Gebruikersevaluatie Brusselse Winteropvang

Transcriptie

1 Gebruikersevaluatie Brusselse Winteropvang

2 INLEIDING Voor de derde winter op rij stelt het Brussels Platform Armoede (BPA) een gebruikersevaluatie van de Brusselse winteropvang voor. Het Brussels Platform Armoede (BPA) verenigt de zeven Brusselse verenigingen waar armen het woord nemen (VWAWN). VWAWN verenigen mensen in armoede om hen een stem te geven, om vanuit hun ervaringen van te moeten leven in armoede aan beleidswerk te doen. Drie van de Brusselse verenigingen werken haast uitsluitend met thuislozen (Chez Nous/Bij Ons, ARA en Pigment). Ook de vier andere VWAWN (de Buurtwinkel, Vrienden van het Huizeke, Buurthuis Bonnevie en De Schakel) bereiken heel wat thuislozen en mensen in precaire woonsituaties. Voor deze gebruikersevaluatie werd voor het eerst samengewerkt met verschillende niet bij het BPA aangesloten organisaties uit de thuislozensector. We nodigden dit jaar alle actoren die instaan voor de nacht- en dagopvang (via het project Winter ), alsmede enkele andere organisaties, uit om deze gebruikersevaluatie inhoudelijk mee voor te bereiden en te organiseren. De externe partners die tijdens de winter meewerkten aan deze gebruikersevaluatie zijn: Samusocial, Hoeksteen/Pierre d Angle, Croix-Rouge de Belgique/Infirmières de rue, Espace de Parole (La Strada), Diogènes, DoucheFLUX, Médecins du Monde en HOBO (CAW Brussel). Onze dank gaat uit naar al deze partners en in het bijzonder naar DoucheFLUX die hun nieuwe locatie ter beschikking stelden. Wat niet verandert is onze visie. De winteropvang is en blijft enkel een vorm van noodopvang. Het Brussels Platform Armoede, de 7 aangesloten verenigingen waar armen het woord nemen, de hierboven vermelde externe partners en verschillende andere organisaties uit de thuislozensector en uit aangrenzende sectoren pleiten in eerste instantie voor structurele maatregelen ter bestrijding van thuisloosheid. Met deze structurele doelstelling als vertrekpunt willen we dan ook de noodopvang (en bijgevolg deze evaluatie ervan) in perspectief plaatsen. Om die reden zijn er ook een aantal bredere aanbevelingen in deze gebruikersevaluatie opgenomen. Wat ook niet verandert is ons uitgangspunt: het centrale belang van de stem van de gebruikers van de noodopvang. We merken dat deze mensen weinig mogelijkheden krijgen om hun mening te geven over de organisatie van de noodopvang tijdens de winter op een meer gestructureerde manier, op een manier die verder reikt dan individuele klachten geuit tegenover een hulpverlener. Met deze gebruikersevaluatie proberen we hier ten dele aan tegemoet te komen. Deze gebruikersevaluatie heeft twee belangrijke doelstellingen. Ten eerste willen we de organisaties verantwoordelijk voor de 2

