Water op school. De EcoSchool leren duurzaam leven

Transcriptie

1 Water op school De EcoSchool leren duurzaam leven 1

2 Inhoud 1. Waarom duurzaam omgaan met water? 4 2. Hoe duurzaam omgaan met water op school? 8 3. Hoe EcoSchool worden en blijven? Wie kan me helpen? 28

3 1 Water Waarom duurzaam omgaan met water? 1 Duurzaam omgaan met water is goed voor het milieu bedekt 70 procent van onze aarde. Je zou dus niet meteen denken dat er een watertekort is. Toch kan de mens slechts 6 procent van al dat water consumeren. Vervuiling en verspilling verkleinen nog eens het aandeel drinkbaar water. Vooral in het Zuiden kampen veel regio s met een groot watertekort. Daarom is het belangrijk om duurzaam om te gaan met drinkbaar water. Want hoewel wij het niet merken, is water een zeer schaars goed. Duurzaam omgaan met water betekent: zuinig zijn met water; drinkbaar water enkel gebruiken wanneer dit echt nodig is; regenwater gescheiden opvangen om te hergebruiken, bufferen, of infiltreren; water zo min mogelijk vervuilen, door bijvoorbeeld geen chemische (schoonmaak) middelen en pesticiden te gebruiken. 2 Water besparen is geld besparen Wist je dat je elke dag ongeveer 110 liter drinkbaar water gebruikt, waarvan 30 liter om je wc door te spoelen? Het kan nochtans een pak zuiniger. Door bewust om te gaan met water en dankzij hedendaagse technieken kun je tot 50 procent op je waterverbruik besparen. Spring ook op school zuinig om met kraantjeswater. Dat is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor de portemonnee van de school. Wist je dat kraantjeswater tot 500 keer goedkoper is dan flessenwater? Je bespaart bovendien niet enkel op water, maar ook op alle vaste kosten die ermee gepaard gaan, zoals taksen en heffingen. 5

4 3 Water is gezond We hoeven het je waarschijnlijk niet meer te zeggen: water drinken, is gezond. Het is de beste dorstlesser en helemaal niet duur. Laat je leerlingen voldoende water drinken tijdens de schooluren. Zo gaan ze gezonder door het leven en concentreren ze zich beter. Kraantjeswater moet aan 61 verschillende maatstaven voldoen. Mineraalwater wordt minder streng gecontroleerd. Volgens Test-Aankoop is 25 procent van de flessenwatermerken niet geschikt voor consumptie door het te hoge fluor-, sulfaat- en/of natriumgehalte. Bovendien hopen bacteriën zich in het water op zodra je een fles opent of te lang bewaart. En ook de mogelijk hoge temperatuur tijdens het transport van plastic flessen kan je gezondheid schaden. Let wel op dat je geen kraantjeswater uit loden leidingen drinkt. Vooral kinderen zijn erg gevoelig voor loodvergiftiging. Heeft je school nog loden leidingen? Drink dan water uit glazen flessen, drinkbussen of tapsystemen. 4 Kraantjeswater drinken, is goed voor het milieu Door kraantjeswater te drinken, bespaar je veel afval en energie. Want glazen of plastic flessen produceren, transporteren, reinigen en recycleren, vergt veel energie en grondstoffen. Flessenwater zorgt er dus mee voor dat de natuurlijke grondstoffen uitgeput geraken. Het verhoogt ook de CO2-uitstoot en vergroot de afvalberg. Dit kun je gemakkelijk vermijden door voor kraantjeswater te kiezen. 5 Zuinig omgaan met water is solidair zijn met het Zuiden Thema s zoals milieu en water sluiten goed aan bij de Noord-Zuidproblematiek. We staan er niet vaak bij stil, maar drinkwater is zeker geen onuitputtelijke bron. In het Zuiden veroorzaakt een tekort aan water veel conflicten en ontberingen. Enkele betreurenswaardige statistieken: Dagelijks sterven mensen door een tekort aan zuiver water. Om de acht seconden sterft een kind door een tekort aan drinkbaar water. Een gebrek aan zuiver water en goede hygiënische omstandigheden veroorzaakt wereldwijd 80 procent van de ziektegevallen. 900 miljoen mensen hebben geen zuiver drinkwater in hun directe omgeving. 2,6 miljard mensen leven zonder fatsoenlijke sanitaire infrastructuur. Bovendien moeten volwassenen en kinderen soms heel wat kilometers lopen om drinkbaar water te halen. In sommige landen gaan kinderen hierdoor niet naar school of kunnen vrouwen zich niet ontplooien. Ook landbouwactiviteiten of veehouderij worden er onmogelijk door watertekort. Armoede wordt zo in stand gehouden. Wil je op school milieu, water en duurzame ontwikkeling met elkaar linken? Verschillende educatieve organisaties kunnen je daarbij helpen (zie hoofdstuk 4: Wie kan me helpen? ). 6 7

5 2 Hoe duurzaam omgaan met water op school? Hoe duurzaam omgaan met water? 1 Water besparen De Belg verbruikt gemiddeld 110 liter water per dag. Waarvoor WC Bad/douche Was Vaat Koken Schoonmaak Tuin Aantal liter per persoon per dag Het gaat hier enkel om direct waterverbruik. Ook de productie van eten en kleding kost heel wat water. Zo wordt voor een kilo biefstuk liter water gebruikt. Als we dit indirecte waterverbruik erbij tellen, verbruikt een Belg liter per dag. 8 9

