandelingspositie Er worden flinke looneisen gesteld Stijging van de lonen wordt doorberekend in de verkoopprijzen Gestegen prijzen leiden tot nieuwe looneisen Spiraal waarin lonen en prijzen elkaar omhoog jagen Gevolg: Verslechtering internationale concurrentiepositie van bedrijven Vraag daalt (want export daalt) Vraag naar arbeid daalt 55

56 Opdrachten

57 Antwoorden opdracht 2.18 a. Oorzaak: minimumjeugdloon wordt afgeschaft Gevolg: aanbod van arbeid (=beroepsbevolking) verandert Ontmoedigingseffect: afschaffing van het minimumloon betekent dat er met een baan minder valt te verdienen. Jongeren zullen eerder kiezen voor doorleren. Het aanbod van arbeid neemt dus af b. Oorzaak: minimumjeugdloon wordt afgeschaft Gevolg: vraag naar arbeid (=werkgelegenheid + vacatures) verandert De vraag neemt toe. De kosten van het in dienst nemen van jongeren dalen terwijl hun productiviteit niet verandert. c. Afschaffing jeugdloon => evenwicht op de arbeidsmarkt (Qa = Qv) -0,45P + 9 = 0,25P = 7,6 P = 2 ( ,-) Procentuele verandering: (N O) / O x 100% = (2 2,5) / 2,5 x 100% = -20% d. Aantal jongeren dat zich terugtrekt = Qa Bij P = 2,5, Qa = 8,225 Bij P = 2, Qa = 8,1 Er trekken zich dus 0,125 x = jongeren terug van de arbeidsmarkt 57