3 INLEIDING winteropvang de kans geven om, op de dag van de gebruikersevaluatie, rechtstreeks in gesprek te gaan met de gebruikers van hun voorzieningen. De neerslag van deze dialoog in dit rapport biedt de verschillende organisaties een inzicht in de ervaringen van de gebruikers van de winteropvang. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat de gebruikers over de meeste maar niet over elke organisatie betrokken in de winteropvang hun ervaringen deelden. Ten tweede is het de bedoeling van dit rapport om aan de verantwoordelijke politici een constructieve en kritische inkijk te verschaffen in de ervaringen van de gebruikers. Daarenboven willen we met dit document ook vooruitblikken en formuleren we dus aanbevelingen voor het volgende winterplan. Deze aanbevelingen zijn gebaseerd op de ervaringen van de gebruikers én op de visies van de verschillende organisaties. Met deze gebruikersevaluatie leveren we een belangrijke en bovenal noodzakelijke bijdrage aan een globale evaluatie van de winteropvang. Vele organisaties hebben hiernaast ook eigen interne en/of externe evaluatiemethoden. Tot op heden worden de inzichten uit deze verschillende evaluaties nog in onvoldoende mate samengebracht. laten horen is natuurlijk een onmogelijke opgave. Binnen het kader van deze gebruikersevaluatie kunnen we een verscheidenheid aan stemmen laten horen zonder echter te pretenderen dat we deze verscheidenheid in al zijn aspecten in kaart brengen. Daarvoor zijn de mogelijkheden van het BPA en van de verschillende externe partners te beperkt. Een eerste belangrijke aanbeveling kan dan ook zijn om, samen met de verschillende organisaties uit de thuislozensector, echt werk te maken van een externe, wetenschappelijk onderbouwde en (in zoverre dit überhaupt mogelijk is) representatieve gebruikersevaluatie van de Brusselse winteropvang (en bij uitbreiding, dak-en thuislozenopvang in het algemeen). Dit neemt niet weg dat de gebruikersevaluaties van de winteropvang tijdens de voorbij 3 jaar belangrijke inzichten aanbieden voor een verdere verbetering van deze noodopvang. Bovendien is ook het dialoogproces op zichzelf, het rechtstreeks gesprek tussen de gebruikers en de hulpverleners van de verschillende organisaties een zeer belangrijk resultaat. We hopen dat, zolang deze noodopvang moet blijven bestaan, we met dit initiatief een aanzet kunnen geven voor het volwaardig betrekken van de gebruikers. Ervaringen van gebruikers in kaart brengen is essentieel, maar dé stem van dé thuisloze 3

4 WERKWIJZE Het BPA nodigde dit jaar verscheidene externe partners (zie inleiding) uit om gezamenlijk de gebruikersevaluatie voor te bereiden. Er werd gekozen voor een evaluatiedag waarbij verschillende methodieken gecombineerd werden om zo de ervaringen van gebruikers in kaart te brengen. De evaluatiedag met de gebruikers had plaats op 27 maart 2015 in het nieuwe gebouw van DoucheFLUX (Veeartsenstraat 84). Tijdens de gebruikersevaluatie werden drie methodieken gecombineerd: - Per locatie van de dag- en nachtopvang werd een stand voorzien (met foto van de locatie en aanduiding van de ligging ervan op een kaart van Brussel) waar de gebruikers hun ervaring met deze locatie konden delen. De stands werden bemand door 1 personeelslid van de locatie/organisatie en 1 neutraal persoon die niet verbonden is aan de locatie/organisatie. De gebruiker kon in een individueel contact met de persoon van zijn/haar keuze, en met behulp van een vragenlijst, de positieve en negatieve ervaringen met deze locatie delen. Daarnaast werd per locatie een post-it wall voorzien waar de gebruikers hun ervaringen op konden achterlaten zonder daarom in gesprek te moeten gaan met een hulpverlener. - De daklozenbank van ARA werd bemand door een hulpverlener die in een individueel contact de ervaringen van gebruikers beluisterde wanneer zijn/haar ervaringen niet zozeer aan één locatie verbonden waren of wanneer de gebruiker ervoor koos om niet met de mensen aan de stands in gesprek te gaan. - Daarnaast werden 2 dialoogtafels georganiseerd waar gebruikers en hulpverleners een groepsgesprek aangingen over de door de gebruikers aangebrachte thema s. De partners die de dag mee voorbereidden en aanwezig waren tijdens de gebruikersevaluatie werden vermeld in de inleiding. De samenwerking en de mogelijkheden die het bood om als organisaties elkaars werkingen beter te leren kennen werd door alle betrokkenen als zeer positief ervaren. De gebruikersevaluatie werd bekend gemaakt via een flyercampagne in verschillende organisaties / op straat en door mailings aan de organisaties uit de Brusselse thuislozensector. Aan de gebruikersevaluatie op 27 maart namen uiteindelijk dertig gebruikers deel. Wellicht zijn de keuze voor een nieuwe, nog niet geopende en dus onder de gebruikers nog onbekende locatie en de beperkte tijd die beschikbaar was voor de mobilisatie van de gebruikers de voornaamste redenen waarom niet meer gebruikers deelnamen. 4