6 De totale watervoorraad die een mens verbruikt, noemen we de watervoetafdruk. De gemiddelde Belg heeft een watervoetafdruk van m³ per jaar. Als we kijken naar de hoeveelheid hernieuwbaar, beschikbaar zoet water, dan mag dit niet meer dan m³ zijn Vooral in de veeteelt wordt erg veel water gebruikt. Af en toe vegetarisch eten, verlaagt dus je watervoetafdruk. Met enkele kleine aanpassingen kunnen we veel besparen op ons direct waterverbruik. De kosten die je hiervoor maakt, verdien je snel terug. En door je leerlingen te sensibiliseren, zullen ook zij meer op hun waterverbruik letten, zowel thuis als op school. Sensibilisatie en gedragsverandering Sensibiliseer je leerlingen met leuke acties waarbij je de hele klas en de ouders actief betrekt. Verminder het watergebruik via gerichte acties zodat: leerlingen altijd de kraan dichtdraaien na en tijdens het handenwassen; leerlingen de stoptoets of de spaarknop op de wc s gebruiken (als die er is); leerlingen mee de waterstand opmeten en nagaan of er geen lekken zijn of overbodig verbruik; personeelsleden de vaatwasser en wasmachine enkel aanzetten wanneer ze helemaal gevuld zijn. Ingrepen in het gebouw Spoor lekken op Spoor lekken op en repareer ze. Lekkende leidingen, wc s en kranen verspillen jaarlijks een hoop water en geld. Zo verbruikt een lekkende kraan 4 liter water per uur of liter water per jaar. Een lekkende wc verspilt ongeveer liter drinkbaar water per jaar. Als je weet dat één kubieke meter water 3,90 euro kost, betaal je voor een lekkende kraan 546 euro extra per jaar en voor een lekkende wc euro! Lekken spoor je op door kranen, wc s en leidingen goed te controleren. Ook de watermeterstand bijhouden, is heel belangrijk. Is er plots een onverklaarbare stijging van het wekelijkse of maandelijkse waterverbruik? Dan is er waarschijnlijk ergens een lek. Zo kun je ook ondergrondse of moeilijk zichtbare lekken detecteren. Een schoolvoorbeeld Doe de lekkentest! De milieuwerkgroep van het Sint-Pauluscollege in Moorsele nam deel aan het MOSinitiatief (Milieuzorg op School) inzoomen op water en onderwierp de school aan een lekkentest. De milieuwerkgroep neemt na elke vergadering de watermeterstanden op. Omdat hun vergaderingen na de lessen plaatsvinden, mag er geen (groot) verschil zijn tussen deze stand en de meterstand op de volgende ochtend. Als dat wel zo is, dan heeft de school zeker een lek. Twee leerlingen van de milieuwerkgroep die s ochtends het eerst op school aankomen, controleren telkens de meterstand. Het verdict is tot nu toe positief: de school is lekvrij! Het VTI in Brugge had minder geluk. De milieuwerkgroep ontdekte dat de school in de kerstvakantie toch heel wat water verbruikte. Samen met de onderhoudsman speurde de milieuwerkgroep naar het lek. Het lek werd snel gevonden en gerepareerd

7 Verminder het wc-waterverbruik Een gemiddelde wc verbruikt 9 tot 12 liter water per spoelbeurt. Maar meestal heb je zoveel water niet nodig. Verminder het waterverbruik van de wc s tot 6 liter per spoelbeurt. Dit kan op verschillende manieren: installeer spaarknoppen of stoptoetsen; verklein het reservoir van de spoelbak door er een voorwerp (bv. een met water gevulde fles) in te plaatsen; installeer een spaargewicht zodat de spoeling stopt zodra de spoelknop wordt losgelaten; verklein indien mogelijk het spoelvolume van de vlotter (dat is een onderdeel van het doorspoelmechanisme) tot 6 liter; spoel wc s met regenwater door in plaats van kraantjeswater. Bespaar op kraantjeswater Door een kraan stroomt 10 tot 12 liter per minuut, terwijl 6 tot 8 liter per minuut volstaat. Installeer daarom perlators of bruismondstukken op de kranen. Dat zijn spaarstukken die zorgen dat er minder water door de kranen stroomt zonder dat je het merkt. Zo bespaar je tot 50 procent op je waterverbruik. Je kunt al een spaarperlator kopen voor een halve euro. Installeer geen spaarperlators op kranen waar steeds dezelfde hoeveelheid water nodig is. Bijvoorbeeld aan een bad of een dienstkraan waar emmers worden gevuld. Last van kranen die (te lang) blijven lopen en helpt sensibilisatie echt niet? Kies dan voor zelfsluitende of automatische kranen. Die kranen lopen enkel wanneer je je handen eronder houdt, of stoppen automatisch met lopen na een korte periode. Installeer spaardouchekoppen Als je school douches heeft, installeer dan spaardouchekoppen. Dankzij een vernuftig systeem vermengt het water zich met lucht. Zo stroomt er minder water door de douchekop, maar geniet je hetzelfde comfort. Met een goede spaardouchekop verminder je je waterverbruik van 12 naar 6 liter per minuut. Opgelet: sommige warmwatertoestellen kun je niet combineren met spaardouchekoppen. Dit hangt af van de tapdrempel: het minimumdebiet (in liter per minuut) om het warmwatertoestel te doen aanslaan. De tapdrempel vind je in de handleiding van het toestel. Geen handleiding te vinden? Test de drempel dan door een spaardouchekop uit 2 Regenwater gebruiken Voor sommige zaken gebruiken we meestal kraantjeswater, terwijl we hiervoor ook regenwater kunnen nemen. Zo spoelen we elke dag 30 liter drinkbaar water door de wc! Voor zulke toepassingen gebruiken we beter regenwater. Zo bespaar je ook veel geld. Gebruik regenwater om planten te bewateren, de wc door te spoelen, of voor de schoonmaak. Regenwater is ook heel bruikbaar voor je wasmachine, omdat het minder hard is dan kraantjeswater. Vermeld wel op elke kraan waar regenwater uitkomt duidelijk dat dit niet drinkbaar is. In een regenwaterput of -tank kun je duizenden liters water opvangen. Laat de put onder- of bovengronds installeren en sluit hem aan op een leidingnetwerk. Voor een bovengrondse regenwaterput heb je een vergunning nodig. Voor een ondergrondse niet, maar daar heb je meer werk aan. Je kunt ook een oude water- of beerput reinigen om daar dan regenwater in op te vangen

8 Je kunt ook een regenton installeren. Die ton sluit je aan op een regenwaterafvoerbuis. Onderaan de ton bevindt zich een kraantje waaruit je het water aftapt. Dit water wordt meestal gebruikt om de planten water te geven of schoon te maken. Zorg ook voor zo veel mogelijk regenwaterinfiltratie. Te grote verharde oppervlakken veroorzaken immers wateroverlast en overbelasten de riolering. Bevorder regenwaterinfiltratie met een groendak of een infiltratievoorziening (waterdoorlatende tegels, zand, grind of ander poreus materiaal). Waarom kraantjeswater drinken? 1 Water drinken is gezond 3 Geen water vervuilen Ons lichaam bestaat grotendeels uit water. Zo bestaan onze hersenen voor 80 procent Als consument bepaal je niet alleen de hoeveelheid water die je gebruikt, maar ook de mate waarin je het verontreinigt. Door watervervuiling daalt de waterkwaliteit. Vervuil water daarom zo min mogelijk: Gebruik milieuvriendelijke alternatieven voor chemische middelen. Kies de minst schadelijke schoonmaak- en wasmiddelen. Kijk op de verpakking naar het percentage biologisch afbreekbare bestanddelen. Geen enkel schoonmaak- of wasmiddel is volledig onschadelijk. Dit geldt ook voor milieuvriendelijke producten. Doseer daarom minimaal. Door grote hoeveel heden te gebruiken, kuis je daarom niet properder. Dat is een fabeltje. Spoel schadelijke producten nooit door de gootsteen of de wc. Zet ze bij het klein gevaarlijk afval. Ontstop een verstopte gootsteen of wc met een zuignap. Gebruik hiervoor geen chemische producten, tenzij je echt niet anders kunt. Gebruik zo veel mogelijk natuurlijke bestrijdingsmiddelen tegen ongedierte en ongewenste planten in plaats van pesticiden of chemische middelen. Deze middelen komen niet enkel op je planten terecht, maar sijpelen ook in het grondwater. Op vind je voor bijna elke toepassing een milieuvriendelijke oplossing. Kies bij schilderwerken voor verf op basis van water in plaats van terpentijn. uit water. Water is dus een belangrijke bouwsteen in ons lichaam. Voldoende drinken is belangrijk voor ons geheugen, onze aandacht en concentratie. Water regelt de lichaamstemperatuur en koelt ons lichaam af. Het is ook de beste dorstlesser en bevat geen calorieën. Als kinderen van jongs af aan water drinken, leren ze de smaak ervan waarderen. Vanaf zes jaar hebben kinderen dagelijks 1,5 liter vocht nodig. Kleuters hebben genoeg aan één liter. Met een goede vochtbalans in de hersenen zijn we fitter en concentreren we ons beter. Water is daarom de beste keuze. Je kunt het ook aanvullen met melk en verse soep. Fruitsap en frisdrank hou je beter voor speciale gelegenheden. Het is dus belangrijk dat leerlingen op school voldoende en regelmatig water drinken. Laat ze daarom water drinken wanneer ze willen of las drinkmomenten in. Zorg zeker bij het sporten en op warme schooldagen voor extra drinkmomenten. Bij warm weer en (zware) inspanningen verlies je immers meer vocht en moet je meer drinken

9 2 Kraantjeswater is goedkoop, gezond en goed voor het milieu Kies voor kraantjeswater in plaats van flessenwater. Kraantjeswater is tot 500 keer goedkoper dan flessenwater. Leerlingen drinken zo de hele dag quasi gratis water. Kraantjeswater drinken, is ook milieuvriendelijker. Flessenwater brengt veel verpakkingsmateriaal met zich mee. Neem een school met 250 leerlingen. Stel dat iedereen tweemaal per dag een flesje, blikje of brikje drinkt. Dat zijn 500 verpakkingen per schooldag of per schooljaar! Ten slotte is kraantjeswater vaak gezonder dan flessenwater. Geen enkel product wordt namelijk zo streng en veelvuldig gecontroleerd als kraantjeswater. De kwaliteit van het drinkwater dat door de drinkwatermaatschappijen in Vlaanderen geleverd wordt, is tot aan de kraan gereglementeerd door de Vlaamse drinkwaterwetgeving. Deze wetgeving verplicht de waterleverancier om water te leveren dat veilig en gezond is: vrij van bacteriën, virussen en andere organismen en van ongewenste stoffen. Dit betekent dat ook de maximumconcentratie van verontreinigde en/of wschadelijke stoffen (fluor, nitraten, lood, pesticiden ) wettelijk bepaald en gecontroleerd wordt. Mineraal- en bronwater wordt minder streng gecontroleerd: 15 parameters tegenover 61 parameters voor kraantjeswater. Volgens Test-Aankoop is één op de vier flessenwatermerken niet geschikt om te consumeren door het te hoge fluor-, sulfaat- en/of natriumgehalte. Bovendien hopen bacteriën zich in het water op zodra je een fles opent of te lang bewaart. Bewaar een geopende fles niet langer dan 24 uur en steeds bij een temperatuur van 4 C. Ook de mogelijk hoge temperaturen tijdens het transport van water in plastic flessen kan de gezondheid schaden. Kraantjeswater met veel kalk of hard water is zeker niet ongezond: hard water bestaat uit calcium en magnesium, twee stoffen die noodzakelijk zijn voor onze gezondheid. Zo bevat melk nog meer calcium en wordt melk drinken net daarom aangeraden. Waterfilters of ontharders maken het water niet gezonder. Integendeel, als je een waterfilter niet goed onderhoudt, kan het een broeihaard worden van bacteriën. 17