5 WERKWIJZE Daarnaast hebben de 7 VWAWN gedurende de winterperiode (november 2014 t.e.m maart 2015) p e r m a n e n t informatie verzameld bij de thuislozen die ze bereikten in hun dagelijkse werking. Hierbij gaat het veelal om concrete klachten van gebruikers over de werking van een voorziening. In totaal werden de ervaringen van 35 individuele gebruikers (30 mannen, 5 vrouwen, allen alleenstaande) in kaart gebracht. en de verbeterpunten van hun werking. Daarenboven voelen de gebruikers zich meer gerespecteerd als mens omdat er naar hen geluisterd wordt. Eenduidige cijfers over het aantal thuislozen in Brussel zijn er niet. La Strada telde, tijdens hun methodologisch goed onderbouwde telling op 6 november 2014, thuislozen (7 van de 13 categorieën van de ETHOS-typologie konden geteld worden, 412 van de getelde mensen leven op straat) maar geeft zelf aan dat dit een onderschatting is. Samusocial meldde dat deze winter (cijfers tot 13/03/2015) individuele gebruikers een plaats kregen in de nachtopvang. In deze gebruikersevaluatie lieten dus ongeveer 1% van de thuislozen in Brussel hun stem horen. De groep gebruikers die wij bereikten is echter niet representatief te noemen: gezinnen met kinderen bijvoorbeeld werden niet bereikt in het kader van deze evaluatie. Toch is luisteren naar de stem van de gebruikers die wel bereikt werden essentieel omwille van twee redenen. Een eerste is dat de verschillende organisaties in deze rechtstreekse dialoog belangrijke signalen krijgen over de als positief ervaren aspecten 5

6 RESULTATEN Opvangcapaciteit en toegangssysteem in de nachtopvang Alvorens dieper in te gaan op het toegangssysteem, is het noodzakelijk stil te staan bij het aantal beschikbare slaapplaatsen. De opvangcapaciteit werd deze winter gevoelig uitgebreid. Daarmee gaven de nieuwe bevoegde ministers van de GGC (Pascal Smet en Céline Fremault) gehoor aan de signalen die de thuislozensector de voorbije jaren gaf. Dit neemt niet weg dat volgens Samusocial de gemiddelde bezettingsgraad in de nachtopvang boven de 90% lag. Enkele gebruikers gaven ook aan dat ze op bepaalde dagen tijdens deze winter geen plaats hebben gevonden in de nachtopvang. Bovendien toont de telling van La Strada aan dat het aantal thuislozen in Brussel met 33 % gestegen is ten opzichte van de vorige telling in Samusocial wijst als grootste aanbieder van nachtopvang op een toenemende vervrouwelijking van de opgevangen groep. De uitbreiding van de opvangcapaciteit zal dus gecontinueerd en waar nodig versterkt en aangepast moeten worden aan de evoluties binnen Brusselse de thuislozenpopulatie. Bovendien moeten er ook buiten de winterperiode voldoende noodopvangplaatsen beschikbaar blijven. De opvangcapaciteit viel op 1 april terug van een goede plaatsen tot ongeveer 160. Het telefoonsysteem van Samusocial blijft ook dit jaar op bedenkingen stuiten. De voorbije jaren werd het systeem bijgestuurd (gratis oproepnummer, vervroeging van het uur waarop men een plaats kan reserveren) op basis van de ervaringen van gebruikers. Toch zijn er een aantal weerkerende punten van kritiek. Veel gebruikers vinden het onbegrijpelijk dat ze dagelijks moeten bellen om een plaats te reserveren. Samusocial maakt wel gebruik van een lijst met namen van de meest kwetsbare mensen die prioritair opvang dienen te krijgen en niet dagelijks hun plaats moeten reserveren (zie hieronder). Bovendien was het tijdens bepaalde periodes deze winter zeer moeilijk om iemand aan de lijn te krijgen. Voor gebruikers die geen gsm bezitten, is het moeilijk om in het weekend, wanneer men in mindere mate bij organisaties kan aankloppen, tijdig een plaats te reserveren. Bovendien is bellen naar een gratis nummer niet gratis wanneer men aangewezen is op telefoon- en internetwinkels. Samusocial zegt te blijven vasthouden aan dit systeem om lange wachtrijen voor de deuren van opvangvoorzieningen te vermijden en om een eerste selectie te kunnen maken van de personen aan wie prioritair een plaats wordt toegekend. 6

7 Er blijft bij een aantal gebruikers verwarring en wantrouwen bestaan over de verdeling van de opvangplaatsen bij Samusocial. Het feit dat vrouwen, kinderen en zieke of kwetsbare mensen voorrang krijgen, werd door iedereen als een evidentie beschouwd. Desondanks merkten een aantal personen op dat sommige mensen die niet tot bovengenoemde categorieën behoren wel een vaste plaats krijgen en anderen dagelijks moeten telefoneren. Sommige gebruikers kregen ook de indruk dat ze geweigerd werden omdat ze niet van Belgische afkomst waren. Tijdens één van de dialoogtafels beklemtoonde de verantwoordelijke van Samusocial de onvoorwaardelijkheid van de nachtopvang en de interne politiek die discriminatie (om welke reden ook) door medewerkers moet voorkomen. Het gebrek aan eenduidigheid (of toch de perceptie die hierover bestaat bij een aantal gebruikers) leidt tot de nodige frustraties. Blijvende aandacht voor een eenduidig toekenningssysteem én toegankelijke informatie hierover zijn nodig. Het reservatiesysteem van Pierre D Angle, waarbij mensen een lotje moeten trekken om binnen te mogen, wordt door sommigen, als hard maar correct en rechtvaardig, ervaren. Dit systeem van loterij heeft tot gevolg dat Pierre d Angle dagelijks een aantal mensen letterlijk in de kou moet laten staan. Voor andere gebruikers versterkt het loterij-systeem dan ook juist het uitsluitingsgevoel. Over de noodopvang in de containers (voor dakloze hondeneigenaars) gaf één van de gebruikers zijn bedenkingen. De gebruikers zouden er ook over een grotere autonomie beschikken: dit kan mensen versterken maar leidt ook tot frustraties en tot spanningen tussen gebruikers. Daarnaast zouden, volgens deze gebruiker, de containers ook vroeger gesloten zijn dan aanvankelijk werd gecommuniceerd waardoor gebruikers sneller dan voorzien op zoek moesten naar nieuwe opvangplaatsen. We bereikten slechts 1 gebruiker die verbleef in de containers. Aangezien het niet mogelijk was om zijn ervaringen te toetsen bij andere gebruikers moeten deze bedenkingen over de containers met de nodige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden. Meer algemeen wezen verschillende gebruikers erop dat de nachtopvang tijdens de winter, op bepaalde dagen, te weinig kwaliteitsvolle plaatsen kan aanbieden. Deze winter, net zoals de voorgaande, bleven verschillende gebruikers bewust kiezen voor het slapen op straat omwille van de problemen in grootschalige opvangstructuren (zie hieronder) of omdat men zich niet wil onderwerpen aan een loterijsysteem voor het krijgen van een slaapplaats. Ook het feit dat men al voor 1 april begint met het afbouwen van het aantal beschikbare plaatsen botst op veel onbegrip. Daarnaast werden het spreiden van de beschikbare opvangplaatsen over het hele grondgebied van het Brussels gewest én het voorzien in meerdere kleinschaligere opvangvoorzieningen door de gebruikers naar voren geschoven. Bovenal is het voor de gebruikers en de organisaties prioritair dat er, bij gebrek aan een structurele 7

8 oplossing van de problematiek, ook buiten de winterperiode geïnvesteerd wordt in voldoende opvangplaatsen. AANBEVELINGEN 1) De capaciteit van de acute nachtopvang moet afgestemd blijven op de reële noden in Brussel. De noodopvang dient aangepast te worden aan de evoluties binnen de Brusselse thuislozenpopulatie. 2) Een eenduidig reservatiesysteem en toegankelijke informatie over de gehanteerde toekenningscriteria dient een blijvend aandachtspunt te zijn. 3) De opvangcapaciteit moet ook buiten de winterperiode voldoende plaatsen aanbieden. Dialoogtafel op 27/03/2015 8