10 3 Kraantjeswater is lekker Aan kraantjeswater wordt een minieme hoeveelheid chloor toegevoegd. Zo verspreiden ziektekiemen zich niet in het water. Dit is heel weinig en niet schadelijk voor de gezondheid, maar het kan wel een chloorsmaak veroorzaken. Om van de chloorsmaak af te geraken, laat je de fles of kan even open staan. Zo verdwijnt de chloor uit het water. Je kunt ook enkele druppels citroensap toevoegen om de chloorsmaak te neutraliseren. Je kunt ook lekkere waterdrankjes maken door er kruiden (munt, citroengras ) of sap (citroen, limoen ) aan toe te voegen. 5 Loden waterleidingen herkennen Heb je nog loden waterleidingen, drink dan geen kraantjeswater. Lood lost gemakkelijk op in water, waardoor loodvergiftiging kan optreden. Vooral kinderen zijn hier erg gevoelig voor. Loden leidingen herken je aan de structuur, vorm en kleur. Je kunt er gemakkelijk in krassen, ze zijn dik en vaak wat gedeukt of kronkelig. Zonder verf is hun kleur donkergrijs. Dit zie je vooral bij de watermeter of bij de aansluiting onder de gootsteen of wasbak. Bij twijfel kun je aan de AWW vragen om een kijkje te komen nemen. 4 Kraantjeswater aanbieden op school Op school kun je kraantjeswater op verschillende manieren aanbieden: Sluit drinkwaterfonteinen aan op de waterleiding (één fontein per honderd leerlingen). Zo kunnen alle leerlingen water drinken tijdens de pauze. Verdeel het water via een tapsysteem. Het kraantjeswater zit dan in gekoelde bidons. Enige minpuntje is dat een tapsysteem ook energie verbruikt. Vul kannen met water en zet ze op tafel of even in de koelkast. Leerlingen kunnen ook zelf hun glas, beker of drinkbus vullen aan de kraan, bijvoorbeeld in de klas. Opgelet: als je school nog loden waterleidingen heeft, kun je geen leidingwater drinken. Kies dan voor een tapsysteem, glazen flessen of drinkbussen die leerlingen thuis vullen. 6 Werking rond water in je gezondheids- en/of schoolbeleid opnemen Elke Vlaamse school voert een gezondheidsbeleid. Dat betekent dat de school een gezonde omgeving moet zijn voor haar leerlingen en dat ze hun gezondheid bevordert. Volgens de ontwikkelingsdoelen en eindtermen moeten scholen hun leerlingen ook kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes bijbrengen in het kader van gezondheid. Werk met een groepje leerkrachten een visie over water en drank uit, bijvoorbeeld wanneer en wat leerlingen mogen drinken. Vooral bij kleuters en jonge kinderen moet water drinken samengaan met een goed plasbeleid. Maak duidelijke afspraken zodat leerlingen regelmatig naar de wc kunnen gaan. Koppel de maatregelen met duidelijke afspraken, educatieve activiteiten en infrastructuuraanpassingen. Veranker deze visie in het gezondheids- of schoolbeleid, zodat het hele schoolteam hier consequent mee omgaat

11 Hoe leerlingen, personeel en ouders betrekken? 1 Leerlingen Water is een goede insteek om de milieu- en Noord-Zuidproblematiek te bespreken. Door leerlingen hiervan bewust te maken en ze te betrekken, bezuinigen ze ook op hun eigen watergebruik. Er zijn veel educatieve materialen en workshops die je kunt gebruiken, zowel voor kleuters en kinderen als voor tieners (zie hoofdstuk 4: Wie kan me helpen? ). Je kunt ook zelf of samen met leerlingen iets bedenken om de leerstof op te fleuren: Organiseer een weinigwaterdag. Werk met de leerlingen rond wereldwatervoorraden. Breng deze theorie in de praktijk door op school zelf een dag of week weinig water te gebruiken. Geef elke klas bijvoorbeeld enkele emmers waar ze het de hele dag mee moeten doen. Draai eens een week de kraan in de klas dicht en stuur je leerlingen naar de verste schooluithoek om emmers water te dragen. Zo ondervinden ze hoe het is om geen water in de buurt te hebben. Bedenk een spannend waterpad waarlangs leerlingen met emmers water moeten lopen. Zo weinig mogelijk water verspillen is de boodschap! Kook een driegangenmenu met één emmer water. Gebruik jetons. Telkens als een leerling water verbruikt (wc gebruiken, handen wassen, drinken, bord afvegen), geeft hij een jeton af. Tel daarna hoe vaak je op een schooldag water gebruikt. Laat leerlingen hun watervoetafdruk berekenen. Waarom verbruiken ze zoveel water en wat kunnen ze eraan doen? Bekijk eens hoeveel water een maaltijd vereist. Hoeveel was er nodig voor die biefstuk op je bord of dat blikje frisdrank in je ijskast? Zoek die informatie op het internet op en stel een waterzuinig menu samen. Bezoek een (riool)waterzuiveringsinstallatie, een plek voor wateronderzoek, een natuurcentrum een tentoonstelling Kortom, een plek waar je meer over water leert. Ga met leerlingen op watersafari in de supermarkt. Bekijk hoeveel verschillende soorten water er staan, waar het vandaan komt, hoeveel kilometer de fles heeft afgelegd tot aan de supermarkt, in wat voor flessen het water is gebotteld, hoeveel het kost per liter, wat de samenstelling en het type is Vergelijk dit met kraantjeswater. Voor wat kiezen jullie? Doe de waterproeftest! Je leerlingen drinken uit dezelfde glazen kraantjeswater en verschillende soorten flessenwater. Proeven ze het verschil? Welk water vinden ze het lekkerst? Kunnen ze het kraantjeswater ontdekken? Zo neem je heel wat vooroordelen weg bij leerlingen die vinden dat kraantjeswater niet goed smaakt. Laat het glas kraantjeswater even staan zodat de chloorsmaak vervliegt. Ook leerkrachten, ouders, voorbijgangers kunnen deze test doen