9 De openingsuren Dit jaar werd de uitbreiding van de dagopvang en het beter op elkaar afstemmen van de openingsuren van de dag- en nachtopvang gecontinueerd (via het project Winter ). Deze winter waren verscheidene organisaties ook tijdens weekend- en feestdagen geopend. Toch komen deze uitgebreide openingsuren nog niet tegemoet aan de noden van heel wat gebruikers. Sommige mensen zouden ook s avonds liever vroeger binnen kunnen in de nachtopvang. Nu komen alle mensen soms tegelijkertijd aan, wat zorgt voor lange wachtrijen voor de deur. Men vraagt zich af waarom het niet mogelijk is om ergens binnen te wachten in plaats van buiten op straat. Ook de dagopvang mag voor een aantal gebruikers de deuren nog vroeger openen zodat er weinig of geen wachttijd op straat moet doorgebracht worden. Mensen halen ook de sluiting van de nachtcentra overdag aan. Hierop worden wel uitzonderingen gemaakt voor gezinnen en voor zeer kwetsbare mensen. Een positief gegeven is het feit dat deze winter de opvangvoorzieningen voor gezinnen met kinderen dag en nacht open bleven. Dit biedt veiligheid en zekerheid aan deze gezinnen en creëert meer mogelijkheden om sterker in te zetten op psychosociale begeleiding van het gezin en op het onderwijs van de kinderen. Toch zijn er nog steeds organisaties die de voorbije winter hulpvragen kregen van gezinnen met kinderen die niet in deze opvangstructuur voor gezinnen terecht konden. Ook voor de meest kwetsbare mensen werd er deze winter overdag plaats voorzien in de nachtopvang. Dat neemt niet weg dat we ook nog signalen kregen van oudere en zieke vrouwen die overdag gedwongen werden om de nachtopvang te verlaten. AANBEVELINGEN 4) Uitbreiding van dagopvang tijdens weekend- en feestdagen. 5) Glijdende uren bij aankomst s avonds en vertrek sochtends om de toestroom beter te kanaliseren. Een plaats voorzien waar mensen binnen kunnen wachten. 6) Opening nachtopvang overdag voor alle families en kwetsbare mensen. 9

10 Toegankelijkheid en mobiliteit Hoewel de nachtopvang op toegankelijke locaties (meestal dichtbij centrum Brussel) georganiseerd wordt, zijn veel daklozen aangewezen op het openbaar vervoer om er te geraken. Het feit dat men zonder geldig ticket het openbaar vervoer neemt of gedwongen moet zwartrijden zorgt voor heel wat stress en spanning bij de gebruikers. Velen durven ook niet zwart te rijden en moeten soms lange afstanden afleggen. AANBEVELINGEN 7) Tijdens de wintermaanden zou iedereen die van en naar de nachtopvang komt gratis het openbaar vervoer moeten kunnen gebruiken. Men zou hierbij geen onderscheid mogen maken tussen ouderen, zieken, enz. Samusocial in gesprek met een gebruiker op 27/03/

11 Accommodatie Een blijvend punt van kritiek op de grootschalige opvangvoorzieningen is dat men met een groot aantal personen in dezelfde slaapruimte moet overnachten. Tijdens drukke nachten dienden mensen soms te slapen in ruimtes die een doorgang vormen naar sanitaire voorzieningen. Deze situaties veroorzaken spanningen en zijn niet bevorderlijk voor de nachtrust. Ook het feit dat zieke en gezonde mensen, alcoholverslaafden, drugsgebruikers, mensen met psychiatrische problemen, mensen met een tekort aan lichaamsverzorging, enz. gebruik moeten maken van eenzelfde kamer is ook een blijvend punt van kritiek. Toch is niet enkel het aantal personen in een ruimte van belang. In Hoeksteen slapen ook tot 24 gebruikers in een ruimte, maar wordt er voor elke zaal ook toezicht voorzien. Dit helpt wellicht in het reduceren van het aantal conflicten tussen gebruikers. AANBEVELINGEN 8) De mensen moeten in de mate van het mogelijke kunnen kiezen met wie ze een kamer delen. Er moeten meer mogelijkheden zijn om apart te slapen van druggebruikers of alcoholverslaafden. 9) De mogelijkheid om grote zalen op te splitsen in kleinere entiteiten moet verder onderzocht worden, rekening houdend met het publiek, verluchtingsmogelijkheden, enz. 11