12 Een schoolvoorbeeld Splashdag Het KTA Jette hield een splashdag. De derdejaars organiseerden tijdens de middagpauze een quiz met de leerlingen van de eerste graad. Hoeveel weten zij over hun waterverbruik? Daarna proefden de leerlingen verschillende watersoorten: zowel flessen- als kraantjeswater. Ze probeerden het kraantjeswater eruit te halen. Een moeilijke opdracht! Op de speelplaats stond ook een groot bord met verrassende waterweetjes. Zo leerden alle leerlingen hoe belangrijk het is om zuinig om te gaan met water. Heeft je school geen loden leidingen? Vervang dan het flessenwater door bijvoorbeeld drinkwaterfonteintjes, -bussen en -bekers. Maak tijdens je projectweek een waterweetjesmuur. Alle leerlingen kunnen hierop hun waterweetjes kwijt. Laat ze bijzonderheden over water opzoeken en via de watermuur aan de hele school bekendmaken. 2 Leerkrachten en ander personeel Maak ook je collega s warm voor een duurzaam waterbeleid en om kraantjeswater te drinken. Zij geven namelijk het goede voorbeeld. Veel van bovenstaande acties kun je samen met collega s doen. Vergeet niet om het onderhoudspersoneel te betrekken bij je acties. Om watervervuiling te verminderen, gebruiken zij het best milieuvriendelijke schoonmaakmiddelen. Zodra je leerlingen de waterproblematiek kennen, zoek je samen naar manieren om duurzaam om te gaan met water. Hier zijn alvast enkele ideeën: Ga eens een dag lang na waarvoor en hoeveel water je gebruikt. Hoe kun je het verbruik verminderen? Stel een actieplan op. Laat je leerlingen als startmoment een wateraudit doen. Hoeveel water verbruikt je school en waarvoor? Waar komt het vandaan? Kun je dit op een milieuvriendelijkere manier organiseren? Stel samen een actieplan op om minder kraantjeswater te verbruiken. Hou een enquête onder medeleerlingen, leerkrachten of ouders over hun waterverbruik. Laat leerlingen meegaan met de schoonmakers voor een milieuvriendelijke schoonmaakbeurt. Organiseer een waterbar. Zoek naar lekkere en gezonde waterreceptjes en open een waterbar waar leerlingen een watertje kunnen drinken. 3 Ouders Informeer ouders goed over en maak ze warm voor duurzaam waterverbruik. Zij geven immers hun vooroordelen of misvattingen over water vaak door aan hun kinderen. Betrek ouders bijvoorbeeld met: een enquête gehouden door de leerlingen; een waterdegustatie of waterbar tijdens een oudercontact of het schoolfeest; een waterweetjesmuur tijdens een schoolevenement of aan de schoolpoort; een schoolkrant met waterweetjes en tips. Ook hier kun je gemakkelijk de link leggen met de waterproblematiek in het Zuiden. Het geeft het verhaal een extra dimensie en zo raak je misschien een gevoelige snaar

13 Een schoolvoorbeeld Waterweek op school Basisschool De Weide in Erpe hield een waterweek voor de hele school. Alle verschillende aspecten van water kwamen aan bod. De leerlingen deden een wateronderzoek, bezochten de watermaatschappij, gingen naar Sea Life en maakten een vlottentocht. Ook het thema water en milieu ontbrak niet in het programma. De leerlingen registreerden een hele dag hun waterverbruik op school. Zo ontdekten ze hoeveel water verspild wordt als je je handen wast met de kraan voortdurend open. Ze bouwden ook een waterkringloop na. De school had het verder over water en rampen : de gevolgen van te veel en te weinig water. Op vrijdag hielden de leerlingen een tentoonstelling. Elke klas koos een deelthema en ging ermee aan de slag. Alle ouders en andere geïnteresseerden waren welkom om een kijkje te nemen en kregen een drankje op de waterreceptie. Het verslag van de waterweek kun je nalezen op 24

14 3 Hoe EcoSchool worden en blijven? Waarom EcoSchool worden? Je mag op beide oren slapen: als EcoSchool sta je er niet alleen voor. De stad Antwerpen biedt je begeleiding en ondersteuning op maat aan. In ruil vragen wij een engagement van de school. Zo werken we samen aan scholen waar duurzaam met water wordt omgesprongen. 1 Ondersteuning op maat De ondersteuning is divers: advies, materiaal, premies, enzovoort. Bij een eerste deelname als EcoSchool of bij de keuze voor een nieuw thema komt een ecoadviseur op bezoek. Deze adviseur: is jouw contactpersoon; geeft je advies op maat; overloopt samen met jou de opties; helpt je de juiste keuzes maken; beantwoordt je vragen; brengt je in contact met andere diensten die je kunnen helpen. Zolang je school deelneemt als EcoSchool kun je altijd bij de ecoadviseur terecht

15 2 Kies het niveau dat bij je past Bij elk thema kun je kiezen voor twee niveaus. Is jouw school nog een groentje of wil ze rustig beginnen, kies dan voor EcoMini. Sta je al wat verder of wil je er ineens grondig werk van maken, dan is EcoMaxi iets voor jou. Hoe hoger het niveau, hoe meer steun je krijgt. 3 Je krijgt de tijd om alles goed uit te werken Je school krijgt twee jaar de tijd om haar engagementen na te komen. Je ecoadviseur gaat na deze termijn samen met jou na of alles gelukt is. Daarna kun je jouw engagement verlengen of kiezen voor een hoger niveau. 4 Ook vroegere acties komen in aanmerking Ook als je vroeger al rond duurzaam watergebruik op school werkte, kun je EcoSchool worden en de beloofde ondersteuning krijgen. In ruil onderhoud je de huidige acties en voldoe je aan de randvoorwaarden

16 4 Wie kan me helpen? Waar vind ik extra ondersteuning? 1 Stadsaanbod Een boom in een winkelkar Lager Duur? Prijs? Workshop over duurzame keuzes maken: Wat zullen leerlingen drinken? Waar gaan ze wonen? Hoe kunnen ze nog energie besparen? Waar houden ze rekening mee als ze boodschappen doen? Een begeleider bespreekt met de leerlingen de voordelen van een ecologische manier van leven. derde graad basisonderwijs twee uur 3 euro per leerling tel , ecohuis@stad.antwerpen.be,

17 Baobab schoolprojecten Kleur bekennen Inhoudelijke en financiële ondersteuning voor schoolprojecten die de leerkansen van hun leerlingen vergroten. en basisonderwijs ondersteuning bij werken rond duurzame ontwikkeling en mondiale vorming derde graad basisonderwijs, secundair en hoger onderwijs ondersteuning en begeleiding door een projectmedewerker een subsidie tot euro (eenjarig project) of tot euro (driejarig project) Dien een voorlopig projectidee in. advies op maat, begeleide activiteiten, educatief materiaal, nascholingen voor leerkrachten, financiële ondersteuning en coaching projectwerking.baobab@stad.antwerpen.be, 2 Extern aanbod: subsidie en ondersteuning Demos ondersteuning bij het toepassen van MOS Milieuzorg op school (MOS) Milieuzorg op School (MOS) geeft ondersteuning, tips en begeleiding bij participatie en educatie rond milieuzorg op school. Als EcoSchool kun je met MOS samenwerken. Wil je een geïntegreerd milieuzorgsysteem op school? Dan zetten we ons samen in om van jouw school een echte groene school te maken. secundair onderwijs boekje en dvd demotraject uitwerken demos@globelink.be, en basisonderwijs handige themamappen met een heleboel tips hulp van een MOS-begeleider voor milieubeleid op school logo s behalen die aantonen dat je met succes aan milieuzorg op school doet

18 3 Educatief Materiaal Het blauwe goud (cd-rom) Edutheek EcoHuis In het EcoHuis kun je gratis educatief materiaal lenen voor een termijn van vier weken. Je betaalt een waarborg van 2,5 euro per geleend werk. Veel educatieve materialen die in deze brochure staan, kun je lenen in de edutheek. Raadpleeg de edutheek op een interactieve verkenningstocht, uitgegeven door Lannoo en Unesco Vlaanderen derde graad basisonderwijs en eerste graad secundair onderwijs wetenschappelijke geschiedenis van water een spannende tocht met het ruimteschip naar de blauwe planeet 1001 levendige waterweetjes lenen bij het EcoHuis Als je materiaal uit de edutheek wilt lenen, bezoek of contacteer dan het EcoHuis: Turnhoutsebaan Borgerhout tel Openingsuren edutheek: van dinsdag tot vrijdag van 9 tot uur Lespakketen en educatieve spelen Centrum informatieve spelen Het Centrum Informatieve Spelen begeleidt en verspreidt sensibiliserende spelen rond onder meer milieu en klimaat. secundair en basisonderwijs Je kunt de spelen online, telefonisch of via post of fax bestellen. Je kunt ze ook in de winkel in Leuven (Naamsesteenweg 130) halen. Spelbegeleiding vraag je telefonisch aan. tel (algemeen) of (spelbegeleiding), Ik wil water! - Mbi yé ngu de rijkdom van mondiale opvoeding binnen het thema water de link met de millenniumdoelstellingen een fotoreeks over waterverbruik in het Zuiden kleuteronderwijs en eerste graad lager onderwijs lenen bij het EcoHuis Basis 34 35

19 Wild van water. Een drink- en plasbeleid in het basisonderwijs Basis Zwem en vlieg mee Basis een wegwijzer met een zelfanalyse-instrument tips voor een drink- en plasbeleid een affiche, pictogrammen en een kit materiaal voor directies, schoolpersoneel, ouderverenigingen, leerkrachten, leerlingen en ouders lager en kleuteronderwijs (een apart pakket voor elke graad) lenen bij het EcoHuis Red de waterwezens van de ondergang, een spannend computerspel van de Vlaamse Milieu Maatschappij (VMM). kleuteronderwijs en eerste graad basisonderwijs Dit spel maakt leerlingen van drie tot zeven jaar op een speelse manier vertrouwd met milieusparend gedrag. Floepje speelt de hoofdrol in het milieueducatief pakket van de VMM. Dit computerspel is gebaseerd op de boekjes Floepje en het water en Floepje en de lucht. lenen bij het EcoHuis, gratis downloaden via of gratis spelen op Oscar de ballonvaarder duikt onder water een speelse verkenning van het leven in en rond het water leerlingen van vier tot tien jaar Balthasar is een enthousiaste professor die heel graag wil weten hoe de dieren in en rond het water leven. Via deze interactieve tekenfilm met unieke achtergrondgeluiden leren de leerlingen meer over het leven in en rond het water en de seizoenen. lenen bij het EcoHuis Basis Lesbladen water en lucht lespakket van de VMM over water en lucht kleuter- en basisonderwijs Floepje, een diertje dat vliegt als een vogel en zwemt als een vis, is de hoofdrolspeler in dit educatieve pakket. Floepje heeft wel schoon water en zuivere lucht nodig. Dit pakket bestaat uit: lesbladen voor de kleuters en de leerlingen van het lager onderwijs een handleiding voor de leerkracht video s, posters, een handpop, voorleesboekjes met milieutips, en stickers lenen bij het EcoHuis of bestellen via Basis 36 37