12 Hygiëne Hygiëne wordt als één van de belangrijkste aandachtspunten beschouwd. Een aantal gebruikers kaarten het belang van een goede hygiëne voor je zelfvertrouwen en voor het vinden van een woonst en een job aan. Ter illustratie: een gebruiker dreigde te moeten afhaken in een opleidingstraject dat hij volgde omdat hij onvoldoende mogelijkheden had om zijn persoonlijke hygiëne te verzorgen. Het tekort aan sanitaire voorzieningen kwam ter sprake. In grootschalige opvangstructuren zijn er bij een hoge bezettingsgraad vaak onvoldoende toiletten, lavabo s en douches om op een verantwoorde manier in de behoeften van alle gebruikers te kunnen voorzien. Gebruikers kunnen overdag terecht bij een aantal dagopvangcentra of bij La Fontaine, maar ook hier is het aantal sanitaire voorzieningen te beperkt. Een gebruiker meldde ook dat hij niet kon douchen bij La Fontaine omdat hij geen attest van een verblijf in de winteropvang kon voorleggen aangezien hij zich in een zeer precaire woonsituatie bevond waar hij niet de mogelijkheid had om zich te douchen. Bewoners van kraakpanden hebben onvoldoende toegang tot sanitaire voorzieningen in de dag- en nachtopvang. responsabiliseren van de gebruikers zelf is dus ook een blijvend aandachtspunt. AANBEVELINGEN 10) Investeren in voldoende sanitaire voorzieningen, zowel in de nacht- als de dagopvang, blijft noodzakelijk. De hygiënische omstandigheden zijn ook een blijvend aandachtspunt. Daarnaast dienen de sanitaire voorzieningen ook toegankelijk te zijn voor thuislozen die niet op straat of in de noodopvang leven. Dialoogtafel op 27/03/2015. Naast het tekort aan sanitaire voorzieningen werd ook vaak opgemerkt dat douches en toiletten soms vuil zijn. Voorzien in voldoende mensen om schoon te maken en inzetten op het

13 Veiligheid Bij verschillende gebruikers heerst een groot onveiligheidsgevoel. Fysieke en verbale agressie en de veelvoorkomende diefstallen zijn hiervan de hoofdoorzaken. Gebruikers beseffen veelal dat, gezien de vele frustraties en de moeilijke financiële situatie van daklozen, conflicten en diefstallen bijna onvermijdelijk zijn. Toch heeft ook de manier waarop de dag- en nachtopvang georganiseerd wordt, invloed op het aantal diefstallen en vechtpartijen. In de (grotere) voorzieningen voor nachtopvang zijn het gebrek aan scheiding van mensen met verschillende problematieken in de slaapzalen en het groot aantal mensen per slaapzaal, belangrijke oorzaken van conflicten en het verhoogd onveiligheidsgevoel. Daarnaast wordt het tekort aan goed opgeleid personeel aangehaald als een bron van conflict en als oorzaak van het onveiligheidsgevoel (zie verder). Gebruikers kaarten, net zoals de vorig jaren, de hoge nood aan afgesloten kastjes waar mensen hun spullen veilig kunnen achterlaten aan. In Brussel is er over het algemeen een groot tekort aan gratis of voor daklozen betaalbare kluisjes. gebruikers maakt dat andere gebruikers zich er niet veilig genoeg voelden. AANBEVELINGEN 11) Kluisjes (consignes) zijn een reële noodzaak. Er moet een groter aanbod aan gratis of voor daklozen betaalbare kluisjes ter beschikking worden gesteld. 12) Het creëren van een veilige omgeving waarin zo min mogelijk bronnen voor conflicten aanwezig zijn, blijft een belangrijk aandachtspunt voor de dag- en nachtopvang. Over een zeer laagdrempelig dagonthaal (Chez Nous) waren er ook een aantal klachten over onveiligheidsgevoelens. De verbale agressie tussen gebruikers onderling en de onduidelijkheid over of gebrek aan respect voor het huisreglement bij sommige