20 Floepjes Regenboog Basis Speurtocht naar water (cd-rom) Lager De Gloobfanfare Spel van VMM; hoort bij de lesbladen water en lucht. leerlingen vanaf tien jaar Met kaarten leren de kinderen het verschil tussen milieuvriendelijk en milieuvervuilend gedrag. lenen bij het EcoHuis of bestellen via Lager een spannend avonturenspel uitgegeven door Lannoo en Unesco Vlaanderen leerlingen vanaf acht jaar Dit spel bevat een schat aan informatie over wetenschappen, technologie, geschiedenis en wereldoriëntatie. Het spelelement zorgt dat jongeren geboeid en aandachtig door de vijf verschillende klimaatgebieden van de aarde reizen. lenen bij het EcoHuis Download gratis een begeleidende lesbrief op Een leuk lespakket rond duurzame ontwikkeling waarbij elk leerjaar van de lagere school over een ander thema leert. Het tweede leerjaar leert over water met een heleboel leuke spelletjes, liedjes en oefeningen. lager onderwijs lenen bij het EcoHuis of bestellen via Het bruisende waterspel Lager Duik eens in een poel In dit werkdossier van het WWF vind je 24 activiteiten voor een multidisciplinaire benadering van het thema poelen. De activiteiten werden opgesteld om het onderwerp stapsgewijs aan de kinderen te leren. derde graad basis en eerste graad secundair onderwijs lenen bij het EcoHuis Educatief aan de slag gaan met watergeluiden en foto s. leerlingen vanaf zes jaar educatief pakket met audio-cd en fotokaarten lenen bij het EcoHuis 38 39

21 Troubled Water Xard II. Water is eindig achtergrondinformatie over de waterproblematiek kant-en-klare klasactiviteiten gevarieerde bouwstenen om het waterthema op een verfrissende manier aan te brengen een handleiding voor de leerkracht het boekje Alle water van de wereld een dvd, 48 foto s, 5 posters en een bundeltje werkbladen tweede en derde graad secundair onderwijs lenen bij het EcoHuis lespakket uitgegeven door Protos en WWF tweede en derde graad technisch en beroepsonderwijs De planeet XARD en haar bewoners zijn de rode draad op deze cd-rom. Ze vormen een voorstelling van het gebruik van de waterbronnen op onze planeet. De cd-rom bevat vier lessen die afzonderlijk of als één geheel worden gegeven. Ook het mondiale aspect van de waterproblematiek komt hier uitgebreid aan bod. lenen bij het EcoHuis of bestellen op of Lesbladen water en lucht HaatweeOoh! In deze watergids krijg je alle weetjes over water op een rijtje in een handig ABC. Je leert over de grenzen van water, letterlijk en figuurlijk. Over water als fundamenteel mensenrecht. Over water hier en in het Zuiden, in landbouw en industrie, vuil en proper water. Je krijgt gratis tips om zuiniger met water om te springen. tweede en derde graad secundair onderwijs lenen bij het EcoHuis lespakket van de VMM over water en lucht secundair onderwijs vier reeksen van lesbladen over de thema s water en lucht handleidingen voor de leerkracht video s Frans spaart de lucht en Frans en Els sparen water het spel Floepjes Regenboog lenen bij het EcoHuis of bestellen via

22 Waterschakels Workshop, voordrachten en voorstellingen Nous, on se mouille! Een educatief spel dat zich probleemloos aanpast aan de leeftijd en de verworven kennis van de spelers. secundair onderwijs Leerlingen ontdekken spelenderwijs hoe een ingewikkelde en kwetsbare waterbiotoop in elkaar zit. Ze zoeken en verwoorden de relaties tussen de belangrijkste lenen bij het EcoHuis Franstalige site met educatief materiaal over water secundair onderwijs 37 fiches over water in het Noorden en het Zuiden een handleiding voor de leerkracht 18 audiovisuele reportages, een geluidsreportage en drie animaties Workshop Green Duur? Waar? Prijs? Workshop Green Duur? Waar? Prijs? workshops rond de thema s afval, natuur, water, energie en klimaat lager en kleuteronderwijs maximum een dag in de schoolomgeving 160 euro (halve dag) of 270 euro (volledige dag), tenzij anders vermeld tel , lien@greenbelgium.org, workshops rond de thema s afval, duurzame consumptie, duurzame voeding of duurzame ontwikkeling maximum een dag in de schoolomgeving 180 euro (halve dag) of 290 euro (volledige dag), tenzij anders vermeld tel , lien@greenbelgium.org, Basis Waaw, water! Waterleven, Drinkwaterfontein, F.Lessenwater, Wateronderzoek, Waterweg, Bouwspel Waterland, H20Ocharme en Waterdragers in Marokko 42 43

23 Hidrodoe Waar? Prijs? interactief waterdoecentrum lager en secundair onderwijs aan het Netepark in Herentals 4,5 euro per leerling (minstens veertien dagen vooraf reserveren) Groepsbezoeken aan de drinkwaterproductiecentra van de AWW Duur? gratis rondleiding, bij voorkeur op donderdag leerlingen vanaf negen jaar Een rondleiding aan Zuiderproductie (Lier) of Noorderproductie (Broechem) met de nadruk op het belang van zuinig omgaan met de waterreserves en de promotie van leidingwater als drinkwater. 2,5 uur Aquatopia Duur? Prijs? ontdek meer dan vissen en reptielen in hun natuurlijke leefomgeving alle leeftijden Beleef hoe haaien hun prooi verslinden, aai een slang, vaar mee in een duikboot, klauter tussen de boomwortels in de mangrove, laat je betoveren door de meest kleurrijke koraalriffen en zoek in het regenwoud naar de meest exotische vissen en kikkers. Je kunt een rondleiding met gids aanvragen. Aquatopia kan je bezoek helpen plannen en voorbereiden via educatieve programma s. twee uur vier euro per leerling, een gratis begeleider voor elke groep Bezoek aan waterzuiveringsinstallatie Aquafin Duur? gratis rondleiding op een waterzuiveringsinstallatie van Aquafin leerlingen vanaf negen jaar 1,5 tot 2,5 uur een rondleiding, een lespakket en een stripverhaal voor elke leerling

24 Openluchtschool Scheldeland Twee emmertjes water halen Basis Prijs? Vorming kostbaar water Waar? Duur? Prijs? Openluchtschool Scheldeland in Weert ligt beschut achter de hoge Scheldedijken. Een uitstekende locatie om rivieren, polders, dijken, sloten en plassen uitgebreid te onderzoeken. Op het domein bevindt zich een grote (vis) vijver. Zelfs de grootste deugnieten komen tot rust wanneer ze naar hun dobbertje zitten te staren. gesubsidieerde scholen vierde en zesde klas lager onderwijs eerste graad secundair onderwijs vergelijkbare groepen buitengewoon onderwijseen duikboot, klauter tussen de boomwortels in de mangrove, laat je betoveren door de meest kleurrijke koraalriffen en zoek in het regenwoud naar de meest exotische vissen en kikkers. Je kunt een rondleiding met gids aanvragen. Aquatopia kan je bezoek helpen plannen en voorbereiden via educatieve programma s. 5 euro per leerling, inclusief soep > schooluitstappen leer meer over het mondiale aspect van water leerlingen van vier tot acht jaar op school of in de omgeving twee uur 130 euro + reisonkosten Basis Waar? Duur? Prijs? Water is kostbaar. Hoe ga je daar mee om? Hoe gaan kinderen in het Zuiden om met water? Kies uit twee verhalen. Tijdens de workshop luisteren de kinderen naar het verhaal. Daarna leven ze zich in door het na te spelen. leerlingen van vier tot acht jaar op school of in de omgeving een uur 50 euro + reisonkosten Educatieve havenrondvaart Prijs? een boottocht door de haven van Antwerpen, begeleid door een havenonderwijzer derde graad basisonderwijs leren over de verschillende havenactiviteiten een lespakket 8 euro per leerling Havencentrum Lillo, tel , reservatie@havencentrum.be Basis 46 47

25 Educatieve Films Frans en Els sparen water (Video) video uitgegeven door de VMM tweede en derde graad basisonderwijs en eerste graad secundair onderwijs Deze video toont hoe we met zijn allen water verbruiken en vervuilen en hoe we daar iets aan kunnen doen. Deze video maakt deel uit van het educatief pakket lesbladen water en lucht van de VMM. lenen bij het EcoHuis 4 Op het web NME-inventaris In deze inventaris van de Vlaamse overheid vind je een groot aanbod op het vlak van natuur- en milieueducatie. DocAtlas Het Blauwe Goud vierdelige internetdocumentaire over de waterproblematiek leerlingen vanaf zestien jaar Waar? via Klimaatchaos in het Zuiden De interculturele bib van de provincie Antwerpen heeft veel educatief materiaal over water. Je vindt deze bib in de Carnotstraat 110 in Antwerpen. Niet zo ver van het EcoHuis. > leren > documentatiecentra > DocAtlas Protos - Water maakt vrij Protos is een ngo die zich inzet voor beter waterbeheer. Op haar website vind je veel informatie over de waterproblematiek en een ruim educatief aanbod. De klimaatverandering eist nu al miljoenen slachtoffers. Niet bij ons, maar in het Zuiden. Landbouwers, veetelers en vissers klagen over dolgedraaide seizoenen, allesvernietigende stortbuien en cyclonen, verschroeiende droogte, en een gebrek aan zoet water. Door de toenemende armoede zoeken velen naar een nieuwe, leefbare plek... lenen bij het EcoHuis of bestellen via Waterloket Vlaanderen Op deze website vind je informatie over water besparen, drinkwater, hemelwater, waterzuivering enzovoort

26 Flessenwater: hebben we er echt nood aan? Watervoetafdruk Via deze presentatie leer je waarom je beter voor kraantjeswater kiest op het vlak van milieu, gezondheid en kostprijs. Na deze presentatie wordt het wel heel moeilijk om nog flessenwater te kopen! Op deze website wordt de watervoetafdruk uitgelegd. Je vindt hier ook een brochure, lesactiviteiten en een poster. Bereken via de waterfoodprint de watervoetafdruk van maaltijden. Ik Bundanoon Het Australische dorpje Bundanoon verbood in 2009 de verkoop van flessenwater om socio-economische en milieuredenen. Dit bracht een wereldwijde dynamiek op gang van mensen die ook willen bundanoonen. Leer wat dit inhoudt en hoe je dit toepast. Water Footprint Network Hier vind je alle informatie over de watervoetafdruk en voor welke zaken je deze afdruk kunt berekenen. Wild van water Als je dorst hebt, moet je drinken en als je drinkt, moet je plassen. Deze website helpt je een goed drink- en plasbeleid opmaken voor je school. Hierbij horen ook verschillende kits die je kunt lenen bij het EcoHuis. Basis Xard - Water is einding Deze site legt onder meer ons rechtstreeks en onrechtstreeks waterverbruik bloot en licht de waterproblematiek in het Zuiden toe. Stel hier een waterzuinige maaltijd samen. De weg van water Leer stap voor stap welke weg het water aflegt. Basis Inzoomen op water In het kader van MOS wagen secundaire scholen zich aan het traject inzoomen op water. Leerlingen proberen de opdrachten zo goed en creatief mogelijk in te vullen

27 Water4All Hier vind je voorbeelden van klassikaal werken rond duurzaam en allesomvattend waterbeheer. Drip Calculator Met dit programma ga je na hoeveel water die lekkende kraan verbruikt

28 Colofon verantwoordelijk uitgever: Patricia De Somer Grote Markt Antwerpen Wettelijk depotnummer: D/2010/0306/

29 EcoSchool zijn heeft een heleboel voordelen, maar hoe gaat het in zijn werk? Dit boekje geeft uitleg hoe je eraan kunt werken en wie je daarbij kan helpen. Er bestaan infoboekjes over: energie afval en duurzame materialen duurzame voeding natuur water