14 Personeel Uit de gebruikersevaluaties van de voorbije jaren kwam de nood aan geschoold personeel duidelijk naar voren. Ook dit jaar blijkt uit de verschillende getuigenissen het grote belang hiervan. Zonder iedereen die zich inzet in de noodopvang over één kam te willen scheren kunnen we, zeer algemeen gezien, stellen dat de ervaringen met voldoende geschoold en ervaren personeel overwegend positief zijn. Voor alle voorzieningen geldt dat gebruikers zich overwegend positief uitlaten over de sociaal assistenten of andere professionele hupverleners. Gebruikers vinden dat ze respectvol en vriendelijk behandeld worden, dat er naar hen geluisterd wordt en dat men hen probeert te helpen waar mogelijk. Een punt van kritiek is dat er te weinig professionele hulpverleners zijn in de verschillende organisaties. De tijd en middelen die beschikbaar zijn om individuele gebruikers te begeleiden zijn dan vaak ook te beperkt. De getuigenissen over een gebrek aan respect en over verbale of zelfs fysieke agressie hadden hoofdzakelijk betrekking op de zogenaamde artikel 60 ers (mensen tewerkgesteld in het statuut vermeld in artikel 60 van de OCMW-wetgeving) die werken in de opvangvoorzieningen van Samusocial. Ook hier is nuance op zijn plaats: er werden wel degelijk ook positieve ervaringen gedeeld over deze groep van werknemers. Getuigenissen over deze en de voorbije winters wijzen er echter duidelijk op dat er zich bij een (klein) deel van deze werknemers (die veelal zelf in moeilijke omstandigheden leven) wel degelijk problemen stellen. Een basiskennis over de complexe problematiek waar veel daklozen mee te kampen hebben en een minimum aan inlevingsvermogen is van fundamenteel belang. We herhalen daarom opnieuw het pleidooi om te voorzien in een basisopleiding voor artikel 60 ers die in de opvangvoorzieningen tewerkgesteld worden. De medische zorgen verstrekt in de voorzieningen en op straat worden in het algemeen als zeer positief ervaren. Gebruikers appreciëren deze zeer laagdrempelige toegang tot gezondheidszorg en de vriendelijke, professionele houding van de hulpverleners. Er worden wel kanttekeningen geplaatst bij het feit dat niet alle (voorgeschreven) medicatie gratis is of terugbetaald kan worden. AANBEVELINGEN 13) Er moeten meer sociaal assistenten zijn die een individuele opvolging van de daklozen kunnen garanderen. 14) Niet professioneel opgeleide personeelsleden moet een minimum aan opleiding krijgen en basiskennis verwerven over de noden van daklozen.

15 Het einde van de winteropvang Ook al weten de meeste daklozen dat bijkomende noodopvang enkel tijdens de wintermaanden voorzien wordt, 31 maart blijft voor velen een onaangename verrassing. Veel mensen hebben na de sluiting van de bijkomende nachtopvang geen oplossing in het vooruitzicht. Mensen gaan dan op zoek naar een plek in kraakpand of belandden opnieuw op straat. Meerdere gebruikers gaven aan dat de maanden buiten de periode van de winteropvang hen zwaarder vallen net omdat de bijkomende opvangcapaciteit wegvalt. Van de ene dag op de andere zijn ze hun slaapplaats kwijt en zijn er bij verschillende dagcentra veel minder diensten (douches, maaltijden, enz.) ter beschikking. AANBEVELINGEN 15) Er moet voorzien worden in voldoende noodopvangplaatsen het hele jaar door. 16) Naast de noodzakelijke noodopvang moet de bestaande diversiteit aan meer structurele opvanginitiatieven ondersteund en waar nodig versterkt en uitgebreid worden. 17) De verschillende Brusselse overheden dienen een beleid te ontwikkelen dat wonen in Brussel voor iedereen betaalbaar maakt. Daarnaast dienen de overheden bestaande proefprojecten die tegelijkertijd een antwoord pogen te bieden op de het gebrek aan betaalbare woningen enerzijds en de hoge leegstand anderzijds te evalueren en ondersteunen. Ook andere creatieve initiatieven die bijdragen tot een reële oplossing voor thuisloosheid dienen onderzocht en ondersteund te worden.

16 Hulpverlening, politiek en maatschappij Gebruikers van de winteropvang formuleerden ook enkele meer algemene bedenkingen over de hulpverlening, het politieke beleid en de maatschappij in het algemeen. De hulpverlening in de thuislozensector en aanbelendende sectoren wordt door gebruikers veelal als complementair gezien. Toch wordt er ook opgemerkt dat de informatie-uitwisseling en doorverwijzing tussen de verschillende hulpverleningsorganisaties soms beter kan verlopen. Een andere bedenking is dat verschillende hulpverleningsorganisaties te weinig de signaalfunctie vervullen naar de politiek en de brede samenleving. Enkele gebruikers vinden hulpverleningsorganisaties vaak te braaf : ze zouden meer inspanningen kunnen leveren om de problematiek van thuislozen onder de aandacht te brengen van de politici en het bredere publiek. hen geluisterd wordt: niet enkel door hulpverleners maar ook door politici. Gebruikers signaleren ook een groeiend onbegrip in de bredere samenleving. Men voelt zich niet gerespecteerd. Daarenboven krijgen gebruikers de indruk dat ze niet meer welkom zijn in de openbare ruimte. Hun aanwezigheid in straten en op pleinen wordt als hinderlijk en gevaarlijk beschouwd. Het wegjagen van thuislozen uit de publieke ruimte onder het mom van overlastbestrijding mag niet primeren op het zoeken naar structurele oplossingen voor de schending van de grondrechten van thuislozen. Politici moeten, volgens de gebruikers, veel meer inzetten op structurele oplossingen voor thuisloosheid. Gebruikers van de noodopvang vinden het ook belangrijk dat ze hun stem kunnen laten horen en dat er naar

17 CONCLUSIE Ondanks het feit dat deze gebruikersevaluatie zich richt op het verbeteren van de kwaliteit van de winteropvang, blijft het structureel aanpakken van dakloosheid de grootste prioriteit. In de eerste plaats moeten de oorzaken van dakloosheid aangepakt worden. We pleiten voor minder daklozen, niet voor meer opvangplaatsen. Een groeiende groep mensen wordt uitgesloten van een leefbaar inkomen. Huisvesting in Brussel is voor te veel inwoners onbetaalbaar. Het actuele migratiebeleid faalt. Residentiële diensten zoals de psychiatrie blijven bedden afbouwen. Zolang deze problemen niet aangepakt worden, zal dakloosheid blijven bestaan. Het is dan ook logisch dat er, bij het ontbreken van een beleid om dakloosheid te voorkomen of te remediëren, niet enkel in de wintermaanden maar het hele jaar door voldoende noodopvangplaatsen moeten zijn. Ook alternatieven zoals opvang gebaseerd op de principes van Housing First of initiatieven die een antwoord bieden op de hoge leegstand én hoge woningnood moeten ondersteund of gedoogd worden. Een divers aanbod op maat is daarbij noodzakelijk. voor zich dat deze zo menswaardig mogelijk gemaakt moet worden. Tevredenheid van de gebruikers, transparantie, communicatie en dialoog met de brede sociale sector en met de daklozen zelf moeten daarbij de uitgangspunten zijn. Deze winter zijn er belangrijke eerste stappen gezet naar meer overleg tussen de organisaties uit de thuislozensector en met organisaties uit aanbelendende sectoren. De medewerking van de verschillende externe partners aan deze gebruikersevaluatie is daar ook een (kleinschalig) voorbeeld van. Overleg en samenwerking tussen organisaties, met behoud van de noodzakelijke diversiteit in de werkingen aangepast aan de noden van thuislozen, kan verder uitgebouwd worden. Het is daarbij van groot belang dat ook de stem van de gebruikers (op zijn minst figuurlijk) luid mag klinken in dit debat. De aanbevelingen van de gebruikers zijn daar een belangrijke eerste stap in. Zolang er tijdens de wintermaanden een acute noodopvang vereist is, spreekt het 13

18 Willem Defieuw Lore Bellemans Jan Verellen Ninoofseplein 10, 1000 Bxl Oppemstraat 54, 1000 Bxl Kartuizersstraat 60, 1000 Bxl 02/ / / Bart Peeters Vooruitgangsstraat 323, bus 6, 1030 Brussel 0486/ In samenwerking met: Samusocial, Hoeksteen/Pierre d Angle, Croix-Rouge de Belgique/Infirmières de rue, Espace de Parole (La Strada), Diogènes, DoucheFLUX, Médecins du Monde en HOBO (CAW Brussel). 14